Tshibilu tshia dibaka tshia pa buatshi
KU Nord kua ditunga dia Mozambique kudi tshibandabanda tshia bufuke tshinyunguluka kudi mikuna milengalengayi—imue mikale ne mabue, mikuabu mibuikila kudi mitshi ne bisosa bitumpuke. Ke muaba udi musoko wa Fíngoè usanganyibua. Butuku mu tshikondo tshia mashika padi kuulu kutoke, diulu didi dibalakana ne mitoto, ne ngondo udi ukenka bikole mu mushindu wa se: udi umunyika nzubu ya nsona ya bena musoko. Mu nsombelu eu mulengele ke muakenzekela tshibilu tshia dibaka tshia pa buatshi.
Bantu nkama ne nkama bakenda mêba mavule, munkatshi mene mua matuku a bungi, bua kubuela mu tshibilu etshi tshia pa buatshi. Bamue bakapitshila mu miaba mibi ne ya njiwu, muvua bimungu, ntambue ne nzevu bisombele. Kusakidila ku dibuki dia muntu ne muntu, bakumbudi ba bungi bavua balue ne nzolo, mbuji ne bisekiseki. Bamane kufika mu musoko, bakaya muaba mubululuke utubu benzela mpungilu ya bena nkristo pa tshibidilu. Nansha muvuabu batshiokesha kudi luendu, bavua ne disanka, ne mpala yabu ya mimuemue ivua ileja dindila ne muoyo kulukulu dia tshivua ne bua kuenzeka pashishe.
Mbanganyi bavua baselangana? Bavua ba bungi! Eyowa, bisumbu bia bena mabaka. Bena mabaka aba kabavua mu tshibilu kampanda tshia dibaka tshia mukukuku. Kadi, bavua bena mabaka ba muoyo umue ne bikale ne meji mimpe bavua diambedi kabayi ne mushindu wa kufundisha mabaka abu ku mikanda bualu bavua basombele mu miaba ya kulekule, mutantshi mule ne biro bidi bifunda mêna ku mikanda. Bena mabaka aba bonso bakalua kumanya mêyi-makulu a Nzambi adi atangila dibaka pakalongabu Bible ne Bantemu ba Yehowa. Bakalonga ne: bavua ne bua kuselangana bilondeshile mikenji ya ditunga bua kusankisha Mufuki wabu, Muenji wa dibaka, anu bu muvua Yozefe ne Mariya batumikile malu-malomba a difundisha mêna ku mikanda pabuipi ne mu tshikondo tshia diledibua dia Yezu.—Luka 2:1-5.
Dilongolola dia tshibilu
Biro bia filiale bia Bantemu ba Yehowa mu Mozambique biakapangadija bua kufila diambuluisha. Tshia kumpala, bakamonangana ne bena tshibambalu tshia malu a Tubadi ne tshia malu a Munda mua ditunga mu Maputo, tshimenga tshikulu tshia ditunga, bua kujadika ngenzelu milombibue kudi mikenji. Pashishe, ba-misionere bavua mu tshimenga tshinene tshia provense wa Tete bakayukila ne bakokeshi ba muaba au bua kuambuluisha dilongolola dia malu makuabu mu bulongame. Ba-misionere ne banene ba mbulamatadi ba mu tshibambalu tshia difunda mêna ku mikanda ne ba mu Tshibambalu tshia Malu a bumuntu bakajadika dituku bua kuya ku musoko wa Fíngoè. Anu tshine tshikondo atshi, biro bia filiale biakatuma mukanda wa mumvuija ufila ngenyi-miludiki kudi bisumbu bionso bivua bualu ebu butangila. Ne Bantemu ne bamfumu ba mbulamatadi ba muaba au bonso bavua bindile muanda eu wa pa buawu ne muoyo kulukulu.
Mu Dia lumingu, dia 18 Lumungulu 1997, ba-misionere basatu pamue ne banene ba mbulamatadi bakafika mu Fíngoè. Bakokeshi ba muaba au bavua balongoluele banene aba miaba mimpe pabuipi ne nzubu wa mbulamatadi. Kadi banene bakumbudi aba bakakatshila bikole bua diakidilangana dia Bantemu ba Yehowa mu mushindu wa se: bakasungula bua kusomba pamue ne ba-misionere mu mitanda miasa mu tshimpitshimpi. Bakakema bua kumvua ne: umue wa ku balambi uvua mukulu mu tshisumbu tshia muaba au ne se: mutangidi muena ngendu uvua munkatshi mua bena budisuile bavua benza midimu mitambe bupuekele mu dilongolola tshibilu atshi tshia dibaka. Bakabambisha kabidi lungenyi luimpe lua ba-misionere bavua, kakuyi didiabakena, basombele mu mitanda ne bowela mâyi mu dilongo dikese. Katshia kabavua banji kumona tshisuikidi tshikole tshia mushindu’eu pankatshi pa bantu ba nsombelu mishilangane bu eyi. Kadi, tshiakatamba kubakemesha tshivua ditabuja dileja mu dienza madikolela a bungi bua kuikala mu diumvuangana ne mikenji ya ditunga kabidi ne ndongoluelu wa Nzambi.
Tshibilu tshia disanka
Pakalua bena mabaka, bakadilongolola diakamue bua tshidia tshia kumpala tshia dibaka: kupeta mukanda wa diledibua. Bonso bakindila ne lutulu mu mulongo kumpala kua kasumbu ka bena Mbulamatadi bafundianganyi ku mikanda bua kufilabu muntu ne muntu mamanyisha adi amutangila. Pashishe bakela mulongo mukuabu bua kubakuatabu foto, panyima pa muanda eu bakaya kudi kasumbu ka bena mu Tshibambalu tshia malu a bumuntu bua kupetabu tuarte tuabu tua bumuntu. Pashishe bakapingana kudi kasumbu ka bena Mbulamatadi bafundianganyi ku mikanda bua dilongolola dia mukanda wa dibaka uvuabu batamba kudila. Kunyima kua muanda eu, bakimana ne lutulu bindile bua kubikilabu mêna abu ku tshikolokolo. Difila dia mikanda ya dibaka divua muanda uvua ulenga mu muoyo. Kuvua disanka dia bungi pavua bena mabaka bonso bele mikanda yabu ya dibaka muulu bu bintu bia mushinga mukole.
Bionso ebi biakenzeka munkatshi mua munya wa lufiondola mbua makoba. Kadi, luya ne lupuishi kabiakanyanga disanka dia tshibilu atshi.
Balume bavua bavuale bimpe bitambe, ba bungi bavua mu tuzaku ne tulavuanda. Bakaji bavua bavuale mu mushindu wa pa tshibidilu, bikale ne dipupila dile dia mekala matuile dibikila ne: capulana mu bimonu biabu. Banga bavua bambule bana basuikila mu mapupila a muomumue.
Malu akenzeka bimpe, kadi kuvua bena mabaka ba bungi ba kufunda ku mikanda mu dituku dimue patupu. Pakila butuku, banene ba mbulamatadi bakapangadija ne bulenga buonso bua kutungunuka ne kuenza mudimu. Bakumvuija ne: kabavua mua kushiya “bana betu” bindile kunyima kua bamane kuenza madikolela a bungi bua kuikala muaba au. Misangu yonso nebikale bavuluka lungenyi elu lua dieleshangana diboko ne lua didipangisha amue malu lua bantu aba.
Kuvua mashika makole butuku. Pavua eku bantu bakese balale mu mitanda, bena mabaka bavule bavua pambelu, bunguile ku midilu. Kabiakakepesha disanka dia tshibilu etshi. Mêyi makole a tuseku ne misambu mimba mu dipunguluja ne mêyi anayi biakajuka kupita ditudika dia midilu. Ba bungi bavua bambilangana mayuki a mu luendu luabu, bakuate bikole ku bianza mikanda yabu ivuabu bafuma ku dipeta.
Patshiatshia bamue bakanyunguluka mu musoko bua kusumbisha nzolo yabu, mbuji ne bisekiseki biabu bua kupeta mushindu wa kufuta mfranga ya kufundisha nayi mabaka abu ku mikanda. Bulelela ba bungi “bakajimija” bua nyama ayi, pa kuyisumbisha ku mushinga mukese menemene. Bua bapele, mbuji ntshintu tshia mushinga mukole ne tshidi tshiyila mfranga ya bungi; kadi bavua badiakaje bua kujimija nenku bua baselangane ne basankishe Mufuki wabu.
Ntatu ya mu luendu
Bamue bena mabaka bavua bende mitantshi mile bua kufika muaba au. Bivua nanku bua Chamboko ne mukajende Nhakulira. Bakalonda muyuki wabu butuku buibidi bua tshibilu etshi pavuabu banangulula makasa abu ku mudilu. Nansha muvuaye ne bidimu 77, mufue dîsu dimue ne umona kakese ne dîsu dikuabu, Chamboko wakenda ku makasa kutupu matuku asatu pamue ne bamue bena mu tshisumbu tshiabu bakuabu, bualu uvua mupangadije bua kufundisha dibaka diende dia bidimu 52 ku mikanda.
Anselmo Kembo, bidimu 72, ukavua musombe ne Neri bidimu bitue ku 50. Matuku makese kumpala kua luendu, diebe dinene diakamutapa bikole ku mukolo pavuaye udima budimi buende. Bakaya nende lubilu mu lupitadi lua pabuipi apu bua kumuondopabu. Nansha nanku, wakapangadija bua kuenza luendu ku makasa, wenda utebuka njila mujima ne lutatu mutangile ku Fíngoè. Biakamuangata matuku asatu. Anselmo kavua mua kukanda disanka diende pavuaye mukuate mukanda wende wa dibaka mu tshianza.
Mukuabu muntu udi ukemesha uvua ufumina ku diselangana uvua Evans Sinóia, uvua ne bakaji ba bungi kumpala. Pakalongaye bulelela bua mu Dîyi dia Nzambi, wakapangadija bua kufundisha ku mikanda dibaka diende ne mukajende wa kumpala, kadi mukaji eu wakabenga, kumulekela bua kuya kudi mulume mukuabu. Mukajende muibidi, uvua muikale pende ulonga Bible, wakitaba bua kuselanganabu. Bubidi buabu bakapitshila mu muaba wa njiwu muvua ntambue ne nyama mikuabu ya luonji misombele. Panyima pa luendu lua matuku asatu, buobu pabu bakafika ku diselangana biumvuangane ne mikenji.
Mu Ditanu, matuku atanu kunyima kua difika dia ba-misionere ne banene ba mbulamatadi, mudimu wakajika. Tshipeta tshivua se: bavua benze tuarte tua bumuntu 468 ne mikanda ya diledibua 374. Mikanda ya dibaka ivuabu benze ivua 233! Nsombelu uvua wa disanka divule. Nansha muvuabu batshioke, bonso bakitaba ne: buvua bushuwa bualu buvua buakanyine kuenza. Kakuyi mpata, tshibilu atshi netshishale kashendende mu ngenyi ne mu mitshima ya aba bonso bavuamu. Bushuwa tshivua tshibilu tshia dibaka tshia pa buatshi menemene!