Utu munange muoyo anyi?
“LEKELAYI nganji kumona kuoku butoke.” Badi bamba ne: Giacomo Leopardi, mufundi wa tusala wa bena Italie wakambila bantu bavua bamulame mêyi aa kumpala kua kufuaye. Mêyi aa adi aleja mutu muntu musue bikole bua kuikala ne muoyo, muleja muaba eu kudi butoke.
Disua bua kuikala ne muoyo ndijinga dia mushinga mukole dia ku tshifukilu didi disaka bantu ba bungi bua kuepuka njiwu ne kuenza muabu muonso bua kushala ne muoyo. Mu muanda eu, muntu ki mmutambe kushilangana ne nyama to, bualu itu ne dijinga dikole dia kuikala ne muoyo.
Kadi mmuoyo wa mushindu kayi udi muakanyine kuikala nawu ne kuunanga? Ki ndikala patupu ne muoyo pa kupuyakana ne kuendakana to. Peshi disankishibua dionso kaditu difumina pa tshibidilu ku dikeba mua kuikala ne bintu bia bungi menemene mu nsombelu to. Lungenyi lua bena Epikuleo lua se: “tudie bietu, tunue bietu, bualu bua makelela tufuafua” kalutu luanji kupesha bantu disanka to. (1 Kolinto 15:32) Bushuwa, nansha mudi muntu muikale ne amue majinga a nshindamenu a ku mubidi, utu kabidi ne malu a mu nsombelu ne a nshidimukilu atu amusankisha, katuyi tupua muoyo majinga a mu nyuma adi masuikila ku ditabuja Kampanda udi ku Mutu kua Bionso. Bidi bibungamija pa kumona bantu miliyo nkama mivule peshi miliyare mene kabayi ne tshintu mu matuku abu onso a muoyo anu bua ntatu ne nsombelu idi miaba ya bungi pa buloba lelu. Bantu bonso badi bimanyine anu pa dikumbaja dia majinga abu a ku mubidi bu mudi kudia, kunua, kuikala ne bintu anyi kushala pamue ne mulume anyi ne mukaji, badi ne nsombelu wa bisankasanka bia ku mubidi udi kayi ubasankisha menemene. Bushuwa, kabena bakuata mudimu ne mpetu mitambe buimpe idi muoyo ufila bua kusankisha lungenyi ne majinga a muntu. Kabidi, bantu bonso badi bakeba bua kusankisha anu majinga abu a budinangi batu bapangila bua kupeta ki ng’anu tshidi tshitambe buimpe mu nsombelu to, kadi badi kabidi banyanga bantu badibu basombe nabu ne kabena bakeba malu adi asankisha bakuabu nansha.
Bua kushindika malu aa, nzuji kampanda utu utangila malu a bilumbu bidi bansonga babunde udi wamba ne: “dipangika dia malu a mushinga, ditumbisha bantu badi ne bikadilu bibi, ne dienza mudimu ne ngenzelu mibi bua kupeta bubanji lukasa mu mushindu mupepele” mbitangile ku “dikankamija lungenyi lunekesha lua ditembangana.” Malu aa adi afikisha ku bikadilu bidi binyanga bansonga ne bakuabu bantu, nangananga padibu banua diamba.
Udi mumanye se: kuikala ne muoyo kudi ne malu a bungi adi asankisha bu mudi kuya mu diikisha mu miaba mimpe, kubala anyi kukebulula malu adi ajula nyota, balunda balenga anyi mijiki mishême. Ne kudi makuabu malu atu afila disanka dia bungi anyi dikese. Bantu badi ne ditabuja dikole kudi Nzambi, nangananga kudi Nzambi wa mu Bible, Yehowa, badi ne tubingila tuvule tua kunangila muoyo. Ditabuja dilelela didi mpokolo wa bukole ne bupole bidi mua kuambuluisha bantu bua kutantamena bikondo bikole. Bantu badi bitabuja Nzambi mulelela badi mua kuamba ne dishindika ne: ‘Mukalenge udi mukuatshishi wanyi; tshiena ntshina.’ (Ebelu 13:6) Bantu badi bamanye dinanga dia Nzambi badi badiumvua banangibue kudiye. Badi bandamuna ku dinanga diende, bapetelaku disanka dia bungi. (1 Yone 4:7, 8, 16) Badi mua kuikala ne nsombelu udi mûle ne bia kuenza ne wa diditatshisha bua bakuabu, nsombelu udi muikale mpokolo wa disanka. Bidi anu bu muakamba Yezu Kristo ne: “Disanka dia kupa ndipite dia kupeta.”—Bienzedi 20:35, Mukanda wa Mvidi Mukulu.
Bia dibungama, kudi makuabu malu kabidi mu nsombelu udiku lelu’eu. Makenga, kansungasunga, bupele, masama ne lufu mbitangalake mu bantu. Aa ng’amue malu adi akolesha nsombelu. Muntu mubanji, wa bukole ne wa meji, Mukalenge Solomo wa mu Isalele wa kale uvua ne bintu bionso bidi mua kusankisha bantu. Kadi kuvua bualu kampanda buakamubungamija—dijingulula se: pavuaye ufua uvua ne bua kushila muntu mukuabu bintu bionso bivuaye mupete mu ‘mudimu wende [mukole]’ wakenzaye ‘ne lungenyi ne meji ne mulengele tshishiki.’—Muambi 2:17-21.
Anu bu Solomo, bantu ba bungi mbamanye mutu muoyo muîpi, upita bu mu mupodi wa dîsu. Mifundu idi yamba ne: Nzambi ‘mmuteke lungenyi [lua tshiendelele, NW] mu mitshima yetu.’ (Muambi 3:11) Lungenyi elu lua kushala ne muoyo tshiendelele ludi lufikisha muntu ku dielangana meji bua buipi bua muoyo. Mu bungi bua matuku, padiye kayi upeta mandamuna adi amutuisha bua tshipatshila tshia muoyo anyi bua tshidi lufu lumvuija, muntu udi mua kufika ku dizengela ne ngenyi ya mmuenenu mubi wa malu ne kubenga kudimona ne mushinga. Malu aa adi mua kubipisha muoyo.
Kudiku mandamuna a nkonko idi bantu badiela ne kanyinganyinga konso anyi? Nekuikaleku malu atamba kulengeja matuku a muoyo ne kuulepesha anyi?