Yehowa udi ulongolola njila
“Lumu luimpe elu lua bukalenge neluyishibue.”—MATAYO 24:14, NW.
1. Mbipeta kayi bidi mudimu wa buambi mupatule mu siekele wa kumpala ne wa 20 eu?
BUMUDI Yehowa muikale Nzambi wa dinanga, disua diende ndia se: “bantu ba mishindu yonso basungidibue ne bafike ku dimanya dijalame dia bulelela.” (1 Timote 2:4, NW) Muanda eu udi ulomba bua kuenza mudimu wa kuyisha ne wa kulongesha pa buloba bujima. Mu bidimu lukama bia kumpala, diyisha edi diakavuija tshisumbu tshia bena Kristo ‘dikunji ne tshishindamenu tshia bulelela.’ (1 Timote 3:15) Pashishe kuakalua tshikondo tshile tshia butontolodi, munkatshi muatshi butoke bua bulelela buakabuitshidila. Mu matuku adi panshi aa, mu “tshikondo [etshi] tshia ku nshikidilu,” “dimanya dilelela” ndilue kabidi dia bungi ne ndipeshe miliyo ya bantu ditekemena dishindamene pa Bible dia kupeta lupandu lua tshiendelele.—Danyele 12:4, NW.
2. Ntshinyi tshidi Yehowa muenze bua mudimu wa buambi?
2 Nansha mudi Satana muenze madikolela a bungi bua kupangisha dilongolola dia Nzambi, mudimu wa buambi mu siekele wa kumpala ne wa 20 mmupatule bipeta bimpe bidi bikemesha. Bidi bivuluija mulayi wa Yeshaya. Yeshaya wakafunda bua dipingana dia bena Yuda bavua mu bupika mu buloba bua Yuda mu siekele muisambombo K.B.B. ne: ‘Tshibanda tshionso netshibandishibue, mukuna mule wonso ne mukuna muipi wonso neyipikidijibue; miaba idi mibuyike neyilulame bu mpata, ne miaba idi bizakalabizakala neyikale milandakane.’ (Yeshaya 40:4) Yehowa mmulongolole ne mulandakaje kabidi njila bua midimu minene ya buambi mu siekele wa kumpala ne wa 20 eu.
3. Mmu mishindu kayi mudi Yehowa muikale ne bukole bua kukumbaja malu adiye mulongolole?
3 Kabiena biumvuija ne: Yehowa wakashintulula bualu buonso buakenzeka pa buloba bua kumona mua kutungunuja diyisha dia lumu luimpe; peshi kabiena biumvuija ne: bu mutuye udianjila kumona malu, Yehowa wakamanya kanungu ne kanungu ka bualu buonso buvua busua kuenzeka. Bushuwa, udi ne bukole bua kudianjila kumona ne kushintulula malu enzeka mu matuku atshilualua. (Yeshaya 46:9-11) Udi kabidi ne bukole bua kuenza bualu kampanda padi mianda kansanga yenda yenzeka. Yehowa udi uludika bantu bende bu mulami wa dilambu udi mumanye mua kulombola ne kukuba mikoko yende. Udi ubafikisha ku lupandu, ukuba nsombelu wabu wa mu nyuma ne ubasaka bua kuenzabu mudimu bimpe padiku nsombelu ne malu adi apepeja diamba dia lumu luimpe pa buloba bujima.—Musambu 23:1-4.
Mudimu mukole
4, 5. Bua tshinyi diyisha lumu luimpe mmudimu udi ulomba madikolela a bungi?
4 Anu bu muvua dienza dia buatu mu matuku a Noa, diyisha Bukalenge divua dikale mudimu munene—mu bidimu lukama bia kumpala ne mu bikondo bietu ebi. Mudimu wa kuambila bantu bonso mukenji kampanda utu mukole be, kadi mudimu eu wowo udi ulomba madikolela a bungi. Mu bidimu lukama bia kumpala, bayidi bavua bakese. Bavua bashipe Mfumuabu Yezu bualu bavua bamba muvuaye usaka bantu ku ditombokela mbulamatadi. Tshitendelelu tshia bena Yuda tshivua tshiele miji bikole. Kuvua ntempelo mulengele ku Yelushalema. Bitendelelu bivua kabiyi bia bena Yuda bia mu tshitupa tshia mâyi a Mediterane bivua pabi biele miji bikole, bikale ne ntempelo ya bungi ne bakuidi kabidi. Bia muomumue, pakatuadija ‘tshikondo tshia ku nshikidilu’ mu 1914, bena Kristo bela manyi bavua bakese, ne balondi ba bitendelelu bikuabu bavua bamba muvuabu basadila Nzambi bavua ba bungi.—Danyele 12:9.
5 Yezu ukavua mudimuije bayidi bende ne: bavua ne bua kubakengesha. Wakamba ne: ‘Nebanufile mu dikenga, nebanushipe; bisamba bionso nebikale nenu lukuna bua dîna dianyi.’ (Matayo 24:9) Kusakidila ku ntatu eyi, nangananga mu ‘matuku a ku nshikidilu’ aa, bena Kristo bavua ne bua kudimona mu “malu makole.” (2 Timote 3:1) Bungi bua mudimu, dikenga diakabakuata ne bukole bua tshikondo biakakolesha mudimu wa buambi ne kuuvuija mudimu uvua ulomba madikolela a bungi. Bivua bikengela ditabuja dikole.
6. Mmunyi muvua Yehowa mujadikile bantu bende bua se: bavua mua kukumbaja mudimu wabu bimpe?
6 Nansha muvua Yehowa mumanye ne: kuvua ne bua kuikala ntatu, uvua kabidi mumanye ne: kakuvua tshintu tshivua mua kuimanyika mudimu eu nansha. Mu mulayi kampanda mumanyike bimpe wakakumbana mu mushindu wa dikema mu bidimu lukama bia kumpala, ne utshidi wenda ukumbana mu siekele eu wa 20, bavua badianjile kumanyisha muvua mudimu eu ne bua kuya kumpala mu mêyi aa: “Lumu luimpe elu lua bukalenge neluyishibue pa buloba buonso buasa.”—Matayo 24:14, NW.
7. Mmushindu kayi uvua mudimu wa buambi mutangalake mu bidimu lukama bia kumpala?
7 Bu muvuabu ne ditabuja ne spiritu munsantu, basadidi ba Nzambi ba mu bidimu lukama bia kumpala bakatungunuka ne kukumbaja mudimu wabu. Bakakumbaja mudimu eu kupita muvuabu belele meji bualu Yehowa uvua nabu. Mu tshikondo tshivuaye ufundila bena Kolosai, bidimu bu 27 kunyima kua lufu lua Yezu, Paulo wakamba ne: lumu luimpe luvua ‘luambibua munkatshi mua bifukibua bionso muinshi mua diulu.’ (Kolosai 1:23) Bia muomumue, ku ndekelu kua siekele eu wa 20, badi bayisha lumu luimpe mu matunga 233.
8. Mmu nsombelu ya mushindu kayi mudi bantu ba bungi bitabe lumu luimpe? Fila bilejilu.
8 Bantu miliyo mivule mbitabe lumu luimpe mu makumi a bidimu bidi panshi ebi. Ba bungi mbaluitabe mu nsombelu mikole: mu bikondo bia mvita, dikandika ne dikengeshangana dikole. Ke muakenzekabi mu bidimu lukama bia kumpala. Umue musangu bakakuma Paulo ne Sila ne milangala ne kubelabu mu buloko. Nsombelu eu kavua umueneka muimpe bua kuvuija bantu bayidi nansha. Pabi anu mu nsombelu eu ke muvua Yehowa muambuluishe bua kuvuijabu bantu bayidi. Bakalekela Paulo ne Sila, pashishe mulami wa buloko ne dîku diende bakalua bena kuitabuja. (Bienzedi 16:19-33) Malu aa adi aleja ne: baluishi ba lumu luimpe kabena mua kulupuwisha nansha. (Yeshaya 54:17) Kadi, muyuki wa Buena-Kristo kawena anu uleja ntatu ne dikengeshangana dia munanunanu to. Mpindieu tuanji kutangila amue malu mimpe akenzeka adi mambuluishe bua kulandakaja njila ne bua kuenza bimpe mudimu wa diyisha lumu luimpe mu bidimu lukama bia kumpala ne mu tshikondo tshietu etshi.
Malu a Nzambi
9, 10. Mmunyi muvua Yehowa mujule ditekemena bua kumona mua kuyisha lumu luimpe mu bidimu lukama bia kumpala ne mu tshikondo tshietu etshi?
9 Tangila tshikondo tshivua midimu ya diyisha ne bua kuenzeka pa buloba bujima. Bua nsombelu uvuaku mu bidimu lukama bia kumpala, mulayi wa mbingu 70 ya bidimu udi mu Danyele 9:24-27 wakaleja tshidimu tshivua Masiya ne bua kumueneka—mu 29 B.B. Nansha muvua bena Yuda ba mu bidimu lukama bia kumpala kabayi bajingulule tshikondo tshijalame tshivua malu aa ne bua kuenzeka, bavua batekemene ne bindile Masiya. (Luka 3:15) Mukanda kampanda udi wamba ne: “Bantu bavua bamanye ne: mbingu makumi muanda-mutekete ya bidimu mijadika kudi Danyele ivua yenda isemena ku ndekelu; muntu nansha umue kakakema pa kumvua Yone Mubatiji umanyisha ne: bukalenge bua Nzambi buvua busemene pabuipi.”—Manuel Biblique.
10 Netuambe bishi bua nsombelu udiku mu bikondo bietu ebi? Muanda wa pa buawu wakenzeka uvua wa dishikika Yezu mu nkuasa wa bumfumu mu diulu, diakaleja ntuadijilu wa dikalaku diende mu bukokeshi bua Bukalenge. Milayi ya mu Bible idi ileja ne: biakenzeka mu 1914. (Danyele 4:13-17) Dindila muanda eu diakafikisha kabidi bamue batendeledi ba mu bikondo bietu ebi ku dikala ne ditekemena. Ditekemena diakamueneka kabidi munkatshi mua Balongi balelela ba Bible bakatuadija kupatula tshibejibeji etshi mu 1879 tshivua ne tshiena-bualu tshia: Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence (Tshibumba tshia Nsentedi tshia Siona ne Mumanyishi wa Dikalaku dia Kristo). Ke bua tshinyi mu bidimu lukama bia kumpala ne mu bikondo bietu ebi, malu a Nzambi avua bantu batekemene akalongolola nsombelu bua kumona mua kuyisha lumu luimpe.a
11. Mbishimikidi kayi bia malu a Nzambi bivuabu base bua kupepeja mudimu wa diyisha lumu luimpe?
11 Bualu bukuabu buakambuluisha bua kuenza mudimu wa bena Kristo mu bikondo ebi bionso bibidi buvua se: bantu ba bungi bakavua bamanye Mifundu ya Tshijila. Mu bidimu lukama bia kumpala, bisumbu bia bena Yuda bivua bitangalake mu matunga a Bampangano avua nabu mutumba. Bena Yuda aba bavua ne nsunagoga mivule muvua bantu babuela pa tshibidilu bua kuteleja Mifundu ivuabu babala ne bumvuija. Ke bua tshinyi bena Kristo ba kumpala bavua ne mushindu wa kulongesha bantu pa kubangila pa dimanya dia malu a Nzambi dikavuabu nadi. (Bienzedi 8:28-36; 17:1, 2) Ku ntuadijilu kua tshikondo tshietu etshi, bantu ba Yehowa bavua mu nsombelu wa muomumue mu matunga a bungi. Bible uvua mutangalake bikole mu matunga a bitendelelu bia Bukua-Buena-Kristo, nanganganga bia bena Mishonyi. Bavua bamubala mu bitanda bia nzambi bia bungi; bantu miliyo mivule bavua nende. Bantu bakavua ne Bible, kadi bivua bikengela kubambuluisha bua kumumvua.
Mikenji idi yambuluisha
12. Mmunyi muvua mikenji ya bena Lomo ikuba bantu mu bidimu lukama bia kumpala?
12 Misangu mivule mikenji ya mbulamatadi itu yambuluisha bena Kristo bua kuyisha. Ampire wa bena Lomo wakakokesha pa buloba bujima mu bidimu lukama bia kumpala, ne mikenji yabu mifunda ivua iludika nsombelu wa ku dituku ne ku dituku. Mikenji eyi ivua ikuba bantu, ne yakambuluisha bena Kristo ba kumpala. Tshilejilu, bakapatula Paulo mu buloko ne kubengabu kumukuma bualu wakatela mikenji ya bena Lomo. (Bienzedi 16:37-39; 22:25, 29) Dileja tshivua mikenji ya bena Lomo yamba diakambuluisha bua kutalaja tshiji tshia musumba wa bena tshimvundu mu Efeso. (Bienzedi 19:35-41) Umue musangu, bavua basue kuenzela Paulo bibi mu Yelushalema, wakapanduka bualu uvua muena-muabu muena Lomo. (Bienzedi 23:27) Pashishe, mikenji ya bena Lomo yakamupesha mushindu wa kubingisha ditabuja diende kumpala kua Kaisa. (Bienzedi 25:11) Nansha muvua ba-Kaisa ba bungi bakokesha ne tshikisu, mikenji ya mu bidimu lukama bia kumpala ivua ifila mushindu wa ‘kubingisha ne kujadika lumu luimpe ku diambuluisha dia mikenji.’—Filipoi 1:7, NW.
13. Mmunyi mudi mikenji miambuluishe bua kuenza mudimu wa buambi mu tshikondo tshietu etshi?
13 Ke mudibi kabidi mu matunga a bungi lelu’eu. Nansha muvuaku bantu bavua ‘bapangadija malu mabi avua alonda mikenji yabu,’ mikenji mifunda ya matunga a bungi itu yangata budikadidi bua ntendelelu bu bunême bua nshindamenu. (Musambu 94:20) Bu mudiyi mifike ku dijingulula ne: Bantemu ba Yehowa kabena banyanga bulongame budi mu bantu, mbulamatadi ya bungi mmitupeshe mukanda wa dianyisha mudimu wetu. Mu ditunga dia États-Unis mudibu bapatula mikanda mivule ya Bantemu ku biamu, mikenji idimu mpindieu mmiambuluishe bua kutungunuka ne kupatula tshibejibeji tshia Tshibumba tshia Nsentedi kukadi mpindieu bidimu 120 ne bua kutshibalabu buloba bujima.
Bikondo bia ditalala ne budikadidi bua ntendelelu
14, 15. Mmunyi muvua ditalala ndambu divuaku mu bantu diambuluishe bua kuenza mudimu wa buambi mu bidimu lukama bia kumpala?
14 Bikondo bivuaku ndambu wa ditalala mbiambuluishe kabidi bua kuenza mudimu wa buambi. Nansha muvua Yezu muambilemu ne: ‘tshisamba tshikuabu tshivua ne bua kuluangana ne tshinga’ mu siekele wa kumpala ne wa 20 eu, kuvua bikondo bia ditalala biakafila mushindu wa kuenza mudimu wa bungi wa diyisha Bukalenge. (Matayo 24:7) Bena Kristo ba mu bidimu lukama bia kumpala bavua mu Pax Romana, anyi Ditalala dia bena Lomo. Mufundi kampanda wa malu a kale wakamba ne: “Bena Lomo bakatshimuna matunga onso nkong avua manyunguluke mâyi a Mediterane, e kujikijabu mvita ya munanunanu ivua munkatshi muawu.” Tshikondo etshi tshia ditalala tshiakunzuluila bena Kristo ba kumpala njila bua kuenza ngendu bikaleku ne bukubi ndambu mu bitupa bionso bivua ku bukokeshi bua bena Lomo.
15 Bena Lomo bakadienzeja bua kufikisha bantu ku disomba mu buobumue mu bukokeshi bua Ampire wabu. Muanda eu wakambuluisha ki ng’anu bua kuenza ngendu, kupesha bitendelelu budikadidi ne kushintakaja ngenyi, kadi wakambuluisha kabidi bua kukankamija lungenyi lua buwetu bua buloba bujima. Mukanda kampanda udi wamba ne: “Buobumue bua Ampire [wa bena Lomo] buakavuija budimi [bua buambi bua bena Kristo] bua bufuka. Bakumbusha mikalu ya matunga. Muena-muabu muena Lomo uvua muena-muabu wa buloba bujima. . . . Kabidi, tshitendelelu tshivua tshilongesha buwetu pankatshi pa bantu bavua batshitaba mu tshitupa mukavua bantu ne lungenyi lua bumuena-muabu bua buloba bujima.” (On the Road to Civilization)—Tangila Bienzedi 10:34, 35; 1 Petelo 2:17.
16, 17. Ntshinyi tshidi tshifikishe bantu ku dienza madikolela bua kukankamija ditalala mu bikondo bietu ebi, ne ntshinyi tshidi bantu ba bungi bafike ku diamba?
16 Netuambe tshinyi bua tshikondo tshietu etshi? Mu siekele wa 20 eu mmuenzeke mvita idi mitambe kubutula bantu, ne amue matunga adi atungunuka ne kuluishangana mvita. (Buakabuluibua 6:4) Nansha nanku kudi kabidi bikondo bia ndambu wa ditalala. Matunga manene a pa buloba kaatu manji kuluishangana mvita ya patoke kukadi bidimu bipite pa 50. Nsombelu eu mmuambuluishe bikole bua kuyisha lumu luimpe mu matunga aa.
17 Malu makuate buôwa adi menzeke mu mvita ya mu tshikondo tshietu etshi mmafikishe bantu ba bungi ku dijingulula mushinga wa mbulamatadi wa buloba bujima. Buôwa bua mvita ya buloba bujima mbufikishe ku dienza Nsangilu wa Matunga ne Bulongolodi bua Matunga Masanga. (Buakabuluibua 13:14) Badi bamba mudi malongolodi aa onso abidi mikale ne tshipatshila tshia kukankamija diambuluishangana ne ditalala pa buloba bujima. Bantu badi bajingulula mushinga wa muanda eu batu misangu mivule bitaba lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi: mbulamatadi wa buloba bujima wafila ditalala dilelela ne dia kashidi.
18. Mmuenenu kayi udi nende bantu bua bitendelelu udi muambuluishe bua kuenza mudimu wa buambi?
18 Nansha muvuabu imue misangu bakengeshe bena Kristo ne tshikisu, kuvua bikondo bivuaku budikadidi bua ntendelelu mu siekele wa kumpala ne mu wa 20 eu. (Yone 15:20; Bienzedi 9:31) Bena Lomo bavua bitaba ne bibidilangana bipepele ne nzambi ne nzambi-mikaji ivua bantu bavuabu batshimuna batendelela. Mulongeshi Rodney Stark wakafunda ne: “Mu malu a bungi, bena Lomo bakafila budikadidi buvule bua ntendelelu buakalua kumueneka kabidi anu kunyima kua Dishintuluka diakenzeka mu Amerike.” Mu bikondo bietu ebi, bantu ba mu matunga a bungi badi batamba kuitaba mmuenenu ya bantu bakuabu, ke bua tshinyi mbitabe bua kuteleja mukenji wa mu Bible udi nawu Bantemu ba Yehowa.
Mudimu wa biamu bidi bantu bapatule
19. Mmunyi muvua bena Kristo ba kumpala benze mudimu ne kodekse?
19 Bua kujikija, tangila mudi Yehowa muambuluishe bantu bende bua kuenza mudimu ne biamu bidi bantu bapatule. Nansha muvuabu kabayi mu tshikondo tshia bintu bivule bipatula kudi bamanyi ba malu a biamu, bena Kristo ba kumpala bavua ne tshintu tshimuepele tshivua tshipatuke: kodekse, anyi mukanda muikale ne mabeji. Kodekse wakapingana pa muaba wa mivungu ivua mikale ne bujitu. Mukanda kampanda udi wamba ne: “Bishilangane ne mushindu uvua kodekse wenda upingana pa muaba wa mivungu bua mikanda ya malu a patupu ku kakese ku kakese, bidi bimueneka ne: bena Kristo bakasungula kodekse ne lukasa ne bakenza nende mudimu miaba yonso.” (The Birth of the Codex) Mukanda eu udi wamba kabidi ne: “Bena Kristo bakenza mudimu bikole ne kodekse miaba yonso ivuabu mu siekele muibidi, nenku [kodekse] udi ne bua kuikala mupatuke kumpala kua 100 A.D. (Tshidimu tshia Mukalenge wetu).” Bivua bitekete bua kuenza mudimu ne kodekse kupita mivungu. Bavua bamonamu Mifundu ne lukasa. Muanda eu wakambuluisha bena Kristo ba kumpala bavua, anu bu Paulo, kabayi bumvuija Mifundu patupu to, kadi ‘bafila [kabidi] mvese bua kujadika’ malu avuabu balongesha.—Bienzedi 17:2, 3, NW.
20. Mmunyi mudi bantu ba Nzambi benze mudimu wa buambi ne biamu bipatula mu bikondo bietu ebi, ne bua tshinyi?
20 Biamu bidibu bapatule mu tshikondo tshietu etshi bidi bikemesha. Biamu bia lubilu lukole bia dipatula nabi mikanda mbiambuluishe bua kupatula mikanda idi yumvuija Bible mu miakulu ya bungi musangu umue. Biamu bidiku lelu mbiendeshe mudimu wa dikudimuna Bible ne lukasa. Mashinyi, tuwulu, mazuwa ne ndeke bidi bifila mushindu wa kufikisha ne lukasa mikanda idi yumvuija Bible mu matunga onso a pa buloba. Ku diambuluisha dia telefone ne fakse bantu badi kule badi mua kuyukila mu mupodi wa dîsu. Ku diambuluisha dia spiritu wende, Yehowa mmufikishe basadidi bende ku dienza mudimu bimpe ne biamu ebi bua kutangalaja lumu luimpe pa buloba bujima. Kabena bakuata nabi mudimu anu bua dijinga dia kumanya tshintu tshionso tshipiatshipia tshidi bantu bapatule nansha. Kadi tshipatshila tshiabu tshia kumpala ne tshia mushinga wa bungi ntshia kumanya ne kukuata mudimu ne tshintu tshidi mua kubambuluisha bua kuenza buambi bimpe menemene.
21. Mbualu kayi butudi ne bua kuikala bashindike?
21 “Lumu luimpe elu lua Bukalenge neluyishibue pa buloba buonso buasa.” (Matayo 24:14, NW) Anu bu muvua bena Kristo ba kumpala bamone muakakumbana mulayi au, tuetu lelu’eu tudi tumona mudiwu ukumbana mu mushindu mualabale. Nansha mudi mudimu eu muikale munene ne mukole, lumu luimpe nduyisha ne badi baluyisha mu bikondo bimpe ne bibi, miaba idi mikenji ne mmuenenu bishintuluka, mu bikondo bia mvita anyi bia ditalala ne ku diambuluisha dia biamu bia mishindu yonso bidiku. Muanda eu kawenaku ukukemesha bua meji adi nawu Yehowa ne bua bukole budiye nabu bua kudianjila kumona malu atshilualua anyi? Tuikalayi bashindike bikole ne: mudimu wa buambi neujike pa dîba didi Yehowa mufunde, ne se: malu mimpe adiye mulongolole neakumbane bua kusankisha bantu bakane. Bantu aba nebapiane buloba ne nebasombelapu kashidi. (Musambu 37:29; Habakuka 2:3) Netuikale munkatshi mua bantu abu bituakaja nsombelu wetu bilondeshile dilongolola dia Yehowa.—1 Timote 4:16.
[Mêyi adi kuinshi]
a Bua kupeta mumvuija makuabu masulakaja a milayi eyi ibidi idi yakula bua Masiya, tangila mukanda wa Dimanya didi difikisha ku muoyo wa kashidi, dibeji dia 36, dia 97, 98 too ne dia 107, mupatula kudi Société Watchtower.
Malu a kuambulula
◻ Bua tshinyi kuamba lumu luimpe mmudimu udi ulomba madikolela a bungi?
◻ Mmu mishindu kayi mudi malu malongolola kudi mbulamatadi ne ndambu wa ditalala didiku mu bantu biambuluishe bua kuenza mudimu wa bena Kristo?
◻ Bu mudi Yehowa ubenesha mudimu wa buambi, bidi bitujadikila tshinyi bua malu enzeka mu matuku atshilualua?