‘Yehowa udi upa bantu meji’
MMALU kayi atu adia dîba ne makanda ebe? Utu uditatshisha bua kuikala ne lumu luimpe anyi? Utu mudifile mu dikeba dia bubanji anyi? Bidi munyi bua dikeba mudimu kampanda anyi dijinga bua kupeta dimanya mu mudimu umue anyi ya bungi? Kudia malanda mimpe ne bakuabu kudiku ne mushinga buebe wewe anyi? Udiku udienzeja bua kuikala anu ne makanda a mubidi anyi?
Bionso bitudi tufuma ku ditela ebi bidi mua kumueneka bikale ne mushinga. Kadi ntshinyi tshidi ne mushinga wa bungi menemene? Bible udi wandamuna ne: “Meji ke tshintu tshia kumpala. Upete meji.” (Nsumuinu 4:7, NW) Kadi mmunyi mutudi mua kupeta meji, ne adi ambuluisha ku tshinyi? Nshapita muibidi wa mukanda wa mu Bible wa Nsumuinu udi ufila mandamuna.
‘Uteleje matshi ebe ku meji’
Solomo Mukalenge wa meji wa mu Isalele wa kale udi wakula ne mêyi adi aleja dinanga ditu nadi tatuende wa bana, wamba ne: ‘Muananyi, biwitabuja mêyi anyi, biwateka mikenji yanyi munda muebe, bua wewe utelejije matshu ebe ku meji, bua kufila mutshima webe ku dijingulula dia mianda, e biwadidila [lungenyi, NW] muadi, biwabandishila kumanya kua malu dîyi diebe, biwakukeba bu muudi ukeba tshiamu tshia argent, biwakukeja bu muudi ukeja biuma bisokoka, nunku neujingulule ditshina dia Yehowa, neusangane dimanya dia malu a Nzambi.’—Nsumuinu 2:1-5.
Udiku mumone tshidi tshikengela kuenza bua kupeta meji anyi? Mu muakulu wa tshiena-Ebelu, mbambulule misangu isatu tshiambilu tshikosa etshi tshia: ‘biwa’ mu mvese eyi. Bulelela, muntu yonso wa kutudi ke udi ne bua kukeba meji ne mikuabu ngikadilu idi yambuluisha bu mudi: dijingulula dia mianda ne lungenyi. Kadi tshia kumpala tudi ne bua ‘kuitabuja’ ne ‘kuteka’ miaku ya meji idi mu Mifundu mu lungenyi luetu. Bua kufika ku dienza nunku, tudi ne bua kulonga Bible.
Meji mbukole budi butuambuluisha bua kuenza mudimu bimpe ne dimanya didi Nzambi mutupeshe. Ne mbualu bulenga be mudi Bible muikale utuambuluisha bua kupeta meji! Bushuwa, Bible udi ne mêyi a meji bu mudi adi mu mukanda wa Nsumuinu ne wa Muambi, ne tudi ne bua kuteya ntema ku mêyi aa. Mu Bible mudi kabidi bilejilu bia bungi bidi bileja bulenga bua kutumikila mêyi a Nzambi ne ntatu itu ifumina ku dibenga kuatumikila. (Lomo 15:4; 1 Kolinto 10:11) Tshilejilu, mona muyuki wa Gehazi, muena mudimu wa muprofete Elisha uvua ne lukuka. (2 Bakelenge 5:20-27) Muyiki eu udi utulongesha mudibi bia meji bua kuepuka lukuka, ki mmuomu anyi? Kadi netuambe tshinyi bua tshipeta tshibi tshiakafumina ku disomba ne ‘bana ba bakaji ba mu buloba’ bua Kanâna divua dimueneka bu divua kadiyi mua kuenzela Dina muana wa bakaji wa Yakoba bualu bubi? (Genese 34:1-31) Katuenaku tujingulula ne lukasa mudi kusomba ne balunda babi kuikale dibula dia meji anyi?—Nsumuinu 13:20; 1 Kolinto 15:33.
Kuteya matshi ku meji kudi kumvuija kupeta dijingulula dia mianda ne lungenyi. Bilondeshile mukanda wa nkonga-miaku kampanda, dijingulula dia mianda “mbukole bua tshiumvuilu tshia lungenyi budi buluambuluisha bua kuleja dishilangana pankatshi pa bintu bibidi.” (Webster’s Revised Unabridged Dictionary) Dijingulula dia mianda dia kudi Nzambi mbukokeshi budi buambuluisha bua kutapulula tshidi tshimpe ne tshidi tshibi ne pashishe kusungula njila udi muimpe. Anu tuetu ‘bafile mutshima wetu’ ku dijingulula dia mianda anyi bajinge ne muoyo mujima bua kudipeta, tshianana katuena mua kushala mu ‘njila wa ku muoyo.’ (Matayo 7:14; tangila Dutelonome 30:19, 20.) Kulonga Dîyi dia Nzambi ne kuditumikila kutu kupetesha muntu dijingulula dia mianda.
Mmunyi mutudi mua ‘kudidila lungenyi muadi’—anyi bukokeshi budi buambuluisha bua kumvua mushindu udi bitupa bia bualu kampanda bikuatakane ne mudibi biumvuangana ne bualu bujima? Bushuwa, bungi bua bidimu ne dimonamona dia malu mbintu bidi mua kutuambuluisha bua kukolesha lungenyi, kadi misangu yonso kabitu anu nanku to. (Yobo 12:12; 32:6-12) Muimbi wa misambu wakamba ne: ‘Ndi mpita bantu banunu kujingulula malu, bualu bua ngakulama mêyi awakungambila.’ Wakimba kabidi ne: ‘Kubulula kua mêyi ebe kudi kutemeshila bantu munya, kudi kupesha muntu [udi kayi ne dimanya, NW] lungenyi.’ (Musambu 119:100, 130) Yehowa ke “Wa Kale wa Matuku a Bungi,” ne lungenyi luende ndutambe lua bantu bonso kule ne kule. (Danyele 7:13) Nzambi udi mua kufila lungenyi kudi muntu udi kayi nalu, pa kumuambuluisha bua kuikalaye nalu kupita bantu bakadi bakulumpe kudiye. Ke bua tshinyi tudi ne bua kuikala ne tshisumi mu dilonga ne mu ditumikila Bible.
Tshiambilu tshikosa tshia: ‘biwa’ tshidi mu mvese ya ntuadijilu ya nshapita muibidi wa Nsumuinu ntshilonda kudi miaku bu mudi: ‘kuitabuja,’ ‘kuteka munda,’ ‘kudidila muadi,’ ‘kukeba,’ ‘kukeja.’ Bua tshinyi mufundi udi utela miaku eyi ya kukolesha nayi bualu? Umue mukanda udi wamba ne: “[Muaba eu] muena meji udi uleja mudibi bia mushinga bua kukeba meji ne muoyo mujima.” Bushuwa, tudi ne bua kukeba ne muoyo mujima meji ne ngikadilu idi misuikilaku bu mudi dijingulula dia malu ne lungenyi.
Newenze madikolela anyi?
Bualu bunene budi bukengela kuenza bua kupeta meji nkulonga Bible ne disuminyina. Kadi dilonga edi didi ne bua kushilangana ne dibala patupu bua kumanya malu kampanda. Kuelangana meji ne muoyo mujima pa bitudi tubala mbumue bualu bua mushinga mu dilonga dia Mifundu. Kupeta meji ne dijingulula dia malu kudi kumvuija diela meji bua mushindu utudi mua kutumikila malu atudi tulonga bua kujikija malu makole ne kuangata mapangadika. Bua kupeta lungenyi bidi bilomba kuelangana meji pa mushindu udi malu mapiamapia umvuangana ne atukadi bamanye. Nnganyi udi mua kuamba mudi dilonga dia Bible ne dielangana meji mushindu’eu kadiyi dilomba dîba ne madikolela ne tshisumi? Dîba ne makanda bidi bikengedibua bua kuenza dilonga dia nunku bidi mumue ne bidi muntu nabi dijinga padiye ‘ukeba tshiamu tshia argent ne biuma bisokoka.’ Newenze madikolela adi akengedibua anyi? ‘Neudisumbile tshikondo’ bua kuenza nunku anyi?—Efeso 5:15, 16.
Mona biuma bivule bidi bituindile bitumbula ne muoyo mujima mu Bible. Netupete “dimanya dia malu a Nzambi”—dimanya dimpe ne dishindame dia kudi Mufuki wetu didi difila muoyo! (Yone 17:3) “Ditshina dia Yehowa” didi padi tshiuma tshitudi ne bua kupeta. Kumutshina ne kanemu konso! Ditshina dimpe dia kubenga kumubungamija didi ne bua kulombola kalu konso ka mu nsombelu wetu, dileja mudi bionso bitudi tuenza biumvuangana ne malu a mu nyuma.—Muambi 12:13.
Dijinga dikole dia kukeba ne kumbula bua kupeta biuma bia mu nyuma didi ne bua kuikala dituosha munda. Bua kutupepejila dikeba edi, Yehowa mmutupeshe bintu bimpe bitudi mua kumbula nabi—bu mudi: bibejibeji bitu bilua mu tshikondo tshiakanyine bidi bikale ne bulelela: Tshibumba tshia Nsentedi ne Réveillez-vous!, pamue ne mikuabu mikanda idi yumvuija Bible. (Matayo 24:45-47) Bua tuetu kumona mua kulonga Dîyi diende ne njila yende, Yehowa mmutulongoluele kabidi bisangilu bia bena Kristo. Tudi ne bua kuikala tubuelamu pa tshibidilu, tuteya ntema ku malu adibu bamba, tuenza madikolela ne tshisumi bua kuimanyika lungenyi luetu pa malu aa ne kulama bimpe ngenyi minene ne kuelangana meji bikole pa malanda etu ne Yehowa.—Ebelu 10:24, 25.
Kuakupangila kuenza nanku to
Misangu mivule, dikeba mabue a mushinga mukole muinshi mua buloba, or anyi argent, kaditu dipetesha kantu nansha. Kabiena nanku bua dikeba biuma bia mu nyuma to. Bua tshinyi? Solomo udi utujadikila ne: ‘Yehowa udi upa bantu meji; mukana muende mudi mupatuka lungenyi ne dijingulula dia mianda.’—Nsumuinu 2:6.
Mukalenge Solomo uvua muende lumu bua meji ende. (1 Bakelenge 4:30-32) Mifundu idi ileja ne: uvua mumanye malu kabukabu, a mitshi, a nyama, a mushindu udi bantu ne a Dîyi dia Nzambi. Dijingulula dia mianda diakalejaye patshivuaye nsonga mu bukalenge buende, dîba divuaye mukose tshilumbu pankatshi pa bamamu babidi bavua bafuilakana muana umuepele, diakamuendeshila lumu pa buloba bujima. (1 Bakelenge 3:16-28) Dimanya divule divuaye nadi edi divua difumine kuepi? Solomo wakalomba Yehowa “meji ne lungenyi” ne bukole bua ‘kumanya mua kujingulula pankatshi pa malu mimpe ne malu mabi.’ Yehowa wakamupeshabi.—2 Kulondolola 1:10-12; 1 Bakelenge 3:9.
Tuetu petu tudi ne bua kulomba diambuluisha kudi Yehowa patudi tulonga Dîyi diende ne disuminyina. Mufundi wa misambu wakasambila ne: ‘Unyishe njila webe, Yehowa, bua ngende mu bushuwa buebe; uvuije mutshima wanyi mutshima umue udi utshina dîna diebe.’ (Musambu 86:11) Yehowa wakitaba disambila adi bualu wakadifundisha mu Bible. Tudi mua kuikala bashindike ne: masambila a muoyo mujima atutu tuenza misangu ne misangu bua Nzambi atuambuluishe bua kupeta biuma bia mu nyuma bidi mu Bible kaakushala kaayi ne diandamuna nansha.—Luka 18:1-8.
Solomo udi uleja ne: ‘Yeye udi ubutshila bantu bakane lungenyi ludi lubakuatshisha; udi biende ngabu kudi badi benda ne mitshima mitoke; bua yeye alame njila ya kulumbulula kuakane, bua alengeje njila wa bansantu bende. Pashishe neujingulule buakane ne dikosa diakane dia nsambu, neujingulule kulumbulula kuakane, njila yonso mene udi uya ku buimpe.’ (Nsumuinu 2:7-9) Mêyi aa adi atukolesha ku muoyo! Yehowa kêna anu ufila meji malelela kudi bantu badi baakeba ne muoyo mujima, kadi udi kabidi ngabu udi ukuba bantu bakane, bualu badi ne meji malelela ne badi batumikila mêyi ende makane. Tuikalayiku munkatshi mua bantu badi Yehowa wambuluisha bua kumvua ‘njila yonso udi uya ku buimpe.’
Padi “dimanya dikusankisha”
Didilongela Bible—bualu bua mushinga budi bulombibue bua kupeta meji—kaditu disankisha bantu ba bungi to. Tshilejilu, Lawrence, muntu mulume wa bidimu 58, udi wamba ne: “Ntu ngenza mudimu wa bianza. Kulonga nkunkolele.” Ne Michael, nsongalume wa mvula 24, uvua kayi musue kulonga kalasa, udi wamba ne: “Mvua nditatshisha bikole bua kusomba panshi bua kubanga kulonga.” Nansha nanku, kudi mushindu wa kuikala ne dijinga dia kulonga.
Tangila tshiakenza Michael. Udi wamba ne: “Ngakadipesha mudimu wa kulonga munkatshi mua tshitupa tshia dîba dituku dionso. Abidi mmale asatu mmîpi, meme kumona dilonga edi dishintulule mmuenenu wanyi, mandamuna amvua mfila mu bisangilu bia bena Kristo ne miyuki ituvua tuela ne bakuabu. Mpindieu meji anyi atu anu matuma ku bikondo bindi mulongolole bua kulonga, ne tshitu musue tshintu nansha tshimue tshimpumbishe to.” Bushuwa, didilongela ditu dilua muanda wa disanka patudi tumona mushindu utudi baye kumpala. Lawrence pende wakadifila mu dilonga Bible ne pashishe wakalua mukulu mu tshisumbu kampanda tshia Bantemu ba Yehowa.
Bua didilongela kutusankishadi, bidi bitukengela kutungunuka ne kuenza madikolela. Kadi masanka atuapeta adi a bungi. Solomo udi wamba ne: “Padi meji abuela munda muebe, ne padi dimanya dikusankisha mu muoyo webe, meji neakukube, lungenyi nelukulame.”—Nsumuinu 2:10, 11, MMM.
‘Bua kukupandisha ku njila wa malu mabi’
Mmunyi muakukuba meji, dimanya, bukole bua kupangadija malu makane, ne dijingulula dia malu? Solomo udi wamba ne: ‘[Bidi] bikupandisha ku njila wa malu mabi, mu bianza bia bantu badi bamba mêyi a tshishiku; badi balekela kuya mu njila ya buakane bua kuendabu mu njila ya mîdima. Badi basanka bua kuenza bienzedi bibi, badi batamba kusanka mu tshishiku tshia malu mabi. Badi bakonyangaja njila yabu, badi benda eku ne eku.’—Nsumuinu 2:12-15.
Bushuwa, bantu badi banange meji malelela badi bepuka disomba ne muntu yonso ‘udi wamba mêyi a tshishiku,’ mmumue ne: adi kaayi umvuangana ne malu malelela ne adi makane. Bukole bua kupangadija malu makane ne dijingulula dia malu bidi bitukuba kudi bantu badi babenga bulelela, basue anu bua kuenda mu njila ya mîdima, ne bidi bitukuba kabidi kudi bantu badi balaluke ne badi basanka bua kuenza malu mabi.—Nsumuinu 3:32.
Tudi ne bua kuleja dianyisha bua mudi meji malelela ne ngikadilu mikuabu idi misuikilaku bitukuba kabidi ku njila mubi wa bena tshiendenda! Solomo udi usakidila wamba ne: ngikadilu eyi idiku ‘bua kukupandisha mu bianza bia mukaji wa bende, mu bianza bia mukaji udi muena tshiendenda udi ukubomba ne mêyi ende. Udi ulekela mulombodi wakamubangila pakadiye nsongakaji, udi upua tshipungidi tshia Nzambi wende muoyo. Bualu bua nzubu wende udi upueka too ne ku lufu, njila yende idi ipueka too ne ku bantu bafue. Kakuena muntu wa badi babuela kudiye upingana kabidi, kabena basangana njila ya muoyo kabidi.’—Nsumuinu 2:16-19.
‘Mukaji wa bende’ anyi ndumba, mmuleja bu muntu udi ulekela ‘mulombodi wende wakamubangila pakadiye nsongakaji’—pamu’apa mbayende wa ku bunsongakaji buende.a (Tangila Malaki 2:14.) Ki mmuvuluke mukenji udi ukandika masandi uvua mu tshipungidi tshia Mikenji. (Ekesode 20:14) Njila yende idi ifikisha ku lufu. Pamu’apa bantu badi basomba nende kabena mua ‘kusangana njila ya muoyo kabidi,’ bualu ku tototo nansha ku ndandanda badi mua kubafikisha ku diya biyidi, mbuena kuamba ne: padibu bafua, bafuilamu kashidi. Muntu udi ne dijingulula dia mianda ne bukole bua kupangadija malu makane mmumanye mateyi atu afikisha ku tshiendenda ne udi uepuka.
‘Badi ne mitshima miakane nebashikame mu buloba’
Padiye wakula mu tshikoso bua tshipatshila tshia mibelu idiye ufila bua kupeta meji, Solomo udi wamba ne: ‘Bua bualu ebu budi bua wewe wende mu njila ya bantu bimpe, bua ulamate biebe kudi njila ya bantu bakane.’ (Nsumuinu 2:20) Meji adi bushuwa atuambuluisha bua kukumbaja tshipatshila tshilenga tshitambe! Adi atufikisha ku dikala ne nsombelu wa disanka udi Nzambi wanyisha.
Mona kabidi mabenesha a bungi adibu batekele bantu badi ‘benda mu njila wa bantu bimpe.’ Solomo udi utungunuka wamba ne: ‘Bualu bua badi ne mitshima miakane nebashikame mu buloba, badi ne mutshima umue mutoke nebajalame. Kadi nebajimije bantu babi pa buloba, nebumbushepu bena tshitungu.’ (Nsumuinu 2:21, 22) Keba bua wikale munkatshi mua bantu badi ne mutshima umue mutoke bashala kashidi mu bukua-panu bupiabupia bua Nzambi.—2 Petelo 3:13.
[Mêyi adi kuinshi]
a Bavua batela tshiambilu tshia se: “wa bende,” bua kufunkuna bantu bavua balekele malu avua umvuangana ne Mikenji ne badiumbushe ku luseke lua Yehowa. Ke bua tshinyi badi bakula bua mukaji wa ndumba—ki ng’anu wa ku ba bende—bu ‘mukaji wa bende.’
[Tshimfuanyi mu dibeji 26]
Solomo wakasambila bua kupeta meji. Tusambilayi petu bua kuapeta