Bua tshinyi bantu badi batshina nshikidilu?
DAMIAN THOMPSON, mufundi wa malu a bitendelelu wakamba mu tshikandakanda tshia Time ne: “Kukadi makumi a bidimu, bena Kristo balamatshi ba malu a kale a ntendelelu badi bambila bantu ne: kabutu ka bantu bonso nekenzeke matuku makese kumpala eku. Mpindieu, bidi bibakemesha bua mudi bantu bangata malu aa ne mushinga, pashishe, aba bavua baalengulula ke badi mpindieu baatangalaja: benji ba programe ya ordinatere, bangenda-mushinga banene ne bena tshididi.” Thompson udi uleja ne: buôwa budi nabu bantu pa buloba bujima bua mushindu wanyanguka ordinatere mu tshidimu tshia 2000 “mbuvuije bantu badi kabayi batendelela [Nzambi] mumue ne aba badi bitabuja bukokeshi bua bidimu tshinunu” badi batshina dilua dia bipupu bu mudi: “lukanku luakuata bantu bonso, dinyanguka dia mbulamatadi, bimvundu biajuka bua biyole bia nzala, dikuluka dia ndeke pa nzubu mile ya bisasa bia bungi.”
Tshidi tshikolesha kabidi kanyinganyinga kadi katangalake mu bantu mmalu adi alubakajangana adibu benza kudi bitendelelu bishilangane, bitubu babikila pa tshibidilu ne: “bayishi ba kabutu ka ndekelu.” Mu Tshiongo 1999, tshikandakanda tshia mu France tshitu tshipatuka dituku dionso (Le Figaro) tshiakamba mu mutu wa bualu watshi wa: “Yelushalema ne Mpungi ya Kabutu ka ndekelu” ne: “Bantu badi benza mudimu bua kukuba [Isalele] badi batshinka ne: kudi ‘bantu badi bitabuja bukokeshi bua bidimu tshinunu’ bapite pa lukama bakadi pa Mukuna wa Olive anyi pabuipi nawu bindile parousia anyi nshikidilu.”
Mukanda kampanda udi ne luapolo lua pa bualu bua “Ntendelelu ya bayishi ba dituku dia Dilumbuluisha.” (1998 Britannica Book of the Year) Udi utela munkatshi muayi ntendelelu ya badishipi bu mudi: Tshiibi tshia ku Mparadizu (Heaven’s Gate), Ntempelo wa Bantu (People’s Temple), ne Bena Ntempelo wa Dîba (Order of the Solar Temple), ne bena Bulelela bua Ndekelu (Aum Shinrikyo) bakashipesha bantu ne lubungibungi lua lulengu mu njila wa muinshi mua buloba mu tshimenga tshia Tokyo mu 1995, bantu 12 bakafua ne bakuabu binunu bivule bakatapika. Martin E. Marty, mulongeshi wa malu a Nzambi mu Iniversite wa mu Chicago wakumvuija luapolo elu mu tshikoso pakafundaye ne: “Dishintulula dibeji dia kalandriye bua kubuela mu tshidimu tshia 2000 didi dipesha bantu ngenyi mipiamipia, nedikale kabidi anu ne bua kubafikisha ku dilaya malu ne midimu ya mishindu yonso. Imue milayi ne midimu eyi idi mua kulua ya njiwu. Katshiakuikala tshikondo tshia kushala bapuwe patupu nansha.”
Muakatuadija bantu kutshina nshikidilu
Buakabuluibua ndîna dia mukanda wa ndekelu wa mu Bible, mufunda pabuipi ne ku ndekelu kua lukama lua kumpala lua bidimu B.B. Pa kutangila milayi ya tshiprofete ne ngakuilu wa mu tshimfuanyi udimu, bakatuadija kubikila mikanda yakafundabu kumpala kua Buakabuluibua ne: “ya bayishi ba kabutu ka ndekelu.” Mu Pelasa wa kale ke muakatuadijabu ne mianu idi mu mikanda mine eyi, pamu’apa nya kale kupita pine apu. Ke bua tshinyi tshibungu kampanda tshidi tshiakula bua “ngikadilu musunguluke wa bena Babulona udi umueneka mu mianu idibu babueje mu mikanda eyi [ya bena Yuda idi iyisha kabutu ka ndekelu].”—The Jewish Encyclopedia.
Mikanda ya bena Yuda idi yakula bua kabutu ka ndekelu yakatangalaka bikole kubangila ku ntuadijilu wa lukama luibidi lua bidimu B.B. too ne ku ndekelu kua bidimu ebi. Pavuaye umvuija tshivuabu bafundile mikanda eyi, mumanyi kampanda wa malu a Bible wakafunda ne: “Bena Yuda bavua bakosolola bikondo bionso mu bitupa bibidi. Kuvua tshikondo tshidiku lelu, tshidi tshikale tshibi tshionso nkong . . . Ke bua tshinyi bena Yuda bavua bindile nshikidilu wa bintu ebi bibi. Kuvua tshikondo tshitshidi tshilua, tshivua ne bua kuikala tshimpe tshionso, tshikondo tshia Nzambi tshia diakalengele dinene, tshikala ne ditalala, bubanji ne buakane . . . Mmunyi muvua tshikondo tshidiku lelu ne bua kulua tshikondo tshitshidi tshilua? Bena Yuda bavua bitaba ne: dishintuluka edi kadivua mua kuenzeka ku bukole bua bantu nansha, ke bua tshinyi bavua bakeba bua Nzambi nkayende adishintuluile malu. . . . Bavua babikila dituku dia dilua dia Nzambi ne: Dituku dia Mukalenge ne divua ne bua kuikala tshikondo tshidi tshikuatshisha buôwa ne tshia kabutu ne dilumbuluisha bivua ne bua kuikala makenga adi aleja ntuadijilu wa tshikondo tshipiatshipia. Mikanda yonso idi imanyisha bua kabutu ka ndekelu idi yakula bua malu aa.”
Kudiku tshia kutshinyina nshikidilu anyi?
Mukanda wa mu Bible wa Buakabuluibua udi wakula bua ‘mvita ya dituku dinene dia Nzambi Wa-Bukole-Buonso’ peshi Armagedone, mu mvita ayi nebabutule bantu babi, ne kunyima kuayi nekulue tshikondo tshia bidimu tshinunu (tshitubu babikila imue misangu ne: Bukokeshi bua Bidimu Tshinunu), ne mu tshikondo atshi, nebele Satana mu dijimba, ne Kristo nealumbuluishe bukua-bantu. (Buakabuluibua 16:14, 16; 20:1-4) Mu tshikondo tshia Moyen Âge, bamue bantu kabavua bumvue bimpe milayi to, bualu Augustin “Munsantu” wa bena Katolike (354-430 B.B.) uvua muambe ne: Tshikondo tshia Bidimu Tshinunu tshiakatuadija ne diledibua dia Kristo ne kunyima bavua ne bua kutshilonda kudi Dilumbuluisha dia Ndekelu divua ne bua kulua. Mbimueneke ne: Augustin kavua mutume meji ku malu avuaku mu tshikondo atshi to, kadi bu muvua tshidimu tshia 1000 tshienda tshisemena pabuipi, buôwa buvua nabu bantu buakakola. Malu adi bafundi bamba bua mushindu uvua ditshina nshikidilu ditangalake mu tshikondo atshi tshia Moyen Âge kaena apetangana to. Nansha muvua buôwa abu butangalake bikole, kakuena tshivua bantu ne tshia kutshinyina to.
Lelu’eu kabidi, bantu badi batendelela Nzambi ne bantu ba tshianana badi ne buôwa bua se: tshidimu tshia 2000 peshi tshia 2001 netshilue ne kabutu kadi kenza buôwa. Kadi, badiku menemene ne tshia kutshinyina anyi? Kabidi, mukenji udi mu mukanda wa mu Bible wa Buakabuluibua mbualu butudi ne bua kutshina anyi kuindila? Bu wewe mua kusua, bala biena-bualu bidi bilonda ebi.
[Tshimfuanyi mu dibeji 4]
Kakuvua tshivua bantu ne tshia kutshinyina nshikidilu mu tshikondo tshia “Moyen Âge”
[Mêyi a dianyisha]
© Cliché Bibliothèque Nationale de France, Paris
[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 3]
Maya/Sipa Press