Badi bayisha lumu luimpe mu ditunga dilenga dia Haïti
DITUNGA dia Haïti ne dia République Dominicaine adi mu tshidila tshia luya tshia Hispaniola, tshidi ne mikuna mile mu bidila bia Caraïbes. Miaba mikuabu mikuna eyi idi ne bule bua metre mapite pa 2 400. Mu ngondo ya mashika, mabue a mashika atu akuatakana pa tujibajiba tukese tua mâyi tudi pa mikuna eyi.
Mikuna ne bibandabanda bia ku Sud kua Haïti mbibuikila kudi dîtu dinene. Miaba mikuabu, mikuna ya bungi kayena ne mitshi to, ne itu misangu mivule misongoloke anu bua dikosa dia mitshi. Wewe muye ku Nord anyi ku Sud, neumone ne: ditunga dia Haïti ndilenga kumona. Pa imue njila mibumbakane ya bibenda bibenda idi pa mikuna eyi, udi mua kumona mpata ne mâyi bilengele bia dikema katshia biaya. Udi mua kumona bilongo bia mishindu ne mishindu miaba yonso.
Ba bungi ba ku bantu bapite pa miliyo 8 badi mu ditunga edi mbasombele ku misoko. Bakakuabu bavua bafumine mu Afrike. Nansha mudi ba bungi kabayi ne bintu bivule, batu bena malu malenga ba dikema batu bamanye kuakidila benyi. Kukadi bidimu bitue ku 60 mpindieu bidi Bantemu ba Yehowa babayishe lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi ne batu anu babakidila bimpe be!—Matayo 24:14.
Badi bayisha mu tshimenga tshia kumpenga
Malu adi alonda aa nga misionere mukuabu wakayisha mu musoko eu bua musangu wa kumpala. Adi aleja mutubu bayisha mu ditunga edi. Wakafunda ne:
“Dimue dituku mu ngondo muisatu wa 2003, tuakaya kuyisha mu tshimenga tshikese tshia Casale tshidi mutantshi wa minite mitue ku 30 ne tshimenga tshia Cabaret (muaba udi nzubu wetu wa bamisionere), mutantshi wa kilometre 30 ku Nord kua tshimenga tshikulu tshia ditunga dia Haïti (Port-au-Prince). Musangu wa ndekelu uvua Bantemu ba Yehowa bayishe mu Casale uvua mu 1999, ke bualu kayi mioyo ya munda ivua anu itusunsuma bua kufikamu, ke tuetu kuasa luendu mu dinda pa dîba dia 7 jajaja. Tuvua bantu 22, pabuipi ne tshisumbu tshietu tshijima; tuakabuela mu mashinyi abidi a pikepe. Tuetu bonso tuvua tuenda tuyukila ne disanka ne tuseka patuvua tupueka pa matelu mu njila ya mpuishi, ne tuetu kufika mu tshibandabanda tshikale ne mitshi minene ya bungi. Musulu udi ufumina mu tshibandabanda etshi mmupandulule tshimenga tshia Casale mu bitupa bibidi.
“Malu adi atangila tshimenga etshi mmabange kale, ku ntuadijilu kua bidimu bia 1800 pavua bamue basalayi ba mu Pologne balue bua kuambuluisha bena mu Haïti bua kupetabu dipanda; ke bobu kusombela mu tshibandabanda etshi ne bakaji ba mu Haïti bakangatabu. Nkupatuke bantu balenga menemene ba makoba a mishindu ne mishindu. Bitu bisankisha bikole bua kumona aba ba dikoba ditoke, aba ba dikoba difike, ba dikoba dikunze, ba mêsu a bulé, ba mêsu mafikuluke ne bakuabu kabidi.
“Muntu utuakasangana ku nzubu wa kumpala kutuakakokola wakabenga bua kututeleja. Patuakumuka kuende, muntu mulume mukuabu wakatulonda mu njila. Uvua musue kumanya bituikala tuvua tuitaba ne: kudi dishilangana pankatshi pa Yezu ne Nzambi. Tuakamulomba bua angate Bible wende. Malu atuakayikila nende akamutuisha ne: Yezu m’Muana wa Nzambi, ne: Yehowa ke ‘Nzambi umuepele mulelela.’ (Yone 17:3) Bantu ba bungi bakatulomba bua kusombela panshi. Bamue bavua mene batuebeja ne: ‘Ndîba kayi dinuapingana bua kulonga netu Bible?’
“Mu midi, tuakakeba muaba wa dileji bua kuanji kudiaku kantu. Bana betu babidi ba bakaji bavua balambe luesu lujima lua mishipa. Ivua milambe bimpe be! Tuakashala muaba au tudia, eku tuela miyuki, ne tuyisha kabidi bapitshi ba njila. Mpindieu, tuetu kusabuka musulu bua kuya dia muamua dia tshimenga etshi. Bivua bitusankisha bibi bua kuyukila ne bantu ba malu malenga aba bavua basombele muinshi mua mitshi pabuipi ne nzubu yabu. Kumvua mitoyi ya bana bavua banaya, kumona bamamu basukula bilamba mu mâyi a musulu ne bakaji ba bakulumpe batua kafé kuvua kuimpe be!
“Mutantshi eu dîba inayi wa dilolo kukumbana, ke tuetu bonso kutangila ku mashinyi bua kupingana kuetu ku Cabaret. Meme ne bayanyi tuvua ne disanka dia bungi bua musangu wetu wa kumpala eu utuakayisha mu Casale, tshimenga tshilenga atshi tshidi ne bantu ba musangelu ne badi bamanye kusomba ne bakuabu.”
Katshia ba misionere ba Bantemu ba kumpala bafika mu Haïti mu 1945, bungi bua bamanyishi ba Bukalenge mu ditunga edi mbuvule bikole. Ke bualu kayi mpindieu mudi bantu batue ku 14 000 badi bayisha ne balonga Bible ne bantu bapite pa 22 000. Bantu 59 372 ba ku bavuabu babikidishe bavua babuele mu Tshivulukilu tshia lufu lua Yezu tshivua tshienzeke mu ngondo muisatu wa 2005, ne mbatungunuke ne kuyisha bantu bonso lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi patoke. Tangila mishindu mivule idi mudimu wa Bantemu ba Yehowa ukoka ntema ya bantu mu Haïti.
Lumu luimpe ku diambuluisha dia bimfuanyi bizola
Bena mu Haïti ba bungi batu banange bintu bia mekala matue bikole. Bualu ebu budi bumuenekela nansha ku bilamba bitubu bavuala, ku mikubu itubu bafita ku nzubu yabu, ku bilongo bia mishindu ne mishindu bidi mu mpangu yabu ne ku bimfuanyi bidibu bazole. Batu basumbisha bintu bizola ne mekala matuile mu nzolelu wa bena Haïti mu njila yonso ya mu Port-au-Prince. Bantu batu basumba bintu ebi batu bafumina mu matunga a bungi.
Mekala a matuile aa kaatu anu pa bilamba bia bikayabala bizola bimfuanyi ebi to. Njila ya mu Port-au-Prince mmiuule tente ne mashinyi adi ambula bantu mazola bimfuanyi bia mishindu ne mishindu. Misangu mivule bimfuanyi ebi bia bungi bitu bileja malu adi mu Bible.
Paudi upita mu njila, udi mua kumona diakamue tshimfuanyi tshiudi mumanye bimpe bu mudi tshia Adama ne Eva mu Edene. Udi utshimona tshizola ku tshibi tshia panyima tshia mashinyi adi afuma ku dipita. Misangu ya bungi udi mua kumona mvese anyi miaku kampanda mikale ne dîna dia Yehowa bifunda ku mashinyi aa anyi bikale mu mêna a kumpanyi ya bangenda-mushinga.
Badi bayisha lumu luimpe mu tulasa
Bansonga Bantemu ba mu Haïti badi bapeta mpunga milenga ya kuambuluisha balongi nabu bua kulonga Bible. Bualu budi bulonda ebu bua kudi nsongakaji mukuabu Ntemu wa bidimu 17 mbumue bua ku malu aa.
“Mulongi wetu mukuabu wakalua kungebeja dimue dituku ne: ‘Masandi’ ntshinyi? Pangakamona ne: uvua ukeba kungambisha tshianana bua tuetu kunangangana nende, tshiakamuandamuna to. Kadi pakelaye mulongi wetu mukuabu wa balume lukonko lumue lumue alu, kalasa kajima kakajinga bua kumanya diandamuna. Nenku lumingu luakalonda, kunyima kua meme mumane kukebulula malu a bungi a tshiena-bualu etshi mu mikanda yetu, ngakenza muyuki kumpala kua balongi betu mu kalasa bua kumvuija tshidi Bantemu ba Yehowa badienzejila bua kuikala ne ngikadilu milenga, kulonda bimpe tshidi Bible wamba ne kudilama ku mubidi.
“Balongi betu bakela nkonko ya bungi ne bakitaba mandamuna a mu Bible amvua mbapesha. Nansha mulombodi wetu wa tulasa uvua muikale welakana, wakela pende nkonko ya bungi ne wakalongolola bua meme kumvuija malu a muomumue mu tulasa tukuabu. Ngakabaleja mukanda wa Les jeunes s’interrogent—Réponses pratiques,a ne ba bungi bakaukeba. Dituku diakalonda ngakabanyina balongi betu mikanda ayi 45. Ba bungi bakajikija kuubala ne lukasa, ne bamue badi mpindieu balonga Bible ne Bantemu badi pabuipi nabu. Mulongi wetu mukuabu wa balume udi pabuipi netu udi mpindieu ubuela mu bisangilu bionso.”
Badi bayisha mu muakulu wa Créole
Anu bu mudi bantu ba mu Haïti ne makoba a mishindu ne mishindu, ditunga diabu kabidi didi ne malu mimpe a dikema a mishindu ne mishindu; ke mudi kabidi muakulu wa Créole wa bena Haïti, udibu basambakaja ne miaku ya mu Mfualansa ne mikenji ya miakulu ya mu matunga a mu Afrike wa ku Ouest. Eu ke miakulu wa ku dibela wa bena mu Haïti, muakulu udibu banange bikole. Bantemu ba Yehowa badi batamba kuyisha mu muakulu eu, ne mbalongolole bua kupatula mikanda ya bungi ya kulonga nayi Bible mu Créole wa bena Haïti.
Mu 1987 bakakudimuna broshire wa Ikalayi ne muoyo wa kashidi ne disanka pa buloba! mu Créole wa bena Haïti, kuluaku kabidi kupatula mukanda wa Dimanya didi difikisha ku muoyo wa kashidi ne pashishe broshire wa Ntshinyi tshidi Nzambi utulomba? Mikanda eyi mmiambuluishe bikole balongi bapiabapia ba Bible badi basue kumanya Dîyi dia Nzambi. Kutuadija mu dituku dia 1 ngondo wa tshitema mu 2002, badi bapatula kabidi Tshibumba tshia Nsentedi mu Créole wa bena Haïti. Nansha mudi bantu babala mikanda ya mu Mfualansa, ba bungi mbasue kuyibala mu muakulu wabu.
Badi batuadila bena buloko lumu luimpe
Matuku adi panshi aa, Bantemu ba Yehowa mbatuadije kuyisha bantu badi mu maloko lumu luimpe. Bantemu badi bayisha bantu aba badi mu lutatu lukole badi ne disanka dia kubatuadila mukenji muimpe wa kubasamba nawu. Muena Kristo netu mukuabu udi wamba ne:
“Musangu wa kumpala utuakaya mu bumue buloko, bakasangisha bena buloko mu nzubu munene bua tuetu kubambila mukenji utuvua babatuadile. Katuvua bamanye tshivuabu mua kuenza to. Patuakabumvuija ne: tuvua balue kubambuluisha bua kulonga Bible, bonso buabu 50 bakasanka. Tuakabaleja broshire ya mu Créole bu mudi Difila ku dibala ne difunda ne Ikalayi ne muoyo wa kashidi ne disanka pa buloba! Tuetu kutuadija kulonga ne ba kudibu 26. Bantu ba kudibu 10 kabavua bamanye kubala ne kufunda to, kadi bakasanka patuakabaleja mushindu wa kutangila bimfuanyi bidi mu broshire ayi bua kumona mua kumvua bimpe bidi bifundamu.”
Pakapingana Bantemu dinga dituku, muntu mukuabu wakabambila ne: “Ndi mubale mubalulule broshire eu. Dîba dionso ndi ngela meji bua malu adimu, mvua mushale anu munuindile.” Muntu mukuabu uvuabu bakuate bualu uvua muibe ne tshingoma wakamba ne: uvua musue kushintuluka, kulombaye bua batume muntu aye kulonga Bible ne mukajende. Tatu mukuabu wa bana babidi uvua mu buloko amu wakalomba pende bua Bantemu baye kulonga Bible ne mukajende bua adimuene dishilangana didi pankatshi pa malongesha malelela ne a dishima. Mpasata mukuabu wa bena Mishonyi uvuabu bakuate bualu uvua muibe mukafu wa mfranga ya bena kuitabuja wakamba muvuaye mpindieu mumone malongesha malelela. Wakamba ne: pavuaye ujikija tshibawu tshia buloko buende, uvua ne bua kuyisha bena mu tshitanda tshiende bonso bua kuluabu Bantemu ba Yehowa.
Muena buloko mukuabu, uvua kayi mupete wende broshire wa Ntshinyi tshidi Nzambi utulomba? mu Créole wakalomba broshire wa muena buloko nende, kutentulaye broshire eu mujima ku bianza ne kumukuataye yonso mujima ku muoyo. Muntu mukaji mukuabu uvua pende mu buloko amu wakatuadija kuambila bena buloko nende bantu bakaji tshitema malu avuaye ulonga, ne wakatuadija mene kulonga nabu. Muntu mulume mukuabu uvua pende mu buloko amu wakajikija kulonga broshire au ne kubuelaye mu mukanda wa Dimanya; wakabanga kuyisha bena buloko bakuabu. Mutantshi eu kubangaye kulonga Bible ne bena buloko banayi.
Muena buloko mukuabu diende divua Mercony.b Mercony eu uvua ulonga Bible kale, ne balela bende bakuabu bavua Bantemu ba Yehowa. Wakakankamija bena buloko bakuabu bua kubala mikanda ya Bantemu ivua balela bende bamutuadila. Udi wamba ne: “Pantu mpesha bena buloko mikanda eyi, badi bambikila ne: Ntemu wa Yehowa. Kadi ntu mbambila ne: tòo, meme tshiena Ntemu to, bualu ndi mumanye ne: kuikala Ntemu ki mbualu bua bilele to. Mpindieu ndi musue kuangata bualu ebu ne muoyo umue, ndi musue kulonga ne kutambula. Pantshivua nsonga, bu meme mulonde njila udi bakulu banyi balonde, tshivua mua kuikala mu buloko emu to.”
Umue wa ku bena buloko bavua bangate mikanda kudi Mercony wakambila Ntemu wakaya kumuyisha ne: “Kumpala kua wewe kulua mu Dimue dishale, malu avua mantonde bikole ne nkavua nkeba bua kudishipa. Kadi pangakajikija kubala bibejibeji bienu, ngakalomba Nzambi bua amfuile luse bua malu mabi onso andi muenze ne bua antumine muntu alue kundeja njila muakane. Mvua ne disanka dia bungi pawakalua dituku diakalonda bua kulomba bena buloko bua kulonga nabu Bible! Ndi musue undeje mushindu wa kuenzela Yehowa mudimu.”
Réveillez-vous! udi utuadila bantu bavule lumu luimpe
Nimero wa Réveillez-vous! wa dia 8 Kasuabanga 2000 uvua wakula bua mudimu wa baminganga. Muntu mukaji mukuabu wakayangata 2 000, ne wakayabanyina baminganga bavua babuele mu tshisangilu tshia dikolesha bongo mu Port-au-Prince. Bakabanyina bampulushi ba mu Port-au-Prince Réveillez-vous! wa dia 8 Kashipu 2002 uvua ne mitu ya malu ivua yakula bua bampulushi ne mudimu wabu. Bampulushi bakamuanyisha bikole, ne nansha mpindieu bamue batu bimanyika Bantemu mu njila bua kubalomba Réveillez-vous! eu.
Matuku adi panshi aa, munene mukuabu wa mu Bulongodi bua makanda a mubidi (OMS) uvua ulongolola malu a kulongesha bantu bua tshilumbu tshia SIDA. Bakamubikila ku biro bia Bantemu ba Yehowa, kumulejabu Réveillez-vous! udi wakula bua tshilumbu etshi. Wakakema bua kumona biena-bualu bidi bifila ngenyi ya mu Bible ya mushindu mutambe buimpe wa kudilama ku disama edi ne wa kuambuluisha bantu badi nadi. Wakamba ne: Réveillez-vous! udi pa muaba wa kumpala mu difila dia ngenyi idi itangila tshilumbu tshia etshi tshia disama dia SIDA.
Bushuwa, Bantemu ba Yehowa badi bayisha lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi mu ditunga dilengele dia Haïti edi mu mishindu ya bungi, anu mudibu bayisha mu matunga makuabu 234 pa buloba bujima. Bantu ba bungi badi bitaba mukenji mulenga eu ne badi babambuluisha bua kuanji kupuaku ntatu ya tshikondo etshi muoyo. Badi babambila bua kushala batangile anu malu mimpe adibu balaye enzeka mu bulongolodi bupiabupia, muikala bantu bonso ne bua kutendelela anu Yehowa Nzambi mulelela ne kuikala ne nsombelu muimpe wa dikema.—Buakabuluibua 21:4.
[Mêyi adi kuinshi]
a Mikanda yonso itudi batele mu tshiena-bualu etshi mmipatula kudi Bantemu ba Yehowa.
b Tudi bashintulule dîna.
[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 9]
Background: © Adalberto Rios Szalay/photodisc/age fotostock