Nkonko ya babadi
Bua tshinyi Bantemu ba Yehowa batu babenga kukumakaja vere kumpala kua kunua maluvu, pabi Bible kayi wakula bua bualu ebu?
Tshilele tshia kukuma vere wa maluvu ku mukuabu kumpala kua kunua ntshia kale ne ntshitangalake bikole, nansha mudi mishindu ya ditshienza mua kushilangana bilondeshile miaba. Imue misangu bantu batu badidisha vere yabu padibu bayikumakaja. Pa tshibidilu muntu utu ulomba mukuabu bua bakumakaje vere utu umujingila disanka, dinua dilenga, bukole bua mubidi, muoyo mule ne malu makuabu. Bakuabu badi bakumakaja vere badi mua kuandamuna ne dîyi anyi kuela anu vere yabu mulu ne pashishe kunua ndambu wa maluvu. Bua bantu ba bungi tshilele etshi ntshimpe bualu tshidi tshileja bukalanga. Kadi kudi malu adi asaka Bantemu ba Yehowa bua kubenga tshilele etshi.
Kabiena bisua kumvuija ne: bena Kristo ki mbasue bua muntu mukuabu ikale ne disanka ne bukole bua mubidi to. Mukanda uvua kasumbu kaludiki ka mu siekele wa kumpala katumine bisumbu uvua ujika ne mêyi aa: “Nushale ne bukole” anyi “nushale bimpe” peshi “nuikale bimpe.” (Bienzedi 15:29) Ne bamue batendeledi balelela bavua bambila bakalenge ba pa buloba ne: ‘Mukalenge wanyi ikale ne muoyo tshiendelele’ anyi ne: ‘Mukalenge ikale biende ne muoyo tshiendelele.’—1 Bakelenge 1:31; Nehemiya 2:3.
Kadi tshilele tshia kukumakaja vere etshi ntshifume kuepi? Tshibumba tshia Nsentedi tshia dia 1 Kasuabanga 1968 (Mfual.) tshivua tshitele mêyi a mu mukanda mukuabu uvua wamba ne: “Tshilele tshia kukumakaja vere ya maluvu bua kujingila bakuabu bukole bua mubidi tshivua pamuapa tshifumine ku mukiya wa kale wa mu bitendelelu wa kunua maluvu bua kulambula nzambi ya dishima ne bafue. Mu tshikondo tshia kudia bena Greke ne bena Lomo bavua belela nzambi yabu maluvu panshi, ne mu mafesto avuabu benza bavua bakumakaja vere kumpala kua kunua bua kulambula nzambi ayi ne bafue.” Mukanda eu uvua wamba kabidi ne: “Dinua maluvu bua kujingila bantu badi ne muoyo makanda a mubidi didi ne bua kuikala dipetangana bikole ne bilele ebi bia kunua bua kulambula nzambi ya dishima ne bafue.”—The Encyclopædia Britannica (1910), Tshitupa 13, dibeji 121.
Bitshidi amu nanku too ne lelu anyi? Munga mukanda udi wamba pawu ne: “[Dikumakaja vere ya maluvu] ndifumine pamuapa ku tshilele tshia kale tshia dilambula maluvu, tshivua bantu benza pavuabu bapesha nzambi wabu bintu bu mudi mashi anyi mvinyo bua abakumbajile dijinga diabu, bienze bu disambila dienza mu tshikoso ne mêyi aa: ‘muoyo mule’ anyi ‘bua bukole buebe bua mubidi!’”—The 1995 International Handbook on Alcohol and Culture.
Bushuwa, difumina dia tshintu anyi tshilele kampanda peshi difuanangana diatshi ne malu a mu tshitendelelu tshia dishima tshia kale kadiena anu diumvuija ne: batendeledi balelela ba Nzambi kabena ne bua kuikala natshi to. Tuangate tshilejilu tshia tumuma tua grenade. Tshibungu tshikuabu tshia malu a mu Bible tshidi tshiamba ne: “Bidi bimueneka ne: bavua bangata kabidi tumuma tua grenade bu tshimanyinu tshia tshijila mu bitendelelu bia bampangano.” Nansha nanku, Nzambi wakelesha tumuma tua grenade tuenza ne buanda ku luzemba lua tshilamba tshia muakuidi munene, ne makunji a ku ntempelo wa Solomo avua malengeja ne tumuma tua grenade. (Ekesode 28:33; 2 Bakelenge 25:17) Kabidi, diela dia mpeta ku munu bua dibaka divua ne diumvuija mu malu a ntendelelu mu tshikondo kampanda. Kadi bantu ba bungi lelu ki mbamanye diumvuija adi to, badi bamona mpeta eu bu tshimanyinu patupu tshia ne: kampanda mmusele anyi mmusedibue.
Kadi bidi munyi bua mvinyo uvuabu benza nende malu a ntendelelu? Tshilejilu, musangu mukuabu batendeledi ba Bâla ba ku Shekeme ‘bakabuela mu nzubu wa nzambi wabu, bakadia, bakanua ne bakela Abimeleke [muana wa Gideona] mulawu.’ (Balumbuluishi 9:22-28) Udi wela meji ne: muntu uvua mulamate Yehowa uvua mua kunua pende mushindu eu, pamuapa ubikila nzambi wa dishima bua kuela Abimeleke mulawu anyi? Muprofete Amosa wakamba bua tshikondo tshivua bena Isalele ba bungi batombokele Yehowa ne: ‘Badi badiolola panshi pepi ne bioshelu; mu nzubu wa nzambi wabu badi banua mvinyo ya bantu bakafutshishabu bibawu.’ (Amosa 2:8) Batendeledi balelela bavuaku mua kuenza pabu bualu ebu anyi, nansha bikala bantu aba bavua bapongoluela nzambi ya dishima mvinyo panshi anyi banua mvinyo bua kuyitumbisha? (Yelemiya 7:18) Peshi mutendeledi mulelela uvuaku mua kuela vere wa mvinyo mulu ne kulomba nzambi wa dishima bua kubenesha muntu kampanda anyi?
Tshia kumanya ntshia ne: imue misangu bantedeledi ba Yehowa bavua bela bianza mulu bua kulomba mabenesha. Bakela bianza mulu kudi Nzambi mulelela. Tudi tubala ne: ‘Solomo wakimana kumpala kua tshioshelu tshia Yehowa, wakolola bianza biende mulu, wamba ne: Yehowa, Nzambi wa Isalele, kakuena Nzambi mukuabu bu wewe, ubumvuile mu diulu mu muaba webe uudi mushikame; ne paumvua, utubuikidile mibi yetu.’ (1 Bakelenge 8:22, 23, 30) Bia muomumue, ‘Ezela wakavudijila Yehowa disanka. Bantu bonso bakamuitaba ne: Amen, Amen, bele maboko abu mulu; bakinyika mitu yabu, bakatendelela Yehowa.’ (Nehemiya 8:6; 1 Timote 2:8) Bulelela, bena lulamatu abu kabavua bela bianza biabu mulu bua kulomba nzambi wa dikasa dimpe mabenesha to.—Yeshaya 65:11.
Bantu ba bungi lelu batu bakumakaja vere kumpala kua kunua maluvu kabena pamuapa mua kuela meji ne: badi balomba mabenesha kudi nzambi kampanda, ne kabena mua kumvuija tshidibu belela vere yabu ya maluvu mulu. Nansha mudibu kabayi bakonkonona bualu ebu bimpe, kabiena bisaka bena Kristo balelela bua kudimona benzejibue bua kuidikija bidibu benza to.
Bantu ba bungi mbamanye ne: mu malu makuabu kabidi Bantemu ba Yehowa batu babenga kuenza mudi bantu ba bungi benza. Tshilejilu, bantu ba bungi batu benza tshimanyinu kampanda kumpala kua dibendele anyi tshintu tshikuabu tshia ditunga; ne kabatu bamona ngenzelu eu bu kutendelela to. Bena Kristo balelela kabena bakandika bantu bakuabu bua kabenji bimanyinu ebi to, kadi bobu kabena babienza nansha. Padi Bantemu bamanya dîba didi bantu bajinga kuenza bualu bua mushindu eu, batu badilongolola bua kubenga kuikalaku dîba adi. Mu mishindu yonso, mbadisuike bua kubenga kuenza malu a buena ditunga adi kaayi apetangana ne Bible. (Ekesode 20:4, 5; 1 Yone 5:21) Lelu bantu ba bungi badi mua kumona dikumakaja vere kumpala kua kunua maluvu bu didi kadiyi diumvuangana ne ntendelelu wa dishima. Nansha nanku, kudi malu adi asaka bena Kristo bua kubenga kuenza tshilele etshi tshidi tshifumine mu bitendelelu bia dishima ne tshidi mua kumueneka nansha mpindieu bu kulomba ‘nzambi’ dibenesha, bienze bu badi balomba diambuluisha kudi bukole kampanda budi bupite bua bantu.—Ekesode 23:2.