Malu adibu baledile mu Mabeji a tshisangilu tshia Nsombelu ne mudimu wetu
LUMINGU LUA DIA 7-13/1
BIUMA BIA MU DÎYI DIA NZAMBI | BIENZEDI 21-22
“Disua dia Yehowa dienzeke”
bt-F 177 §15, 16
“Disua dia Yehowa dienzeke”
15 Pavua Paulo musombe kua Filipo, muenyi kampanda wa kunemekibua wakalua, diende Agabo. Bantu bonso bavua basombe kua Filipo bavua bamanye ne: Agabo uvua muprofete; ukavua mumanyishe tshiyole tshia nzala mu bukalenge bua Kulaudio. (Bien. 11:27, 28) Bavua mua kuikala badiebeja ne: ‘Agabo mmulue muaba eu bua tshinyi? Budiye muende nabu mbunganyi?’ Agabo wakangata mukaba wa Paulo mu mêsu abu, mukaba au uvua wa tshilamba muluka mule, bavua mua kulaminamu makuta anyi bintu bikuabu, ne bavua bawuvuala mu tshimono. Agabo wakangata mukaba au, kusuikaye nawu makasa ne bianza biende. Pashishe yeye kuakula. Mukenji uvuaye muambe uvua weleshisha meji, wakamba ne: “Nyuma muimpe udi wamba nunku: ‘Bena Yuda nebasuike muena mukaba eu mushindu eu ku Yelushalema, ne nebamufile mu bianza bia bantu ba bisamba bikuabu.’”—Bien. 21:11.
16 Mêyi a buprofete au avua ajadika ne: Paulo uvua ne bua kuya ku Yelushalema. Avua kabidi aleja ne: malu avuaye ne bua kuenzelangana ne bena Yuda kuntu aku avua ne bua kubasaka bua kumufila “mu bianza bia bantu ba bisamba bikuabu.” Mêyi a buprofete au akabungamija bantu bavua muaba au bikole. Luka wakafunda ne: “Mpindieu patuakumvua bualu ebu, tuetu ne bantu bavua muaba au, tuakatuadija kumusengelela bua kabandi ku Yelushalema to. Kadi Paulo wakandamuna ne: ‘Bua tshinyi nudi nudila ne nujinga kutekesha muoyo wanyi? Numanye bimpe ne: ndi mudiakaje ki nganu bua kusuikibua to, kadi kabidi bua kufua ku Yelushalema bua dîna dia Mukalenge Yezu.’”—Bien. 21:12, 13.
bt-F 178 §17
“Disua dia Yehowa dienzeke”
17 Anji elabi meji, Luka ne bana betu ba balume bakuabu badi basengelela Paulo bua kayi ku Yelushalema to. Bakuabu mene badila. Dinanga divua bana betu abu baleje Paulo diakamulenga bikole, kadi wakabambila ne bulenga buonso ne: bavua ‘bamutekesha ku muoyo,’ anyi anu mudi imue nkudimuinu yamba, bavua ‘bapanda muoyo wende.’ Nansha nanku, uvua muangate dipangadika dikole, kakitaba bua dimusengelela diabu ne binsonji bimupangishe bua kukumbaja tshikavuaye mupangadije to, anu muvuaye muenze kabidi ne bana betu ba mu Tulo. Wakabumvuija bua tshinyi uvua ne bua kuya ku Yelushalema. Uvua bushuwa muleje dikima ne mudisuike bua kukumbaja tshivuaye mupangadije! Anu bu Yezu, Paulo uvua pende mudisuike bua kuya ku Yelushalema kayi utshina. (Eb. 12:2) Paulo kavua ukeba kuenda lumu lua ne: mbamushipe bua lumu luimpe to, kadi bu bobu mua kumushipa bualu uvua muyidi wa Kristo Yezu, uvua wangata lufu alu bu diakalenga.
bt-F 178 §18
“Disua dia Yehowa dienzeke”
18 Bana betu abu bakenza tshinyi? Bakanemeka dipangadika diende adi. Bible udi wamba ne: “Bu muvuaye mubenge tshituvua tumuambila, tuakalekela kukokangana nende, tuetu kuamba ne: “Disua dia Yehowa dienzeke.” (Bien. 21:14) Bantu bavua bajinga kusaka Paulo bua kayi ku Yelushalema kabavua basumishe anu bua itabe tshivuabu bamuambila to. Bakateleja Paulo, kuitababu dipangadika diende, balekela bua disua dia Yehowa dienzeke nansha muvua kuenza nanku kukole. Paulo ukavua mubuele mu njila uvua ne bua kumufikisha ndekelu wa bionso ku lufu. Uvua mua kuenza malu bipepele bu bantu bavua bamunange abu kabayi bamutekeshe mu mikolo to.
Dikeba bubanji bua mu Dîyi dia Nzambi
bt-F 184-185 §10-12
“Umvuayi mundi ndilumbuluila”
10 Nansha nanku, Paulo wakaleja muvuaye umvuila bantu bavua balamate bimue bilele bia buena Yuda bu mudi dibenga kuenza mudimu dituku dia Nsabatu anyi dibenga kudia bimue biakudia. (Lomo 14:1-6) Kabidi, kavua muelele bantu mikenji bua ditengudibua to. Paulo wakatenguisha Timote bua bena Yuda kabamueledi meji mabi bu muvua tatuende muena Greke. (Bien. 16:3) Kutengudibua kuvua bualu buvua butangila muntu nkayende. Paulo wakambila bena Galatiya ne: “Ditengudibua anyi dibenga kutengudibua kadiena ne mushinga to, kadi ditabuja didi dikuata mudimu ku diambuluisha dia dinanga ke didi ne mushinga.” (Gal. 5:6) Nanku, muntu uvua utengudibua bua kuleja muvuaye muinshi mua Mikenji anyi wamba ne: bua Yehowa kuanyisha muntu mbimpe atengudibue, uvua uleja muvuaye kayi ne ditabuja.
11 Nansha muvua malu avua bantu bamba au mikale a dishima, atshivua anu atatshisha bena Yuda bavua balue bena kuitabuja mu lungenyi. Ke bualu kayi, bakulu bakambila Paulo ne: “Tudi ne bantu balume banayi badi baditshipe mutshipu. Ndaku ne bantu aba, udilengeje nabu bilondeshile mikenji ne ubafutshile bionso bidi bikengedibua bua bamone mua kukunguisha mitu yabu. Dîba adi bantu bonso nebamanye ne: manunganyi onso adibu bumvue buebe wewe ki mmalelela to, kadi udi wenda mu bulongame, utumikila kabidi Mikenji.”—Bien. 21:23, 24.
12 Paulo uvua mua kubenga dilomba adi wamba ne: tshilumbu ki ntshia malu adi bantu bangamba to, kadi ntshia tshisumi tshidi natshi bena Yuda badi balue bena Kristo bua Mikenji ya Mose. Bu muvuabi kabiyi bishipa mêyi manene a Nzambi, kakajinga bua kukolesha malu to. Ukavua mufunde ne: “Kudi badi muinshi mua mikenji ngakalua bu udi muinshi mua mikenji, nansha mundi meme tshiyi muinshi mua mikenji, bua meme kupeta badi muinshi mua mikenji.” (1 Kol. 9:20) Musangu eu, Paulo udi wenza tshidi bakulu ba mu Yelushalema bamulombe, kuluaye ‘bu muntu udi muinshi mua mikenji.’ Nanku, Paulo mmutushile tshilejilu tshimpe tshia kuenza tshidi bakulu batulomba ne kubenga kusumisha bua kuenza malu anu mutudi tuetu basue.—Eb. 13:17.
dimanyisha dia mu nwtsty bua Bz 22:16
utokeshibue ku mpekatu yebe pa kubila dîna diende: Anyi “ubikile dîna diende bua utokeshibue ku mibi yebe.” Dibatiza muntu mu mâyi tshianana ki ndidi ditokesha mpekatu yende to, kadi mpadiye ubila dîna dia Yezu. Kuenza nanku kudi kukonga kuitabuja Yezu ne kuenza midimu ya buena Kristo bua kuleja ditabuja adi.—Bien. 10:43; Yak. 2:14, 18.
LUMINGU LUA DIA 14-20/1
BIUMA BIA MU DÎYI DIA NZAMBI | BIENZEDI 23-24
“Bakamufunda ne: uvua tshipupu ne uvua usaka bantu bua kutombokela mbulamatadi”
bt-F 191 §5, 6
“Ikala ne dikima dikole!”
5 Dikankamija divua Paulo mupete divua difike pa dîba diadi. Dituku diakalonda, bena Yuda bapite pa 40 “bakela tshifufu, kudisuikabu ku mulawu bamba ne: kabavua mua kudia anyi kunua kantu too ne pavuabu bashipa Paulo.” Nunku, ‘tshifufu tshivuabu bele baditshipe’ atshi tshivua tshileja muvua bena Yuda bapangadije bua kushipa Paulo. Bavua batuishibue ne: bobu kabayi bakumbaje tshifufu atshi, mulawu uvua ubakuata anyi diakabi divua dibafikila. (Bien. 23:12-15) Tshifufu tshiabu tshivua bamfumu ba bakuidi ne bakulu banyishe tshivua tshia ne: bapingane ne Paulo ku Tshilumbuluidi Tshinene bua kumuela kabidi nkonko, bienze bu ne: bavua bakeba kumanya malu makuabu a bungi avua atangila tshilumbu tshiende. Kadi pavuabu bafika nende mu njila, bena tshifufu abu bavua ne bua kuikala basokomamu babindile bua kumushipa.
6 Kadi muana wa muanabu ne Paulo wa bakaji uvua muteleje tshifufu atshi, kuyaye kutshimanyisha Paulo. Ke Paulo kumutumaye bua atshiambile Kulaudio Lusia uvua kamanda ka basalayi bena Lomo. (Bien. 23:16-22) Kakuyi mpata, Yehowa mmunange bansonga badi ne dikima dia kukuba mioyo ya bantu ba Nzambi kumpala kua yabu ne kuenza tshionso tshidibu mua kuenza bua kutantshisha malu a Bukalenge, anu muvua muana wa muanabu ne Paulo udibu kabayi batele dîna diende eu muenze.
bt-F 192 §10
“Ikala ne dikima dikole!”
10 Bavua ‘balame Paulo mu dibalasa dia Helode’ ku Kaisalia bua kuindila difika dia bavua bamufunde bavua bafumina ku Yelushalema. (Bien. 23:35) Bakafika panyima pa matuku atanu, mu bobu abu muvua muakuidi munene Anania, mulumbuluidianganyi wa patoke diende Têtulo, ne bamue bakulu. Têtulo wakanji kutumbisha Felika bua malu onso avuaye wenzela bena Yuda, umulabidila bua amuanyishe. Pashishe, bua tshilumbu tshivua mu tshialu, Têtulo wakamba Paulo ne: “ntshipupu tshidi tshisaka bena Yuda bonso ba pa buloba bujima budi bantu basombe bua kutombokela mbulamatadi, ne udi ntunga mulongo wa kasumbu ka bena Nazaleta. Uvua kabidi ukeba kunyanga ntempelo, ke tuetu kumukuata.” Bena Yuda bakuabu “bakaditua pabu mu dimufunda, bajadika muvua malu aa malelela.” (Bien. 24:5, 6, 9) Pavuabu bafunda muntu ne: udi usaka bantu ku ditombokela mbulamatadi, udi ntunga mulongo wa kasumbu kampanda ka njiwu, ne udi unyanga ntempelo, malu au avua mabi menemene ne avua mua kuenza bua bamukosele tshibawu tshia lufu.
bt-F 193-194 §13, 14
“Ikala ne dikima dikole!”
13 Paulo mmutushile tshilejilu tshimpe tshia kulonda padibu batufunda kudi bakokeshi ba panu bua ntendelelu wetu anyi batushiminyina malu bu mudi ne: tudi bakebeshi ba bimvundu, tudi basaki ba bantu ku ditombokela mbulamatadi, peshi ne: tudi tuenza ‘tshitendelelu tshibi tshidi tshinyanga bantu.’ Paulo kavua mulabidile nguvena au bu muvua Têtulo muenze to. Wakashala yeye ne lutulu ne kanemu. Wakafila bujadiki buimpe ne budimu buonso. Paulo wakaleja ne: “bena Yuda . . . ba mu provense wa Asia” bavua bamufunde muvuaye unyanga ntempelo kabavuaku to, ne bivua bikengela bikalapu bua aditelejele malu avuabu bamubanda nawu.—Bien. 24:18, 19.
14 Bualu budi bukemesha budi ne: Paulo kakadikanda bua kufila bumanyishi bua malu avuaye muitabuje to. Ne dikima, wakambulula bualu bua dibishibua dia bantu ku lufu bukavuaye muambe ku Tshilumbuluidi Tshinene buvua bujulaku ndululu. (Bien. 23:6-10) Pavuaye ulumbulula, wakatamba kuakula bua ditekemena dia dibishibua dia bantu ku lufu. Bua tshinyi? Bualu Paulo uvua ufila bumanyishi bua Yezu ne bua dibishibua diende ku lufu, bualu buvua bena lukuna bende abu kabayi bitaba. (Bien. 26:6-8, 22, 23) Tshilumbu tshia dibishibua dia bantu ku lufu, ne nangananga tshia ditabuja Yezu ne dibishibua diende ku lufu, ke tshivua tshikebeshe ndululu ayi.
Dikeba bubanji bua mu Dîyi dia Nzambi
dimanyisha dia mu nwtsty bua Bz 23:6
Ndi Mufalese: Bamue ba ku bantu bavua bateleja Paulo bavua bamumanye. (Bz 22:5) Bavua ne bua kuikala bamanye ne: pavua Paulo udiamba ne: mmuana wa Bafalese, uvua uleja muvuaye nabu ne bumpianyi bumue. Bavua bamanye ne: Paulo kavua wamba tshintu tshivuaye kayi to, bualu Bafalese bavua ku Tshilumbuluidi Tshinene abu bavua bamanye ne: ukavua mulue muena Kristo wa tshisumi. Kadi muaba eu, mêyi adi Paulo wamba ne: uvua Mufalese nga kuangata mu mushindu muakanyine; Paulo uvua udimanyisha bu Mufalese kadi ki mbu Musadoka to, bualu uvua ne ditabuja dimue ne Bafalese, dia dibishibua dia bantu ku lufu. Tshivuaye muenze atshi tshivua tshiambuluishe bua apetangane ne Bafalese bavua muaba au ku muyuki. Bidi bimueneka ne: Paulo uvua mutekemene bua bualu buvuaye ujula abu busake bamue bena ku Tshilumbuluidi Tshinene bua kuitaba dilumbulula diende, ke tshiakenzeka. (Bz 23:7-9) Mêyi a Paulo adi mu Bz 23:6 adi apetangana ne mushindu uvuaye mudimanyishe kabidi pakaluaye kulumbulula kumpala kua Mukalenge Agipa. (Bz 26:5) Pavua Paulo mu Lomo, wakafundila bena Kristo ba mu Filipoyi wamba kabidi muvuaye Mufalese. (Flp 3:5) Bidi kabidi ne mushinga bua kumanya mudibu bakula bua bamue Bafalese bavua balue bena Kristo mu Bz 15:5.—Bala dimanyisha dia mu nwtsty bua Bz 15:5.
dimanyisha dia mu nwtsty bua Bz 24:24
Dusila: Mmuana wa bakaji muisatu ne wa ndekelu wa Helode udibu batele mu Bz 12:1, mmumue ne: Helode Agipa I. Bavua bamulele bu mu 38 P.Y., uvua muanabu ne Agipa II ne Bênike. (Bala dimanyisha dia mu nwtsty bua Bz 25:13 ne Diumvuija dia miaku ya mu Bible, “Helode.”) Nguvena Felika uvua bayende muibidi. Bavua banji kumusela kudi Mukalenge Azizus muena Émèse, kadi kushipaye dibaka, kusedibuaye kudi Felika bu mu 54 P.Y., anyi pavuaye mua kuikala ne bidimu 16. Bidi bimueneka ne: uvuaku pavua Paulo wakula kumpala kua Felika “bua buakane, bua didikanda ne bua dilumbuluisha didi ne bua kulua.” (Bien. 24:25) Pavua Felika mufile bunguvena kudi Festo, wakashiya Paulo mu buloko bualu uvua “ujinga bua bena Yuda bamuanyishe,” anu bu mudi bamue bantu bele meji, uvua muenze nanku bua kusankisha mukajende muena Yuda utshivua nsonga au.—Bien. 24:27.
LUMINGU LUA DIA 21-27/1
BIUMA BIA MU DÎYI DIA NZAMBI | BIENZEDI 25-26
“Paulo udi ulomba bua bamulumbuluishe kudi Kaisa, pashishe uyisha mukalenge Helode Agipa”
bt-F 198 §6
“Ndi ndomba bua bandumbuluishe kudi Kaisa!”
6 Dijinga dia Festo dia kuanyishila bena Yuda bua benze tshivuabu basue divua mua kuteka muoyo wa Paulo mu njiwu. Nansha nanku, Paulo wakenza mudimu ne manême ende a buena Lomo. Wakambila Festo ne: “Ndi muimane kumpala kua nkuasa wa tshilumbuluidi wa Kaisa kudibu ne bua kundumbuluishila. Tshiena muenzele bena Yuda bualu bubi nansha bumue anu muudi wenda udimuena pebe bimpe. . . . Ndi ndomba bua bandumbuluishe kudi Kaisa!” Pavua muntu ulomba nanku kavua mua kualukila tshianyima to. Festo wakajadika bualu ebu, kuambaye ne: “Udi mulombe bua bakulumbuluishe kudi Kaisa, neuye kudi Kaisa.” (Bien. 25:10-12) Pavua Paulo mulombe bua kulumbulula ku kabadi kanene, mmushile bena Kristo balelela tshilejilu tshia kulonda lelu. Padi baluishi balongolola “dikenga ku dîyi diela,” Bantemu ba Yehowa badi baya ku tubadi bua kuakuila lumu luimpe.—Mis. 94:20.
bt-F 198-201 §10-16
“Ndi ndomba bua bandumbuluishe kudi Kaisa!”
10 Paulo wakela mukalenge Agipa tuasakidila ne kanemu bua muvuaye mumupeshe mpunga wa kulumbulula kumpala kuende, uleja muvua mukalenge mumanye bimpe bilele bia bena Yuda ne dibenga kupetangana diabu bua malu kampanda. Pashishe, Paulo kumvuijaye nsombelu uvuaye nende kumpala, wamba ne: “Meme mvua mu kasumbu ka Bafalese, kasumbu ka ntendelelu wetu kadi kalamate mikenji ne dîsu dikole.” (Bien. 26:5) Bu muvua Paulo Mufalese, uvua mutekemene dilua dia Masiya. Mpindieu ukadiye muena Kristo, udi ufila bujadiki ne dikima dionso ne: Yezu Kristo ke Masiya uvua bantu bindile munkatshi mua bidimu bia bungi au. Bualu buvuabu balumbuluishila Paulo dituku adi mbualu buvua bantu bavua bamufunde abu bitabuja pabu, mmumue ne: Paulo ne buonso buabu bavua batekemene dikumbana dia milayi ivua Yehowa mulaye bankambua babu. Bualu abu buakakoka ntema ya Agipa bikole bua kuteleja tshivua Paulo ne bua kuamba.
11 Paulo wakaleja muvuaye ukengesha bena Kristo, kuambaye ne: “Ku luanyi luseke, mvua mutuishibue ne: mvua ne bua kuenza malu a bungi bua kuluisha dîna dia Yezu muena Nazaleta. . . . bu mumvua mubakuatshile [bayidi ba Kristo] tshiji tshikole, mvua nya kubakengesha too ne mu bimenga bia kule.” (Bien. 26:9-11) Paulo kavua wela kalele to. Bantu ba bungi bavua bamanye muvuaye mukengeshe bena Kristo ne tshikisu tshikole. (Gal. 1:13, 23) Agipa uvua mua kuikala mudiebeje ne: ‘Tshivua mua kuikala tshishintulule muntu wa nunku ntshinyi?’
12 Mêyi akalua Paulo kuamba akafila diandamuna: “Pamvua ngenza malu aa, meme mu luendu mutangile ku Damaseke ne bukokeshi ne dîyi bia kudi bamfumu ba bakuidi, Mukalenge wanyi, meme kumona mu njila, munda munya, bukenke bupite bukenke bua dîba bufuma mu diulu, kukenkeshabu muaba umvua ne muaba uvua bantu bamvua nabu mu luendu. Patuakakuluka bonso panshi, meme kumvua dîyi dingambila mu muakulu wa tshiena Ebelu ne: ‘Shaula, Shaula, udi unkengesha bua tshinyi? Paudi utungunuka ne kuditua ku misongolo udi udienzela bibi nkayebe.’ Kadi ngakamba ne: ‘Mukalenge, wewe udi nganyi?’ Ke Mukalenge kuamba ne: ‘Mmeme Yezu uudi ukengesha.’”—Bien. 26:12-15.
13 Kumpala kua bualu bua dikema abu kuenzekela Paulo, ukavua wenda ‘uditua ku misongolo’ mu ngumvuilu wa mu tshimfuanyi. Anu muvua nyama uvua wambula majitu mua kuditapa tshianana pavuaye ututa mikolo ku misongolo ya tumitshi tuvuabu bamusaka natu, ke muvua Paulo pende muditape mu nyuma pavuaye uluisha disua dia Nzambi. Pavua Yezu ukavua mubishibue mumuenekele Paulo mu njila wa ku Damaseke, wakenza bua muntu wa muoyo mululame kadi uvua udishima au ashintulule meji ende.—Yone 16:1, 2.
14 Paulo uvua mushintuluke mu mushindu wa dikema. Wakambila Agipa ne: “Tshivua mubenge bua kutumikila tshikena kumona tshia mu diulu atshi to, kadi ngakaya kudi bena mu Damaseke kumpala, pashishe kudi bena mu Yelushalema ne mu ditunga dijima dia Yudaya ne kudi bisamba bikuabu kabidi, ngenda mmanyisha mukenji wa ne: bavua ne bua kunyingalala bua mpekatu yabu ne kuya kudi Nzambi pa kuenza malu adi aleja mudibu banyingalale bua mpekatu yabu.” (Bien. 26:19, 20) Kukavua bidimu bia bungi bivua Paulo wenda ukumbaja mudimu uvua Yezu mumupeshe mu tshikena kumona tshivuaye mupete munda munya atshi. Kuakapatuka bipeta kayi? Bantu bavua bitabe lumu luimpe luvua Paulo mubayishe bakanyingalala bua bienzedi biabu bia masandi ne bia dipanga bululame, bobu kuitabuja Nzambi. Bantu abu bakalua ba muena muabu bimpe, batumikila mikenji ne balonda bulongame.
15 Kadi malu mimpe onso au kaavua ambila baluishi ba Paulo bena Yuda abu bualu to. Ke Paulo kuamba ne: “Ke bualu kayi bena Yuda bavua bankuate mu ntempelo ne basue kunshipa. Kadi bu mundi mupete diambuluisha dia kudi Nzambi, ndi ntungunuka ne kufila bumanyishi too ne lelu kumpala kua banene ne bakese.”—Bien. 26:21, 22.
16 Bu mutudi bena Kristo, tudi ne bua kuikala “badiakaje misangu yonso bua kuandamuna” kumpala kua muntu yonso udi utuebeja bua ditabuja dietu. (1 Pet. 3:15) Kuidikija mushindu uvua Paulo mulumbulule kumpala kua Agipa ne kua Festo kudi mua kutuambuluisha patudi tuakuila ditabuja dietu kumpala kua balumbuluishi ne bakokeshi. Tuetu bambile banene ba mbulamatadi ne kanemu konso muvua Bible mutushintulule tuetu bine ne mushintulule nsombelu wa bantu batuvua bayishe, tudi mua kulenga mioyo yabu.
bt-F 202 §18
“Ndi ndomba bua bandumbuluishe kudi Kaisa!”
18 Paulo wakandamuna nguvena ne: “Wa Kunemekibua Festo, tshiena ngenda mpala to, kadi ndi ngamba mêyi malelela a meji. Mu bulelela, mukalenge undi ngambila malu mudilekelele nunku mmumanye malu aa bimpe . . . Mukalenge Agipa, utu witabuja mifundu ya Baprofete anyi? Ndi mumanye ne: utu uyitabuja.” Agipa kuandamunaye Paulo ne: “Udi mua kungitabijija bua meme kulua muena Kristo mu mutantshi mukese patupu.” (Bien. 26:25-28) Mêyi a Agipa aa nansha muambe ne muoyo mujima anyi kayi muambe ne muoyo mujima, adi aleja muvua bumanyishi bua Paulo bulenge mukalenge bikole.
Dikeba bubanji bua mu Dîyi dia Nzambi
dimanyisha dia mu nwtsty bua Bz 26:14
kuditua ku misongolo: Musongolo nkamutshi kasonga kavuabu basaka naku nyama. (Bal 3:31) Tshiambilu tshia ne: “kuditua ku misongolo” ndusumuinu luvuabu batamba kufunda mu mikanda ya mu tshiena Greke. Bavua baluela bua kuakula bua ngombe wa tshitunu uvua ukandamana pavuabu bamusaka ne kamutshi aku, pavuaye ukandamana uvua ututaku mikolo yende, bienza bua aditape mputa. Ke muvua Shaula wenza malu kumpala kua kuluaye muena Kristo. Pavua Paulo uluisha bayidi ba Yezu bavua Yehowa wambuluisha, uvua muambe kudikebela njiwu yeye nkayende. (Tangila kabidi Bz 5:38, 39; 1Tm 1:13, 14.) Mu Mbi 12:11, mbatele “misongolo ya kusaka nayi ngombe” mu ngumvuilu wa mu tshimfuanyi, bakula bua mêyi a muntu wa meji adi asaka udi uateleja bua kutumikila mubelu.
Diumvuija dia miaku ya mu Bible
Musongolo. Mulangala mule muikale ne lusongo lua tshiamu lutue uvua balami ba nyama basaka nawu nyama. Badi bafuanyikija musongolo ne mêyi a muena meji adi asaka muateleji bua kutumikila mubelu wa meji. “Kuditua ku misongolo” kudi kufumina ku tshidi nyama wa tshitunu wenza padiye ubenga dimusaka ne musongolo ne uditua kudiwu, bimufikisha ku diditapisha yeye nkayende.—Bz 26:14; Bal 3:31.
LUMINGU LUA DIA 28/1–3/2
BIUMA BIA MU DÎYI DIA NZAMBI | BIENZEDI 27-28
“Paulo mu mazuwa uya ku Lomo”
bt-F 208 §15
“Muntu nansha umue wa munkatshi muenu kakujimina to”
15 Bidi bimueneka ne: Paulo uvua uyisha bantu ba bungi bavua mu mazuwa bua “ditekemena dia bualu buvua Nzambi mulaye.” (Bien. 26:6; Kolos. 1:5) Mpindieu bu muvua mazuwa asua kutshibuluka mu mâyi, Paulo uvua mupete mpunga munene wa kuambila bantu abu ditekemena dia lukasa lukasa. Wakamba ne: “Butuku ebu, muanjelu . . . uvua muimane ku luseke luanyi, kuambaye ne: ‘Paulo, kutshinyi to. Udi ne bua kuimana kumpala kua Kaisa, ne mona, Nzambi mmukupeshe bantu bonso badi nebe mu mazuwa.’” Paulo kubambila ne: “Nunku balumiana, ikalayi ne muoyo mukole; bualu ndi ngitabuja Nzambi ne: bualu nebuenzeke anu muvuabu bangambile amu. Kadi nebatuele ku mukuna mu tshidiila kampanda.”—Bien. 27:23-26.
bt-F 209 §18
“Muntu nansha umue wa munkatshi muenu kakujimina to”
18 Biakenzeka ne: bantu bavua bapanduke abu badisangane mu tshidiila tshia Melita, ku sud kua Sicile. (Bala kazubu ka ne: “Melita uvua muaba kayi?”) Bantu ba muakulu mukuabu bavua mu tshidiila atshi bakabenzela “malu ne bulenga bua dikema.” (Bien. 28:2) Bakatemeshila benyi bavua babole bakanka mashika abu kapia. Nansha muvuaku mashika ne mvula uloka, kapia aku kakabambuluisha bua kupeta luya. Bualu abu buakafikisha kabidi tshishima kampanda ku dienzeka.
bt-F 210 §21
“Muntu nansha umue wa munkatshi muenu kakujimina to”
21 Popolio mubanji muena tshidiila atshi uvua musombele pabuipi apu. Uvua mua kuikala muena Lomo uvua utangila tshidiila tshia Melita. Luka udi wamba ne: uvua “mfumu wa tshidiila,” muanzu wa muomumue ne udibu bafunde miaba ibidi ya mu tshiena Melita. Muntu au wakakidila Paulo ne bena diende, kubapeshaye biakudia munda mua matuku asatu. Kadi tatuende wa Popolio uvua usama. Luka udi umvuija kabidi disama adi bimpe menemene. Wakamba menemene tshivua disama diende pakafundaye ne: “uvua mulale usama, muikale ne mubidi kapia ne wela munda mashi.” Paulo wakasambila mumutentekele bianza, yeye kumvua bimpe. Bu muvua tshishima atshi tshikemeshe bantu ba muaba au bikole, bakalua ne bantu bakuabu bavua basama bua babondope, balua kabidi ne bintu bia kupesha Paulo ne bena diende.—Bien. 28:7-10.
bt-F 213 §10
“Ufila bumanyishi buonso”
10 Ndekelu wa bionso, pakabuela bena luendu abu mu Lomo, “bakanyishila Paulo bua kusombaye muaba wa nkayende ne musalayi mumulame.” (Bien. 28:16) Misangu ya bungi pavuabu bakuata muntu bua tshilumbu tshishadile, bavua bamuela shene bua kanyemi to, basuika pende musalayi uvua mumulame shene au. Nansha nanku, Paulo uvua mumanyishi wa Bukalenge, shene kavua mua kumupangisha bua kuyisha to. Nanku, yeye mumane kuikisha matuku asatu bua luendu, wakabikila bamfumu ba bena Yuda bavua mu Lomo bua kudimanyisha kudibu ne kubayisha.
Dikeba bubanji bua mu Dîyi dia Nzambi
dimanyisha dia mu nwtsty bua Bz 27:9
tshijila tshia biakudia tshia Dituku dia Dibuikila dia mpekatu: Anyi “tshijila tshia biakudia tshia mu muvu wa mashika” (automne). Ku mua., “tshijila.” Muaku wa mu tshiena Greke udibu bakudimune ne: “tshijila” udi uleja tshijila tshimuepele tshivua Mikenji ya Mose ilomba bantu bua kuenza, mmumue ne: tshijila tshivuabu benza musangu umue ku tshidimu Dituku dia Dibuikila dia mpekatu divuabu babikila kabidi ne: Yom Kippur (mu tshiena Ebelu, yohm hakkippurim, “dituku dia dibuikila”). (Lew 16:29-31; 23:26-32; Nom 29:7; tangila kabidi Diumvuija dia miaku ya mu Bible: “Dituku dia Dibuikila dia mpekatu.”) Tshiambilu tshia ne: “kudikengesha” tshidibu batela pamue ne Dituku dia Dibuikila dia mpekatu tshidi tshiumvuija misangu ya bungi mishindu mishilashilangane ya kudipangisha malu, kusangisha ne dijila dia biakudia. (Lew 16:29, dim.) Ditela dia tshiambilu tshia ne: “tshijila tshia biakudia” tshidibu batele mu Bz 27:9 didi dishindika lungenyi lua ne: mushindu munene wa didipangisha malu uvua bantu benza mu Dituku dia Dibuikila dia mpekatu uvua dijila dia biakudia. Dituku dia Dibuikila dia mpekatu divua difika ku ndekelu kua ngondo wa 9 anyi ku mbangilu kua ngondo wa 10.
dimanyisha dia mu nwtsty bua Bz 28:11
Bana ba Zeuse: Bilondeshile mianu ya bena Greke ne ya bena Lomo, “bana ba Zeuse” (mu tshiena Greke, Dioskouroi) bavua Castor ne Pollux, bana ba balume ba mapasa bavua nzambi Zeuse (anyi Yupita) mulele ne Mukalenge mukaji Leda wa mu Sparte. Bavua babangata kabidi bu bakubi ba bendeshi ba mazuwa ne basungidi ba bena ngendu bavua mu njiwu pa mbuu. Bualu budi butangila mazuwa avua ne tshimfuanyi tshia bana ba Zeuse budibu balonde ebu, ntshijadiki tshia ne: muntu udi mubufunde eu uvua mubumone ne ende abidi.