Inferno—Ndikenga dia kashidi peshi ndukita bua buonso?
BAVUAKU bakuambile se: ba-Pères bena ekleziya wa kale, bashikuluji ba malu a Nzambi ba mu bikondo bia kale ne bena kuakajilula bavua bajadike se: makenga a inferno ng’a kashidi anyi? Bikalabi nanku, nebikukemeshe imue misangu pakumanya se: bamue bashikuluji bapiluke ba mianda ya mu Bible badi mpindieu bela mmuenenu eu mpata. Ku Grande-Bretagne, umue wa kudibo John R. W. Stott udi ufunda ne: “Mifundu idi yakula bua kabutu ka kashidi, ne ‘dikenga dia kashidi didi muntu umanya ne umvua’ ndilongesha didi ne bua kushila Mifundu bukokeshi mu bionso.”—Fondements: dialogue libéral-évangélique (angl.).
Ntshinyi tshiakamusaka ku nkomenu wa se: dikenga dia kashidi kadivua diashila pa Bible?
Tshidi muakulu utulongesha
Kabingila kende ka kumpala nkashindamene pa muakulu. Udi umvuija se: padi Bible wakula bua ngikadilu wa ndekelu wa tshibawu tshia mu inferno (“Ngena”; utangile mu kazubu, dibeji dia 8), udi utumika misangu mivule ne muaku: “kabutu,” [udi ufunkuna] “muaku wa pa muanda apollumi (kubutula), mu tshiena-Greke; ne dîna apòleia (kabutu).” Miaku eyi idi ifunkuna dikengeshibua anyi? Stott udi uleja patoke se: padi muaku wa pa muanda umvuija muanda udi wenda wenzeka ne mulamakane diakamue ne muaku-tshikumbaji (complément), “apollumi” udi umvuija “kushipa.” (Matayi 2:13; 12:14; 21:41) Nunku, mu Matayi 10:28, mudi, bilondeshile Bible wa Mukenji Mulenga bafunde ne: Nzambi udi ubutula “mubidi ne anyima mu inferno,” lungenyi ludi lulamakaneku ndua dibutula ku lufu, apo ki ndua dikenga dia kashidi nansha. Mu Matayi 7:13, 14, Yezu udi ufila dishilangana pankatshi pa “njila mufimpakane udi ufikisha ku muoyo” ne “njila . . . mualabale udi ufikisha ku kabutu.” Stott udi umvuija ne: “Bikalabu bakula bua bantu se: badi ne bua kubutudibua, kabiakumvuika bua kuamba se: kabakubutudibua.” Ne kabingila kajalame, udi ufila nkomenu eu ne: “Bikala kushipa kumvuija kupangisha mubidi muoyo, inferno neikale bu dipangisha dia muoyo wa ku mubidi ne mu nyuma, mbuena kuamba ne: dibutuka dia bumuntu.”—Mukanda wa Fondements, dibeji dia 315 ne dia 316.
Kumvuija kua bimfuanyi bia inferno wa kapia
Kadi, bena kuitabuja bavule nebanyishe bivua Morris H. Chapman mulombodi wa bulongolodi bua ba-batiste ba ku Sud muambe ne: “Ndi ndongesha inferno mu ngumvuilu wende wa muaku.” Wakasakidila ne: “Bible udi umubikila ne: ‘dijiba dia kapia,’ ne tshiena ngela meji se: badi mua kushintulula dimvuija edi to.”
Bushuwa, tshimfuanyi tshia kapia tshitumika natshi mu Bible tshidi mua kuelesha lungenyi ku dikenga dia ku mubidi. Kadi, tudi tubala mu mukanda wa Fondements ne: “Kabiena kuela mpata, bualu tuetu buonso tudi bamanye bisama bikole bidi bifuma ku mputa wa kapia, kapia aka nkasuikakaja mu lungenyi luetu ku ‘dikenga dimanyike didi diumvuika.’ Kadi, mudimu munene wa kapia ki ng’wa kumvuija bisama, apo ng’wa kubutula, anu mudibi bijadikibue kudi biamu bionso bia diosha nabi bia mu bulongolodi ebu.” (Dibeji dia 316) Biwalama diumvuija edi disunguluke mu lungenyi luebe, abi nebikuambuluishe bua kubenga kusaka Mifundu ku diamba bualu budiyi kayiyi yakula nansha. Tukonkononayi bimue bilejilu:
Bua aba bedibua mu Ngena, Yezu wakamba ne: “tshikusu tshiabu katshiena tshifua ne kapia kakena kajima.” (Mako 9:47, 48) Ku buenzeji bua miaku idi mu mukanda ukena-mufunda ku buenzeji bua spiritu munsantu wa Judith (“Neatume kapia ne bikusu mu mibidi yabu ne nebadile bua bisama tshiendelele.”—Judith 16:17, Bible wa Yeruzaleme), amue mumvuija a Bible adi amba mudi miaku ya Yezu eyi yakula bua dikenga dia kashidi. Kadi, mukanda wa Judith ukena-mufunda ku buenzeji bua spiritu, udi kawuyi mufundisha kudi Nzambi yeye muine, kawena ne bukokeshi bua kushindika diumvuija dia bidi Mako mufunde nansha. Yeshayi 66:24, mvese udi Yezu mua kuikala utela, udi wamba ne: kapia ne tshikusu bidi bibutula mibidi mifue (“bitalu,” ke mudi Yeshayi wamba) bia bena lukuna ba Nzambi. Miaku ya Yeshayi peshi ya Yezu kayena yumvuija dikenga dia kashidi didi muntu mumanye ne umvua nansha kakese. Tshimfuanyi tshia kapia tshidi tshileja dibutula dijima.
Buakabuluibua 14:9-11 udi wakula bua bamue badi “bakengeshibua kudi kapia ne soufre . . . Ne muishi wa dikenga diabu udi ubanda tshiendelele.”a Ebi ntshijadiki tshia se: inferno mmuaba wa dikenga dia kashidi didi muntu mumanye ne umvua anyi? Bushuwa, tshidi mvese eu wamba ntshia se: muena mpekatu udi ukengeshibua, apo ki nkukengeshibua kua kashidi nansha. Mvese udi ushindika se: mmuishi—tshijadiki tshia se: kapia nkamane kuenza mudimu waku wa dibutula—ne mishi ke idi inenga anyi ishala ibanda tshiendelele, kadi ki ndikenga dikeba kudi kapia nansha.
Buakabuluibua 20:10-15 udi wamba ne: mu “dijiba dia kapia ne soufre, . . . nebakengeshibue munya ne butuku tshiendelele.” Bua kubala kua pa mutu pa mutu, miaku eyi idi mua kumueneka bu tshijadiki tshia dikenga dia kashidi dimanyike ne didi diumvuika, pabi kabiyi nanku. Mbua tshinyi? Bualu, bu amue a ku mabingila, ndekelu wa bionso “nyama wa luonji ne muprofete wa dishima” pamue ne “lufu ne Hadès” nebiedibue muaba umue udi ubikidibua apa ne: “dijiba dia kapia.” Anu muudi mua kufila nkomenu wewe nkayebe, nyama wa luonji, muprofete wa dishima, lufu, ne Hadès ki mbantu balelela nansha; nunku, kabena mua kukengeshibua mushindu udibo mua kumanya ne kumvua to. Pa nanku, G. B. Cair, mu mukanda wende wa Commentaire sur la Révélation de St. Jean le divin (angl.) mmufunde ne: “dijiba dia kapia” didi diumvuija “dijimina ne dipuibua muoyo dijima.” Ebi ki mbikole bua kubiumvua, bualu Bible muine udi wamba pa bidi bitangila dijiba dia kapia ne: “Ebi bidi biumvuija lufu luibidi, dijiba dia kapia.”—Buakabuluibua 20:14.
Malongesha abidi masuikakane bikole
Nansha mudi mumvuija aa mafidibue, bena kuitabuja bavule kabena banyisha bua kupesha muaku “dibutula” diumvuija didi diwukumbanyine, kadi mbasuminyine ne kuamba se: udi umvuija dikenga dia kashidi. Mbua tshinyi? Bualu tshieledi tshiabu tshia lungenyi ntshienzejibue kudi dilongesha dikuabu didi disuikakane bikole ne dia inferno wa kapia—dilongesha dia anyima wa muntu ukena-ufua. Ne bu mudi ekleziya wabu ulongesha malongesha aa kukadi siekele mivule, badi pamu’apa ne mmuenenu wa se: mvese idi yakula bua kabutu idi yumvuija bushuwa dinyoka dia kashidi. Kunyima kua bionso, anyima wa muntu ukena-ufua udi mua kupatuka ne kuikala ne muoyo muaba mukuabo—ne ke tshidi mene bavule bela meji.
Kadi mona tshivua Philip E. Hughes, pastere wa bena Anglikane mufunde: “Kuamba mudi katshia ku tshileledi anyima wa muntu kayi ufua, nkulongesha muanda udi kawuyi muanyishibue nansha kakese mu malongesha a Mifundu, bualu bilondeshile bidi Bible uleja, ngikadilu wa muntu utu’anu wangatshibua bu udi muenza mu kabujima kende ne bia mu nyuma ne bia ku mubidi. . . . Didimuija dia ku ntuadijilu divua Nzambi mufile, pa bidi bitangila mutshi mujidika, ‘Dituku diwawudia, neufue bulelela,’ divua diambila muntu bu tshifukibua tshia ku mubidi ne tshia mu nyuma popamue—nenku, uvua ne bua kufua ku mubidi ne mu nyuma pavuaye mua kuwudia. Kakuena lungenyi nansha lumue ludi luleja se: tshimue tshia ku bitupa biende katshivua mua kufua ne nenku kubenga kufua mu kabujima kende peshi kufua amu tshitupa tshimu’epele.”—La véritable image— origine et destinée de l’homme en Christ (angl.).
Bia muomumue, Clark Pinnock, mushikuluji wa malu a Nzambi udi uleja se: “Lungenyi elu [lua se: anyima wa muntu kêna ufua] ludi ne buenzeji bukole pa makebulula adi atangila malu a Nzambi katshia ku kale, kadi ki ndushindamena pa Bible to. Bible katu ulongesha dibenga kufua dia anyima dia ku tshifukilu nansha.” Ke tshidi mvese wa Yehezekele 18:4, 20 ne Matayi 10:28 ijadika. Ku lukuabo luseke, Yezu yeye muine wakamba bua mulunda wende Lazare uvua mufue ne: “mmuikishe,” anyi mmulale. Yezu wakamba ne: uvua ne bua “kumubiisha ku tulu.” (Yone 11:11-14) Nenku, muntu yeye muine, anyi anyima wa muntu uvua Lazare uvua mufue, kadi, nansha kunyima kua lupolo kampanda, wakabiishibua ku lufu, kupingajibua tshiakabidi ku muoyo. Mianda idi ubujadika. Yezu wakabiisha Lazare ku lufu.—Yone 11:17-44.
Ndiumvuangana kayi didi pankatshi pa mianda eyi ne dilongesha dia dikenga dia kashidi? Mu siekele wa 17, mukebuludi William Temple wakafunda ne: “Kudi [mvese ya mu Bible] idi yakula bua diedibua mu kapia ka kashidi. Kadi, bituabenga kukonkonona mvese eyi ne kutshinka se: tshidi tshiedibuamu katshiakubutudibua, netupete mmuenenu wa se: etshi tshidi tshiedibuamu katshiakuosheka tshiendelele, kadi: netshibutudibue bulelela.” Dikonkonona edi ndilelela too ne lelu’eu, bualu ke tshidi Bible ulongesha.
Kabiyi ngelakanyi, udi ne mabingila majalame bua kukonkonona tshiakabidi dilongesha dia dikenga dia kashidi didi muntu umanya ne umvua mu inferno. Anyi pamu’apa udi musue kuela tshiidia tshikuabu kupita ne pa dikonkonona patupu ne kulonda mubelu wa mulongeshi Pinnock, mushikuluji wa malu a Nzambi, wakamba ne: “Mitabuja wonso adi manyunguluke inferno, pamue ne dikengeshibua dia kashidi, . . . adi ne bua kumushibua bua ditabujibua dia dilongesha.” Eyowa, ngikadilu milenga, bulumbuluishi buakane, ne—etshi tshidi ne mushinga mukole—Dîyi dia Nzambi, Bible, bidi mene bikulomba bua kuenza nunku.
Biwenza nunku, neumone se: mbikumbanyine bua kuitaba ngikadilu mulelela wa inferno. Udi mua kupeta mamanyisha adi ambuluisha pa tshiena-bualu etshi mu mukanda wa Udi mua kuikala ne muoyo wa kashidi pa buloba bukudimuna mparadizu.b Bu wewe mua kusua, kuelakanyi bua kuwulomba kudi Bantemu ba Yehowa pawapetangana nabo. Ubale nshapita wa “Tshidi tshienzeka kunyima kua lufu ntshinyi?” “Inferno udiku anyi?” ne “Dibiika—Mbua nnganyi, ne mpenyi?” Neujingulule tshidi inferno menemene, kabidi ne dilaya dimpe didimu.
[Mêyi adi kuinshi]
a Mu mvese eu wa mu Bible, “dikengeshibua kudi kapia” didi difunkuna nangananga dikenga dia mu nyuma, didi ne bua kujika, dikale ne ntuadijilu ne ndekelu. Bua kupeta mamanyisha mavule, utangile Révélation: le grand dénouement est proche! mupatula kudi Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
b Mupatula kudi Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
[Kazubu mu dibeji 8]
DIUMVUIJA DIA MIAKU
Mu tshiena-bualu etshi miaku “inferno” ne “inferno wa kapia” idibo batumike nayi kudi bashikuluji ba malu a Nzambi ba mu bukua-buena-nkristo idi ifunkuna muaku wa tshiena-Greke geʹen·na, udi usanganyibua misangu 12 mu “Tshiovo Tshipiatshipia.” (Matayi 5:22, 29, 30; 10:28; 18:9; 23:15, 33; Mako 9:43, 45, 47; Luka 12:5; Yakobo 3:6) Nansha mudi nkudimuinu ya Bible kabukabu ikudimuna muaku eu wa tshiena-Greke ne: “inferno,” nkudimuinu mikuabo idi iwukudimuna ne: “Ngena.” Ngumvuilu wawu ng’wa muomumue ne miaku “lufu luibidi: dijiba dia kapia,” tshimfuanyi tshia kabutu ka kashidi, idi isanganyibua mu mukanda wa ndekelu wa Bible.—Buakabuluibua 20:14.
Pa bidi bitangila miaku mikuabu ibidi idi imue misangu ikudimunyibua ne: “inferno,” Nkonga-miaku wa Dictionnaire de la Bible (angl., 1914), mufunda kudi William Smith, udi umanyisha ne: “Inferno . . . mmuaku udi, diakabi, bakudimunyi betu batumika nawu bua kukudimuna muaku wa tshiena-Ebelu Sheol. Pamu’apa, bivua kuikala bitambe bimpe kulama muaku wa tshiena-Ebelu Sheol, anyi kutungunuka ne kuwukudimuna ne: ‘lukita’ peshi ‘tshiina’. . . . Mu D[ipungila] D[ipiadipia], muaku Hadès, anu bu Sheol, imue misangu utu umvuija patupu ‘lukita’ . . . Mu ngumvuilu eu ke mudibo bamba mu mêyi a mitabuja (Credo) bua Mukalenge wetu ne: ‘Wakapueka mu inferno,’ mbuena kuamba se: mu nsombelu wa bafue buonso.”
Bishilangane ne Ngena, udi tshimfuanyi tshia kabutu ka ndekelu, Schéol ne Hadès bidi bileja lufu mu lukita mudi bantu buonso baya, ne ditekemena dia kualukijibua tshiakabi ku muoyo.—Buakabuluibua 20:13.
[Tshimfuanyi mu dibeji 9]
Yezu wakabiisha Lazare ku tulu tua lufu