Ditshimuna bukuatshiki bua maluvu
“Munkatshi mua mudimu, pabuipi ne dîba dia dikumi mu dinda, mvua ntuadija kuela meji a kunua maluvu. Mu midi, mvua mpatuka bua kunua dikopo dia maluvu dimue anyi abidi. Pa dîba 3 kunyima kua midi, nkavua ntetuka. Mvua njinga bua mudimu ujike lukasa bua meme kumona mua kupingana ku dinua. Misangu mivule, mu njila wa dialukila kuanyi, mvua nnua amue makopo. Pabuipi ne dîba dia 19 wa dilolo, mvua ndiumvua musakibue tshiakabidi bua kunua maluvu. Mvua ndiadija mu nkuasa wa bulalu ne nnua too ne mundi nkuluka panshi, tshiyi kabidi mmanya bualu; mvua mbolesha mupanu wanyi ne nshala mulale mu menyi anyi too ne mu dinda. Bivua bienzeka nanku matuku 7 ku lumingu, mbingu 52 ku tshidimu, munkatshi mua bidimu 29 bulubulu.”
MUNTU eu mmukuatshiki wa maluvu. Kêna nkayende to. Miliyo ne miliyo ya bantu pa buloba badi baluangana mvita ne disama edi dikebeshi dia lufu, didi bilondeshile Vernon Johnson, “dikuata muntu mujima: ku mubidi, mu lungenyi, mu bikadilu ne mu nyuma.”a
Bamanyi bapiluke bavule badi bamba ne: bukuatshiki bua maluvu kabuena mua kuondopibua, kadi badi mua kubuimanyika ku didijidika kashidi bua kunua. Ki mmuanda wa dipanga meji to, bualu, bua kuikala ne muoyo kabiena bikengela maluvu to. Apo, bunuavi bua maluvu budi bukebesha dibenga kuanyishibua dia kudi Nzambi. (1 Kolinto 6:9, 10) Mbitambe buimpe kubuela mu bulongolodi bupiabupia bua Nzambi pa kudijidika bua kunua maluvu, pamutu pa kusankisha dijinga dia kuanua ne kujimija muoyo wa kashidi.—Matayi 5:29, 30.
Kudipetesha budikadidi—ne kushala mudikadile—ku dinua dia maluvu mmuanda udi misangu mivule utondesha. (Fuanyikija ne Lomo 7:21-24.) Nntshinyi tshidi mua kukuambuluisha? Netukupeshe imue mibelu ya buludiludi. Nansha biwikala kuyi utamba kunua maluvu, mibelu eyi mmikupesha bua wewe kumanya amue malu ne neyikupeteshe mushindu wa kuambuluisha mulunda webe anyi mulela kampanda udi uluangana mvita ya kutshimuna bukuatshiki bua maluvu.
Kudikonkonona tshiwudi ne bululame buonso
Kuvila se: kuena mukuatshiki wa maluvu ntshimue tshia ku bipumbishi binene bua kufika ku ditshimuna. Mmushindu kampanda wa dipanga bululame. Mukuatshiki wa maluvu udi udibingisha ne kipatshila ka kushala mudikadile bua kunua maluvu. ‘Ki mbitambe bubi to, ke mudiye pamu’apa wela meji. Ndi matuku wonso ne dîku dianyi, ne mudimu wanyi kabidi.’ Kupita apu, udi’amu ne maluvu ende makole.
Divila tshidiye nedipangishe mukuatshiki wa maluvu bua kuteleja mulunda kampanda udi ujinga kumuambuluisha. Robert wakajingulula se: tatu muenu wa mukajende ukavua ne nsombelu mubole. “Kunyima kua matuku makese, ngakaya kupetangana nende, ke mudi Robert wamba, ne ngakamuebeja bikalaye kayi wela meji bua se: bukuatshiki bua maluvu ke buvua bukebesha nsombelu wende.” Ntshinyi tshiakajadikaye? “Kavua usua kuitaba bualu nansha bumue, usakidila ngelelu ya meji ya mushindu bu eu: ‘Kuena ne bijadiki to,’ kabidi ne: ‘Kuena mumanye mundi ndiumvua to.’”
Bikala muena mu dîku dienu kampanda udi mutatshishibue bua nnuinu webe wa maluvu ukuyukidilabu, udikonkonone mu bululame buonso. (Nsumuinu 8:33) Udi mua kushalaku kuyi unua maluvu lumingu lujima, ngondo umue peshi mivule anyi? Pikalabi kabiyi nanku, mbua tshinyi? Kuikadi bu muntu udi udidinga ne ngelelelu ya meji ya mashimi. Yakobo udi wamba ne: “Awu mmufuanangane ne muntu udi utangila mpala wende mu lumuenu. Bualu, udi uditangila, uya ne upua muoyo ne lukasa luonso kayi uvuluka ne udi muntu wa mushindu kayi.”—Yakobo 1:22-25.
Nansha biwikala mutuadije kudilamuna ku maluvu, udi ne bua kudilama bua kuvila tshiwudi. Mu mukanda wa La volonté ne suffit pas (all.) badi bumvuija ne: “Muntu udi utuadija kukepesha [kunua kuende] udi mua kudidinga pa kuela meji se: bu muvuaye mukumbane mua kuimanyika kunua munkatshi mua lupolo kampanda—pamu’apa bua musangu wa kumpala—wumvu mpindieu bimpe.” Elu ndungenyi lupatuisha kudi ngikadilu wa dijinga dikole dia kunua maluvu, ne bidi tshiidia tshia kumpala tshidi tshifikisha ku dipona tshiakabidi mu bukuatshiki. Kakuyi diambuluisha dia kudi bakuabo, wewe nkayebe kuena mua kutantamena dijinga edi.
Ukebe diambuluisha
Pakajingululaye bua se: yeye nkayende kavua mua kuluangana mvita ne bunuavi, muntu kampanda udi ubikidibua ne: Leo, wakakeba diambuluisha kudi bamanyi bapiluke. Kunyima kua tshikondo kampanda tshia diondopibua dikole, wakatuadija kulekela kunua. Leo udi wela meji ne: ki mbimpe kutamba kuangata ne mushinga diambuluisha dia pa buadi to.b Pikalaku diambuluisha dia mushindu’eu muaba unudi basombele, bamue nebikale mua kudibabidila.
Kadi, tshitudi ne bua kumanya ntshia se: kudikanda nkayaku ki nkukumbane bua kulekela kunua to. Munyima mua bukuatshiki bua maluvu mudi ntatu minene idi ikengela kutantamena. Bidi mua kuikala njiwu kuudi biwabenga kuyangata ne mushinga. Doctere Charlotte Davis Kasl udi ufunda ne: “Ngakela bantu bavua misangu mitue too ne ku dikumi ne inayi batuibue nshingi ya diumusha lulengu mu mubidi bualu kabavua baluisha bukuatshiki buine, tshibidilu tshia kunua ne kudisemeja kule [ne bakuabu] bidi bifumaku.”
Dennis udi wela meji ne: mbilelela. Wakafunda ne: “Mvua mukuatshiki wa maluvu wa dilambu uvu’amu ne ntatu pa tshibidilu. Kulekela kunua kakuvua kukumbane to. Ngakela mêsu ku nsombelu wanyi wa kale, kukonkonona malongesha anyi a ku buana, kumvua mushindu uvuawu andenga ku muoyo, ne kuenza mashintuluka mu bikadilu bianyi.”
Bia muomumue, Leo wakaditangila yeye muine bua kumona mua kulekela kunua. Udi wamba ne: “Mvua muena lubabu lukole ne muena tshikisu kabidi. Ku lumue luseke, tshivua ndiangata ne mushinga, ku lukuabu, pa kudienzela bidingijilu, mvua ndiangata ne mushinga mubandile.” Leo wakatumikila mubelu wa mu Bible udi mu Efeso 4:22: “Nudi ne bua kuvuula bumuntu bukulukulu budi tshimuenekelu tshia nsombelu wenu wa diambedi.” Eyowa, “nsombelu wenu wa diambedi” uvua ne buenzeji bukole pa bumuntu buenu. Amu bu mudi, tshilejilu, bitotshi biangata mubidi wa mushete [wa madioto], nanku bumuntu buenu mbuenza ku nsombelu wenu wa diambedi. Panudi numusha nsombelu mubi, ntshinyi tshidi tshishala? Bumuntu buvua bufumbibua pamu’apa munkatshi mua bidimu bivule. Nenku, diondopibua didi dilondeshila dishintuluka dia bumuntu bukulukulu budi tshimuenekelu tshia nsombelu wa diambedi.
Udie malanda ne Nzambi
Nansha bua Leo, dilekela kunua diende divua padi disuikakaja ku malanda a pa nkayende akadiaye ne Nzambi. Udi wamba ne: “Mmuenenu wanyi, ngikadilu yanyi ne ngelelu wanyi wa meji biakashintuluka menemene pangakalonga mua kueyemena Yehowa.”
Kabidi, budimu mbukumbanyine mu muanda eu. Malanda wonso—ne bantu anyi ne Nzambi—adi alomba diambilangana amu bulelela, bululame ne dieyemenangana. Ebi mbikadilu bidi bukuatshiki bua maluvu bupepeja. Tudi mua kudima bikadilu ebi, kadi bidi bikengela lupolo lule.
Biwikala mukuatshiki wa maluvu, kuena pamu’apa mumanye tshidi malanda masheme umvuija. Pamu’apa kuena muanji kudia malanda a mushindu’eu. Nenku, utukije. Kuipatshidi muanda eu lukasa lukasa, utekemena se: malanda ne Nzambi amueneke patoke ku malu, bienze bu se: ntshipeta tshia buludi tshidi tshifuma ku didijidika diebe dia bunuavi bua maluvu. Enza madikolela bua kumanya Nzambi ne bikadilu biende. Welangane meji ku musangu ne ku musangu, pamu’apa pa kubala ne ntema misambu ya mu Bible idi ileja mmuenenu ya dianyisha diondoke bua Yehowa ne njila yende.c
“Bukole budi bupite ebu bua ku tshileledi”
Malanda mashindame ne mapeteshi a bukubi ne Nzambi adi mua kuikala ne buenzeji bukole kuwudi. Yehowa neakuambuluishe mu madikolela ebe bua kuimanyika kashidi bunuavi buebe. (Fuanyikija ne Musambu wa 51:10-12; 145:14.) Udi mua kunanukila ku dimusambila ne tshisumi dîba dionso, ne dishindika dia se: neakupeshe “bukole budi bupite ebu bua ku tshileledi.”—2 Kolinto 4:7; Filipoi 4:6, 7.
Kupita muntu kayi yonso, Mufuki mmumanye bimpe tshitudi benjibue natshi. (Musambu wa 103:14) Bantu bafidi ba mibelu, badi bashindamena pa meji a bantu, badi mua kuambuluisha; kadi mmushindu kayipu udi Mufuki wa muntu mua kukuambuluisha bipitshidile mu mvita eyi! (Yeshayi 41:10; 48:17, 18) Udi utuadila tshisumbu tshia bena nkristo diambuluisha diuwule tente ne dinanga.
Mushindu udiye wambuluisha
Bakulu ba mu tshisumbu tshia bena nkristo badi bakole mu nyuma, badi mpokolo munene wa diambuluisha. Bakese ba kudibo ke badi mua kuamba mudibo ne mamanya mu mianda ya ba-minganga buondopi ba mubidi anyi ba-psychiatre balulamiji ba ngenyi mikodiakane pamue ne bikadilu bia bantu, kadi mbamanye Dîyi dia Nzambi ne mêyi-maludiki ende, ne badi batumika nabi. Badi mua kuikala bu “tshisokomenu ku tshipepele ne tshipengaminu ku mvula wa tshipupu, bu tusulu tua mâyi mu rejon mûme, bu dileji dia dibue dinene mu buloba bukame.” (Yeshayi 32:2) Ubabidile menemene diambuluisha diabu.d
Bushuwa, bakulu aba pamue ne bena mu dîku diebe anyi balunda bebe, kabakukukuba ku bipeta bibi biafuma ku bienzedi biebe nansha. Mukanda wa Se sortir de la boisson (angl.) udi umvuija ne: “Buanga bunene budi mua kupetesha luondapu, nkuteka bakuatshiki kumpala kua bipeta bibi bidi bifuma ku dikokeshibua kudi bukuatshiki bua maluvu ne kubumvuija bujitu budibu nabu pa ngenzelu yabu.” Nenku, nebikale ne bukalanga, kadi bena buludiludi, bakukankamija bua kuâkamangana ne muanda eu ne kulonda programme wonso wa luondapu ne nsombelu wonso wakuambuluisha bua kutshimuna mvita iwudi uluangana ne maluvu makole.
Diondopibua didi mu bianza biebe
Nansha bikala bantu bakuabu bakutuadila diambuluisha, udi ne bua kumanya se: muntu nansha umue, anyi lungenyi mene, kêna mua kukuenzeja bua kulekela bunuavi. Udi ne budikadidi bua kudisunguila tshiwudi musue. Ndekelu wa bionso, diondopibua didi mu bianza biebe. (Fuanyikija ne Genese 4:7; Dutelonome 30:19, 20; Filipoi 2:12.) Itaba bujitu ebu, ne Yehowa neakubeneshe. Mvese wa 1 Kolinto 10:13 udi utushindikila ne: “Kakuena ditetshibua nansha dimue didi dinuvuile dikena divuila bantu buonso. Nzambi mmuena lulamatu, ne kakuanyisha bua nutetshibue ne matetshibua mapite makanda enu bukole mua nuenu kuâkama, kadi ne ditetshibua dine, neanulongoluele njila bua nuenu kumona mua kuatantamena ne lutulu.” Nenku, wikale ne dishindika dia se: udi mua kutshimuna bukuatshiki bua maluvu.
“Kudilongolola bua tshilema kampanda nkufuanangane ne kudibidija bua kujima mudilu,” ke mutudi tubala mu mukanda wa La volonté ne suffit pas. Abi kabiena biumvuija bua se: udi utekemena dioshika, kadi udi udilongolola bua kuangata mapangadika adi akengedibua bienzeka dioshika.” Biwenza tshilema kampanda:
[Mêyi adi kuinshi]
a Apa netuakule bua balume bakuatshiki ba maluvu, kadi mêyi-maludiki amue amue adi atangila bakaji bakuatshiki ba maluvu kabidi.
b Kudi centre ya diondapa bantu, mpitadi ne programme mikuabu ya diondapa idi mua kufila diambuluisha. Tshibumba tshia Nsentedi katshiena tshikankamija bua kulonda programme kampanda peshi kansanga wa diondopibua dia pa buadi nansha. Bidi bikengela kudimuka bua kubenga kudifila mu ngenzelu idi mua kukusaka ku ditupa ku mêyi-maludiki a mu Bible. Kadi, muntu yonso udi ne bua kupangadija buende yeye nkayende mushindu wa diondopibua didiye ukengela.
c Bimue bilejilu bidi mu Misambu 8, 9, 18, 19, 24, 51, 55, 63, 66, 73, 77, 84, 86, 90, 103, 130, 135, 139, 145.
d Bakulu nebasangane mibelu mimpe mu La Tour de Garde wa dia 1 Août 1983, mabeji a 8-11.
[Kazubu mu dibeji 24]
Pamu’apa udi ukenga bua dinyanguka ne bisama bidi bukuatshiki bua maluvu bukebesha. Bikalabi nanku, kujimiji ditekemena. Badi mua kukuambuluisha.
[Kazubu mu dibeji 26]
BIWENZA TSHILEMA
“Kudilongolola bua tshilema kampanda nkufuanangane ne kudibidija bua kujima mudilu,” ke mutudi tubala mu mukanda wa La volonté ne suffit pas. Abi kabiena biumvuija bua se: udi utekemena dioshika, kadi udi udilongolola bua kuangata mapangadika adi akengedibua bienzeka dioshika.” Biwenza tshilema kampanda:
◻ Ulombe Yehowa mu masambila. Wikale ne dishindika dia se: mmumanye ntatu yebe ne udi usua kukuambuluisha.—Musambu wa 103:14; Yeshayi 41:10.
◻ Utshimanyishe kudi mukulu kampanda muena nkristo, uuvua mudianjila kupangadija bua kupetangana nende biamueneka dikengedibua. Umuambile ne bululame bivua bikuenzekele, uteleje ne ntema didimuija diende dia mu Mifundu diakupeshaye.
◻ Kuteketshi mu maboko. Kudibipishi, bualu kuenza nanku nekukuponeshe tshiakabidi; ikala ne mmuenenu wa pankatshikatshi pa bidi bitangila tshilema tshiebe. Abi kabiena biumvuija bua se: dipanga kutshimuna musangu umue ndipanga kutshimuna mvita. Mu lubilu lua ku makasa, munyemi wa lubilu katu walukila ku mulongo wa ntuadijilu padiye udishinda to; udi ukatamuka panshi ne utungunuka ne lubilu. Enza bia muomumue bua kumvua bimpe. Utshidi amu mu njila. Mbingu, ngondo anyi bidimu bia didijidika dia maluvu biakashala kunyima kuebe bidi amu kuoko.
[Tshimfuanyi mu dibeji 25]
Utantamene ditetshibua dia kuvila tshiwudi, pa kudikonkonona ne bululame buonso