Ditokeshibua dia bualu busokoka bua dîna ditambe bunene

Bidi bitua ku muoyo bua kumona se: Koran mukanda wa bena Izlame ne Bible mukanda wa bena-nkristo bubidi buayi idi yakula bua dîna ditambe bunene. Diyukidilangana edi didi difila diumvuija ne mushinga wa dîna ditambe bunene. Didi kabidi dileja mushindu udi dîna edi ne buenzeji kudi bukua-bantu buonso ne pa matuku etu atshilualua pa buloba.

MILIYO ne miliyo ya balume ne bakaji bavua ne muoyo ne mbamane kufua pa buloba ebu. Mu nsombelu mivule, mbafue ne mêna abu, ne tshivulukilu tshiabu mbamane kutshipua muoyo. Kadi, amue mêna manene​—bu mudi Avicenna, Edison, Pasteur, Beethoven, Gandhi, ne Newton—​atshidi amu atungunuka. Mêna awu mmasuikakaje ku midimu yabu, ku malu akasokololabu, ku bintu bivua kabiyi bianji kupatudibua biakenzabu.

Kadi, kudi dîna ditambe makuabu wonso bunene. Bishima bionso biakenzeka kale ne bia lelu pa buloba bujima mbisuikakaje kudidi. Anjibi kuela meji bua tshinyi ditekemena pamue ne muoyo wa disanka bia bukua-bantu mbisuikakaje ku dîna edi!

Bantu bavule bakasua kumanya dîna adi. Bakadikeba ne kudiebeja pa bidi biditangila, kadi, ki mbadipete to. Buabu buobo, ndishale anu bualu busokoka. Eyowa, muntu nansha umue kêna mua kusokolola dîna edi padi muenadi kayi mumusokolueladi. Ndisanka kayipu, bu mudi bualu busokoka bua dîna dikena kuelekeja butokeshibue. Nzambi yeye muine ke udi muenze nanku bua aba badi ne ditabuja kudiye bamanye malu adi amutangila. Wakasokolola dîna diende kudi Adama, Mozese, ne kudi basadidi bende bakuabu ba kale bamulamatshi.

Mu dikeba dia dîna ditambe bunene

Mukanda wa Koran udi wakula bua muntu kampanda “uvua mudibueje ne kasuki mu dishikuluja Mifundu.” (27:40) Mu diumvuija mvese eu, diumvuija dimanyike bu Tafsīr Jalālayn didi dimanyisha ne: “Asaf muana wa balume wa Barkhiyā uvua muntu muakane. Uvua mumanye dîna dia Nzambi ditambe bunene, ne dîba dionso divuaye udibikila uvu’anu upeta diandamuna.” Ebi bidi bituvuluija Azafe umue wa ku bafundi ba Bible, wakafunda mu Musambu wa 83:18 ne: “Bua bantu abu bamanye ne: wewe, udi ne dîna Yehowa, udi wewe nkayebe mutambe kutumbuka pa mutu pa buloba bujima.”

Mu Koran 17:2, tudi tubala ne: “Tuakapesha Mozese Mifundu ne tuakayivuija muludiki bua bena Izalele.” Mu Mifundu ayi, Mozese udi wambila Nzambi ne: “Fuanyikijabi ne: mpindieu ndi mfika kudi bana ba Izalele, ne mbambila ne: ‘Nzambi wa bankambua benu mmuntume kunudi,’ ne buobo bangebeja ne: ‘Dîna diende nnganyi?’ Nembambile tshinyi?” Nzambi wakandamuna Mozese ne: “Mona tshiwudi ne bua kuambila bana ba Izalele, ‘Yehowa Nzambi wa bankambua benu, Nzambi wa Abrahame, Nzambi wa Izake ne Nzambi wa Yakoba, mmuntume kunudi.’ Edi ndîna dianyi bua tshikondo tshikena tshimanyike.”​—Ekesode 3:13, 15.

Mu bikondo bia kale, bena Izalele bavua bamanye dîna dia Nzambi edi dinene. Bavua kabidi batumika nadi bu tshitupa tshia mêna abu buobo bine. Anu bu mutudi mpindieu tusangana dîna Abdullah, didi diumvuija “Musadidi wa Nzambi,” bena Izalele wa kale bavua bangata dîna Obadiah, didi diumvuija “Musadidi wa Yehowa.” Mamuende wa muprofete Mozese uvua ne dîna dia Yokebede, didi pamu’apa disua kumvuija ne: “Yehowa udi butumbi.” Dîna Yone didi diumvuija ne: “Yehowa uvua ne luse.” Ne dîna dia muprofete Eliya didi diumvuija ne: “Nzambi wanyi udi Yehowa.”

Baprofete bavua bamanye dîna edi dinene ne bavua batumika nadi ne kanemu kuondoke. Didi disanganyibua misangu mipite pa 7 000 mu Mifundu Minsantu. Yezu Kristo muana wa Mariya, uvua muditokeshe bikole pakambaye mu disambila diende kudi Nzambi ne: “Ngakaleja dîna diebe kudi bantu bawakampesha . . . Ngakabamanyisha dîna diebe, ne nendimanyishe kabidi, bua dinanga diwakananga dikale munda muabo.” (Yone 17:6, 26) Mu mukanda wende wa diumvuija dia mpatshi dia Koran, Bayḍāwī udi umanyisha mu Koran 2:87 ne: Yezu uvua pa tshibidilu “ubiisha bafue ku diambuluisha dia dîna dia Nzambi ditambe bunene.”

Nenku, ntshinyi tshiakenzeka bua dîna adi kuluadi bualu busokoka? Mbuenzeji kayi budi nabu dîna adi bua matuku atshilualua a yonso wa kutudi?

Mmunyi muvua dîna dilue bualu busokoka?

Bakuabu batu bela meji se: “Yehowa” mu tshiena-Ebelu udi umvuija “Allah” (Nzambi). Kadi “Allah” mmukumbanangane ne muaku wa tshiena-Ebelu ʼElo·himʹ, muaku wa ku bungi wa ʼelohʹah (nzambi). Buowa buakajuka munkatshi mua bena Yuda buvua bubakandika bua kutela dîna dia Nzambi, Yehowa. Kadi, pavuabu babala mu Mifundu Minsantu ne bamona dîna Yehowa, biakalua tshibidilu kudibu bua kutela ʼAdho·naiʹ, dîna didi diumvuija “Mukalenge.” Pa mikuabu miaba badi bapingaja ʼAdho·naiʹ pa muaba wa “Yehowa,” dîna divua ku mbangilu mu Mifundu ya tshiena-Ebelu.

Bamfumu ba bukua-buena-nkristo bakalonda dikasa dimue dimue. Bakapingaja “Nzambi” (“Allah” mu tshiena-Arabe) ne “Mukalenge,” pa muaba wa Yehowa. Ebi biakadiundisha dilongesha dia dishima dia Busatu bunsantu, didi kadiyi diashila pa Mifundu Minsantu. Bua bualu ebu, bantu miliyo ne miliyo mbatupakane bualu badi batendelela Yezu ne spiritu munsantu ne babangata bu badi ne bukole bua muomumue ne Nzambi.a

Nenku, bamfumu ba malu a Nzambi bena Yuda ne ba bukua-buena-nkristo mbakanyine kunyokibua bualu mbamuangalaje dipanga kumanya pa bidi bitangila dîna ditambe bunene. Kadi, Nzambi wakafila mulayi eu: “Nemvuije menemene dîna dianyi ditambe bunene dinsantu, . . . ne matunga neamanye se: ndi Yehowa.” Eyowa, Yehowa neamanyishe dîna diende mu matunga wonso. Mbua tshinyi? Bualu kên’anu Nzambi wa bena Yuda anyi wa ditunga kampanda peshi wa tshisamba kansanga. Yehowa udi Nzambi wa bukua-bantu buonso.​—Yehezekele 36:23; Genese 22:18; Musambu wa 145:21; Malaki 1:11.

Dîna ditambe bunene ne matuku etu atshilualua

Mifundu Minsantu idi yamba ne: “Eu yonso wabila dîna dia Yehowa neapandishibue.” (Lomo 10:13) Lupandu luetu mu dituku dia dilumbuluishibua ndusuikakaja ku dimanya dietu dia dîna dia Nzambi. Kumanya dîna diende kudi kumvuija kumanya bikadilu biende, bienzedi biende ne bipatshila biende, pashishe kuikala ne nsombelu udi mu diumvuangana ne mêyi-maludiki ende adi ku mutu kua wonso. Tshilejilu, Abrahame uvua mumanye dîna dia Nzambi ne uvu’anu udibikila. Bu tshipeta, wakasanka bikole bua malanda mimpe ne Nzambi, wakamuleja ditabuja, kunyemena kudiye, ne wakamutumikila. Nenku, Abrahame wakalua mulunda wa Nzambi. Bia muomumue, kumanya dîna dia Nzambi kudi kutusemeja pabuipi nende menemene ne kutuambuluisha kabidi bua kushemeja malanda atudi badie nende pa nkayetu, eku balamate bikole ku dinanga diende.​—Genese 12:8; Musambu wa 9:10; Nsumuinu 18:10; Yakobo 2:23.

Mu Bible tudi tubala ne: “Yehowa uvua uteya ntema ne uteleja. Ne mukanda wa tshivulukidi wakatuadija kufundibua kumpala kuende bua aba badi batshina Yehowa ne bua aba badi bela meji ku dîna diende.” (Malaki 3:16) Bua tshinyi tudi ne bua kueleela meji pa dîna ditambe bunene? Dîna dia Yehowa didi diumvuija ne: “Udi ubivuija.” Ebi bidi bisokolola se: Yehowa udi yeye muine muvuiji, mukumbaji wa malaya. Udi pa tshibidilu ukumbaja bipatshila biende. Udi Nzambi Wa-Bukole-Buonso, Mufuki umuepele, udi ne bikadilu bilenga bitambe. Kakuena muaku nansha umuepele udi mua kupetesha mushindu wa kumvuija bunzambi buende. Kadi, Nzambi musungule buende yeye muine dîna ditambe bunene​—Yehowa—​ne didi divuluija bikadilu biende, malu ende mimpe, ne malongolola ende.

Mu Mifundu Minsantu, Nzambi udi utumanyisha malongolola ende bua bukua-bantu. Yehowa Nzambi wakafuka muntu bua kusanka kashidi, kuikala ne muoyo wa disanka mu Mparadizu. Disua diende bua bukua-bantu ndia se: bantu buonso benze dîku dimue, badisange mu dinanga ne ditalala. Nzambi wa dinanga neakumbaje tshipatshila etshi katupa kîpi matuku atshilualua.​—Matayi 24:3-14, 32-42; 1 Yone 4:14-21.

Nzambi udi umvuija mabingila a dikenga dia bukua-bantu ne udi uleja se: kudi mushindu wa kupeta lupandu. (Buakabuluibua 21:4) Mu Musambu wa 37:10, 11, tudi tubala ne: “Panenga tshitupa tshîpi, muntu mubi kakuikalaku kabidi nansha; Ne bushuwa neuteye ditshi ku muaba wende, kadi yeye kakuikalaku. Kadi, bena bupuekele nebapiane buloba, Ne bushuwa, nebasanke mu divulangana dia ditalala.”​—Tangila kabidi mu Koran 21:105.

Eyowa, Nzambi neamanyike ku dîna diende dinene. Matunga neamanye se: udi Yehowa. Ndisanka kayipu dia kumanya dîna ditambe bunene, kudimanyisha ne kushala mudilamate! Mushindu’eu, dilongolola dia Nzambi dia disanka nedikumbane bua yonso wa kutudi: “Bualu kundi meme mmuteke dinsua diende, nemmupeteshe mushindu wa kupanduka. Nemmukube bualu wafiki ku dimanya dîna dianyi. Neambikile, ne meme nemmuandamune. . . . Ne bule bua matuku nemmusankishe, ne nemmufikishe ku dimona lupandu kundi.”​—Musambu wa 91:14-16.

[Mêyi adi kuinshi]

[Tshimfuanyi mu dibeji 5]

Mu tshipuka tshiakatema kapia, Nzambi wakadimanyisha kudi Mozese bu ‘Yehowa, Nzambi wa Abrahame’

[Mêyi a dianyisha]

Mozese ne tshipuka tshitema kapia, kudi W. Thomas, Sr.