Didia dia Dilolo dia Mukalenge​—Didi ne bua kuenjibua misangu bungi kayi?

DITUKU dia Noël, dia Pasaka, dia “Bansantu.” Ekleziya ya bukua-buena-nkristo itu ne matuku a diikisha ne itu yenza mafesto mavule. Kadi, udiku mumanye bungi bua bibilu bivua Yezu Kristo mutumine balongi bende dîyi bua kuenza anyi? Diandamuna didi se: amu tshimuepele! Mufuki wa buena-nkristo kavua mufile bukenji bua kuenza dikuabo dia ku mafesto aa nansha dimue to.

Mbimueneke patoke se: pikala Yezu mubanjije tshibilu anu tshimuepele, nenku tshidi tshia mushinga mukole. Bena nkristo badi ne bua kutshienza menemene anu bu muvua Yezu mubatumine dîyi. Ndifesto kayi adi dia pa buadi?

Difesto dia pa buadi

Yezu wakenza difesto edi dituku dia lufu luende. Pamue ne bapostolo bende, wakenza tshivulukilu tshia difesto dia bena Yuda dia Pasaka. Pashishe, wakabapesha diampa dia Pasaka kadiyi diela luevene, wamba ne: “Etshi tshidi tshileja mubidi wanyi udi ne bua kufidibua bua bualu buenu.” Pashishe, Yezu wakabapesha lupanza lua mvinyo, wamba ne: “Lupanza elu ludi luleja tshiovo tshipiatshipia tshiashila pa mashi anyi adi ne bua kumuangalajibua bua bualu buenu.” Wakamba kabidi ne: “Tungunukayi ne kuenza nunku bua kumvuluka.” (Luka 22:19, 20; 1 Kolinto 11:24-26) Tshibilu etshi ntshibikidibue ne: Didia dia Dilolo dia Mukalenge, anyi Tshivulukilu. Ke tshibilu tshimuepele tshivua Yezu mutumine bamulondi bende dîyi bua kuenzabo.

Ekleziya mivule idi yamba ne: itu yenza tshivulukilu etshi mu mushindu wa muomumue ne mafesto ayi makuabo wonso, kadi ya kudiyi mivule kayena yenza tshivulukilu etshi mushindu wa muomumue ne uvua Yezu mutume dîyi bua kuenza nansha. Pamu’apa, bungi bua misangu ya kuenza tshibilu etshi ke budi buenza dishilangana dinene. Imue ekleziya idi itshienza ku ngondo ne ku ngondo, ku lumingu ne ku lumingu, nansha ku dituku ne ku dituku. Ke tshivua Yezu musue kumvuija pakambilaye bamulondi bende ne: “Tungunukayi ne kuenza nunku bua kumvuluka” anyi? Bible wa The New English Bible udi wamba ne: “Enzayi etshi bu tshivulukilu tshianyi.” (1 Kolinto 11:24-26) Tshivulukilu anyi [difesto] dia mufikilu ditu dienjibua misangu bungi kayi? Pa tshibidilu, ditu dienjibua musangu umue ku tshidimu.

Uvuluke kabidi ne: Yezu wakabanjija tshibilu etshi, ne kufuaye pashishe mu dituku dia 14 Nisan bilondeshile kalendrié ka bena Yuda.a Tshivua dituku dia Pasaka, difesto divua divuluija bena Yuda dipikudibua dinene diakapetabo mu Ejipitu mu siekele wa 16 K.B.B. Mulambu wa kana ka mukoko wakambuluisha bua kusungila ban’a bute ba bena Yuda, pavua muanjelu wa Yehowa mushipe ban’a bute ba bena Ejipitu.​—Ekesode 12:21, 24-27.

Mmunyi mudi ebi biambuluisha dijingulula dietu? Bimpe, mupostolo Paulo, muena nkristo, wakafunda ne: “Kristo pasaka wetu wakalambudibua.” (1 Kolinto 5:7) Lufu lua Yezu luvua mulambu wa Pasaka mutambe bunene, ludi lunzuluila bukua-bantu njila wa lupandu lutambe bunene. Bua bena nkristo, Tshivulukilu tshia lufu lua Yezu ntshipingane pa muaba wa Pasaka wa bena Yuda.​—Yone 3:16.

Pasaka uvua difesto divua dienzeka musangu umue ku tshidimu. Nenku, mbia muomumue ne Tshivulukilu. Pasaka​—dituku diakafua Yezu—​uvua pa tshibidilu wenjibua mu dia 14 wa ngondo wa Nisan wa bena Yuda. Ke bualu kayi, lufu lua Kristo ludi ne bua kuvulukibua musangu umue ku tshidimu, mu dituku dikumbanangana ne dia 14 Nisan bilondeshile kalendrié ka matuku aa. Mu 1994, dituku adi nedikale mu disambombo dia 26 Luabanya, kunyima kua dibuela dia dîba. Bua tshinyi ekleziya ya bukua-buena-nkristo kayena yangata dituku edi bu difesto dia pa buadi? Ditapa kakese dîsu ku mianda ya kale nedituambuluishe bua kuandamuna ku lukonko elu.

Tshibidilu tshia bapostolo mu njiwu

Bushuwa, mu siekele wa kumpala B.B., aba bavua balombodibue kudi bapostolo ba Yezu bavua benza difesto dia Didia dia Dilolo dia Mukalenge anu bu muvuaye mubatumine dîyi. Kadi, mu siekele muibidi, bakuabo bakatuadija kushintulula dîba dia kuenjibua kuadi. Bakavua benza Tshivulukilu mu dituku dia kumpala dia lumingu (didi dibikidibua lelu’eu ne: dia lumingu), dituku divua kadiyi dikumbanangana ne dia 14 Nisan. Bua tshinyi nunku?

Bua bena Yuda, dituku divua dituadija pa dîba isambombo wa dilolo too ne pa dîba isambombo wa dilolo wa dituku didi dilonda. Yezu wakafua mu dia 14 Nisan, mu tshidimu tshia 33 B.B., divua dituadija mu dinayi dilolo too ne mu ditanu dilolo. Wakabiishibua mu dituku disatu, patshiatshia mu dia lumingu. Bakuabo bakajinga bua tshivulukilu tshia lufu lua Yezu kuikalatshi tshienjibua mu dituku dijadika mu lumingu, ku tshidimu tshionso, pamutu pa dituku didi dikumbanangane ne dia 14 Nisan. Bakamona kabidi ne: dituku dia dibiishibua ku lufu dia Yezu divua ne mushinga mukole kupita dia lufu luende. Ke bua tshinyi bakasungula dia lumingu.

Yezu wakatuma dîyi ne: lufu luende luikale luvulukibua, kadi ki ndibiishibua diende ku lufu nansha. Ne bu muvua Pasaka wa bena Yuda wenzeka mu dituku dishilangane ku tshidimu tshionso, bilondeshile kalendrié ka Grégoire katudi tulonda mpindieu, mbilelela bua kuikalabi bia muomumue ne bidi bitangila Tshivulukilu. Bavule mbalamate ku ndongoluelu wa kale ne batu benza difesto dia Didia dia Dilolo dia Mukalenge mu dia 14 Nisan wa tshidimu tshionso. Kale, bavua babikidibua ne: ba-Quartodecimans anyi bena dia dikumi ne dinayi.

Bamanyi bapiluke badi bamba ne: bena dia dikumi ne dinayi bavua balonda dikasa dia bapostolo. Mushikuluji kampanda wa mianda ya kale wakamba ne: “Bua bidi bitangila dituku dia kuenza difesto dia Pasaka [Didia dia Dilolo dia Mukalenge], tshibidilu tshia ekleziya ya ba-Quartodecimans ya mu Azi Minere tshivua tshifuanangane ne tshia ekleziya wa ku Yeruzaleme. Mu siekele muibidi, ekleziya eyi ivua yenza wayi Pasaka mua dia 14 Nisan bua kuvuluka dipikudibua diabo ku diambuluisha dia lufu lua Kristo.”​—Studia Patristica, Volime V, 1962, dibeji dia 8.

Matandu adi avula

Padi bantu bavule mu Azi Minere balonda tshibidilu tshia bapostolo, dia lumingu dikavua disungudibue bu dituku dia ntendelelu mu Roma. Pabuipi ne tshidimu tshia 155 B.B., Polycarpe wa mu tshimenga tshia Smyrne, mutumibue wa bisumbu bia ku Azi, wakaya ku Roma bua kutangila bualu ebu ne makuabo kabidi. Diakabi, kabakumvuanga pa bualu ebu to.

Irénée wa mu tshimenga tshia Lyons wakafunda mu mukanda wakatumaye ne: “Anicet [wa ku Roma] kakakokesha Polycarpe bua kulekelaye kuenza anu bu muvuaye wenza pamue ne Yone, mulongi wa Mukalenge wetu ne bapostolo bakuabo bavuaye udisangisha nabo; Polycarpe wakapanga kusuisha Anicet bua kuenza anu bu muvuaye yeye mene wenza, bualu wakamba ne: uvua ne bua kulama ngenzelu wa bakulu ba kale.” (Eusebus, Mukanda 5, nshapita wa 24) Umanye ne: Polycarpe uvua mujamine mu bukokeshi buvua nabo bapostolo, kadi, Anicet uvua munemenene pa tshibidilu tshia bakulu ba kale mu Roma.

Dielangana edi diakadiunda ku ndekelu wa siekele muibidi B.B. Pabuipi ne tshidimu tshia 190 B.B., Victor wakasungudibua bu Muepiskopo wa Roma. Wakitabuja ne: Didia dia Dilolo dia Mukalenge divua ne bua kuenjibua mu dia lumingu, ne bua bualu ebu, wakenza muende muonso bua ba-ntunga mulongo bavule batua ku tshiende. Victor wakafikisha bisumbu bia mu Azi ku dishintuluka bua ndongoluelu wa dia lumingu.

Wandamuna mu dîna dia bena mu Azi Minere, Polycarpe wa ku Efeso wakabenga disuisha edi. Wakamba ne: “Tudi tutungunuka ne kulama dituku edi katuyi tunyanga, katuyi tusakidila anyi tumbusha tshintu nansha tshimue.” Pashishe, wakatela baludiki bavule, pamue ne mupostolo Yone. “Buonso aba,” ke mudiye ushindika, “bavua benza difesto dia Pasaka dia mu dia dikumi ne dinayi bilondeshile Evanjelio, kakuyi disesuka.” Polycarpe wakamba kabidi ne: “Buanyi meme, bana betu, . . . tshiena ne buôwa bua dinkanyina. Bualu aba [bapostolo] badi bampite bakamba ne: Tudi ne bua kutumikila Nzambi pamutu pa bantu.”​—Eusebius, Mukanda 5, nshapita wa 24.

Victor kakasanka bua diandamuna edi to. Mukanda kampanda wa malu a kale udi wamba ne: “Wakakosa diumvuangana ne ekleziya yonso ya ku Azi, ne kufundilaye ekleziya yonso ivua ku tshiende mukanda bua kayikadi mu diumvuangana ne ekleziya mikuabo ayi.” Kadi, “buenzavi buend’ebu kabuakasankisha bantu bena meji ne bapole malu ba mu tshisumbu tshiende, bavule bakamufundila mikanda mibi, bamubela bua . . . alame dinanga, buobumue, ne ditalala.”​—Bingham’s Antiquities of the Christian Church, Mukanda wa 20, nshapita 5.

Butontolodi budi buanyishibua

Nansha muakabadiwulabo mushindu’eu, bena nkristo ba mu Azi Minere bakatapulukangana ne bakuabo bua dituku dia kuenza Didia dia Dilolo dia Mukalenge. Ku kakese ku kakese, malu akatuadija kushintuluka bikole ku nseke ne ku nseke. Bamue bavua benza difesto edi matuku malondangane kutuadija dia 14 Nisan too ne mu dia lumingu divua dilonda. Bakuabo bavua badienza ku musangu ne ku musangu mu dia lumingu.

Mu tshidimu tshia 314 B.B., tshifufu tshiakenjibua mu Arles (ku France) tshiakateta kusuisha ku bukole ngenzelu wa mu Roma ne bua kukandika mmuenenu mukuabo kayi yonso. Bashadile ba bena Quartodecimans kabakalekela nansha. Bua kujikija muanda eu pamue ne mikuabo ivua itapulula aba bavua badiamba muvuabo bena nkristo mu ampire wende, amperere Constantin mumpagano, wakabueja tshifufu tshiakanzekela mu Nicée mu 325 B.B. Kuelabu mukenji, bambila bantu buonso ba mu Azi Minere bua kulonda tshilele tshia bena Roma.

Tuanjibi kukonkonona bumue bua ku malu manene avua mafikishe ku dilekela kuenza Tshivulukilu tshia lufu lua Kristo bilondeshile kalendrié ka bena Yuda. C. J. Hefele udi wamba mu mukanda wende wa A History of the Christian Councils ne: “Badi bamba mudibi bibi bua difesto ditamba bunsantu kulondadi tshibidilu tshia bena Yuda (tshia dibala [matuku]), bavua bianza biabo biuwule tente ne mashi a bantu, ne badi bieledi bia lungenyi bifofame.” (Volime 1, dibeji dia 322) Bua balombodi ba ekleziya, kulonda njila wa mushindu’eu kuvua “‘kudipuekeshisha milongo’ ku mêsu a bena nsunagoga,” ke muakafundabo mu Studia Patristica, Volime IV, 1961, dibeji dia 412.

Tshivua kansungansunga kudi bena Yuda! Aba bavua benza Tshivulukilu tshia lufu lua Yezu mu dituku dia muomumue ne difuilaye bavua bangatshibua bu balondi ba bena Yuda. Bavua bapua muoyo ne: Yezu mene uvua muena Yuda, ne kabidi wakafila diumvuija dijima dia dituku edi pa kulambula muoyo wende bua bukua-bantu. Kutuadija apo, ba-Quartodecimans bakakinyibua ne kuangatshibua bu batontolodi, babuludianganyi ne bakakengeshibua bikole. Mu 341 B.B., tshifufu tshiakenjibua mu tshimenga tshia Antioche tshiakela mukenji uvua ujadika ne: mbipatshibue. Kadi, ba-Quartodecimans batshivu’amu bavule mu 400 B.B., ne too ne mu bidimu bivule pashishe, batshivu’amu bungi bukese batungunuka.

Kutuadija mu matuku awu, bena bukua-buena-nkristo kabakakumbana kabidi bua kupingana ku ngenzelu wa Yezu wa ku ntuadijilu. Mulongeshi William Bright wakafunda ne: “Pakamanabo kusungula dituku dia pa buadi, ditanu dinsantu, bua kuvuluka difesto dia Bisama [bia Yezu], kakuvua kabidi mushindu wakupingana ku bisangilu bia bena Pasaka bivua Munsantu Paulo musuikakaje ku lufu lua mulambu: [bisangilu ebi] bivua bisuikangane ne difesto dia Dibiishibua ku lufu, ke tshimvundu kubuelatshi mu ngakuilu wa bena ekleziya ya miakulu ya bena-Greke ne Latin ya bukua-buena-nkristo.”​—The Age of the Fathers, Volime 1, dibeji dia 102.

Netuambe tshinyi lelu’eu?

‘Kunyima kua bidimu ebi bionso,’ ke muudi mua kudiebeja, ‘bidiku bia mushinga bua kumanya dituku didi Tshivulukilu tshienjibua anyi?’ Eyowa, mbia mushinga. Mashintuluka mavule akenjibua kudi bantu bena ngenyi mitue ne bakebikebi ba mamfumu. Bantu bakalonda ngenyi yabo pamutu pa kutumikila Yezu Kristo. Mbimueneke patoke se: didimuija edi dia kudi Paulo diakakumbana: “Ndi mumanye ne: pangumbuka panyi, mibuabua ya lonji neyibuele munkatshi muenu [bena nkristo], ne kayakuengeleka tshisumbu tshia mikoko, ne munkatshi muenu nemupatuke bantu badi bakula malu matshimbakane bua kukoka balongi munyima muabo.”​—Bienzedi 20:29, 30.

Ebu mbualu bua ditumikila. Yezu wakabanjija bua bena nkristo difesto dimue dia tshivulukilu. Bible udi umvuija patoke dîba ne mushindu udidi ne bua kuenjibua. Nnganyi udi ne bukokeshi bua kushintulula muanda eu? Ba-Quartodecimans ba ku ntuadijilu bakakengeshibua ne kuipatshibua pamutu pa kudibuejakaja mu bubi ebu.

Udi mua kujinga kumanya ne: kutshidi bena nkristo pa buloba, badi banemeka disua dia Yezu ne bikale benza Tshivulukilu tshia lufu luende mu dituku menemene diakadibanjijaye. Tshidimu etshi, Bantemu ba Yehowa nebadisangishe mu Nzubu yabo ya Bukalenge pa buloba bujima kunyima kua dîba isambombo wa dilolo, mu disambombo dia 26 Luabanya​—tshikondo tshidi dituku dia 14 Nisan dituadija. Nebenze amu muakamba menemene Yezu mu dituku adi dia mushinga mukole. Bua tshinyi kuenaku mua kuenza pamue nabo difesto dia Didia dia Dilolo dia Mukalenge? Pakudisangisha nabo, wewe pebe udi mua kuleja ne: udi unemeka disua dia Yezu Kristo.

[Mêyi adi kuinshi]

[Kazubu mu dibeji 6]

“TSHIA-BUPIKUDI TSHIA MUSHINGA MUKOLE”

Mulambu wa tshia-bupikudi wa Yezu Kristo mmutambe dilongesha kayi dionso. Yezu wakamba pa bidi bimutangila ne: “Muana wa muntu ki mulue bua kumusadilabo, kadi mbua kusadilangana ne kufila anyima wende bu tshia-bupikudi bua ba bungi.” (Mako 10:45) Wakumvuija kabidi ne: “Nzambi wakananga bantu bikole e kubapa Muanende umuepele, bua muntu yonso udi wenza midimu ya ditabuja kudiye kabutudibu, kadi apete muoyo wa kashidi.” (Yone 3:16) Bua bafue, tshia-bupikudi tshidi tshiunzulula njila wa dibiishibua ku lufu ne ditekemena dia muoyo wa kashidi.​—Yone 5:28, 29.

Misangu yonso idi difesto dia Didia dia Dilolo dia Mukalenge dienzeka, lufu lua mushinga mukole lua Yezu Kristo ke lutudi tuvuluka. Mulambu wende udi ukumbaja bivule! Mukaji kampanda wakakoleshibua kudi baledi batshinyi ba Nzambi ne udi wendela mu bulelela kukadi bidimu bivule udi uleja dianyisha diende ne miaku eyi:

“Tudi bindile Tshivulukilu ne muoyo umue. Mu tshidimu tshionso, tshidi tshivua muanda wa pa buawu. Ndi mvuluka, kukadi bidimu 20, meme muimane mu madilu, ntangila tatuanyi mulale panshi, meme e kujingulula mu mutshima wanyi bulenga bua tshia-bupikudi. Katshia too ne dîba adi, tshiena-bualu etshi tshivua buanyi meme anu bu dilongesha dia kukuata ku muoyo patupu. Bushuwa, mvua mumanye mua kumvuija mvese yonso idi yakula bualu buatshi! Kadi, dituku adi dingakadiela nkonko pa lufu, mutshima wanyi wakuwujibua tente ne disanka bua malu akumbajibua ku diambuluisha dia tshia-bupikudi atshi tshia mushinga mukole.”