Tshiuma katshiyi kutua mushinga tshia kuabanyangana

ANU BU MUDIBI BILONDA KUDI GLORIA MALASPINA

Pakajimina muelelu wa Sicile, meme ne bayanyi tuakatuma lungenyi luetu kutuvua tuya, ku tshidiila tshia Mediterané tshia Malte. Nditekemena kayipu dia mpatshi! Bu muvua mazuwa asabuka mbuu, tuvua tuela meji pa bualu buakenzekela mupostolo Paulo mu siekele wa kumpala pa Malte.​—BIENZEDI 28:1-10.

TUVUA mu tshidimu tshia 1953, ne mudimu wa buambi wa Bantemu ba Yehowa kawuvua muanyishibua mu Malte. Tshidimu tshishale tuakapeta mapolome etu a Kalasa ka Galaad ka Bible ka Watchtower ne tuvua batumibue mu Italie. Kunyima kua tshikondo tshîpi tshia dilonga tshiena-Italie, tuvua tuzuka bua kumona tshivua tshituindile ku Malte.

Mmunyi mumvua meme, nsongakaji, mufike ku dikala misionere ku ba-bende? Lekelayi ngaji kumvuija.

Tshilejilu tshia mamu

Mu 1926, pavua dîku dietu disombele ku Fort Frances mu Ontario, ku Canada, mamuanyi wakitaba broshire wa Des millions d’hommes actuellement vivants ne mouront jamais mumupa kudi Mulongi wa Bible (bu muvua Bantemu ba Yehowa bamanyike). Wakamubala ne ntema mivule ne anu lumingu alu wakatantshila kasumbu ka dilonga dia Bible, ku diambuluisha dia tshibejibeji tshia Tshibumba tshia Nsentedi. Mamu uvua mubadi wa Bible wa dilambu, ne wakitaba mukenji wa Bukalenge bua Nzambi bu tshiuma tshivuaye ukeba. (Matayo 6:33; 13:44) Nansha muvuaku buluishi bua tshikisu bua kudi tatu, ne nansha muvuaye ne bana bakese ba bakaji basatu ba kutabalela, wakimanyina pa bivuaye ulonga.

Ditabuja kadiyi ditenkakana dia mamu munkatshi mua bidimu 20 biakalonda diakatungunuka ne kutuvuluija, meme ne ba-yayanyi babidi Thelma ne Viola, ditekemena dia mpatshi dia muoyo wa kashidi mu bulongolodi bupiabupia bua buakane. (2 Petelo 3:13) Wakakama mateta makole a bungi, kadi katuakela mpata nansha musangu umue bua bululame bua nsombelu uvuaye musungula.

Mu 1931, pamvua ne bidimu dikumi patupu, tuakaya ku ferme ku nord kua Minnesota, ku Etats–Unis. Ku muaba awu katuvua kabidi ne mushindu wa kudisangisha bu pa tshibidilu ne Bantemu ba Yehowa to, kadi tuvua tupeta dishidimuna dia mu Bible kudi mamu. Mudimu wende wa bulamate bu kolportere anyi ministre wa ku dîba ne ku dîba wakansaka bua kudisangisha nende mu mudimu awu. Mu 1938, meme ne ba-yayanyi babidi tuakamanyisha didilambula dietu kudi Yehowa pa kutambula mu mpuilu wa ku Duluth mu Minnesota.

Kunyima kua mumane kupeta dipolome dia tulasa tubandile mu 1938, mamu wakankankamija bua kulonga mudimu wa mu biro bua ne: ngikala mua kuambula bujitu buanyi meme nkayanyi bu mpanda-njila (dîna dipiadipia dia kolportere). Mubelu eu wakamueneka muimpe nangananga pakangata tatu dipangadika dia kuya kutushiya ne kutulekela.

Diabanyangana tshiuma tshietu tshia mudimu wa ku dîba ne ku dîba

Pashishe ngakaya ku Californie mu 1947, ngakatuadija mudimu wa bumpanda-njila ku San Francisco. Patuvua tuenza mudimu wa dilongolola mpuilu wa “Dialabala mu matunga wonso” ku Los Angeles, ngakapetangana ne Francis Malaspina. Tshipatshila tshietu buonso tshia mudimu wa bu-misionere tshiakatusaka ku dinangangana. Tuakaselangana mu 1949.

Mu Kabitende 1951, Francis ne meme tuakabikidibua ku Kalasa ka Galaad ka 18. Dituku dituakapeta mapolome, mu dia 10 Luishi 1952, ngondo itanu kunyima kua dilonga dikuatakane, matunga atuvua ne bua kutumibua avua abikidibua bilondeshile dilondangana dia maleta kudi mulombodi wa kalasa, Nathan H. Knorr. Pakambaye ne: “Italie, muanetu wa balume ne wa bakaji Malaspina,” tuakatuadija kuela meji pa luendu!

Mbingu mikese kunyima, tuakabuela mu mazuwa ku New York bua kuenza luendu lua matuku dikumi batangile ku Genoa, mu Italie. Giovanni DeCecca ne Max Larson, ba ku tshilombuelu tshia ku Brooklyn, bavua ku dibungu bua kutulaya. Ku Genoa bakatuakidila kudi ba-misionere bakavua bibidilangane ne ntatu ituku bua kubuela mu ditunga.

Basankishibue kudi bintu bivua bitunyunguluke, tuakabuela mu kawulu batangile ku Boulogne. Patuakafika tuakamona ne: tshimenga tshitshivua tshinyangakaja kudi bombe ya Mvita Mibidi ya Buloba Bujima. Kadi kuvua kabidi bintu bimpe bivule, bu mudi dipembu disheme dia kafé kakanga divua ditampakana mu kapepa ka mu dinda ne mupuya muminyishi wa mata wa nsupu misheme milamba ne makolonyi a mishindu kayiyi kubala.

Dikumbaja tshipatshila

Tuakatuadija kuyisha ne dileja dikuata ku muoyo ne tuakadiambulula too ne pavuabu bitaba mukenji anyi pavua tshiibi tshikangibua. Dijinga dia kuakula mu etu mêyi diakatusaka bua kulonga muakulu ne tshisumi. Kunyima kua ngondo inayi, bakatutuma ku nzubu wa ba-misionere mupiamupia ku Naples.

Tshimenga etshi tshialabala tshivua tshia pa buatshi ku muenekelu yatshi. Tuakenzelaku mudimu wetu ne disanka, kadi kunyima kua ngondo mikuabu inayi, bayanyi wakapeta mudimu wa tshijengu anyi wa buena-ngendu bua kukumbula bisumbu biangatshile ku Roma too ne ku Sicile. Kunyima, tuakaya kabidi kukumbula Malte too ne Libye ku Afrike wa ku Nord.

Ngendu ya kawulu pankatshi pa Naples ne Sicile munkatshi mua bidimu abi ivua diteta dia dinanukila dia mubidi. Tuvua tuangata kawulu ka tshiambula mabuki ne tuvua tuimana munkatshi mua bibasa biwula ne bantu mu mutantshi wa mêba asambombo anyi muanda-mukulu. Kadi, bivua bipetesha tshikondo tshilenga tshia kulonga bantu bavua pabuipi netu. Misangu mivule tshisangala tshia mvinyo mudienzela ku nzubu tshivua bu nkuasa bua muenatshi uvua imue misangu unua mvinyo uvuamu bua kujikija nyota yende mu luendu elu lule. Bena luendu netu bena kalolo bavua batupesha mampa ne salami, tshienzedi tshia diakidilangana ne tshidi tshisankisha mutshima tshituvua tuanyisha.

Ku Sicile tuakapetangana ne balunda bakatuambuila bibuta bietu pa kubanda ku mukuna munkatshi mua mêba asatu ne tshitupa bua kufika ku lusongo luawu kuvua tshisumbu. Dituakidila dia tshiuya dia bana betu bena nkristo diakenza bua tuvulamina dipungi dietu. Imue misangu tuvua tubanda pa mpunda ivua kayiyi ituzambula, kadi katuvua tutangila mu lupongo muvua tshidia tshibi tshimue tshia mpunda mua kutuponeshamu. Dimana ne mikolo ibidi dia bana betu mu bulelela bua mu Bible nansha muvuabu ne ntatu diakatukolesha, ne dinanga diakatulejabu diakatupetesha dianyisha bua kuikala nabu.

Malte ne Libye

Buwujibue ne bivulukidi bia bana betu ba ku Sicile, tuakaya ne mazuwa ku Malte. Mupostolo Paulo wakakupeta bantu balenga ne tuetu petu. Tshipepele tshikole ku Diapa dia St. Paul tshiakatuleja njiwu ivua nayi matu a bunene bukese mu siekele wa kumpala. (Bienzedi 27:39–28:10) Dikumbula divua dilonda diakadi Libye. Mmunyi muvua nsombelu wetu ne bua kuikala mu ditunga edi dia Afrike muvua mudimu wetu mukandikibua?

Musangu eu kabidi tuakamona nshidimukilu mushilangane menemene. Muenekelu ne mitoyi bia mu tshimenga tshia Tripolie bivua bikoka ntema yanyi patuvua tuenda mu misesu ivua ne makunji ya munkatshi mua tshimenga. Bantu bavua batumika ne bilamba bia miosa ya tumelu bua kudikuba ku munya mukole wa mu Tshipela tshia Sahara munda munya ne ku mashika a butuku. Tuakalonga mua kujingulula ne kunemeka mushindu uvua bantu badiakaja ku luya ne mashika bia muaba uvuabo basombele.

Tshisumi ne budimu bia bana betu biakatulongesha bivule bua kutamba kueyemena Yehowa ne kulonda mêyi-mashidimunyi a aba badi ne dimanya divule mu difila bumanyishi mu nsombelu ya mushindu’eu. Bana betu bena nkristo bavua bena matunga mashilashilangane, kadi bavua basadila Yehowa mu diumvuangana.

Mudimu mupiamupia

Bua buluishi pa mudimu wetu wa bumanyishi, tuvua ne bua kumbuka ku Italie, kadi ne disanka tuakitaba mudimu mupiamupia wa bumanyishi ku Brésil mu 1957. Francis ne meme tuakadiakaja bilondeshile nsombelu ne bibidilu, ne kunyima kua ngondo muanda-mukulu, Francis wakabikidibua bua kuenza mudimu wa tshijengu. Tuvua tuenza ngendu ku mashinyi, ku ndeke ne ku makasa. Dienza ngendu mu ditunga edi dialabala ne dilenga divua kutudi bu dilesona dia jeografi.

Tshijengu tshietu tshia kumpala tshivua tshiangata bisumbu dikumi bia mu tshimenga tshia São Paulo, ne kabidi bimenga bikese dikumi bia ku mpenga ne ku muelelu wa mbuu wa ku Sud kua ditunga dia São Paulo. Kakuvua bisumbu mu bimenga abi tshikondo atshi to. Patuvua tupeta muaba wa kufutshila, tuvua tukumbula nzubu ne nzubu ne mukenji wa Bukalenge. Tuvua kabidi tushiya tubeji tua dibikilangana natu bua kubandila filme wa dilongesha wa Société Watch Tower.

Kubanda mu mashinyi ne filme, tshiamu tshia bimfuanyi, tusete, motere wa nzembu, mikanda, tubeji tua dibikilangana natu, ne tshiamu tshia kufunda natshi pa tubeji tua dibikilangana ku muaba walejibua filme kakuvua bualu butekete to. Pa kufuanyikija, tshibuta tshietu tshikese tshia bilamba katshivua tshinene to. Tshiamu tshia bimfuanyi tshivua ne bua kulamibua ne budimu buonso pa binu bietu bua katshinyukuki ne katshipandiki munkatshi mua luendu lua mu njila ya bimpokompoko.

Kunyima kua bamane kupeta muaba bua kuleja filme, tuvua tuya ku nzubu ne ku nzubu ne tushiya tubeji tua dibikilangana natu ku filme. Imue misangu tuvua tupeta dianyisha dia kuleja filme eu mu nzubu wa tshidilu anyi wa tshilala benyi. Mikuabu misangu tuvua tuadija dra munkatshi mua makunji abidi pambelu. Babandidi ba film bena dianyisha aba, bavule ba kudibu kabavua banji kumona tshimfuanyi tshinyunga, bavua bashala bimane kuulu ne bateleja ne ntema pavua Francis ubala muyiki. Kunyima, tuvua tuabanya mikanda miumvuiji ya Bible.

Bua kufika ku misoko, tuvua tuangata mashinyi. Imue ya ku misulu kayivua tshilaamba, nunku mashinyi avua abanda pa mitshi misuikakaja pa mâyi ne asabukilapu. Bavua batudimuija bua kutuluka mu mashinyi ne bua kutupika ku lukuabu luseke lua mitshi misuikakaja eyi bua kuepuka didina mu mâyi bituamona mashinyi aselemuka bua kudiela mu musulu. Bia dikasa dimpe, nansha musangu umue mashinyi etu kaakapona mu musulu to​—mbualu buimpe nangananga bualu musulu uvua mumanyike ne: uvua ne mishipa ya piranha itu idia minyinyi!

Kunyima kua dibuela mu mpuilu wa bukua-matunga ku New York mu 1958, tuakapingana ku Brésil, ku tuakapingana mu mudimu wa buena-ngendu. Distrike dietu diakatufikisha ku: mukalu wa Uruguay ku sud, Paraguay ku ouest, ditunga dia Pernambuco ku nord, ne Mbuu wa Atlantike ku est kua Brésil.

Kamponya ka bena nsudi

Munkatshi mua bidimu bia 1960, tuakitaba dibikila bua kuleja umue wa ku filme ya Société mu kamponya ka bena nsudi. Ndi ne bua kujadika ne: mvua ne buôwa. Pa kumbusha bituvua babala mu Bible pa disama edi, tuvua ne dimanya dikese pa nsudi. Patuakabuela mu kamponya, kavua kalaba mukubu mutoke, bakatulombola mu tshibambalu tshialabale. Bakakosolola tshibambalu ne muonji buetu ne bua biamu bietu.

Muena mudimu wa nzembu uvua utuambuluisha uvua muena muaba awu wa bidimu 40 wa mu kamponya. Ukavua mujimije bianza biende bionso ne bimue bitupa bia mubidi, ne mubidi wende ukavua munyanguke bibiabibi. Kumpala mvua ne buôwa, kadi ngikadilu wende musanguluke ne nzanzu mu dienza mudimu wende biakampolesha. Mu mutantshi mukese, muyiki ukavua mukuatakana eku tuenda tulongolola bivua bikengedibua. Ku babedi tshinunu tshijima bavua mu kamponya, bantu bapite pa nkama ibidi bakabuela. Bu muvuabu babuela benda batobela, tuakamona bunene bushilashilangane bua mabedi avuabu basama. Mbualu kayipu butuakadimuena buvua bututua ku muoyo ne butupampakaja!

Tuakela meji pa tshivua Yezu muambile muena nsudi uvua mumudidile ne: “Mukalenge, bu wewe musue, udiku mua kunkezula.” Ulenga muntu eu, Yezu wakamushindikila ne: “Ndi musue. Ukezudibue.” (Matayi 8:2, 3, NW) Kunyima kua programe, bavule bakasemena bua kutuela tuasakidila bua dilua dietu, mibidi yabu minyanguke mikale tshijadiki tshilelela tshia dikenga dinene dia bukua-bantu. Kunyima, Bantemu ba muaba awu bakalonga Bible ne aba bavua bajinga kumanya bivule.

Mu 1967, tuakapingana mu Etats-Unis bua kudiondopisha ku amue mabedi makole a ku mubidi. Eku tutungunuka ne kuakama mabedi awu, tuakapetulula disanka dia mudimu dia kusadila mu mudimu wa tshijengu. Bua bidimu 20 biakalonda, meme ne Francis tuakenza mudimu wa buena-ngendu mu Etats-Unis. Munkatshi mua tshikondo etshi wakalongesha kabidi mu Kalasa ka Mudimu wa Bukalenge.

Mmpokolo kayipu wa dikankamijibua uvuabi kundi bua kuikala ne bayanyi munangi ne nyananyi wa lulamatu uvua wenza mudimu wonso uvuabu bamupa ne muoyo mujima! Pamue tuvua ne disanka dia kuabanyangana tshiuma tshia bulelela bua mu Bible mu bitupa bia kontina inayi.

Bakankamija kudi tshiuma

Mu 1950, mamu wakasedibua kudi David Easter, muanetu wa lulamatu wakatambula mu 1924. Bakasadila pamue bidimu bivule mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba. Kadi, mu matuku a ndekelu wa muoyo a mamu, disama dia Alzheimer diakatuadija kumueneka. Bivua bikengela dimutabalela dia bungi bualu disama diakakepesha lungenyi luende. Ba-yayanyi bankuatshishi ne David bakambula bujitu bukole bua kumulama, bualu kabavua basue bua tulekele masanka etu a mudimu wa ku dîba ne ku dîba. Tshilejilu tshia lulamatu tshia mamu too ne ku lufu luende mu 1987 tshiakatuambuluisha bikole bua kulongolola nsombelu wetu, ne ditekemena divuaye mutambe kunanga dia kupeta difutu mu diulu divua ditusamba.

Mu 1989, ndi mua kuamba ne: Francis kavua kabidi ne bukole bu muvuaye. Katuvua bamanye ne: misanda ya biladi, disama didi dimanyike bimpe mu bitupa bivule bia buloba, ivua ne buenzeji bubi nunku to. Mu 1990, muluishi utu kayi uteketa eu wakamutonkola, ne ngakajimija muenzejanganyi nanyi wa mudimu munanga utuvua bapitshisha nende bidimu bipite pa 40 mu mudimu wa Yehowa.

Makajilula atu’anu enzeka mu nsombelu wanyi. Amue adi matekete ne makuabu mmakole. Kadi Yehowa, Mufidi wa tshiuma katshiyi kutua mushinga tshia bulelela bua mu Bible, wakankuatshisha ku butuangaji bua bulongolodi buende ne dinanga ne dikankamija bia dîku dianyi. Ntshidi’anu ne disankishibua eku mêsu anyi matuishila ku dikumbana dia milayi ya Yehowa ikena ipangila.

[Tshimfuanyi mu dibeji 23]

Patuvua bayanyi ne meme ba-misionere mu Italie