Dilaya dia bulongolodi bukena mabuejila
DIBUEJILA ndibuele mu miaba yonso ya nsangilu wa bantu. Nansha mu mbulamatadi, sianse, manaya, ntendelelu, anyi mu bungenda, mbimueneke se: dibuejila kadiena kukontolola.
Mu matunga wonso, mu bifidi ngumu mudi’anu mitu ya malu mibungamiji pa bienzedi bia dibuejila bia muengu. Bavule badi baditshipe bua kusadila bua makengela a bantu badi bedibua patoke bu badi basadila bua abo majinga nkayabu pa kuangata mabuejila ne nkosa-mishiku. Tshidi tshibikidibua bu buntomboji bua bena mudimu ba mu biro ntshilambakane. Bungi bua bantu badi ne mianzu minene ne bena kantu ku bianza badi babunda tshibawu tshia diupula mikandu ya nsombelu wa tshitembu ne tshia buenzavi mu mianda yabo yonso ya pa tshibidilu budi buvula anu kuvula.
Kudi diditatshisha didi dienda didiunda pa tshidi tshikandakanda kampanda tshia ku Mputu tshileja bu “‘dibuejila dia bantu banene’—tshibidilu tshidi bantu banene ba mu mbulamatadi, ba-ministre ne, nangananga bamfumu ba matunga batu balomba mfranga kumpala kua kuanyisha disumba bintu binene ne mpàngu minene ya malu a dilubuluka.” Mu ditunga kampanda “bidimu bibidi bia dikebulula dia bampulushi ne dikuata [bantu] dia dituku pabuipi ne dionso ki ndianji kuandamuija muoyo badì ba mabuejila bakena bulengeji to,” ke mudi tshikandakanda tshia bena Grande Bretagne tshia The Economist tshiamba.
Bu mudi mabuejila a nunku matangalake bikole, bavule lelu badi bamona se: kakuena muntu nansha umue udibo mua kueyemena. Badi bumvulula nyanji ya mufundi wa Bible Davidi pakambaye ne: “Buonso mbapambuke, buonso mbanyanguke; kakuena muntu udi wenza bimpe, nansha umue.”—Musambu wa 14:3, NW.
Mmunyi muutu upita ne tshilumbu tshimuangalake tshia mabuejila? Bantu bavule lelu’eu badi batshilengulula. Kadi nansha wewe muikale ulengulula dibuejila, neditungunuke ne kukukengesha. Mmunyi?
Dibuejila didi ne buenzeji kuudi
Dibuejila dinene ne dikese didi dikolesha nsombelu, dipuekesha buimpe bua bintu, ne dikepesha midimu ne mafutu. Tshilejilu, badi batshinka se: dibunda bibawu bu mudi dipaulangana makuta ne diibila bidi ne buenzeji bubi bupite bua diibangana mu nzubu, dinyengangana bintu, ne buivi bukuabo bisangisha misangu dikumi. Tshibungu tshia The New Encyclopædia Britannica (1992) tshidi tshiamba ne: “Mushinga wa dibunda bibawu mu kumpanyi minene mu Etats-Unis mmutshinka ku dolare 200 000 000 000 ku tshidimu—misangu isatu mushinga wa dibunda bibawu dilongolola.” Tshibungu etshi tshidi tshiumvuija ne: nansha mudi buenzeji kabuyi busungulujibua ne lukasa luonso, “dibunda bibawu dia mushindu’eu didi ne buenzeji bunene menemene pa bukubi bua bena mudimu, badì ba bintu, ne pa bintu bidi bitunyunguluke.”
Bimuma bia bululu bia dibuejila bidi bituvuluija mêyi a Mukalenge Solomo aa: ‘Ngakatangila kabidi makenga onso adibo bakengesha n’au bantu muinshi mua diba; monai binsonji bia bavua bakengeshibua kabayi ne musambi! Bakabakengesha bavua ne bukole, bobo kabavua ne musambi.’—Muambi 4:1.
Nenku tudi ne bua kudilekelela ku mabuejila anyi? Kaena mua kuepukibua anyi? Bulongolodi bukena mabuejila ntshilota tshidi katshiyi mua kuenzeka anyi? Diakalenga, tòo! Bible udi utulongesha ne: dipanga buakane ne dipetula mikenji nebiumbushibue mu katupa emu.
Tshidi Bible utuambila
Bible udi utuambila se: dibuejila anyi dinyanguka diakabanga pakatombokela muanjelo wa bukole Nzambi ne kukoka bena dibaka babidi ba kumpala bua kumutua mu nyima. (Genese 3:1-6) Tshintu tshimpe nansha tshimue katshiakapatuka ku tshienzedi tshiabo tshia mpekato. Bishilangane, kumbukila ku dituku diakenzela Adama ne Eva Yehowa Nzambi mpekato, bakabanga kukenga bua buenzeji bubi bua dibuejila anyi dinyanguka. Mibidi yabo yakabanga kubomboloka kakese kakese, kufikisha kakuyi diepuka ku lufu. (Genese 3:16-19) Katshia pinapo, miyuki ya bantu mmiuwule ne dikosa mishiku, dishima, ne diibila. Kabidi, bidi bimueneka se: babundi ba bibawu bavule kabena banyokibua to.
Bishilangane ne babundi ba bibawu ba tshianana, banene ne bena tshididi badì ba mabuejila pa tshibidilu kabatu babuela mu lukanu anyi kabatu baluja bintu biabo bipeta mu bubi. Bua ngikadilu wa disokoma wa mabuejila, nkosa-mishiku, ne matabishi, bitu bikole bua kuela patoke mabuejila manene. Kadi ebi kabiena biumvuija se: bulongolodi bukena mabuejila ntshilota tshidi katshiyi mua kukumbana.
Dipanduka ku dibuejila nediluile kudi Mufuki wa muntu, Yehowa Nzambi. Diela tshianza dia Nzambi ke dijandula dimuepele didiku. Bua tshinyi? Bualu muena lukuna wa bantu ukena umueneka, Satana Diabolo, utshidi mutungunuke ne kupambuisha bantu. Bu mutudi tubala mu 1 Yone 5:19 (NW), “bulongolodi ebu buonso budi ku bukokeshi bua mubi.” Ntshinyi tshikuabo tshidi mua kumvuija didiunda dia mabuejila—mavule a kudiwu kaayi nansha manyoka?
Madikolela a bantu nansha bia munyi kaena mua kutonkola Satana ne ba-demon bende. Anu diela tshianza dia Nzambi ke didi mua kupa bantu batumikidi “budikadidi bua mfuekenke bua bana ba Nzambi.” (Lomo 8:21, NW) Yehowa udi ulaya ne: mu katupa emu Satana neakandikibue bua kamonyi mua kudinga bantu kabidi to. (Buakabuluibua 20:3) Mu dindila tshikondo etshi, bituikala basue kusomba mu bulongolodi bupiabupia bua Nzambi bukena dibuejila, tudi ne bua kuimansha njila minyanguke ya bulongolodi ebu.
Bantu badi mua kushintuluka
Mu matuku a Yezu Kristo, kuvua bantu bavua batumika bibi ne bukokeshi buabo ne bavua bakengesha bantu nabo. Tshilejilu, balambuishi ba bitadi bavua bamanyibue bibi bua bibidilu biabo bia [kudia] mabuejila. Bavua benza nunku nansha muvuaku mukenji mutoke too wa ne: “Kuena ne bua kuangata nkosa-mishiku, bualu nkosa-mishiku idi ifofomija bantu bena dimona dimpe ne idi mua kunyongoboja miaku ya muntu muakane.” (Ekesode 23:8, NW) Zashé, shefu wa balambuishi ba bitadi, wakitaba ne: uvua unyengangana [bintu] ku dibambidikangana malu a dishima. Kadi pamutu pa kukeba diakajilula dia nsombelu mu bualabale, Yezu wakasengelela bantu pa nkayabo bua kunyingalala ne kulekela njila minyanguke. Bu tshipeta, balambuishi ba bitadi bavua bamanyike bikole bu badì ba mabuejila bu mudi Matayi ne Zashé bakalekela nsombelu yabo mibi ya kale.—Matayo 4:17; 9:9-13; Luka 19:1-10.
Aba badi babuelakane mu bibidilu bikena bilulame lelu badi bia muomumue mua kuimansha dibuejila pa kuvuala “bu-muntu bupiabupia buvua bufukibue bilondeshile disua dia Nzambi mu buakane ne lulamatu bilelela.” (Efeso 4:24, NW) Bidi mua kuikala bikole bua kufuta bitadi ne bululame buonso anyi kulekela dibuelakana mu mpàngu mibi. Kadi, masanka a kudibi mmakanyine madikolela kayi wonso.
Bu mudibu kabayi kabidi bakokesha kudi bulongolodi ebu, aba badi baditatshisha bua dimona-bimpe dia bakuabo badi ne ditalala dia mu mutshima. Kabena ne buôwa bua kukuatshibua mu tshilema. Bishilangane, badi ne kuondo ka muoyo kimpe. Badi bidikija tshilejilu tshia mu Bible tshia Danyele muprofete. Muyuki wa mu Bible udi wamba ne: banene ba mu mbulamatadi bavua dîba dionso bakeba kabingila bua kufunda Danyele. “Kadi nanshabo kumusangana ne tshilema anyi mudimu kampanda uvuaye mupange kukumbaja, bualu uvua muntu muakane. Kabavua basangana bualu buvuaye ulengulula, kayi ubukumbaja.”—Danyele 6:5, Mukanda wa Mvidi Mukulu.
Dilaya dia Yehowa
Yehowa udi ulaya ne: “Nansha mudi muenji wa mpekatu mua kuenza bibi misangu lukama ne kutungunuka tshikondo tshile bu mudiye musue, kadi ndi mumanye se: nebilue bimpe bua aba badi batshina Nzambi mulelela, bualu bavua bamutshina. Kadi kabiakulua bimpe bua muntu mubi to, kakulunguluja matuku ende adi bu mundidimbi, bualu kêna utshina Nzambi.”—Muambi 8:12, 13, NW.
Nebikale disulakana kayipu pikala dibuejila kadiyi kabidi mua kukebesha dibungama! Ndisanka kayipu dia kusomba kashidi mu bulongolodi bukena mabuejila! Nebienzeke. Bible udi wakula bua “ditekemena dia muoyo wa kashidi uvua Nzambi, ukena ushima, mulaye kumpala kua bikondo bile bishale.” (Tito 1:2, NW) Biwikala ukina mabuejila ne unanga buakane, neumone bushuwa dikumbana dia dilaya dia Nzambi dia bulongolodi bukena mabuejila.
[Tshimfuanyi mu dibeji 4]
Mabuejila ntshipupu mu malu a mbulamatadi ne bungenda
[Tshimfuanyi mu dibeji 5]
Mabuejila atu pa tshibidilu ne buenzeji bubi pa malanda ne bamfumu ba mbulamatadi