Mmunyi muudi mua kupanduka mu muaba wa njiwu?
“MVUA mpapuka ne buôwa dîba dionso. Mvua ne buôwa mu tshibandishilu. Mvua ne buôwa mu mashinyi anyi. Mvua ne buôwa mu nzubu muanyi. Kuvua dibunda bibawu miaba yonso. Bavua misangu ne misangu biiba bantu bintu,” ke mudi Maria wamba. Udi umvua buôwa bu mukaji muena Brésil eu, mu muaba uudi musombele, nangananga butuku mu mîdima anyi?
Kubala miyuki ya makebulula a bampulushi kudi mua kujula mioyo, kadi mu nsombelu mulelela kakutu misangu yonso nkomenu wa disanka. Buenzavi kampanda budi mua kushala kabuyi bujandula. Anyi padibu bashipa muntu, kudi mukuabu udi ne bua kushala ne muoyo kayi ne bayende, tatuende, peshi muana wa balume, kayi ne mukaji, mamu, anyi muana wa bakaji. Dibunda bibawu dia tshikisu didi dienda didiunda mu muaba uudi musombele anyi? Udi ujinga ne muoyo mujima muaba wa ditalala muakubibua dîku diebe anyi? Peshi, biwikala ne bua kukolesha bana bebe mu muaba udi dibunda bibawu dipite, ntshinyi tshiudi mua kuenza bua kupanduka?
Bushuwa, kutshidi bimue bimenga mudi dibunda bibawu dikepele. Mu matunga a bungi, bantu batshidi basomba mu ditalala ku bisuku anyi mu misoko ikena ndululu. Kadi malu adi enda ashintuluka lukasa nansha mu miaba ivua mimanyike kumpala bu ivua kayiyi ne dibunda bibawu. Tshilejilu, ku Brésil bidimu 50 bishale, bantu 70 pa lukama bavua mu misoko. Mpindieu bantu 70 pa lukama mbasombele mu bimenga. Dikeba midimu ndilue kuvudija ntatu ya mu bimenga, bu mudi dibunda bibawu ne tshikisu. Nansha biwikala musombele muaba wa njiwu anyi ukena nayi, udi ne bua kuya ku mudimu anyi ku kalasa bua kuenza midimu kabukabu kule ne ku nzubu.
Witaba mudi “disama dia buôwa” ditangalake, mfumu kampanda wa bampulushi mu Rio de Janeiro udi utela kansungasunga mu malu a nsombelu ne dibunda bibawu dilongolola bu bidikebeshi. Mmumone kabidi se: bibejibeji ne televizion bidi pabi bitangalaja buôwa, “pa kusonsola bieledi bia lungenyi bia bantu ne ngumu mibi.” Dinua diamba, ditapuluka dia mêku, ne ndongeshilu mubi wa malu a Nzambi bidi kabidi bivudija kapeja ka mikenji. Ne ntshinyi tshikalaku mu matuku atshilualua? Malu a tshikisu a pa tshibidilu, maleja mu mikanda ne filme bu manaya tshianana, neavuije bantu bampapish’a muoyo bua bakuabu anyi? Miaba idi mimanyike bu idi kayiyi ne dibunda bibawu neilue payi ya njiwu anyi?
Bu mudi tshikisu katshiyi muneku bua eu udi mukengesha, tudi tujinga bikole kukubibua. Kabiena bikemesha padi bena-muabu badi muanda eu mutonde balomba divudija dia bampulushi mu njila ne difundila bibawu binene bia buloko anyi mene ditungila lufu! Nansha mudiku njiwu, bamue badi basumba bingoma bua kudisungila. Bakuabu mbasue bua se: bamfumu bakandike dipana dia bingoma. Kadi nansha mudiku ngumu mibi ya se: dibunda bibawu nditangalake, katuena ne bua kupanga ditekemena. Bushuwa, bantu ba bungi mu bimenga binene bu Johannesburg, Mexico, New York, Rio de Janeiro, ne São Paulo katshia ki mbanji kubiiba. Tuanji kukonkonona mushindu udi bantu bakama nsombelu eu mu muaba wa njiwu.
Dilama mmuenenu muimpe
Pa bidi bitangila muaba udi dibunda bibawu dipite, mufundi kampanda udi wela nseka pa “meji ne dinanukila bia binunu bia bena Brésil badi badifumbile bunême ne bulongame nansha mudiku nsombelu ya njiwu.” Kunyima kua bidimu 38 mu Rio de Janeiro, Jorge udi wamba ne: “Ntu ngepuka imue njila ne miaba ne tshitu ndeja lutangilu bua bionso bidi bipita mu njila. Ntu kabidi ngepuka kuenda butuku ne tshitu ndeja buôwa bupite. Nansha mundi mudimuke, ndi ngangata bantu buonso amu bu bena bululame, ne bunême ne kanemu.”
Eyowa, wepuke mukodi wa tshianana. Enza yebe. Kupepeji nansha kakese bualu ebu bua se: buôwa bupite budi mua kusamisha mpala, bufikisha nansha bantu bena nsombelu muimpe ku dienza matshimbu. Pa bidi bitangila mudimu wende mu miaba ya njiwu, Odair udi umvuija ne: “Ndi nteta bua kuikala ne mmuenenu muimpe, pa kubenga kubueja mu lungenyi luanyi buôwa bua malu mabi adi mua kuenzeka bualu ebi bidi mua kujula disumpakana ne ditshina bia tshianana. Ndi nteta bua kuleja bantu buonso kanemu.” Pa kumbusha didimuka ne dishilangana ntanta ne badi bafuana kubundangana, udi usakidila tshintu tshikuabu tshidi mua kuambuluisha bua kukama muoyo, wamba ne: “Kupita bionso, ndi ndima dieyemena kudi Yehowa Nzambi, mumanye se: bualu nansha bumue kabuena bupanga kumueneka ku mêsu ende ne bualu kayi buonso budi buenzeka budi ku dilekelela diende.”
Pabi, muntu nansha umue ki mmusue kuikala amu ne buôwa. Kupita apu, nnganyi udi mua kuvila se: buôwa bupite ne disumpakana mbinyangi bia makanda a tshieledi tshia lungenyi ne a mubidi? Nunku, nditekemena kayi didiku bua aba badi batshina se: dîba kayi dionso badi mua kubundibua? Bu mudi bavule batshina se: nsombelu wa dibunda bibawu mutambe bubi utshidi kumpala, katuakumonaku dijika dia tshikisu anyi? Tudi tukulomba bua kubala tshiena-bualu tshidi tshilonda: “Buôwa nebujike tshikondo kayi?”