Mu buobumue mu mudimu wa Nzambi mu bikondo bimpe ne bibi
Anu bu mudibi bilonda kudi Michel ne Babette Muller
“NDI ne lumu lubi lua kunuambila,” ke muakamba munganga. “Nudi mua kupua muoyo nsombelu wenu wa bu-misionere ku Afrike.” Utangila mukajanyi, Babette, e kumuambilaye ne: “Udi ne kansere ka ku dibele.”
Tuvua babungamijibue bikole bitambe. Malu mavule akabudika diakamue mu ngenyi yetu. Tuvua bele meji se: dimonangana ne munganga edi divua ne bua kuikala dipimibua dimuepele dia ndekelu. Tiké yetu bua dialukila ku Bénin, mu Afrike wa ku Ouest, ikavua misumbibue. Tuvua batekemene kualukilaku munkatshi mua lumingu. Mu bidimu 23 bia dibaka dietu, tuvua bapetangane ne bikondo bimpe ne bibi. Bayumbakajibue ne buule tente ne buôwa, tuvua mpindieu tudilongolola ku mvita bua kuluisha kansere.
Tutuadije ku mbangilu. Michel uvua muledibue mu Kabitende 1947, Babette mu Tshimungu 1945. Tudi bakolele ku France ne tuakaselangana mu 1967. Tuvua basombele ku Paris. Mu dinda dia dituku kampanda ku ntuadijilu kua tshidimu tshia 1968, Babette wakanenga bua kuya ku mudimu. Muntu mukaji kampanda wakalua ku tshiibi ne kumushilaye broshire kansanga wa malu a Nzambi; wakamuangata. Pashishe muntu mukaji eu wakamba ne: “Ndiku mua kualukila pamue ne bayanyi bua kuyukila nebe pamue ne bayebe anyi?”
Babette uvua ne meji a kuya ku mudimu wende. Bu muvuaye ujinga se: muntu mukaji eu aye, wakamba ne: “eyo, eyo.”
Michel udi ulonda ne: “Tshivua nsankidila malu a Nzambi nansha, kadi broshire au wakakoka ntema yanyi, ne ngakamubala. Matuku makese kunyima, Joceline Lemoine, muntu mukaji au, wakalukila ne bayende, Claude. Claude uvua muzanzamuke mu ditumika diende ne Bible. Uvua ne mandamuna ku nkonko yanyi yonso. Mvua mukemeshibue.
“Babette uvua muena Katolike muimpe kadi kavua ne Bible nansha, ebi bivua tshibidilu tshia bena Katolike. Wakapampakana bua kumona ne kubala Dîyi dia Nzambi. Ku dilonga dietu tuakamanya se: ngenyi mivule pa malu a Nzambi ituvua balongeshibue ivua ya dishima. Tuakatuadija kuyukila ne bana betu ne balunda pa malu atuvua tulonga. Mu Tshiongo 1969 tuakalua Bantemu ba Yehowa batambule. Bantu tshitema ba ku bana betu ne balunda, bakatambula tshikondo tshikese panyima pa bualu abu.”
Kusadila ku miaba ivua bamanyishi bakengedibue
Katupa kîpi panyima pa ditambula dietu, tuakela meji se: ‘Katuena ne muana. Bua tshinyi kubenga kuenza mudimu wa bumpanda-njila?’ Nenku mu 1970 tuakalekela midimu yetu, tuakatuadija kusadila bu bampanda-njila ba pa tshibidilu ne tuakaya kuasa mu musoko mukese wa Magny-Lormes, pabuipi ne Nevers, munkatshi mua France.
Bivua mudimu mukole. Bivua bikole bua kupeta bantu badi banyisha kulonga Bible. Katuvua ne mushindu wa kupeta mudimu wa ku mubidi, nenku tuvua ne makuta makese. Bikondo bikuabu tshituvua natshi ng’amu bilunga bua kudia. Mu muvu wa hiver, mashika akapueka too ne ku degré mitue ku 18 muinshi mua tshijengu. Tuakinyika tshikondo tshituakasombaku ne: tshikondo tshia ngombe muanda-mutekete minyane.—Genese 41:3.
Kadi Yehowa wakatukuatshisha. Dimue dituku patuakamba kujikija biakudia bionso, muabanyi wa mikanda wakatutuadila dibuki dinene dia fromaje dituma kudi yayende wa Babette. Dituku dikuabu tuakapingana ku mbelu kunyima kua mudimu wa buambi ne tuakasangana balunda betu bavua benze luendu lua kilometre 500 bua kulua kutumona. Bakumvua lumu lua nsombelu wa lutatu utuvua nende, ne bakuuja mashinyi abu abidi ne biakudia bia kututuadila.
Panyima pa tshidimu tshijima ne ndambu, Société wakatuteka bu bampanda-njila ba pa buabu. Bidimu binayi biakalonda, tuakasadila ku Nevers, pashishe ku Troyes, ne ndekelu wa bionso ku Montigny-lès-Metz. Mu 1976, Michel wakatekibua mutangidi wa tshijengu ku France wa ku Sud-Ouest.
Panyima pa bidimu bibidi, mu kalasa ka batangidi ba bijengu, tuakapeta mukanda mutuma kudi Société Watch Tower uvua utulomba bua kuya bu ba-misionere mu ditunga dienyi; mukanda uvua wamba ne: tudi mua kusungula pa matunga abidi aa: Tchad ne Burkina-Faso (tshikondo atshi Haute-Volta). Tuakasungula Tchad. Tshikondo tshîpi panyima tuakapeta mukanda mukuabu, uvua utulomba bua kuya kuenza mudimu ku filiale wa Tahiti. Tuakalomba bua kusadila mu Afrike, kontinan munene, kadi kabiakanenga bua tuetu kuya mu tshidiila kampanda tshikese!
Kusadila mu Pasifike wa ku Sud
Tahiti ntshidiila tshilenga tshia ku matunga a luya a mu Pasifike wa ku Sud. Patuakafika, bana betu ba balume bu lukama bavua batuindile ku tshipalu. Bakatuakidila ne bilongo, ne nansha mutuvua batshioke bua luendu luetu lule kumbukila ku France, tuvua ne disanka divule.
Ngondo inayi panyima pa difika dietu ku Tahiti, tuakabuela mu buâtu bukese buvua ne tshilàmbà buvua buule tente ne misa miume ya koko. Matuku atanu pashishe tuakafika ku muaba wetu mututuma bua mudimu—mu tshidiila tshia Nuku Hiva ku bidiila bia Marquises. Bantu bu 1 500 bavua bâse mu tshidiila atshi, kadi kamuvua bana betu nansha. Amu tuetu.
Nsombelu uvua mushadile tshikondo atshi. Tuvua tusomba mu kazubu kasa ne sima ne mitete. Kakuvua nzembu. Tuvua ne mulonda wa mâyi uvua utumika imue misangu, kadi mâyi avua ne bitotshi. Misangu mivule, tuvua tuangata mâyi a mvula avua makelekeja mu tshilaminu tshia mâyi. Kakuvua njila wa kabudimbu, anu tujila tukese tua lupuishi.
Bua kufika miaba ya kule ya tshidiila etshi, tuvua ne bua kufutshila tubalu. Bisombedi bia pa tubalu bivua bienza ne mabaya—kabivua bimpe nangananga bua Babette, úvuá katshia kayi muanji kubanda kabalu. Tuvua tuambula muele bua kukosa mitete ivua milale mu njila. Bivua dishilangana dinene ne nsombelu wa ku France.
Tuvua tuenza bisangilu bia dia Lumingu, nansha mutuvua amu batantshidi babidi. Ku ntuadijilu katuvua tuenza bisangilu bikuabu bualu tuvua amu tuetu babidi. Bishilangane tuvua tubala popamue mikanda milongolola bua bisangilu abi.
Ngondo mikese panyima, tuakapangadija se: kabivua bimpe kutungunuka nanku. Michel udi ulonda: “Ngakambila Babette ne: ‘Tudi ne bua kuvuala bilamba bia mankenda. Wewe usombe kuaka, ne meme ndi nsomba apa. Nentuadije ne disambila, ne pashishe netuikale ne Kalasa ka Mudimu wa Teokrasi ne Tshisangilu tshia Mudimu. Nengele nkonko, ne newandamune, nansha wewe nkayebe mu nzubu.’ Bivua bimpe bua tuetu kuenza nanku bualu mbipepele bua kulua balenguludi mu malu a mu nyuma padiku kakuyi tshisumbu.”
Biakenza tshikondo kampanda bua bantu kuluabu mu bisangilu bietu bia Buena-nkristo. Tuvua amu babidi mu ngondo muanda-mukulu ya kumpala. Pashishe, bakadisakidila kutudi kudi muntu umue, babidi, peshi ku misangu basatu. Tshidimu kampanda, amu tuetu babidi mbakatuadija tshisangilu tshia Didia dia Dilolo dia Mukalenge. Panyima pa minute dikumi, bantu bakuabu bakalua, nenku ngakimanyika muyuki ne kuubangulula kabidi.
Lelu’eu, kukadi bamanyishi 42 ne bisumbu 3 mu bidiila bia Marquises. Nansha muvua tshitupa tshinene tshia mudimu tshienza kudi bapinganyi betu, bamue bantu batuvua tutantshila bakaadi mpindieu batambule.
Bana betu badi ne mushinga mukole
Tuakalonga lutulu patuvua ku Nuku Hiva. Tuvua ne bua kuindila bintu bionso pa kumbusha majinga a nshindamenu. Tshilejilu, paudi ujinga kupeta mukanda kampanda, udi ne bua kufunda bua kulomba, pashishe windila ngondo ibidi peshi isatu kumpala kua kufikawu.
Bualu bukuabu butuvua balonge buvua bua se: bana betu badi ne mushinga mukole. Patuakakumbula Tahiti ne batantshile tshisangilu kampanda ne kuteleja muvua bana betu bimba, tuakapuekesha binsonji. Bidi mua kuikala bulelela se: mbikole bua kuikala ne diumvuangana ne bana betu bakuabu, kadi paudi nkayebe, udi umona mushinga wa kuikala ne bana benu. Mu 1980 Société wakapangadija bua tuetu kualukila ku Tahiti ne kusadila mu mudimu wa tshijengu. Aku tuvua bakankamijibue bikole pa kumona diakidila dia luya dia bana betu ne dinanga diabu bua mudimu wa buambi. Tuakenza bidimu bisatu mu mudimu wa tshijengu ku Tahiti.
Ku tshidiila ne ku tshikuabu
Pashishe tuakatumibua ku nzubu wa ba-misionere ku Raïatéa, tshidiila tshikuabu tshia mu Pasifike, ne tuakashalaku bidimu bu bibidi. Patuakumbuka ku Raïatéa, tuakatumibua mu mudimu wa tshijengu mu kasumbu ka tshidiila tshia Tuamotu. Tuakakumbula bidiila 25 pa 80 ne buâtu. Bua Babette bivua lutatu. Dîba dionso divuaye wenza luendu mu buâtu, uvua usama.
Babette udi wamba: “Bivua lutatu lukole! Mvua nsama tshikondo tshionso tshituvua mu buâtu. Patuvua tuenza matuku atanu pa mâyi, mvua nsama matuku atanu. Kakuvua buanga buvua mua kungondapa. Kadi, nansha mumvua nsama, mvua nganyisha bulenga bua mbuu. Bivua dimona dia mpatshi. Nyama ya dauphin ivua itembangana lubilu ne buâtu. Ivua ku musangu ne ku musangu itupika pamutu pa mâyi padi muntu ututa bikashi!”
Panyima pa bidimu bitanu mu mudimu wa tshijengu, tuakatumibua tshia kabidi ku Tahiti bua bidimu bibidi ne tuakapitshisha kabidi tshikondo tshimpe mu mudimu wa buambi. Tshisumbu tshietu tshiakavula misangu ibidi kumbuka ku bamanyishi 35 kutua ku 70 mu tshidimu tshimue ne ndambu. Bantu 12 ba ku aba batuvua balonge nabu Bible bakatambula tshikondo tshîpi kumpala kua tuetu kumbuka. Bamue ba kudibu badi mpindieu bakulu mu tshisumbu.
Pa kusangisha, tuakenza bidimu 12 mu Pasifike wa ku Sud. Pashishe tuakapeta mukanda mutuma kudi Société wamba ne: bu mukavua bisumbu bikole, kakuvua kabidi dijinga dia ba-misionere mu bidiila ebi nansha. Kuvua bamanyishi bu 450 patuakafika ku Tahiti ne bakapita pa 1 000 patuakumbukaku.
Ndekelu wa bionso Afrike!
Tuakalukila ku France, ne panyima pa ngondo umue ne ndambu, Société wakatutuma ku muaba mupiamupia—ku Bénin, mu Afrike wa ku Ouest. Tuakajinga kuya mu Afrike bidimu 13 kumpala, nenku tuakasanka bikole.
Tuakafika ku Bénin mu dia 3 Kasuabanga 1990, ne tuvua ba kumpala ku ba-misionere bakafika panyima pa diumbushibua dia dikandikibua dia mudimu wa buambi bua Bukalenge dia bidimu 14. Bivua bisankisha bikole. Katuvua ne lutatu bua kuibidilaku bualu nsombelu udi mumue ne eu wa mu bidiila bia mu Pasifike. Bantu bavua bena bulunda ne bakididianganyi. Udi mua kuimana ne kuyukila ne muntu kayi yonso mu njila.
Mbingu mikese tshianana panyima pa difika dietu ku Bénin, Babette wakumvua tshiuja tshinene mu dibele diende. Nenku tuakaya ku lupitadi lukese pabuîpi ne biro bia filiale bipiabipia. Munganga wakamupima ne wakamba ne: bivua bikengela kumupanda pa lukasa. Dituku diakalonda tuakaya ku lupitadi lukuabu ne tuakamonaku munganga wa bena Mputu, munganga wa masama a bakaji mufume ku France. Yeye kabidi wakamba ne: tuvua ne bua kuya ku France ne lukasa bua Babette kupandibuaye. Matuku abidi pashishe tuakabuela mu ndeka batangile ku France.
Tuvua ne dibungama dia kushiya Bénin. Ne budikadidi bua ntendelelu bupingajilula mu ditunga, bana betu bavua batshionkomoka pa kumona ba-misionere bapiabapia, ne tuvua ne milowo pa kuikala muaba au. Nenku tuvua babungame pa kumona se: tuvua ne bua kumbuka anu panyima pa mbingu mikese ya difika dietu mu ditunga edi.
Patuakafika ku France, munganga mupandianganyi wakapima Babette ne wakajadika se: uvua ukengela kupandibua. Ba-minganga bakenza lukasa, kuenzabu dipanda dikese, ne kupatula Babette mu lupitadi dituku diakalonda. Tuakela meji ne: disama diashikidi apu.
Panyima pa matuku muanda-mukulu, tuakamonangana ne munganga eu mupandianganyi. Ke pakatumanyishaye lumu lua se: Babette uvua ne kansere ku dibele.
Pa kutuma meji ku tshivuaye mumvue mu mutshima dîba adi, Babette udi wamba ne: “Bangabanga, dibungama dianyi divua dishadila ku dia Michel. Kadi dituku diakalonda edi dingakapeta lumu lubi, tshivua ngumvua kabidi tshintu nansha. Tshivua mukumbane mua kudila. Tshivua mukumbane mua kuseka. Mvua ngela meji se: nemfue. Buanyi meme, kansere n’lufu. Lungenyi luanyi luvua lua se: tudi ne bua kuenza tshitudi ne bua kuenza.”
Diluangana ne kansere
Tuakapeta lumu lubi elu mu Ditanu, ne Babette wakatekibua ku programe wa dipandibua dia musangu muibidi mu Dibidi. Tuvua batuudile kua yayende wa Babette, kadi yeye pende uvua usama, nenku katuvua mua kutungunuka ne kusomba mu nzubu wende mukese.
Tuakela meji bua muaba utuvua mua kuya. Tuakavuluka Yves ne Brigitte Merda, bena dibaka babidi batuakasomba nabu kale. Bena dibaka aba bavua batuakidila ne disanka. Nenku tuakabikila Yves ku nshinga ne tuakamuambila ne: Babette udi ukengela kupandibua ne katuena bamanye muaba utuasomba nansha. Tuakamuambila kabidi ne: Michel udi ukengela kupeta mudimu.
Yves wakapetela Michel mudimu mu nzubu muende. Bana betu bavua batuambuluisha ne batukankamija ne bienzedi bivule bia bulenga. Bavua batuambuluisha kabidi ne mfranga. Société wakafuta faktire ya lupitadi ya Babette.
Dipandibua divua dinene. Ba-minganga bavua ne bua kumbusha dipondo ne dibele. Bakatuadija diakamue kumuondapa ne manga. Panyima pa lumingu lumue, Babette uvua mua kupatuka mu lupitadi, kadi uvua ne bua kualukila panyima pa mbingu isatu yonso bua kuondapibua.
Tshikondo tshionso tshivua Babette wondapibua, bana betu ba mu tshisumbu bavua bafila diambuluisha dia bungi. Muanetu wa bakaji kampanda usamine pende kansere ka ku dibele uvua muikale dikankamijibua dikole buetu. Wakaleja Babette tshidiye ne bua kutekemena ne kumusambaye bikole.
Apo, tuvua amu tusumpakana bua matuku etu atshivua alua. Pakajingulula Michel ne Jeanette Cellerier bualu ebu, bakaya netu ku tshidilu kampanda bua kudia.
Tuakabumvuija ne: tuvua ne bua kulekela mudimu wa bu-misionere ne katuvua ne bua kualukila kabidi ku Afrike nansha. Kadi, muanetu Cellerier wakamba ne: “Tshinyi? Nnganyi wambi ne: nudi ne bua kulekela? N’Kasumbu Kaludiki anyi? Mbana betu ba mu France anyi? Nnganyi udi wamba nanku?”
“Kakuena muntu udi muambe nanku,” ke mungakandamuna, “meme ke udi wamba nanku.”
“Tòo, tòo!” ke muakamba muanetu Cellerier. “Nenualukile!”
Panyima pa diondapa ne manga kuakalonda diondapa dienza ne nsense, diakajika ku ndekelu kua Tshimungu 1991. Ba-minganga bakamba ne: kakuena bualu buatupangisha bua kualukila mu Afrike, bikala Babette walukila ku musangu ne ku musangu mu France bua kupimibua.
Dialukila ku Bénin
Nenku tuakafunda mukanda ku tshilombuelu tshia ku Brooklyn, bua kulomba dianyisha dia kualukila mu mudimu wa bu-misionere. Tuvua tuzukila bikole bua kumvua diandamuna diabu. Matuku avua amueneka bu avua anenga. Ndekelu wa bionso, Michel kavua mua kuindila kabidi nansha, nenku wakela Brooklyn nshinga ne kuebejaye né bavua bapete mukanda wetu. Bakandamuna se: mbitabuje—tuvua mua kualukila ku Bénin! Ndianyisha kayipu kudi Yehowa!
Dîku dia Merda diakenzeja difesto dinene bua lumu lutuakapeta. Mu Kasuabanga 1991 tuakalukila ku Bénin, ne bana betu bakatuakidila pa kutuenzela difesto!
Babette udi umueneka muikale bimpe mpindieu. Tutu tualukila ku France ku musangu ne ku musangu bua dipimibua dijima ku lupitadi, ne ba-minganga kabakamona kabidi tumanyinu tua kansere nansha. Tudi ne disanka divule dia kualukila mu mudimu wetu wa bu-misionere. Tudi tudiumvua bakengedibue mu Bénin, ne Yehowa mmubeneshe mudimu wetu. Katshia tualukila tukadi bambuluishe bantu 14 ku ditambula. Batanu ba kudibu badi mpindieu bampanda-njila ba pa tshibidilu, ne umue mmutekibue musadidi wa mudimu. Tudi kabidi bamone mudi tshisumbu tshietu tshikese tshidiunde ne tshilele tshisumbu tshikuabu.
Mu bule bua bidimu bivule, tudi basadile Yehowa bu mulume ne mukaji ne bababidile mabenesha a bungi ne kabidi bafike ku dimanya bantu bavule be. Kadi tudi kabidi bibidijibue ne bakankamijibue kudi Yehowa bua kutantamena ntatu. Anu bu Yobo, katuvua pa tshibidilu tumvua bua tshinyi malu avua atufikila mushindu’eu, kadi tuvua misangu yonso bamanye se: Yehowa uvua amu muikaleku bua kutuambuluisha. Bienze anu bu mudi Dîyi dia Nzambi diamba ne: “Tangilayi! tshianza tshia Yehowa katshiena tshitamba buîpi bua kupanga kusungila bantu, ne matshi ende kaena mapate bua kupanga kumvua.”—Yeshaya 59:1, NW.
[Tshimfuanyi mu dibeji 23]
Michel ne Babette Muller bavuale bilamba bia pa tshibidilu bia bena Bénin
[Bimfuanyi mu dibeji 25]
Mudimu wa bu-misionere munkatshi mua bena Polynésie, mu Tahiti wa luya