“Nulonde njila wa diakidilangana”
“Nuabanyangane [binudi nabi] ne bansantu bilondeshile bidibu bakengela. Nulonde njila wa diakidilangana.”—LOMO 12:13, NW.
1. Ndikengela kayi dia nshindamenu didi nadi muntu, ne mmunyi mudidi dimueneka?
KUENDA mu njila utu bantu kabayi bendela mu muaba ukena wa pa tshibidilu mu mêba makole a butuku kudi mua kuikala muanda udi usuya lelu’eu. Kadi bidi anu kabidi mua kuikala bitatshisha muomumue bua kuikala munkatshi mua musumba ne kuyi mumanye muntu nansha umue anyi kabayi bakumanye. Bushuwa, dikengela dia kukubibua, kuanyishibua, ne kunangibua didi tshitupa tshia bumuntu tshia ku tshifukilu. Kakuena muntu nansha umue udi musue bua bamuangate bu muena kule anyi bu udi kua bende.
2. Mmunyi mudi Yehowa mukumbaje dikengela dietu dia bulunda?
2 Yehowa Nzambi, Muenji ne Mufuki wa bintu bionso, mmumanye bimpe dikengela dia muntu dia kudia bulunda. Bu mudiye Mufuki wa muntu, biangatshile ku ntuadijilu Nzambi uvua mumanye ne: kabivua ‘bimpe bua mulume ashale nkayende nansha,’ ne wakenza bualu kampanda pa muanda eu. (Genese 2:18, 21, 22) Bible mmuwule ne bilejilu bia bienzedi bia bulenga bivua Yehowa ne basadidi bende benzele bantu. Ebi bidi bitupetesha mushindu wa kulonga mua ‘kulonda njila wa diakidilangana,’ bua disanka ne milowo ya bakuabu ne bua disankishibua dietu tuetu bine.—Lomo 12:13, NW.
Disua dia pa muoyo dia bena kule
3. Fila diumvuija dia nshindamenu dia tshidi diakidilangana.
3 Muaku “diakidilangana” udi mutumika nawu mu Bible udi ukudimuna muaku wa tshiena-Greke phi·lo·xe·niʹa, udi muenza ne miaku ya ntaku ibidi idi yumvuija “dinanga” ne “muena kule.” Nunku, diakidilangana didi diumvuija nangananga “dinanga dia bena kule.” Kadi, kadiena anu dienza malu manyisha pa tshibidilu peshi a bukalanga to. Didi dikongoloja mushindu udi muntu udiumvua ne mpampakenu yende. Muaku wa pa muanda phi·leʹo, bilondeshile mukanda wa James Strong (Exhaustive Concordance of the Bible), udi umvuija “kuikala mulunda wa (kuikala musue [muntu kampanda anyi tshintu kansanga]), mbuena kuamba ne: kuikala ne disuangana bua (bileja dilamata dia muntu pa buende, bu bualu budi butangila mushindu udi muntu udiumvua anyi nyanji).” Nunku, diakidilangana didi disambuka mikalu ya dinanga diashila pa mêyi-maludiki, didi pamu’apa dilejibua bua dikala muenzejibue. Ditu pa tshibidilu dileja disua dia pa muoyo, disuangana, ne bulunda bilelela.
4. Nnganyi udibu ne bua kuleja diakidilangana?
4 Eu udibu baleja disua dia pa muoyo edi ne disuangana udi “muena kule” (tshiena-Greke, xeʹnos). Muine eu udi mua kuikala nganyi? Tshiakabidi, mukanda wa Strong eu udi ufila diumvuija dia muaku xeʹnos bu ‘muena ku ba bende (ku muaku ku muaku muenyi, peshi mu ngakuilu wa mu tshimfuanyi mupiamupia); mu ngumvuilu mukuabu muakidila peshi (pa kupindulula miaku) muena kule.’ Nunku diakidilangana, bu mudidi disanganyibua mu bilejilu bia mu Bible, didi mua kuleja bulenga buenzela muntu kampanda utudi basue, anyi didi mua kufika ku dilejibua nansha mene kudi muena kule ukena mumanya. Yezu wakumvuija ne: “Panuikala nunanga amu badi banunange, ndifutu kayi dinuapeta? Nansha balambuishi ba bitadi kabatu benza pabo nanku anyi? Panuikala nuelangana muoyo amu ne bana benu, ngenzelu wenu mmupite wa bantu bakuabo ku tshinyi? Nansha [“bantu ba bisamba,” NW] kabatu benza nanku awu anyi?” (Matewuse 5:46, 47, MMM) Diakidilangana dilelela didi disambuka ditapululangana ne kansungasunga bienzeja kudi ngenyi midianjila kufumba ne buôwa.
Yehowa, muakididianganyi mupuangane
5, 6. (a) Ntshinyi tshivua natshi Yezu mu lungenyi pakambaye ne: ‘Tatuenu wa mu diulu udi mupuangane’? (b) Mmunyi mudi kalolo ka Yehowa kamueneka?
5 Mumane kutela butekete bua dinanga didi bantu balejangana, bu mudibi bitela kuulu eku, Yezu wakasakidila bualu ebu bua mushinga: “Nuenu, ikalayi bapuangane bu mudi Tatu wenu wa mu diulu mupuangane.” (Matewuse 5:48, MMM) Bushuwa, Yehowa mmupuangane mu malu onso. (Dutelonome 32:4) Kadi, Yezu uvua uzangika kanungu kamue ka pa buaku ka bupuangane bua Yehowa, bu muakambaye kumpalampala ne: “[Nzambi] udi ubandishila bantu bempe ne babi diba diende, ulokeshila bakane ne badi kabayi bakane mvula.” (Matewuse 5:45, MMM) Pa bidi bitangila dileja bulenga, Yehowa kêna mumanye kansungasunga.
6 Bu mudiye Mufuki, Yehowa mmuena bintu bionso. ‘Nyama yonso wa muitu nguanyi, bimuna bia pa mikuna tshinunu mbianyi kabidi. Ndi mumanye nyunyu yonso ya pa mikuna, ne tshionso tshidi tshiendakana mu mpata ntshianyi,’ ke mudi Yehowa wamba. (Musambu wa 50:10, 11) Pabi, kêna ulaminyina tshintu nansha tshimue ne buiminyi. Bua kalolo kende, utu upetesha bifukibua biende bionso tshidibi bikengela. Mufundi wa misambu wakamba bua Yehowa ne: “Udi ubulula tshianza tshiebe, tshintu tshionso tshidi ne muoyo udi utshiukutshisha ne diakalengele.”—Musambu wa 145:16.
7. Ntshinyi tshitudi mua kulongela ku ngenzelu wa malu wa Yehowa kudi bena kule ne aba badi mu dikenga?
7 Yehowa utu upesha bantu bidibu bakengela—nansha bantu badi kabayi bamumanye, badi bena kule kudiye. Paulo ne Bânaba bakavuluija batendeledi ba bimfuanyi mu tshimenga tshia Luseta ne: Yehowa “[kêna] mushale yeye muine ukena tshimanyinu bu muakenzaye bimpe, pa kunupa mvula ya kuulu ne bitshia bia bufuke, pa kuuja mitshima yenu tente ne biakudia ne disangala dimpe.” (Bienzedi 14:17, NW) Nangananga kudi aba badi mu dikenga, Yehowa udi uleja bulenga ne kalolo. (Dutelonome 10:17, 18) Kudi bivule bitudi mua kulongela kudi Yehowa mu dileja bulenga ne kalolo—kuikala bakididianganyi—kudi bakuabu.
8. Mmunyi mudi Yehowa muleje kalolo kende mu ditabalela bitudi tukengela mu nyuma?
8 Kusakidila ku dipetesha bifukibua biende bintu bia ku mubidi bivulavulayi, Yehowa udi utabalela tshidibi bikengela mu nyuma. Yehowa wakenza malu mu mushindu wa mpatshi bua dikala-bimpe dietu dia mu nyuma, kumpala mene kua umue wa kutudi kujingulula ne: tuvua bapange ditekemena mu nyuma. Tudi tubala mu Bena Roma 5:8, 10 (MMM) ne: “Bua kuleja mudi [“Nzambi,” NW] mutunange, mpadi Kristo mutufuile tuetu batshikale benji ba bibi. . . . Tuvua baluishi ba [“Nzambi,” NW], kadi yeye kupingaja diumvuangana pankatshi petu nende ku lufu lua Muanende.” Dipa adi ndipeteshe bantu bena mpekatu mushindu wa kufika ku dibuela mu malanda a buena dîku a disanka ne Tatuetu wa mu diulu. (Lomo 8:20, 21) Yehowa wakajadika kabidi se: tudi bapetesha buludiki ne bulombodi biakane bua tuetu kumona mua kulubuluka mu nsombelu nansha mutudi bena mpekatu ne bapange bupuangane.—Musambu wa 119:105; 2 Timote 3:16.
9, 10. (a) Bua tshinyi tudi mua kuamba ne: Yehowa mmuakididianganyi mupuangane? (b) Mmunyi mudi batendeledi balelela ne bua kuidikija Yehowa mu muanda eu?
9 Pa kutangila bionso ebi, tudi mua kuamba ne: Yehowa udi bushuwa muakididianganyi mupuangane mu mishindu ya bungi be. Kêna ulengulula bena dikenga, aba bakena ne muaba wa bunême, ne bapuekele. Udi uleja ditabalela dilelela ne diditatshisha bua bena kule, nansha bua baluishi bende mene, ne kêna ukeba difutu nansha dimue. Mu bionso ebi, kênaku tshilejilu tshitambe bionso tshia muakididianganyi mupuangane anyi?
10 Bu mudiye Nzambi wa bulenga-bunangi ne kalolo bia mushindu’eu, Yehowa mmusue bua batendeledi bende bamuidikije. Tudi tusangana mu Bible mujima bilejilu bia pa buabi bia ngikadilu eu mulenga. Tshibungu kampanda (Encyclopaedia Judaica) tshidi tshiamba ne: “mu Izalele wa kale, diakidilangana kadivua anu tshilumbu tshia bukalanga, kadi divua ndongoluelu wa malu a tshitembu . . . Bibidilu bia tshikondo tshifundilebu Bible bia disekelela muena luendu mutshioke ne diakidila muena kule mu muaba kampanda bivua nshindamenu uvua diakidilangana ne malu onso adi aditangila bifumine ne kudiundabi kulua ngikadilu wa mushinga mukole mu bilele bia bena Yuda.” Kadiyi anu tshimanyishilu tshia tshisamba kampanda tshia pa buatshi anyi tshisa kansanga, diakidilangana didi ne bua kuikala tshimanyinu tshia batendeledi balelela bonso ba Yehowa.
Muakididi wa banjelu
11. Ntshilejilu kayi tshia pa buatshi tshidi tshileja ne: diakidilangana didi dituala mabenesha akena matekemena? (Tangila kabidi Genese 19:1-3; Balumbuluishi 13:11-16.)
11 Umue wa ku miyuki ya mu Bible mitambe kumanyika ya dileja diakidilangana ng’wa Abrahama ne Sara pavuabu basombele mu ntenta munkatshi mua mitshi minene ya Mamareye, pabuipi ne Ebrona. (Genese 18:1-10; 23:19) Kabiyi mpata, mupostolo Paulo uvua ne bualu ebu mu lungenyi pakafilaye mubelu eu: “Kanulekedi diakidilangana, bualu ku diakidilangana ke kuvua bamue bakidile [“banjelu,” NW] . . . kabayi babamanye.” (Bena Hebreyi 13:2, MMM) Dikonkonona dia muyuki eu nedituambuluishe bua kumona se: diakidilangana kadiena anu muanda wa bibidilu patupu anyi wa nkoleshilu. Bishilangane, nngikadilu wa buena-Nzambi udi utuala mabenesha a mpatshi.
12. Mmunyi muakaleja Abrahama dinanga diende bua bena kule?
12 Genese 18:1, 2 udi uleja ne: Abrahama kavua mumanye bamukumbudi ne kavua mubatekemene, pa kuamba bienza anu se: bavua bantu ba kule bavua bapita. Bilondeshile bamue bedi ba nseka, tshibidilu tshia bena ku Est tshivua se: muena luendu mu musoko wa ku ba-bende uvua ne bukenji bua kutekemena dimuakidila nansha bu yeye kayi mumanye muntu nansha umue muine emu. Kadi Abrahama kakindila bua bena kule aba kutumika ne bukenji buabu; uvua wa kumpala ku dituadija. “Wakaya lubilu” bua kusambakena ne bena kule aba batshivua mutantshi nende—bionso ebi Abrahama wakabienza “munda munya,” ne muikale ne bidimu 99! Ebi ki mbilejaku bua tshinyi Paulo wakatuma meji kudi Abrahama bu tshitembelu tshia tuetu kuidikija anyi? Ke tshidi diakidilangana diumvuija mene, disua dia pa muoyo peshi dinanga dia bena kule, diditatshisha bua bidibu bakengela. Nngikadilu muimpe.
13. Bua tshinyi Abrahama ‘wakinama panshi’ kumpala kua bamukumbudi?
13 Muyuki udi kabidi utuambila ne: kunyima kua dipetangana ne bena kule aba, Abrahama “kuinamaye panshi.” (MMM) Dinama kumpala kua bena kule bapuangane anyi? Ee, dinama panshi dia Abrahama, divua mushindu wa kuela muntu wa bunême muakidila muoyo peshi kampanda udi ne muaba mutumbuke, dìdì kadiyi ne bua kuangatshibua bu tshienzedi tshia ditendelela, dìdì dilamina amu Nzambi nkayende. (Fuanyikija ne Bienzedi 10:25, 26; Buakabuluibua 19:10.) Pa kuinama, ki ng’anu dinyika mutu kadi dinama “panshi,” Abrahama wakapa bena kule aba bunême bua kuikala bantu ba mushinga mukole. Uvua mfumu ne nkambua wa dîku dinene, divua ne biûma, kadi wakamona se: bena kule aba bavua bakanyine bunême kupita yeye muine. Mmunyipu muvua ngenzelu eu mushilangane ne tshibidilu tshia kuelela bena kule meji mabi, kuleja budimu buele kalela! Abrahama wakaleja bushuwa diumvuija dia tshiambilu etshi: “Mu dilejangana bunême umue kudi mukuabu ikalayi kumpala.”—Lomo 12:10, NW.
14. Mmadikolela kayi ne ndidipangishisha masanka kayi bidi bimueneka mu dileja diakidilangana dia Abrahama kudi bena kule?
14 Tshitupa tshidi tshishale tshia muyuki tshidi tshileja ne: dijinga dia Abrahama divua dia muoyo umue. Biadidia bine bivua bia pa buabi. Nansha mu dîku dinene didi ne bimuna bivule, “lukungulu lua ngombe . . . lutekete ne luimpe” kalutu biadidia bia pa tshibidilu to. Bilondeshile bibidilu bianyishibue mu tshitupa etshi, mukanda wa John Kitto (Daily Bible Illustrations) udi wamba ne: “Muntu kavua udipesha diondoloka edi nansha pa kumbusha mu mafesto, anyi padi muena kule mufike; ne anu mu bikondo bia mushindu’eu ke mudibu badia munyinyi, nansha mene kudi badi ne bimuna bivule bia nyunyu ne nyama.” Luya luvuaku kaluvua lupetesha mushindu wa kulama biakudia bivua mua kubola, nunku bua kuakaja biadidia bia nunku, bivua bikengela kuenza midimu yonso anu dîba adi. Kabiena bikemesha bua se: mu muyuki eu muîpi, muaku “lubilu” udi usanganyibuamu misangu isatu, ne Abrahama “wakaya lubilu” luena dîna bua kuakaja biadidia!—Genese 18:6-8.
15. Mu dileja diakidilangana, mmuenenu kayi udi muakanyine pa bintu bia ku mubidi, bilondeshile tshilejilu tshia Abrahama?
15 Kadi tshipatshila katshiena anu tshia kuenza difesto dinene bua kukemesha muntu. Nansha muakenza Abrahama ne Sara madikolela onso au bua kuakaja ne kufila biadidia, bambisha muvua Abrahama mubibikile mutantshi mukese kumpala: “Banutuadileku mayi, nuowe ku makasa, nuikishe muinshi mua mutshi. Nye kunukebela tshipese tshia diampa, nupete bukole bangabanga ne nuenu kuya, bualu kanuena bapitshile pa musadidi wenu tshianana.” (Tshibangidilu 18:4, 5, MMM) “Tshipese tshia diampa” tshiakamueneka ne: tshivua didia dinene dia kana ka ngombe ka mafuta pamue ne mikata ya bukula buimpe, manteka ne mabele—difesto bu dienzela mukalenge. Ndilongesha kayi ditudi mua kupeta? Bualu bua mushinga mukole anyi tshidi ne bua kuzangikibua padi diakidilangana dilejibua ki ndibodiama dia biakudia ne biakunua bikalaku, peshi dijikija lutetuku dia tshikuma dikalaku, ne bintu bikuabu. Diakidilangana ki ndishindamene pa muanda wa se: muntu kampanda udi anyi kêna mua kupeshangana bintu bia mushinga mukole. Kadi, ndiashila pa diditatshisha dilelela bua dikala-bimpe dia bakuabu ne pa dijinga dia kuenzela bakuabu bimpe bilondeshile makokeshi a muntu. ‘Mbimpe kudia bisekiseki muaba udibo bakunanga pamutu pa kudia ngombe wa manyi muaba udibo bakukina,’ ke mudi lusumuinu lua mu Bible luamba, ne etshi ke nsapi wa diakidilangana dilelela.—Nsumuinu 15:17, MMM.
16. Mmunyi muakaleja Abrahama dianyisha bua malu a mu nyuma ku biakenzelaye bamukumbudi?
16 Kadi, tudi ne bua kubambisha ne: kuvua kabidi diumvuija dia mu nyuma mu muanda eu mujima. Abrahama wakajingulula mu mushindu kampanda anyi kansanga ne: bamukumbudi aba bavua batuadi ba mukenji bafume kudi Yehowa. Ebi mbileja kudi mêyi ende aa kudibu: “Yehowa, bingikala muanyishibue ku mêsu kuebe, bu wewe mua kusua kupitshi musadidi webe.”a (Genese 18:3, NW; fuanyikija ne Ekesode 33:20.) Abrahama kavua mudianjila kumanya kumpala né bavua ne mukenji wende peshi né bavua anu bapita patupu. Nansha nanku, wakajingulula se: dikumbana kampanda dia dilongolola dia Yehowa divua dienda dienzeka. Bantu aba bavua bakumbaja mudimu kampanda wa kudi Yehowa. Bu yeye mua kuenzaku bualu kansanga bua kuambuluisha ku dikumbana dia dilongolola adi, bivua ne bua kuikala milowo yende. Wakajingulula ne: basadidi ba Yehowa bavua bakanyine kubenzela bilenga bionso, ne uvua ne bua kuenza muende muonso bilondeshile nsombelu. Pa kuenza nunku, dibenesha dia mu nyuma divua ne bua kuikalaku, nansha buende yeye anyi bua muntu mukuabu. Anu bu muakenzekabi, Abrahama ne Sara bakabeneshibua bikole bua diakidilangana dia muoyo umue.—Genese 18:9-15; 21:1, 2.
Tshisamba tshiakididianganyi
17. Ntshinyi tshivua Yehowa ulomba bena Izalele pa bidi bitangila bena kule ne bena dikenga bavua munkatshi muabu?
17 Tshilejilu tshia pa buatshi tshia Abrahama kabavua ne bua kutshipua muoyo kudi tshisamba tshiakapatukila kudiye. Mikenji ivua Yehowa mupeshe bena Izalele ivua ikongoloja malu avua atangila dileja diakidila dia bena kule bavua munkatshi muabu. ‘Muenyi udi usomba munkatshi muenu ikale bu muntu udi muledibue mu nzubu yenu; numusue bu munudi badisue; bualu bua nuenu nuvua benyi mu buloba bua Ejipitu; meme ndi Yehowa Nzambi wenu.’ (Lewitiki 19:34) Bantu bavua ne bua kutabalela mu mushindu wa pa buawu aba bavua mu dikengela dia bintu bia ku mubidi ne kubenga kubalengulula. Pavua Yehowa ubabenesha ne biadinowa bibodiame, pavuabu basanka mu mafesto abu, pavuabu biikisha ku midimu yabu mu bidimu bia Nsabatu, ne mu bikondo bikuabu, bantu bavua ne bua kuvuluka aba bavua ne lupetu lukese—bakamba, bana bakena ne batatu, ne benyi bavua basombe nabu.—Dutelonome 16:9-14; 24:19-21; 26:12, 13.
18. Mmunyi mudi diakidilangana dikale ne mushinga bua kupeta dianyisha ne dibenesha bia Yehowa?
18 Mushinga wa bulenga, kalolo, ne diakidilangana kudi bakuabu, nangananga kudi badi mu dikenga, udi mua kumueneka mu ngenzelu wa malu wa Yehowa kudi bena Izalele pavuabu balengulula kuleja ngikadilu eyi. Yehowa wakaleja patoke ne: bulenga ne kalolo kudi bena kule ne bena dikenga bivua munkatshi mua malu malomba bua tshisamba tshiende kutungunukatshi ne kupeta mabenesha ende. (Musambu wa 82:2, 3; Yeshaya 1:17; Yelemiya 7:5-7; Yehezekele 22:7; Zekâya 7:9-11) Pavua tshisamba tshikale ne tshisumi mu dikumbaja malomba aa ne makuabu, bantu bavua balubuluka ne bapeta dibodiama dia ku mubidi ne dia mu nyuma. Pakadinabu mu dilonda bipatshila biabu nkayabu bia buiminyi ne kulengulula bua kuleja ngikadilu eyi ya bulenga kudi bavua mu dikenga, bakapishibua kudi Yehowa, ne ndekelu wa bionso bakatutakena ne bulumbuluishi bua kabutu.—Dutelonome 27:19; 28:15, 45.
19. Ntshinyi tshikuabu tshitudi ne bua kukonkonona?
19 Nunku, mmunyipu mudibi bia mushinga bua tuetu kudikonkonona ne kumona bituikala tukumbaja matekemena a Yehowa mu muanda eu! Bidi nangananga bia mushinga lelu’eu pa kumona lungenyi lua buiminyi ne lua matapulula ludi mu bulongolodi ebu. Mmunyi mutudi mua kuleja diakidilangana dia bena nkristo mu bulongolodi bupanduluke? Ke mutu wa bualu utuakonkonona mu tshiena-bualu tshidi tshilonda.
[Mêyi adi kuinshi]
a Bua dikonkonona dialabale dia bualu ebu, tangila tshiena-bualu tshia “Muntu ukadiku mumone Nzambi anyi?” mu Tshibumba tshia Nsentedi tshia mu dia 15 Lumungulu 1988, mabeji 21-23, (Mfualanse).
Udi muvuluke anyi?
◻ Muaku wa mu Bible mukudimuna ne: “diakidilangana” udi umvuija tshinyi?
◻ Mmu mishindu kayi mudi Yehowa tshilejilu tshipuangane mu dileja diakidilangana?
◻ Mmu bualabale kayi muvua Abrahama mufike ku dikala muakididianganyi?
◻ Bua tshinyi batendeledi balelela bonso badi ne bua ‘kulonda njila wa diakidilangana’?