Tukinayi malu adi mabi
YEHOWA udi Nzambi munsantu. Mu bikondo bia kale uvua “Munsantu wa Izalele,” ne bu mudiye muikale nenku, wakalomba bua Izalele kuikalaye mukezuke, kayi katoba. (Musambu wa 89:18, NW) Wakambila tshisamba tshiende tshisungula ne: “Nudi ne bua kudileja nuenu bine bansantu, bualu meme ndi munsantu.” (Lewitiki 11:45, NW) Eu yonso uvua ujinga bua ‘kubanda ku mukuna wa Yehowa’ uvua ne bua kudileja muikale “ne bianza bidi kabiyi bienza bualu bubi ne udi ne mutshima mutoke.” (Musambu 24:3, 4) Abi bivua biumvuija bivule kupita diepuka patupu dia bienzedi bia mpekatu. Bivua biumvuija ‘dikala ne malu mabi lukuna.’—Nsumuinu 8:13.
Ne dinanga dionso, Yehowa wakela mikenji misunguluke bua se: tshisamba tshia Izalele tshikale mua kujingulula ne kuepuka bilema. (Lomo 7:7, 12) Mikenji eyi ivua ne mêyi-malombodi makole pa nsombelu wa tshitembu. Masandi, bilele bia diangatangana balume ne balume ne dia tshibindi, ne dilala ne nyama bivua bionso bilejibue bu malu a tshinyangu tshia mu nyuma akena mansantu. (Lewitiki 18:23; 20:10-17) Aba bàvuà bapia tshibawu tshia bienzedi ebi biatuke bavua babutudibua mu tshisamba tshia Izalele.
Pavua tshisumbu tshia bena nkristo bela manyi tshilue “Izalele wa Nzambi,” mêyi-makulu amue amue a nsombelu wa tshitembu akedibua bua bualu buabu. (Galatia 6:16, NW) Bena nkristo pabu bavua ne bua ‘kukina malu adi mabi.’ (Lomo 12:9) Mêyi a Yehowa kudi Izalele avua abatangila kabidi: “Nudi ne bua kuikala bansantu, bualu ndi munsantu.” (1 Petelo 1:15, 16, NW) Bienzedi bikena binsantu bu mudi masandi, buendenda, bilele bia diangatangana balume ne balume, dilala ne nyama, ne diangatangana dia tshibindi kabivua ne bua kunyanga tshisumbu tshia Buena-nkristo nansha. Aba bàvuà babenga bua kulekela didifila mu malu a nunku bavua ne bua kuipatshibua mu Bukalenge bua Nzambi. (Lomo 1:26, 27; 2:22; 1 Kolinto 6:9, 10; Ebelu 13:4) Mu ‘matuku aa a ku nshikidilu,’ mêyi-makulu amue amue aa adi atangila “mikoko mikuabo.” (2 Timote 3:1; Yone 10:16) Bu tshipeta, bena nkristo bela manyi ne mikoko mikuabu badi benza tshisamba tshikezuke ne tshia makanda, tshikumbane bua kutuala dîna dia Nzambi wabu bu Bantemu ba Yehowa.—Yeshaya 43:10.
Dilama tshisumbu tshikezuke
Bishilangane, bulongolodi ebu budi bukankamija mishindu yonso ya buenzavi. Nansha mudi bena nkristo balelela bikale bashilangane, kabena ne bua kupua muoyo bua se: bavule bàdì basadila Yehowa mpindieu bavua kumpala mu bulongolodi ebu. Kudi bavule, kumpala kua kumanyabu Nzambi wetu munsantu, kabavua bamone kabingila nansha kamue ka kubenga kutunka mu bijingajinga ne mu bingenyingenyi bia mubidi wabu munyanguke, pa kudifila mu “malu manyanguke.” (1 Petelo 4:4) Mupostolo Paulo, panyima pa diumvuija bilele bia muendi bia bantu batuke ba bisamba, wakamba ne: “Bakuabo benu bakadi nunku.” Kadi, wakatungunuka ne kuamba ne: ‘Kadi nuakuvuibua, nuakajidibua, nuakabingishibua mu dîna dia Mukalenge Yezu Kristo, ne mu [“spiritu,” NW] wa Nzambi wetu.’—1 Kolinto 6:11.
Nngakuilu kayipu wa busambi! Nansha muntu muenze tshintu kayi mu nsombelu wa kale, udi ushintuluka padi lumu luimpe lua butumbi budi butangila Kristo luikale ne buenzeji pa mutshima wende. Udi uleja ditabuja ne udilambula yeye muine kudi Yehowa Nzambi. Kubangila anu pine apu udi ne nsombelu wa tshitembu mupeluke, mukezula bimpe ku mêsu kua Nzambi. (Ebelu 9:14) Mpekatu ivuaye muenze kumpala mmijimijibue, ne udi mua ‘kuya muluijakane muende muonso bua kukuata bidi kumpala.’a—Bena Filipi 3:13, 14, MMM; Lomo 4:7, 8.
Yehowa wakafuila Davidi munyingaladi luse bua dishipangana ne masandi, ne Wakabuikidila Manase munyingaladi bua ditendelela mpingu dia buenzavi ne diela mashi a bungi panshi. (2 Samuele 12:9, 13; 2 Kulondolola 33:2-6, 10-13) Tudi mua kuikala bushuwa bena dianyisha bua mudiye mudilongolole bua kutufuila petu luse bituanyingalala ne kusemena kudiye ne muoyo mujima ne budipuekeshi. Kabidi, nansha muvuaye mufuile Davidi ne Manase luse, bantu aba babidi—ne Izalele pamue nabu—bavua ne bua kumona bipeta bia bienzedi biabu bia mpekatu. (2 Samuele 12:11, 12; Yelemiya 15:3-5) Mu mushindu wa muomumue, nansha padi Yehowa ufuila bena mpekatu banyingaladi luse, kudi mua kuikala bipeta bìdì kabiyi mua kuepukibua bia bienzedi biabu.
Bipeta bikena kuepuka
Tshilejilu, muntu kampanda udi ne nsombelu mubi wa buenzavi bua tshiendenda ne udi upeta SIDA, udi mua kuanyisha bulelela ne kukudimuna nsombelu wende kufika ne ku diditshipa ne kutambula. Mpindieu udi muena nkristo mukezuke mu nyuma, muikale ne malanda ne Nzambi ne ditekemena dia mpatshi dia matuku atshilualua; kadi utshidi anu ne SIDA. Ndekelu wa bionso udi mua kufua bua disama diende, tshipeta tshia dibungama kadi tshikena kuepuka tshia ngikadilu wende wa kale. Bua bamue bena nkristo, buenzeji bua buenzavi buabu bunene budi mua kutungunuka mu mishindu mikuabu. Munkatshi mua bidimu panyima pa batismo wabu, pamu’apa bua matuku abu a muoyo adi mashale mu ndongoluelu eu wa malu, badi pamu’apa ne bua kuluisha makole-masonsodi a mubidi wabu bua kupingana ku nsombelu wabu wa kale wa buenzavi. Ku diambuluisha dia spiritu wa Yehowa, bavule badi balubuluka mu dikandamena. Kadi badi ne bua kuluangana mvita ya munanunanu.—Galatia 5:16, 17.
Bantu ba nunku kabena benza mpekatu padibu bakontolola makole-masonsodi abu. Kadi bikalabu bantu balume, badi mua kupangadija ne meji onso bua kubenga ‘kuipatshila’ bujitu kampanda mu tshisumbu patshidibu ne bua kuluisha majinga makole a ku mubidi. (1 Timote 3:1) Bua tshinyi? Bualu mbamanye dieyemena didi tshisumbu tshileja kudi bakulu. (Yeshaya 32:1, 2; Ebelu 13:17) Badi bajingulula ne: batu banyemena kudi bakulu bua malu mavule masokome a muntu pa nkayende ne badi ne bua kujikija malu adi alomba mbabi. Kabiakuikala bia dinanga, bia meji, peshi bia butshintshikidi bua eu udi uluangana mvita ya munanunanu ne bijingajinga bikena bikezuke bia mubidi bua kuipatshila bujitu bua mushindu eu.—Nsumuinu 14:16; Yone 15:12, 13; Lomo 12:1.
Bua muntu uvua mubambidiki wa bana bua masandi kumpala kua kutambulaye, kudi mua kuikala tshipeta tshikuabu. Padiye ulonga bulelela, udi unyingalala ne ukudimuka, kayi utuala mpekatu au wa lufu mu tshisumbu. Udi mua kuenza pashishe didiunda dimpe, kutshimuna kashidi majinga ende mabi makole, ne kuikalaye mene muenzejibue bua ‘kuipatshila’ bujitu kampanda mu tshisumbu. Kadi, netuambe tshinyi bikalaye utshidi ne bua kujimija lumu luende bu mubambidiki wa bana bua masandi wa kale wa mu tshinsanga? Udi mua kuikala ‘kayi ne bilumbu, . . . kuikala ne lumu luimpe kudi badi kabayi munkatshi mua bena ditabuja, . . . [kuikala] kayi mua kubandibua’ anyi? (1 Timote 3:1-7, 10; Tito 1:7) Tòo, kakuikala nanku nansha. Bua nanku, kakukumbana bua kupeta masanka a mudimu mu tshisumbu nansha.
Padi muena nkristo muditshipe wenza mpekatu
Yehowa udi umvua ne: tudi bena butekete ne kabidi ne: nansha panyima pa batismo tudi mua kupona mu mpekatu. Mupostolo Yone wakafundila bena nkristo ba mu matuku ende ne: ‘Ndi nnufundila malu aa bua nuenu kanuenji bibi. Bienza muntu mukuabu bibi, tudi ne [“muambuluishi,” NW] kudi Tatu, Yezu Kristo udi muakane; ne yeye udi bu mulambu wa kubuikila n’au mibi yetu; ki ngua mibi yetu nkayayi, kadi wa mibi ya bonso ba pa buloba kabidi.’ (1 Yone 2:1, 2) Eyowa, pa tshishimikidi tshia mulambu wa Yezu, Yehowa neafuile bena nkristo batambule bàdì bapona mu mpekatu luse—bianyingalalabu bushuwa ne bialekelabu njila yabu mibi.
Tshilejilu tshia muanda eu tshiakamueneka mu tshisumbu tshia mu Kolinto tshia mu siekele wa kumpala. Mupostolo Paulo wakumvua lumu lua dienda dia masandi a tshibindi mu tshisumbu tshitshivua tshifuma ku diashibua, ne wakafila mibelu bua muntu muena tshilumbu atshi kuipatshibuaye. Pashishe, muena mpekatu eu wakanyingalala, ne Paulo wakalomba bua tshisumbu kumupingajilula. (1 Kolinto 5:1, 13; 2 Kolinto 2:5-9) Nenku, ku diambuluisha dia bukole buondapi bua bulenga bunangi bua Yehowa ne mushinga munene wa mulambu wa tshia-bupikudi wa Yezu, muntu eu wakakezudibua ku mpekatu wende. Malu a muomumue adi mua kuenzeka lelu’eu. Kabidi nansha bianyingalala muntu kampanda mutambule udi muenze mpekatu munene, ne mmufuidibue luse ku mêsu kua Yehowa, kudi mua kuikala kushale bipeta bidi bitungunuka bia mpekatu wende.—Nsumuinu 10:16, 17; Galatia 6:7.
Tshilejilu, bienda nsongakaji kampanda muditshipe masandi, udi mua kunyingalala ne muoyo mujima bua tshienzedi tshiende, ne ndekelu wa bionso ku diambuluisha dia tshisumbu kupingajibuaye tshiakabidi mu nsombelu muimpe wa mu nyuma. Kadi netuambe tshinyi bikalaye ne difu bua buendenda buende? Nenku nsombelu wende mujima mmushintulula mu mushindu ukena kuepuka kudi muanda wakenzaye. Muntu udi muende masandi udi mua kunyingalala ne kubenga kuipatshibua. Kadi muena dibaka nende udi kayi ne bualu udi ne bishimikidi bia mu Mifundu bua kushipa nende dibaka, ne mukaji udi mua kusungula bua kuenza nenku. (Matayo 19:9) Bienza mukaji nenku, nansha mudi Yehowa mufuile mulume luse, matuku a muoyo a mulume adi mashale neikale ne tshipeta tshikole tshia mpekatu wende.—1 Yone 1:9.
Netuambe tshinyi bua muntu udi, mu mushindu ukena wa dinanga, ushipa dibaka ne mukajende ne tshipatshila tshia kusela mukaji mukuabu? Pamu’apa neanyingalale kunyima ne kupingajibua mu tshisumbu. Mu bungi bua bidimu udi mua kuenza didiunda ne ‘kulujakana mutangile ku dikola.’ (Ebelu 6:1, NW) Kadi patshidi mukajende wa kumpala mutshikale ne muoyo kayi ne mulume, kêna ukumbana bua kusadila ne bujitu kampanda mu tshisumbu. Kêna “mulume muena mukaji umue” nansha, bualu kavua ne tshishimikidi tshia mu Mifundu bua kushipa dibaka ne mukajende wa kumpala.—1 Timote 3:2, 12, NW.
Etu ki ntubingila tua tshikuma tudi tuleja bua tshinyi muena nkristo udi ne bua kudima lukuna lua malu adi mabi anyi?
Kadi bua mubambidiki wa bana bua masandi?
Netuambe tshinyi bikala muena nkristo mukulumpe ne mutambule mubambidike muana bua masandi? Muenji wa mpekatu eu mmutambe bubi mu mushindu udi Yehowa kayi mua kumufuila luse nansha kakese anyi? Kabiena anu nanku to. Yezu wakamba ne: ‘dipenda spiritu munsantu’ kadivua mua kufuidibua luse. Ne Paulo wakamba ne: kakuena mulambu mushale bua mpekatu ya eu udi ne tshibidilu tshia kuenza mpekatu ku budisuile buonso nansha mudiye mumanye bulelela. (Luka 12:10; Ebelu 10:26, 27) Kadi muaba nansha umue Bible kêna wamba ne: muena nkristo mukulumpe udi unyanga muana ku masandi—nansha bikale mu mushindu wa tshibindi peshi mushilangane—kêna mua kufuidibua luse. Bushuwa, mpekatu yende idi mua kukezudibua bu yeye mua kunyingalala ne muoyo mujima mu mutshima wende ne kukudimuna nsombelu wende. Nansha nanku, utshidi mua kuikala ne bua kuluangana ne majinga mabi makole a ku mubidi avuaye mudime. (Efeso 1:7) Ne kudi mua kuikala bipeta bidiye kayi mua kuepuka.
Bidi bilondeshila mikenji ya mu ditunga mudiye musombele, mubambidiki bua masandi udi pamu’apa ne bua kusala buloko peshi kupeta makuabu manyoka a kudi Mbulamatadi. Tshisumbu katshiakumukuba ku muanda eu nansha. Kabidi, mulume mmuleje butekete kampanda bunene buikale ne bua kukonkononyibua. Biadilejaye munyingaladi, neakankamijibue bua kuenza didiunda dia mu nyuma, kuenza mudimu wa budimi, peshi kupeta midimu mu Kalasa ka Mudimu wa Teokrasi ne bitupa bikuabu bia midimu ikena ya bulongeshi mu Tshisangilu tshia Mudimu. Kadi ebi kabiena biumvuija ne: neakumbane bua kusadila ne bujitu kampanda mu tshisumbu nansha. Ntubingila kayi tua mu Mifundu tudiku bua bualu ebu?
Kamue kadi ne: mukulu udi ne bua kuikala ‘udikanda.’ (Tito 1:8) Bushuwa, muntu nansha umue wa kutudi kêna ne didikanda dipuangane. (Lomo 7:21-25) Kadi muena nkristo mukulumpe ne muditshipe udi upona mu mpekatu wa dinyanga muana ku masandi, udi usokolola butekete bua mubidi bukena bua ku tshilelelu. Malu mamona mmaleje ne: muntu mukulumpe wa nunku udi mua kubambidika kabidi bakuabu bana. Bushuwa, mubambidiki yonso wa bana katu wenzulula mpekatu nansha, kadi bavule batu benza nanku. Ne tshisumbu katshiena mua kubala mu mitshima bua kutela eu udi mufuanyike kubambidika bana ne udi kayi mufuanyike kuenza nanku. (Yelemiya 17:9) Pa nanku, mubelu wa Paulo kudi Timote udi utumika ne bukole bua pa buabu mu tshilumbu tshia bakulumpe batambule bàvuà babambidike bana se: “Kutenteki muntu bianza lukasa lukasa nansha yeye nganyi. Kubuelakanyi mu malu mabi a bantu bakuabo.” (1 Timote 5:22, MMM) Bua bukubi bua bana betu balela, muntu kampanda udi mumanyike bu mubambidiki wa bana bua masandi kêna ukumbana bua kupeta bujitu mu tshisumbu nansha. Kabidi, kêna mua kuikala mpanda-njila peshi kusadila mu mudimu mukuabu wa pa buawu wa ku dîba ne ku dîba.—Fuanyikija ne dîyi-dikulu dia mu Ekesode 21:28, 29.
Bamue badi mua kukonka ne: ‘Kakuenaku bamue bavua benze mpekatu ya mishindu mikuabu ne bamueneka bu banyingalale, pashishe kuenzululabu mpekatu wabu au kunyima anyi?’ Eyowa, abi bikadi bienzeke, kadi kudi malu makuabu adi akengela kutabalela. Tshilejilu, bikala muntu kampanda wambisha munga muntu mukulumpe, mukulumpe eu udi ne bua kuikala mukumbane bua kukandamena diambisha dia mukuabu eu. Bana mbatambe kupepela bua kubadinga, kubakondakaja, peshi kubatshinyisha. Bible udi wakula bua dipanga meji dia bana. (Nsumuinu 22:15; 1 Kolinto 13:11) Yezu wakatumika ne bana bu tshilejilu tshia dibenga kumanya bualu dia bupuekele. (Matayo 18:4; Luka 18:16, 17) Dibenga kumanya malu dia muana didi dikonga dipanga dimonamona dionso dia malu. Bana ba bungi badi ne zukuzuku, bikale ne dijinga dikole dia kusankishangana, ne nenku badi mu njiwu ya kunyangibua kudi muntu mukulumpe mubembedianganyi udibu bamanye ne beyemena. Pa nanku, tshisumbu tshidi ne bujitu kumpala kua Yehowa bua kulama bana badi munda muatshi.
Bana bashidimuna bimpe badi balonga mua kutumikila ne kunemeka baledi babu, bakulu, ne bakuabu bantu bakulumpe. (Efeso 6:1, 2; 1 Timote 5:1, 2; Ebelu 13:7) Nebikale bualu bua tshinyangu budi butua ku muoyo bu umue wa ku bantu aba badi ne majitu mua kunyanga dieyemena adi dikena ne bualu dia muana, bua kumuambisha peshi kumuenzeja bienzedi bia masandi. Aba bàvuà babambidika bua masandi mu mushindu’eu misangu mivule batu baluangana bua kujikija bipeta bia mu mpampakenu bia lunsuya elu. Pa nanku, mubambidiki wa bana udi muakanyine dinyoka ne makandika makole a kudi tshisumbu. Ki ndipanga kuikala ne bujitu mu tshisumbu didi ne bualu, kadi mbupeluke bukena katoba bua tshisumbu.—1 Kolinto 5:6; 2 Petelo 3:14.
Bianyingalala ne muoyo mujima mubambidiki kampanda wa bana, neajingulule meji a ditumikila mêyi-maludiki a mu Bible. Bialongaye bushuwa mua kukina malu adi mabi, neapetule bivuaye muenze ne nealuangane bua kuepuka dienzulula mpekatu wende au. (Nsumuinu 8:13; Lomo 12:9) Kabidi, neele bushuwa Yehowa tuasakidila bua bunene bua dinanga Diende, bua tshipeta tshiadi, muenji wa mpekatu munyingaladi, bu mudiye emu, udi mua kushala utendelela Nzambi wetu munsantu ne kutekemena bua kuikala munkatshi mua “badi ne mitshima miakane” bikala mua kusomba pa buloba kashidi.—Nsumuinu 2:21.
[Mêyi adi kuinshi]
a Tangila “Nkonko ya babadi” mu nimero wa Tshibumba tshia Nsentedi tshia mu dia 1 Lumungulu 1996.
[Lungenyi lunene lua mu dibeji 28]
Nansha mudi Yehowa ufuila benji ba mpekatu banyingaladi luse, kudi mua kuikala bipeta bia bienzedi biabu bidi kabiyi mua kuepukibua