Udi wipatshila buimpe anyi?
‘Bikalaku buimpe ne bikalaku butumbi, nuelangane meji a malu aa.’—FILIPOI 4:8.
1. Bubi ntshinyi, ne bua tshinyi ki mbunyange ntendelelu wa Yehowa?
BUBI ndibipa anyi dinyanguka dia nsombelu mulenga. Mbutangalake mu bulongolodi butudi basombele ebu. (Efeso 2:1-3) Kadi, Yehowa Nzambi kakuanyisha bua ntendelelu wende mukezuke anyanguke. Mikanda, bisangilu, mpuilu minene ne mikese bia bena nkristo bidi bitupesha madimuija mu tshikondo tshiakanyine bua kubenga nsombelu udi kayi muakane. Tudi tupeta diambuluisha dimpe dia mu Mifundu bua ‘kulamata malu adi mimpe’ ku mêsu kua Nzambi. (Lomo 12:9) Pa nanku, pa kubangata bu bulongolodi, Bantemu ba Yehowa badi benza madikolela bua kuikala bakezuke ne bena buimpe. Kadi bidi munyi bua muntu ne muntu wa kutudi? Bushuwa, udi wipatshila buimpe anyi?
2. Buimpe ntshinyi, ne bua tshinyi bidi bilomba madikolela bua kushala bena buimpe?
2 Buimpe budi nsombelu wa tshitembu, kalolo, ngelelu wa meji ne bienzedi biakane. Ki nngikadilu wa bukata, kadi ng’eu udi utumika ne musansamuke. Buimpe budi bumvuija bivule kupita diepuka mpekatu patupu; budi bumvuija dipatshila tshidi tshimpe. (1 Timote 6:11) Mupostolo Petelo wakabela bena nkristo nende ne: “Nusakidile ku ditabuja dienu buimpe.” Mmushindu kayi? Pa “kudifila mu diandamuna [ku malaya a Nzambi a mushinga mukole] ne madikolela onso a muoyo umue.” (2 Petelo 1:5, NW) Bua ngikadilu wetu wa bena mpekatu, bidi bilomba madikolela a bushuwa bua kushala bena buimpe. Pabi, bantu ba kale batshinyi ba Nzambi bakenza nunku, nansha kumpala kua bipumbishi bipite bunene.
Wakipatshila buimpe
3. Mukalenge Ahaza wakapila bua bienzedi kayi bibi?
3 Mifundu idi ne miyuki mivule ya bantu bakipatshila buimpe. Tshilejilu, tangila Hezikiya, muntu muena buimpe. Mbimueneke se: tatuende, Ahaza, Mukalenge wa Yuda, uvua utendelela Moleke. ‘Ahaza wakadi ne bidimu makumi abidi pakabangaye kukokesha; wakakokesha mu Yeruzaleme bidimu dikumi ne bisambombo. Yeye kakenza malu mimpe ku mêsu kua Yehowa, Nzambi wende, bu muakenza Davidi, [nkambua] wende. Kadi yeye wakenda mu njila wa bakalenge ba Izalele; wakapitshisha muanende wa balume mu kapia bu mu malu a bundu a bantu ba mu bisamba bia bende bakipatabu kudi Yehowa ku mêsu kua bena Izalele. Wakafila milambu ya kuosha pa kapia ne musenga wa manananshi pa mutu pa mikuna ne pa tukuna ne muinshi mua mitshi mibishi yonso.’ (2 Bakelenge 16:2-4) Bamue badi bamba muvua ‘dipitshisha mu kapia’ diumvuija tshilele kampanda tshia dikezula, ne katshiyi difila dia bantu bu milambu. Kadi, mukanda kampanda udi umvuija ne: “Kudi tshijadiki mu mikanda ya malonga ne ya tshiena-Punike [ya bena Carthage], pamue ne tshijadiki tshia dilonga bintu bia kale, bua dikalaku dia difila dia bantu bu milambu . . . mu nsangilu wa bena Kanana, ne nenku kakuena kabingila ka kuelela mpata pa dituma lungenyi dia Dipungila Dikulukulu [ku difila dia bantu bu milambu].” (Molech—A God of Human Sacrifice in the Old Testament [Moleke—Nzambi wa difila dia bantu bu milambu mu Dipungila Dikulukulu], mufunda kudi John Day) Kupita apu, 2 Kulondolola 28:3 udi wamba mu mushindu musunguluke ne: Ahaza ‘wakuosha bana bende mu kapia.’ (Fuanyikija ne Dutelonome 12:31; Musambu 106:37, 38.) Mbienzedi kayipu bibi!
4. Mmunyi muakenda Hezikiya mu nyungulukilu mûle tente ne bubi?
4 Mmunyi muakalubuluka Hezikiya mu nyungulukilu au mûle tente ne bubi? Musambu wa 119 udi ne mushinga, bualu bamue badi bela meji ne: Hezikiya wakawufunda patshivuaye munyampala. (Musambu 119:46, 99, 100) Nenku nsombelu wende udi mua kulejibua mu mêyi aa: ‘Pashikama baminyampala bangelela tshifufu, muntu webe neelangane meji a mikenji yebe mifunda. Muoyo wanyi udi wenguluka bua kanyinganyinga.’ (Musambu 119:23, 28) Munyunguluka kudi balondi ba tshitendelelu tshia dishima, bavua mua kuikala baseka Hezikiya munkatshi mua bena mu lubanza lua bukalenge, bamuseka bikole mu mushindu wa se: biakamupangisha tulu. Pabi, wakipatshila buimpe, pashishe wakalua mukalenge, ne ‘wakenza malu mimpe ku mêsu kua Yehowa . . . Yeye wakeyemena Yehowa, Nzambi wa Izalele.’—2 Bakelenge 18:1-5.
Bakashala bena buimpe
5. Mmateta kayi akatuilangana nawu Danyele ne binende basatu?
5 Danyele ne binende bena Ebelu basatu, babikila ne: Hananiya, Mishaele, ne Azariya, bavua kabidi bantu ba tshitembu bua buimpe. Bavua babakuate ku bukole mu ditunga diabu dibalelela ne kuya nabu ku Babilone. Bakapesha bansonga aba banayi mêna a bena Babilone—Beleteshazare, Shadrake, Meshake, ne Abednego. Bakabatekela ‘tshitupa tshia biakudia bisheme bia mukalenge,’ kusakidila ne biakudia bikandika kudi Mikenji ya Nzambi. Kabidi, bakabenzeja bua kupeta dishidimuna dia bidimu bisatu divua ditangila “mikanda ne muaku bia Bena Kasada.” Ebi bivua biumvuija bivule kupita dilonga patupu dia muakulu mukuabu, bualu pamu’apa mbikidilu “Bena Kasada” muaba eu udi uleja kasumbu ka bantu badi balonge. Nenku, bansonga aba bena Ebelu bavua kumpala kua malongesha manyanguke a bena Babilone.—Danyele 1:1-7.
6. Bua tshinyi tudi mua kuamba ne: Danyele wakipatshila buimpe?
6 Nansha muvuaku buenzeji bupite bukole bua kulonda dîyi adi, Danyele ne binende basatu bakasungula buimpe pamutu pa bubi. Danyele 1:21 udi wamba ne: ‘Danyele wakashala mu mudimu eu too ne ku tshidimu tshia kumudilu tshia bukokeshi bua Mukalenge Sirise.’ Eyowa, Danyele “wakashala” bu musadidi muena buimpe wa Yehowa munkatshi mua bidimu bipite pa 80—mu tshikondo tshia dijuka ne dikuluka dia bakalenge bavule ba bukole. Wakashala ne lulamatu kudi Nzambi nansha muvuaku mayele mabi ne bifufu bia banene ba mbulamatadi banyanguke, ne ditumika dibi ne bitupa bia lulelu divua ditangalake mu tshitendelelu tshia bena Babilone. Danyele wakatungunuka ne kuipatshila buimpe.
7. Ntshinyi tshitudi mua kulongela ku njila mulonda kudi Danyele ne binende basatu?
7 Tudi mua kulongela bivule kudi Danyele ne binende batshinyi ba Nzambi. Bakipatshila buimpe ne bakabenga bua kubafuanyikija ne bena nshidimukilu wa Babilone. Nansha muakapetabu mêna a bena Babilone, kabakajimija nansha kakese bumuntu buabu bu basadidi ba Yehowa. Ee, bidimu bu 70 pashishe, mukalenge wa bena Babilone wakabikila Danyele mu dîna diende dia tshiena-Ebelu! (Danyele 5:13) Mu matuku ende onso mavule a muoyo, Danyele wakabenga bua kutupa ku mikenji nansha mu tualu tukese. Ukavua ‘mupangadije mu mutshima wende bua kadinyangi ne biakudia bia mukalenge’ patshivuaye muana. (Danyele 1:8) Kakuyi mpata, dipangadika edi dia kubenga kutupa ku mikenji diangata kudi Danyele ne binende basatu diakabakolesha bua kupandukabu mu mateta makole a lufu akapetabu pashishe.—Danyele, nshapita 3 ne 6.
Dipatshila buimpe lelu’eu
8. Mmunyi mudi bansonga bena nkristo mua kukandamena dibafuanyikija ne bulongolodi bua Satana?
8 Lelu’eu, anu bu Danyele ne binende basatu, bantu ba Nzambi badi bakandamena dibafuanyikija ne bulongolodi bubi bua Satana. (1 Yone 5:19) Biwikala nsonga muena nkristo, udi mua kuikala upeta buenzeji bukole bua kudi binebe bua kuidikija mmuenenu yabu minekesha mu mvuadilu, ndengejilu wa mubidi, ne mijiki. Kadi, pamutu pa kulonda mushindu anyi modele wonso udi upatuka, shala mushindame, ne kuanyishi bua ‘kudifuanyikija ku malu a mu tshikondo etshi.’ (Lomo 12:2) ‘Pidia malu akena a buena Nzambi ne majinga a mu bulongolodi ebu, ne . . . ikala ne nsombelu wa lungenyi luimpe, ne buakane ne bulamate kudi Nzambi.’ (Tito 2:11, 12, NW) Tshintu tshidi ne mushinga ndianyishibua kudi Yehowa, ki nkudi balunda bebe nansha.—Nsumuinu 12:2.
9. Mbifimpakaji kayi bidi bena nkristo badi mu bungenda mua kutuilangana nabi, ne nnsombelu kayi udibu ne bua kuikala nende?
9 Bena nkristo bakulumpe badi pabu batuilangana ne bifimpakaji ne badi ne bua kuikala bena buimpe. Bangenda-mushinga bena nkristo badi mua kutetshibua bua kutumika ne ngenzelu idi ijula mpata anyi bua kulengulula mêyi-mafunda a mbulamatadi ne mikenji ya bitadi. Kadi, kabiyi kutangila mudi bena bungenda netu anyi bena mudimu netu benza, “tudi basue kuenda [“mu bululame,” NW] mu malu onso.” (Ebelu 13:18) Bilondeshile Mifundu, mbatulombe bua kuikala bena bululame ne bujalame kudi bamfumu ba mudimu, bena mudimu, basumbi, ne mbulamatadi ya panu. (Dutelonome 25:13-16; Matayo 5:37; Lomo 13:1; 1 Timote 5:18; Tito 2:9, 10) Tudienzejayi petu bua kuikala bena bulongame mu malu etu a bungenda. Pa kulama malu mafunda majalame ne pa kufunda mumvuangana, tudi mua kuepuka misangu mivule makokangana.
Shala mudimuke!
10. Bua tshinyi bidi bikengela bua ‘kushala badimuke’ pa bidi bitangila disungula dietu dia mijiki?
10 Musambu 119:9 udi uzangika mmuenenu mukuabu wa kushala muena buimpe ku mêsu kua Nzambi. Mufundi wa misambu wakimba ne: ‘Nsongalume nealengeje bienzedi biende munyi? Adimuke biende bu mudi dîyi diebe diamba.’ Tshimue tshia ku bia-lufu bia Satana tshipatudi menemene tshia bipeta ke mijiki, ìdì ne bukole bua kujula mpampakenu. Bia dibungama, bamue bena nkristo mbapangile bua ‘kudimuka’ pa bidi bitangila mijiki, ne badi balua kudimona bakadi basakibue ku mishindu yayi minekesha, bu mudi rap ne heavy metal. Bamue badi mua kuela milandu ne: mijiki ya nunku kayena ibanyanga, anyi se: kabena bateya ntema ku mêyi ayi. Bakuabu badi bamba ne: badi banyisha anu tshikuma tshikole tshia musambu anyi tshiona tshikole tshia bindare. Kadi, bua bena nkristo tshilumbu ki ntshia kumanya bikalaku tshintu kampanda tshidi tshisankisha. Buabu bualu mbua kumanya bikala “Mukalenge muanyishe.” (Efeso 5:10) Pa tshibidilu, mijiki ya heavy metal ne ya rap idi ikankamija malu mabi bu mudi ngakuilu wa bipendu, masandi, nansha ditendelela Satana—malu adi bushuwa kaayi ne muaba munkatshi mua bantu ba Nzambi.a (Efeso 5:3) Nsonga anyi mukulumpe, yonso wa kutudi udi ne bua kuela meji bimpe pa lukonko elu: Ku disungula dianyi dia mijiki, ndi ngipatshila buimpe anyi bubi?
11. Mmunyi mudi muena nkristo mua kuikala mudimuke pa bidi bitangila programe ya televizion, video, ne filme?
11 Programe mivule ya televizion, video, ne filme idi ikankamija bubi. Bilondeshile mushikuluji mukuabu wa masama a mpala muende lumu, ‘dipatshila anu masanka, ditumika ne bitupa bia lulelu, tshinyangu, lukuka, ne budisui’ mbipite bungi mu mivule ya ku filme idibu bapatula lelu’eu. Pa nanku, kushala mudimuke kudi kutangila dikala musunguluji mu bitudi tuanyisha bua kubandila. Mufundi wa misambu wakasambila ne: ‘Ukudimune mêsu anyi bua kaatangidi malu a patupu.’ (Musambu 119:37) Nsongalume kampanda muena nkristo, dîna diende Joseph, wakatumikila dîyi-diludiki edi. Pakatuadija filme mukuabu kuleja bimfuanyi bia masandi ne tshinyangu, wakapatuka mu nzubu wa teyatre. Wakabungama bua kuenza nunku anyi? “Tòo, nansha kakese,” ke mudi Joseph wamba. “Ngakela meji kumpala bua Yehowa ne bua dimusankisha.”
Muaba wa dilonga ne dieleela meji
12. Bua tshinyi bidi bikengela didilongela ne dieleela meji pa bitudi tulonga bua kumona mua kuipatshila buimpe?
12 Kuepuka malu mabi nkayaku ki nkukumbane nansha. Dipatshila buimpe didi kabidi dikonga dilonga ne dieleela meji pa malu mimpe adi mafunda mu Dîyi dia Nzambi, bua kumona mua kutumikila mêyi-maludiki a buakane a Dîyi edi mu nsombelu. “Mona mundi munange mikenji yebe!” ke muakamba mufundi wa misambu. “Ndi ngelangana meji bualu bua[y]i dinda tô ne ku dilolo.” (Musambu 119:97) Didilongela dia Bible pamue ne mikanda ya bena nkristo didiku tshitupa tshia programe webe wa ku lumingu luonso anyi? Bulelela, dilongolola tshikondo bua dilonga dia tshisumi dia Dîyi dia Nzambi ne dieleelapu meji ne muoyo umue bidi mua kuikala bualu bukole. Kadi misangu mivule kutu mushindu wa kudisumbila tshikondo ku makuabu malu. (Efeso 5:15, 16) Pamu’apa mêba a pa dindadinda adi mua kukuambuluisha bimpe bu tshikondo tshia disambila, dilonga, ne dieleela meji.—Fuanyikija ne Musambu 119:147.
13, 14. (a) Bua tshinyi dieleela meji pa bitudi tulonga didi ne mushinga wa bungi? (b) Ndieleela meji pa mifundu kayi didi mua kutuambuluisha bua kukina tshiendenda tshia masandi?
13 Dieleela meji didi ne mushinga wa bungi, bualu didi dituambuluisha bua kulama bitudi tulonga. Kupita apu kabidi, didi mua kuambuluisha bua kulubuluja mmuenenu ya buena Nzambi. Tshilejilu: Kumanya se: Nzambi udi ukandika masandi mbualu bumue, kadi ‘kukina malu adi mabi ne kulamata malu adi mimpe’ mbualu bukuabu. (Lomo 12:9) Bushuwa tudi mua kumvua mudi Yehowa umvua pa bidi bitangila tshiendenda tshia masandi pa kueleela meji pa mvese ya mu Bible ya mushinga, bu mudi Kolosai 3:5 (NW), udi ubela ne: “Nunku, nufuishe bitupa bia mubidi wenu bidi pa buloba bua bidi bitangila masandi, dipanga bukezuke, dikuma mutshima ku masandi, majinga mabi, ne lukuka, ludi mene ditendelela dia mpingu.” Udiebeje ne: ‘Ndikuma mutshima ku masandi dia mushindu kayi dindi ne bua kufuisha? Ntshinyi tshindi ne bua kuepuka tshidi mua kujula dijinga dikena dikezuke? Kudiku mashintuluka andi ne bua kuenza mu mushindu undi ngangata badi kabayi balume anyi bakaji nanyi anyi?’—Fuanyikija ne 1 Timote 5:1, 2.
14 Paulo wakabela bena nkristo bua kudilama ku masandi ne kudima didikanda, bua se: ‘muntu kasambuki mikalu ne kenzedi muanabu bibi mu bualu ebu.’ (1 Tesalonike 4:3-7) Udiebeje ne: ‘Bua tshinyi kuenda masandi kudi kuenzelangana bibi? Mbualu kayi bubi bundi mua kudienzela meme muine anyi kuenzela muntu mukuabu bingenza mpekatu mu bualu ebu? Nebikale ne buenzeji kayi kundi mu nsombelu wa mu nyuma, mu mpampakenu, ne wa ku mubidi? Netuambe munyi bua bantu bena mu tshisumbu badi bashipe mikenji ya Nzambi ne kabayi banyingalale? Mmunyi mudi malu mapite buabu buobu?’ Dilonda tshidi Mifundu yamba pa bidi bitangila nsombelu wa nunku didi mua kukolesha lukuna luetu bua tshidi tshibi ku mêsu kua Nzambi. (Ekesode 20:14; 1 Kolinto 5:11-13; 6:9, 10; Galatia 5:19-21; Buakabuluibua 21:8) Paulo udi wamba ne: muendi wa masandi ‘kêna upetula muntu kadi udi upetula Nzambi.’ (1 Tesalonike 4:8) Mmuena nkristo mulelela kayi udi mua kupetula Tatuende wa mu diulu?
Buimpe ne malunda
15. Mmuaba kayi udi nawu malunda mu dipatshila dietu dia buimpe?
15 Tshikuabu tshiambuluishi bua kushala muena buimpe mmalunda mimpe. Mufundi wa misambu wakimba ne: “Ndi mulunda wa bonso badi bakunemeka [Yehowa], ne wa bonso badi benza bu mudi m[êy]i ebe amba.” (Musambu 119:63) Tudi tujinga malunda mimpe mapetesha mu bisangilu bia bena nkristo. (Ebelu 10:24, 25) Bituaditola pa nkayetu, tudi mua kulua badinangi mu ngelelu wetu wa meji, ne nebikale bipepele bua bubi kututshimunabu. (Nsumuinu 18:1) Kadi, buwetu bua musangelu bua bena nkristo budi mua kukolesha dipangadija dietu dia kushala bena buimpe. Bushuwa, tudi kabidi ne bua kudimukila malunda mabi. Tudi mua kuikala bena muoyo muimpe kudi bena mutumba, bena mudimu netu, ne balongi netu. Kadi bituikala bushuwa tuenda ne meji, netuepuke dilamatangana bikole ne aba badi kabayi bipatshila buimpe bua Buena-nkristo.—Fuanyikija ne Kolosai 4:5.
16. Mmunyi mudi ditumika ne 1 Kolinto 15:33 mua kutuambuluisha bua kuipatshila buimpe lelu’eu?
16 Paulo wakafunda ne: “Malunda mabi adi anyanga malu makane a bantu.” Mu dienza tshiambilu etshi, uvua udimuija bena kuitabuja ne: bavua mua kujimija ditabuja diabu pa kudisangisha ne bena nkristo ba ku dîna bavua babenga dilongesha dia mu Mifundu dia dibiishibua. Dîyi-diludiki didi munyima mua didimuija edi dia Paulo didi ditangila malunda etu a pambelu ne a munda mua tshisumbu. (1 Kolinto 15:12, 33) Bushuwa, katuena basue kuepuka bana betu ba mu nyuma, anu bualu kabena bafika ku ditaba mmuenenu wetu utudi nende nkayetu. (Matayo 7:4, 5; Lomo 14:1-12) Nansha nanku, bidi bikengela budimu bikala bamue mu tshisumbu baditua mu nsombelu udi ujula mpata anyi baleja lungenyi lubi peshi lua didiabakena. (2 Timote 2:20-22) Mbia meji bua kushala balamate aba batudi mua ‘kukoleshangana nabu ku muoyo.’ (Bena Roma 1:11, 12, MMM) Ebi nebituambuluishe bua kuipatshila nsombelu muimpe ne kushala mu “n[j]ila wa muoyo.”—Musambu 16:11.
Tungunuka ne kuipatshila buimpe
17. Bilondeshile Nomba nshapita wa 25, nkabutu kayi kakatulukila bena Izalele, ne ndilongesha kayi didi bualu ebu butupesha?
17 Katupa kîpi kumpala kua bena Izalele kuangatabu Buloba Bulaya, bantu binunu ba kudibu bakasungula bua kuipatshila bubi—ne bakabutuka. (Nomba, nshapita wa 25) Lelu’eu, bantu ba Yehowa mbimane ku tshibuelelu tshia bulongolodi bupiabupia bua buakane. Dibuelamu nedikale disanka dibenesha dia aba badi batungunuka ne kubenga malu mabi a bulongolodi ebu. Bu mutudi bantu bapange bupuangane, tudi mua kuikala binyikibue ku malu mabi, kadi Nzambi udi mua kutuambuluisha bua kulonda buludiki buakane bua spiritu wende munsantu. (Galatia 5:16; 1 Tesalonike 4:3, 4) Pa nanku, tulondayi mubelu eu wa Yoshua kudi Izalele: “Nutshine Yehowa, numukuatshile mudimu ne muoyo wonso udi kauyi ne lubombo.” (Yoshua 24:14) Ditshina dia kanemu dia kubenga kubungamija Yehowa nedituambuluishe bua kuipatshila nsombelu muimpe.
18. Pa bidi bitangila bubi ne buimpe, ntshinyi tshidi ne bua kuikala dipangadija dia bena nkristo bonso?
18 Bikala dijinga dia mutshima webe dikale dia kusankisha Nzambi, ikala mupangadije bua kulonda mubelu eu wa Paulo: ‘Malu onso adi malelela, ne malu onso adi a bunême, ne malu onso adi makane, ne malu onso adi a butoke bua mutshima, ne malu onso adi malengele a dinanga, ne malu onso adi ne lumu luimpe; bikalaku buimpe ne bikalaku butumbi, nuelangane meji a malu aa.’ Biwenza nunku, ntshipeta kayi tshikalaku? Paulo wakamba ne: ‘Nuikale nuenza malu aa; ne Nzambi wa ditalala neikale nenu.’ (Filipoi 4:8, 9) Eyowa, ne diambuluisha dia Yehowa tudi mua kubenga bubi ne kuipatshila buimpe.
[Mêyi adi kuinshi]
a Tangila Tshibumba tshia Nsentedi tshia dia 15 Tshisanga 1993, mabeji 19-24, ne mulongolongo wa biena-bualu bia “Bansonga badi bakonka . . .” mu Réveillez-vous! wa dia 8 Luishi, wa dia 22 Luishi, ne wa dia 22 Luabanya 1993, ne wa dia 22 Kasuabanga 1996.
Malu a diambulula
◻ Ntshinyi tshidi tshilombibue bua kuipatshila buimpe?
◻ Mmu nsombelu kayi muvua Hezikiya, Danyele, ne bena Ebelu basatu bashale bena buimpe?
◻ Mmunyi mutudi mua kuikala bu Danyele mu dikandamena ngenzelu ya Satana?
◻ Bua tshinyi bena nkristo badi ne bua kushala badimuke pa bidi bitangila dijikija lutetuku?
◻ Mmuaba kayi udi nawu dilonga, dieleela meji, ne malunda mu dipatshila dia buimpe?
[Tshimfuanyi mu dibeji 15]
Nsongalume Hezikiya wakipatshila buimpe nansha muvuaye munyunguluka kudi batendeledi ba Moleke
[Bimfuanyi mu dibeji 17]
Bena nkristo badi ne bua kushala badimuke pa bidi bitangila dijikija lutetuku