Nnganyi “wasungidibua”?
“Yonso udi ubila dîna dia Yehowa neapandishibue.”—BIENZEDI 2:21, NW.
1. Bua tshinyi Pentekoste wa mu 33 B.B. uvua dituku dia tshikuma mu miyuki ya bantu?
PENTEKOSTE wa mu 33 B.B. uvua dituku dia tshikuma mu miyuki ya bantu. Bua tshinyi? Bualu dituku adi tshisamba tshipiatshipia tshiakaledibua. Diambedi, katshivua tshisamba tshinene menemene—bayidi ba Yezu 120 patupu bavua basangile mu nzubu wa kuulu mu Yeruzaleme. Kadi lelu’eu udi bantu kabayi kabidi bavuluka bisamba bivule bivuaku kale tshikondo atshi, tshisamba tshilela mu nzubu au wa kuulu tshitshidi netu. Muanda eu ng’wa mushinga mukole kutudi tuetu bonso, bualu etshi ntshisamba tshijadika kudi Nzambi bua tshikale ntemu wende kumpala kua bukua-bantu.
2. Mmalu kayi a tshishima akaleja diledibua dia tshisamba tshipiatshipia?
2 Pakatuadija tshisamba tshipiatshipia etshi, malu a mushinga akenzeka akakumbaja mêyi a mulayi wa Yoele. Tudi tubala bua malu aa mu Bienzedi 2:2-4 ne: ‘Tshiona tshiakafuma lubilu muulu bu tshipepele tshikole tshipita, tshiakuuja mu nzubu muonso muakadibu bashikame tente. Ndimi mipanduluke yakamueneka kudibu, yakadi bu kapia, kakashikama pa mutu pa muntu ne muntu. Buonso buabu bakadi bûle tente ne [“spiritu munsantu,” NW], bakabanga kuakula miaku mikuabu bu muakabapa [“spiritu,” NW] dîyi dia kuambabu.’ Mushindu’eu ke uvua balume ne bakaji aba bena lulamatu 120 balue tshisamba tshia mu nyuma, bantu ba kumpala ba mu tshivua mupostolo Paulo mubikile pashishe ne: “Izalele wa Nzambi.”—Galatia 6:16, NW.
3. Mmulayi kayi wa Yoele uvua mukumbane mu Pentekoste wa mu 33 B.B.?
3 Misumba ya bantu yakunguila bua kukonkonona ‘tshipepele tshikole tshivua tshipita,’ ne mupostolo Petelo wakabumvuija ne: umue wa ku milayi ya Yoele uvua wenda ukumbana. Mmulayi kayi au? Ee, teleja tshiakambaye: ‘Nzambi udi wamba ne: Palua matuku a ku nshikidilu, nengitshikijile bantu bonso [“spiritu,” NW] wanyi, bana benu balume ne bana benu bakaji nebambe malu adi kaayi manji kulua, bansongalume benu nebamone bikena-kumona, bakulumpe benu nebalote bilota, e, palua matuku au nengitshikijile bapika banyi balume ne bapika banyi bakaji [“spiritu,” NW] wanyi, nebambe malu adi kaayi manji kulua. Nendeje bantu malu a kukema mu diulu ne bimanyinu pa buloba, mashi, ne kapia, ne dibungibungi dia muishi. Dîba nedikudimunyibue mîdima, ne ngondo mashi, diambedi dituku dia [“Yehowa,” NW] kadiyi dianji kulua, adi ndituku dinene dia kukema. Palua bualu ebu, [“wabila dîna dia Yehowa,” NW] neasungidibue.’ (Bienzedi 2:17-21) Mêyi aa akatela mupostolo Petelo adi mu Yoele 2:28-32, ne dikumbana diawu diakumvuija ne: tshikondo tshivua tshitangile ku ndekelu bua tshisamba tshia bena Yuda. ‘Dituku dinene dia kukema dia Yehowa,’ tshikondo tshia difila milubu tshivua pabuipi bua Izalele mupange lulamatu. Kadi nnganyi uvua mua kupandishibua anyi kusungidibua? Ne bualu ebu buvua mundidimbi wa tshinyi?
Dikumbana dia mulayi misangu ibidi
4, 5. Pa kutangila malu atshilualua, mmubelu kayi wakafila Petelo, ne bua tshinyi bavua mua kutumika ne mubelu au panyima pa matuku ende?
4 Mu bidimu biakalonda 33 B.B., Izalele wa mu nyuma wa Nzambi wakadiunda, kadi tshisamba tshia Izalele wa ku mubidi katshiakadiunda. Mu 66 B.B., Izalele wa ku mubidi uvua mu mvita ne Roma. Mu 70 B.B., Izalele eu uvua anu bu mufue, ne bakuosha kubutula Yeruzaleme pamue ne ntempelo wende. Mu Pentekoste wa mu 33 B.B., Petelo wakafila mubelu mulenga bua muanda au uvua usemena pabuipi. Utela kabidi Yoele, wakamba ne: “Yonso udi ubila dîna dia Yehowa neapandishibue.” (NW) Muena Yuda yonso uvua ne bua kudiangatshila dipangadika dia kubila dîna dia Yehowa. Bivua biumvuija kuteya ntema ku mibelu mikuabu ya Petelo ya se: ‘Kudimunayi mitshima yenu, nubatijibue buonso buenu mu dîna dia Yezu Kristo bualu bua kunujimijilabu mibi yenu.’ (Bienzedi 2:38) Bateleji ba Petelo bavua ne bua kuitaba Yezu bu Masiya, uvua tshisamba tshia Izalele tshibenge.
5 Mêyi au a mulayi wa Yoele avua ne buenzeji bukole pa bena bupuekele mu siekele wa kumpala. Kadi, adi ne buenzeji butambe bukole lelu’eu bualu, anu mudi malu a mu siekele wa 20 aleja, kudi kuikale dikumbana dibidi dia mulayi wa Yoele. Tuanjibi kumona dikumbana edi.
6. Mmunyi muakatuadijabu kutokesha disunguluka dia Izalele wa Nzambi pavua tshidimu tshia 1914 tshisemena pabuipi?
6 Kunyima kua lufu lua bapostolo, lupela lua Buena-nkristo bua dishima luakatumpila e kubuikila Izalele wa Nzambi. Nansha nanku, mu tshikondo tshia ku nshikidilu, tshiakatuadija mu 1914, disunguluka dia tshisamba etshi tshia mu nyuma diakalua kabidi ditoke. Bionso ebi bivua bua kukumbaja mufuanu wa Yezu wa blé ne lupela. (Matayo 13:24-30, 36-43) Bu muvua tshidimu tshia 1914 tshienda tshisemena pabuipi, bena nkristo bela manyi bakabanga kuditapulula ku Bukua-buena-nkristo bupange lulamatu, ne dikima dionso babenga malongesha abu a dishima ne bayisha ndekelu uvua ulua wa “bikondo bijadika bia bisamba.” (Luka 21:24, NW) Kadi mvita ya kumpala ya buloba bujima, yakabudika mu 1914, yakajula nkonko ivuabu kabayi batekemene. Bikale bafinakaja bikole, bavule bakateketa, ne bamue bakitaba malu avua kaayi makane. Mu 1918 mudimu wabu wa diyisha uvua anu bu muimane.
7. (a) Mmuanda kayi mufuanangane ne Pentekoste wa mu 33 B.B. wakenzeka mu 1919? (b) Kubangila mu 1919, ditshikija dia spiritu wa Nzambi pa basadidi ba Yehowa divua ne tshipeta kayi?
7 Kadi, kabiakanenga muntatshi mule. Kubangila mu 1919, Yehowa wakatuadija kuitshikijila bantu bende spiritu wende mu mushindu wakavuluija Pentekoste wa mu 33 B.B. Bushuwa, mu 1919 kakuvua diakula mu miakulu mikuabu ne tshipepele tshikole katshivua tshituta. Ku diambuluisha dia mêyi a Paulo mafunda mu 1 Kolinto 13:8, tudi tumvua ne: tshikondo tshia bishima tshikavua tshipite kuonso aku. Nansha nanku, spiritu wa Nzambi uvua mumueneke patoke mu 1919 pavua, mu mpungilu wa mu Cedar Point, ku Ohio, mu États-Unis, bena nkristo ba lulamatu bapetulule bukole ne batuadije kabidi mudimu wa diyisha lumu luimpe lua Bukalenge. Mu 1922 bakalukila mu Cedar Point ne bavua basaka kudi lubila elu: “Manyishayi, manyishayi, manyishayi Mukalenge ne bukalenge buende.” Anu bu muvuabi bienzeke mu siekele wa kumpala, bukua-bantu buvua busakibue bua kumona bipeta bia ditshikija dia spiritu wa Nzambi. Muena nkristo yonso mudilambule—mulume ne mukaji, mukulumpe ne nsonga—wakatuadija ‘kuamba malu avua kaayi manji kulua,’ mmumue ne: kumanyisha “mianda minene ya Nzambi.” (Bienzedi 2:11) Anu bu Petelo, bakakankamija bena bupuekele ne: ‘Disungilayi kudi ba mu tshikondo etshi tshia tshitshu.’ (Bienzedi 2:40) Mmunyi muvua bena ditaba mua kuenza nanku? Mpa kuteya ntema ku mêyi a Yoele adi mu Yoele 2:32 ne: “Muntu yonso [“wabila,” NW] dina dia Yehowa neasungidibue.”
8. Mmunyi mudi malu malubuluke bua Izalele wa Nzambi kubangila mu 1919?
8 Kubangila mu bidimu abi bia ntuadijilu, malu a Izalele wa Nzambi mmaye kumpala. Ditua bela manyi tshitampi didi dimueneka diye kumpala bikole, ne kabangila mu bidimu bia 1930 musumba munene wa bena bupuekele badi ne ditekemena dia pa buloba mmumueneke mu tshialu. (Buakabuluibua 7:3, 9) Bonso badi ne lungenyi lua mitalu, bualu dikumbana dibidi dia Yoele 2:28, 29 didi dileja ne: tudi pabuipi ne dituku ditambe bunene dia Yehowa didi dikuatshisha buôwa, diabutulabu ndongoluelu wa malu a bitendelelu, a tshididi ne a bungenda. Tudi ne kabingila kakole bua ‘kubila dîna dia Yehowa’ ne ditabuja dikole dia se: neatupikule!
Mmunyi mutudi tubila dîna dia Yehowa?
9. Ng’amue malu kayi adi umvuija kubila dîna dia Yehowa?
9 Kubila dîna dia Yehowa kudi kumvuija tshinyi? Mêyi a mu Yoele 2:28, 29 adi atuambuluisha bua kuandamuna lukonko alu. Tshilejilu, Yehowa katu uteleja muntu yonso udi umubila. Ku butuangaji bua muprofete mukuabu, Yeshaya, Yehowa wakambila Izalele ne: ‘Panuolola bianza bienu kundi, nensokoke mêsu anyi kunudi; e, panuantendelela ne mitendelelu ya bungi mene, tshiena nnumvuila.’ Bua tshinyi Yehowa wakabenga bua kuteleja tshisamba tshiende? Yeye nkayende udi umvuija ne: “Bianza bienu bidi biule tente ne mashi.” (Yeshaya 1:15) Yehowa kakuteleja bantu badi ne tshibawu tshia mashi anyi batu benzenza mpekatu. Ke bua tshinyi Petelo wakambila bena Yuda mu Pentekoste bua banyingalale. Mu mêyi a mu Yoele 2:28, 29, tudi tusangana ne: Yoele pende udi wela kashonyi pa dinyingalala. Tshilejilu, mu Yoele 2:12, 13, tudi tubala ne: ‘Yehowa udi wamba ne: Mpindieu mene, nupingane kundi ne mitshima yenu yonso, jilayi biakudia, dilayi, asayi miadi. Pandayi mitshima yenu, kanupandi bivualu bienu, pinganayi kudi Yehowa, Nzambi wenu; bualu bua yeye udi unuleja dinanga ne udi unufuila luse, kêna ukuata tshiji lukasa, udi ne luse lujalame lukumbane.’ Kubangila mu 1919, bena nkristo bela manyi bakenza malu mu diumvuangana ne mêyi aa. Bakanyingalala bua mapanga abu ne bakapangadija bua kubenga kuitaba kabidi malu adi kaayi makane anyi kutekesha lubilu. Ebi biakunzulula njila bua kuitshikijabu spiritu wa Nzambi. Muntu yonso udi musue bua kubila dîna dia Yehowa ne bua bamumvue udi ne bua kulonda njila wa muomumue.
10. (a) Dinyingalala dilelela ntshinyi? (b) Mmunyi mudi Yehowa wandamuna ku dinyingalala dilelela?
10 Vuluka ne: dinyingalala dilelela ndipite kuamba patupu ne: “Ndi muenze tshilema.” Bena Izalele bavua ne tshilele tshia kupanda bilamba biabu bia pa mutu bua kuleja bukole bua nyanji yabu. Kadi Yehowa udi wamba ne: ‘Pandayi mitshima yenu, kanupandi bivualu bienu.’ Dinyingalala dilelela didi difuma mu mutshima, mu buondoke bua bumuntu buetu. Didi dikonga diela bubi nyima, anu mutudi mene tubala mu Yeshaya 55:7: ‘Muntu mubi alekele kuenda mu njila wende mubi, udi kayi muakane alekele meji ende mabi; apingane biende kudi Yehowa.’ Dinyingalala didi diumvuija kukina mpekatu, anu bu muakenza Yezu. (Ebelu 1:9) Pashishe, tudi tueyemena Yehowa bua atubuikidile bua mulambu wa tshia-bupikudi bualu Yehowa udi ‘uleja dinanga ne ufuilangana luse, katu ukuata tshiji lukasa, udi ne luse lujalame lukumbane.’ Neitabe ntendelelu wetu, mulambu wetu wa mu nyuma wa biakudia ne wa bia kunua. Neateleje patudi tubila dîna diende.—Yoele 2:14.
11. Ntendelelu mulelela udi ne bua kuikala ne muaba kayi mu nsombelu wetu?
11 Mu Muyuki wa pa Mukuna, Yezu wakatumanyisha bualu bukuabu bua kulama mu lungenyi, pakambaye ne: “Nunku, tungunukayi ne kukeba diambedi bukalenge ne buakane buende.” (Matayo 6:33, NW) Katuena ne bua kuangata ntendelelu wetu ne kapeja, bu muanda utudi tuenza pa mutu pa mutu bua kutalaja kuondo ketu ka muoyo. Disadila Nzambi ndiakanyine muaba wa kumpala mu nsombelu wetu. Nenku, ku butuangaji bua Yoele, Yehowa udi utungunuka ne kuamba ne: ‘Elayi mpungi mu Siona. Sangishayi bantu. Jidilayi [“tshisumbu,” NW], sangishayi bakulu ne bantu, sangishayi bana ne bana batshidi bamua mabele. Mubaki wa mukaji apatuke mu nzubu muende, mukaji mubaka apatuke mu ntenta wende.’ (Yoele 2:15, 16) Bitu tshibidilu bua bantu badi bafuma ku diselangana kuikalabu mu ditanaji, bikale ne ntema anu umue kudi mukuabu. Kadi nansha buabu buobu, kuenzela Yehowa mudimu kudi ne bua kulua pa muaba wa kumpala. Tshintu nansha tshimue katshiena ne bua kulua kumpala kua didisangisha dietu kudi Nzambi wetu, pa kubila dîna diende.
12. Mmalu kayi a didiunda dialua kuenzeka atudi tumona mu luapolo lua Tshivulukilu bua tshidimu tshishale?
12 Bikale ne bualu ebu mu lungenyi, tukonkononayi bishiferi bileja kudi Luapolo lua Bantemu ba Yehowa lua Tshidimu tshia Mudimu tshia 1997. Tshidimu tshishale tshiakapeta bungi bubandile bua bamanyishi ba Bukalenge 5 599 931—bushuwa musumba munene wa basamunyi! Bantu bavua babuele mu Tshivulukilu bavua 14 322 226—miliyo mitue ku muanda-mukulu ne tshitupa kupita bungi bua bamanyishi. Tshishiferi atshi tshidi tshileja didiunda dia dikema dialua kuenzeka. Bavule ba ku miliyo ayi muanda-mukulu ne tshitupa bakavua balonga Bible ne Bantemu ba Yehowa bu basankididi ba bulelela anyi bu bana ba baledi batambule. Bantu ba bungi bavua babuele mu tshisangilu bua musangu wa kumpala. Dikalamu diabu diakapesha Bantemu ba Yehowa mpunga mulenga wa kubamanya bimpe ne kubalomba bua kubambuluisha bua benze didiunda dikuabu. Pashishe, kuvua bantu batu babuela mu Tshivulukilu tshidimu tshionso ne pamu’apa babuela mu bisangilu bikuabu ndambu, kadi kabayi benza didiunda dikuabu nansha dikese. Bushuwa, tudi tuakidila bantu ba nunku bua babuele mu bisangilu. Kadi tudi tubabela bua kuela meji ne ntema yonso pa mêyi a mulayi wa Yoele ne kukonkonona bidia bikuabu bidibu ne bua kuela bua kuikala bajadike ne: Yehowa neabateleje padibu babila dîna diende.
13. Bituikala tukadi tubila dîna dia Yehowa, mbujitu kayi butudi nabu kudi bakuabu?
13 Mupostolo Paulo wakela kashonyi pa mushindu mukuabu wa dibila dîna dia Nzambi. Mu mukanda wende mutumina bena Roma, wakatela mêyi a mulayi wa Yoele ne: “Yonso udi ubila dîna dia Yehowa neapandishibue.” Pashishe wakelangana meji ne: “Mmunyi muabilabu eu udibu kabayi ne ditabuja kudiye? Ne mmunyi muitabujabu eu udibu kabayi bumvue bualu buende? Ne mmunyi mumvuabu padiku kakuyi muntu bua kuyisha?” (Lomo 10:13, 14, NW) Eyowa, bantu ba bungi bakuabu badi too ne mpindieu kabayi bafike ku dimanya Yehowa badi ne bua kubila dîna diende. Aba bakadi bamanye Yehowa badi ne bujitu ki ng’anu bua kuyisha, kadi bua kuolola tshianza ne kubapesha diambuluisha adi kabidi.
Mparadizu wa mu nyuma
14, 15. Mmabenesha kayi a mu mparadizu adi nawu bantu ba Yehowa bua mudibu babila dîna diende mu mushindu udi umusankisha?
14 Au ke mushindu udi bela manyi ne mikoko mikuabu bamona malu, ne bu tshipeta, Yehowa udi ubabenesha. “Yehowa neikale ne lukunukunu bua buloba buende ne nealeje bantu bende luse.” (Yoele 2:18, NW) Mu 1919, Yehowa wakaleja lukunukunu ne luse bua bantu bende pakabapingajaye ne kuluaye nabu mu muaba wa mudimu wa mu nyuma. Eu udi bushuwa mparadizu wa mu nyuma, mumvuija bimpe kudi Yoele mu mêyi aa: ‘Wewe buloba, kutshinyi nansha! Wikale ne disanka ne musangelu, bualu bua Yehowa wakenza malu manene! Nyama ya mu mpata, kanutshinyi; bualu bua mashinde a mu mpata adi asasa kabidi, mutshi udi ukuama mamuma au, mutshi wa mfigi ne muonji wa tumuma tua mvinyo bidi bikuama mamuma abi. Nuenu bana ba balume ba mu Siona, sankayi bienu, ikalayi ne disanka mu Yehowa Nzambi wenu; bualu bua yeye udi unulokeshila mvul’a mbedi, udi unulokeshila mvula ya bungi, mvul’a mbedi ne mvula mishishe, bu muakenzaye diambedi. Bishipuidi nebiule tente ne blé, ne mvinyo mipiamipia ne manyi nebipongoloke mu bikaminu.’—Yoele 2:21-24.
15 Ntshimfuanyi bulengapu kayi! Bintu bisatu bia nshindamenu bidi bikuatshisha muoyo mu Izalele—ntete, mafuta a olive ne mvinyo—pamue ne bisumbu bivule bia mikoko. Mu matuku etu aa mêyi au a mulayi mmakumbane bushuwa mu mushindu wa mu nyuma. Yehowa udi utupesha biakudia bionso bia mu nyuma bitudi tukengela. Katuenaku tusanka buonso mu dibodiama edi difila kudi Nzambi anyi? Bulelela, anu bu muakadianjila kuamba Malaki, Nzambi wetu ‘mmutunzuluile biibi bia mu diulu ne mmutulokeshile masanka, katuena tukengela bintu bikuabu kabidi.’—Malaki 3:10.
Nshikidilu wa ndongoluelu wa malu
16. (a) Ditshikija dia spiritu wa Yehowa didi diumvuija tshinyi bua tshikondo tshietu etshi? (b) Ntshinyi tshidi matuku atshilualua matulamine?
16 Panyima pa mumane kuamba bua nsombelu wa mparadizu wa bantu ba Nzambi Yoele udi ushisha kufila mulayi wa ditshikija dia spiritu wa Yehowa. Pakatela Petelo mulayi eu mu Pentekoste, wakamba ne: uvua mukumbane mu ‘matuku a ku nshikidilu.’ (Bienzedi 2:17) Ditshikija dia spiritu wa Nzambi kale mu tshikondo atshi diakumvuija ne: matuku a ku nshikidilu akavua matuadije bua ndongoluelu wa malu wa bena Yuda. Ditshikija dia spiritu wa Nzambi pa Izalele wa Nzambi mu siekele wa 20 didi diumvuija ne: tudi mu matuku a ku nshikidilu wa ndongoluelu wa malu wa buloba bujima. Pa kutangila bualu ebu, ntshinyi tshidi matuku atshilualua matulamine? Mulayi wa Yoele udi utungunuka ne kutuambila ne: ‘Nendeje bantu malu a kukema mu diulu ne pa buloba: mashi, kapia ne mulanjilanji wa muîshi. Dîba nedikudimuke mîdima ne ngondo neakudimuke mashi, diambedi dituku adi dinene dia Yehowa, didi dikuatshisha bantu buôwa, kadiyi dianji kulua.’—Yoele 2:30, 31.
17, 18. (a) Ndituku kayi divua dikuatshisha buôwa diakatulukila Yeruzaleme? (b) Dishindika dia dituku dia Yehowa didi dikuatshisha buôwa ditshidi dilua didi ditusaka ku dienza tshinyi?
17 Mu 66 B.B., mêyi aa a mulayi akatuadija kumueneka malelela mu Yudeya pavua malu enda aya kumpala mu mushindu kauyi kutekesha matangile ku nkomenu wa dituku dia Yehowa divua dikuatshisha buôwa dia mu 70 B.B. Mmunyipu muvuabi bikuatshisha buôwa dîba adi bua kuikala munkatshi mua bantu bavua kabayi batumbisha dîna dia Yehowa! Lelu’eu, malu a buôwa adi kumpala, pabutuka ndongoluelu eu wa malu wa buloba bujima ku tshianza tshia Yehowa. Nansha nanku, kudi mushindu wa kupanduka. Mulayi udi utungunuka ne kuamba ne: ‘Palua bualu ebu, muntu yonso [“wabila,” NW] dîna dia Yehowa neasungidibue; bualu bua mu mukuna wa Siona ne mu Yeruzaleme nemuikale bakuabu bapanduke bu muakamba Yehowa; ne munkatshi mua bantu aba badi bashala nemuikale bakuabu badi Yehowa ubikila.’ (Yoele 2:32) Bantemu ba Yehowa badi bushuwa ne dianyisha bua kumanya dîna dia Yehowa, ne badi ne dieyemena dikole dia se: neabapandishe padibu bamubila.
18 Kadi, ntshinyi tshienzeka padi dituku dinene dia kukema dia Yehowa didituta pa bulongolodi ebu ne tshiji tshiadi tshionso? Netumone bualu abu mu tshiena-bualu tshia dilonga tshia ndekelu.
Udi muvuluke anyi?
◻ Ndîba kayi divua Yehowa muitshikijile bantu bende spiritu wende bua musangu wa kumpala?
◻ Ng’amue malu kayi adi umvuija kubila dîna dia Yehowa?
◻ Ndîba kayi divua dituku dinene dia kukema dia Yehowa dilue pa Izalele wa ku mubidi?
◻ Mmunyi mudi Yehowa ubenesha aba badi babila dîna diende lelu’eu?
[Tshimfuanyi mu dibeji 15]
Tshisamba tshipiatshipia tshivua tshiledibue mu Pentekoste wa mu 33 B.B.
[Tshimfuanyi mu mabeji 16, 17]
Ku ntuadijilu wa siekele eu, Yehowa wakitshikijila kabidi bantu bende spiritu wende mu dikumbana dia Yoele 2:28, 29
[Tshimfuanyi mu dibeji 18]
Tudi ne bua kuambuluisha bantu bua babile dîna dia Yehowa