Ndi mupete tshintu tshitambe buimpe kupita ngolo

BU MUDIBI BILONDA KUDI CHARLES MYLTON

Dimue edi Tatu kuambaye ne: “Mbimpe tuetu kutuma Charlie ku Amerike kudi mfranga mienza bu idi ikuama ku mitshi. Udi mua kupeta ndambu ne kututuminayi!”

BUSHUWA, bantu bavua bela meji ne: misesu ya mu Amerike ivua miela ngolo panshi. Mu matuku au nsombelu uvua mubakolele bikole ku Mputu wa ku Est. Baledi banyi bavua ne ferme mukese ne bavua bamune ngombe mikese ne ndambu wa nzolo. Katuvua ne nzembu anyi milonda ya mâyi ku nzubu to. Kadi dîba adi nansha munga muntu kavua nabi pabuipi apu nansha.

Mvua muledibue mu tshimenga tshia Hoszowczyk mu dia 1 Tshiongo 1893, kukadi bidimu pabuipi ne 106. Musoko wetu uvua mu Galicie, provense uvua muikale tshikondo atshi tshitupa tshia ampire wa Autriche-Hongrie. Mpindieu Hoszowczyk udi usanganyibua mu ditunga dia ku Est kua Pologne pabuipi ne ditunga dia Slovaquie ne dia Ukraine. Kuine aku mivu ya hiver ivua mikole ne ivua ne neje ya bungi. Pamvua ne bidimu bu muanda-mutekete, mvua ngenda tshitupa tshia kilometre mujima mutangile ku kasulu muambule kasuyi ne ntubula disoso mu dibue dia mashika bua kupeta mâyi. Mvua nya nawu kumbelu ne Mamu uvua ulamba ne usukula nawu bintu. Uvua usukula bilamba ku kasulu aku pa bipesa binene bia dibue dia mashika.

Mu Hoszowczyk kamuvua tulasa to, kadi ngakalonga bua kuakula tshiena-Pologne, tshiena-Russie, tshiena-Slovaquie ne tshiena-Ukraine. Tuvua bakolele mu ekleziya Orthodokse wa bena Greke, ne mvua ngambuluishamu bu akolite. Kadi nansha pantshivua mupuekele, ngakakokangana ne bansaserdose bavua bamba ne: katuvua ne bua kudia munyinyi mu Ditanu kadi buobu bikale baudia.

Bamue ba ku balunda betu bavua balue ne mfranga ya ku midimu yabu ya mu États-Unis bua kulongoluesha nzubu yabu ne kusumba bintu bia kuenza nabi mudimu ku ferme. Ke bualu buakasaka Tatu bua kuntumaye ku Amerike pamue ne bamue bena mutumba netu bavua balongolola lukuabu luendu lua kuine aku. Pinapu tuvua mu 1907 pamvua ne bidimu 14.

Mujimine mu Amerike

Katupa kîpi ngakabuela mu mazuwa, ne tuakasambuka mbuu wa Atlantike mu mbingu ibidi. Dîba adi, bivua bikengela dolare 20, tshianana bavua ne bua kukupingaja mu ditunga dienu. Mvua ne dolare 20 ya bijanja, ne nenku ngakalua umue wa ku bantu miliyo mivule bavua bapitshile mu Tshidiila tshia Ellis, ku New York, tshibueledi tshia Amerike. Bulelela, mfranga kayivua ikuama ku mitshi to, ne misesu kayivua miela ngolo nansha. Bushuwa, njila mivule kayivua nansha miela kabudimbua to!

Tuakangata kawulu batangile mu tshimenga tshia Johnstown, ku Pennsylvanie. Bantu batuvua nabu bakavua bafike kuine aku kumpala ne bavua bamanye nzubu umvua ne bua kusombela. Lungenyi luanyi luvua lua kumonangana ne yayanyi uvua musombele mu Jerome, ku Pennsylvanie, ungakumvua pashishe ne: uvua mutantshi wa kilometre 25 patupu. Kadi mvua ngamba ne: Yarome pamutu pa kuamba Jerome, bualu mu muakulu wanyi wa ku tshilelelu batu bashindumuna “J” bu “Y.” Muntu nansha umue kavua muanji kumvua bakula bua Yarome, nenku mvua mu ditunga dienyi, ngakula Anglais ne lutatu ne tshiyi ne mfranga ya bungi.

Mvua mpitshisha dinda dionso mu dikeba dia mudimu. Ku biro bia bangatshianganyi ku mudimu, anu bantu babidi anyi basatu pa bantu ba bungi bavua bele mulongo pambelu ke bavua mua kupeta mudimu. Nenku dituku dionso mvua ngalukila ku nzubu bua kudilongela Anglais ku diambuluisha dia imue mikanda. Imue misangu mvua mpeta midimu ya lukasa lukasa, kadi ngondo mivule yakapita, ne mvua mutule mfranga yanyi pabuipi ne yonso.

Disangila ne bana betu

Dimue dituku ngakapitshila ku nzubu wa tshilala benyi uvua ne bare pabuipi ne ngala wa kawulu. Bushuwa biakudia bivua bituma dipembu dimpe! Mampa, sosise, ne bintu bikuabu bavua babifila tshianana mu bare au pavua muntu usumba maluvu, avua ne mushinga wa santime itanu ku vere munene. Nansha mumvua ne bidimu bipuekele, musumbishi wa mu bare au wakangumvuila luse ne kunsumbishaye maluvu.

Pamvua munkatshi mua didia, bamue bantu balume bakalua bamba ne: “Nuaku maluvu ebe lukasa lukasa! Kawulu kadi kaya ku Jerome.”

Meme kuebeja ne: “Udi wamba ne: ku Yarome anyi?”

Buobu kungandamuna ne: “Tòo, Jerome.” Dîba adi ke dingakamanya muaba uvua yayanyi musombele. Bushuwa, mu bare au ngakapetangana ne munga muntu uvua musombele mu musesu umue nende! Nenku ngakasumba tike wa kawulu ne ndekelu wa bionso meme kupeta yayanyi.

Yaya ne bayende bavua batangila nzubu wa bumbudi ba makala a muinshi mua buloba, ne ngakasomba nabu. Bakampetela mudimu wa kutangila mpompi uvua wimansha mâyi pambelu pa tshina. Dîba dionso divuayi ulekela kutumika, mvua ne bua kubikila mulongolodi. Bavua bamfuta santime 15 ku dituku. Pashishe ngakenza mudimu mu njila wa njanja, muaba uvuabu benza tushola, ne kabidi bu mukubi wa bantu ne bintu. Pashishe ngakaya mu tshimenga tshia Pittsburgh muvua mukuluanyi Steve musombele. Kuine aku, tuakenza mudimu mu biapu bidi bienza biamu bikole. Tshivua muanji kupeta ndambu wa mfranga ya kutuma kuetu to.

Dîku ne madilu

Dimue edi pamvua mutangile ku mudimu, ngakamona nsongakaji kampanda muimane kumpala kua nzubu wa muaba uvuaye wenzela mudimu. Ngakadiambila ne: ‘Mulenga wa dikema.’ Panyima pa mbingu isatu, mu 1917, tuakaselangana ne Helen. Mu bidimu dikumi biakalonda, tukavua ne bana basambombo, umue wa kudibu wakafua patshivuaye mutoke.

Mu 1918 kumpanyi wa Pittsburgh Railways wakangangata ku mudimu bu muendeshi wa ndalasine (draisine). Pabuipi ne nzubu munene wa ditekela ndalasine kuvua nzubu wa tshidiilu muvua muntu mua kupeta dikopo dia kafe. Munda, bantu balume babidi bena Greke bena tshidiilu atshi bavua bamueneka bu bavua kabayi nebe bualu wewe mulombeshe tshintu kampanda, anu biakuyishabu malu a mu Bible. Mvua mbamba ne: “Nudi nusua kungambila ne: bantu bonso mbabi anu nuenu babidi ke badi bakane anyi?”

Bavua bamba ne: “Ee, ditangidila mu Bible!” Kadi tshikondo atshi bakapangila bua kuntuisha.

Bia dibungama, mu 1928, disama diakakuata Helen wanyi munanga. Bua kumona mua kutabalela bana bimpe, ngakaya nabu bua kusombabu kua yaya ne bayende mu Jerome. Tshikondo atshi bavua basumbe ferme. Mvua nya kutangila bana banyi misangu mivule ne mfila mfranga ku ngondo yonso bua kubasumbilabu biakudia. Mvua mbatumina kabidi bilamba. Bia dibungama, nsombelu wa Helen wakabipa bikole, ne wakafua mu dia 27 Tshimungu 1930.

Ngakadimona nkayanyi ne muikale mu dikenga. Pangakaya kudi nsaserdose bua kuenza malongolola a diya ku nkita, wakamba ne: “Kutshiena kabidi muena mu ekleziya eu to. Kuena mufute mfranga kukadi kupite tshidimu tshijima.”

Meme kumumvuija ne: mukajanyi mmusame munkatshi mua matuku a bungi ne se: mvua mupeshe bana banyi mfranga yonso ya pa mutu bua kuelabu mu ekleziya wa mu Jerome. Kadi kumpala kua nsaserdose au kuitabaye bua kulongola diya ku nkita, mvua ne bua kusomba dolare 50 bua kufuta mabanza anyi a mu ekleziya. Nsaserdose eu uvua ukeba kabidi dolare 15 ya pa mutu bua kuenzela Misa kumbelu kua yayende wa mukajanyi kuvua balunda ne bena dîku balongolole bua kudisangishila bua kulayangana ne Helen. Tshivua ne mushindu wa kupeta dolare 15 to, kadi nsaserdose eu wakitaba bua yeye kuenza Misa bu meme mua kumupesha mfranga dituku dia difutu.

Pakakumbana dituku dia difutu, mvua ne bua kutula mfranga eyi bua kusumbila bana bisabata ne bilamba bua kalasa. Panyima pa mbingu bu ibidi, nsaserdose eu wakabuela mu ndalasine wanyi. Wakamba ne: “Utshidi ne dibanza dianyi dia dolare 15.” Pashishe pakatulukaye muaba uvuaye ushadila, wakakana wamba ne: “Ndi nya kudi mfumuebe wa mudimu ne ngangata mfranga mu difutu diebe.”

Ku ndekelu kua mudimu wa dituku adi, ngakaya kudi mfumuanyi wa mudimu ne meme kumuambila tshivua tshipitakane. Nansha muvuaye muena Katolike, wakamba ne: “Nsaserdose au yeye mulue muaba eu, nemmuambe malu adi mu meji anyi emu!” Biakansaka bua kuela meji ne: ‘Bansaserdose mbasue anu mfranga yetu, kadi kabatu batulongesha bualu nansha bumue bua mu Bible to.’

Dilonga bulelela

Musangu mukuabu umvua mu nzubu wa tshidiilu uvuabu batangila kudi bena Greke babidi abu, tuakayukila bualu buvua nsaserdose mungenzele. Bu tshipeta, ngakatuadija kulonga ne Balongi ba Bible, muvuabu babikila Bantemu ba Yehowa dîba adi. Mvua nshala mutabale butuku bujima mbala Bible ne mikanda idi imumvuija. Ngakalonga ne: Helen kavua ukenga mu mpurgatoriyo, bu muvua nsaserdose au muambe to, kadi uvua mulale mu lufu. (Yobo 14:13, 14; Yone 11:11-14) Bushuwa, mvua mupete tshintu tshitambe buimpe kupita ngolo​—tshivua bulelela!

Panyima pa mbingu mivule, mu tshisangilu tshianyi tshia kumpala ne Balongi ba Bible mu Garden Theatre mu Pittsburgh, ngakela tshianza muulu ne kuamba ne: “Dilolo edi ndi mulonge malu a bungi adi atangila Bible kupita amvua mulonge mu bidimu bionso bindi muenze mu ekleziya.” Pashishe, pakebejabu bua kumanya muntu uvua musue kuenza mudimu wa buambi dituku divua dilonda, ngakela kabidi tshianza muulu.

Nenku mu dia 4 Kasuamansense 1931, ngakaleja didilambula dianyi kudi Yehowa mu batismo wa mu mâyi. Matuku au ngakapeta mushindu wa kufutshila nzubu ne kuangata bana bua kusomba nabu, meme kuangata muena mudimu bua kubatabalela. Nansha mumvua ne majitu a dîku, kubangila mu Tshiongo 1932 too ne mu Kabalashipu 1933, ngakadifila mu mudimu wa pa buawu uvuabu babikila ne: mudimu wa buambuluishi, mumvua ngenza mêba 50 too ne ku 60 ku ngondo yonso, ngambila bakuabu malu a mu Bible.

Tshikondo atshi ngakatuadija kutuishila mêsu pa nsongakaji kampanda mulenga umvua mmona misangu yonso ubuela mu ndalasine wanyi mu diya ne mu dialukila ku mudimu. Mêsu anyi ne ende avua asambakena mu lumuenu luanyi lua dimuena tshianyima. Ke mushindu utuakapetangana ne Mary. Tuakatantshilangana ne tuetu kuselangana mu Tshimungu 1936.

Mu 1949 dilala bikole mu mudimu eu diakampetesha mushindu wa kusungula mpungi wa mudimu wakangambuluisha bua kuenza bumpanda-njila, mudibu babikila mudimu wa ku dîba ne ku dîba. Muananyi wa bakaji wa mukala, Jean, uvua mutuadije kuenza bumpanda-njila mu 1945, ne tuakenza nende bumpanda-njila pamue. Pashishe, Jean kupetanganaye ne Sam Friend, uvua muikale usadila ku Betele, tshilombuelu tshia buloba bujima tshia Bantemu ba Yehowa ku Brooklyn, mu New York.a Bakaselangana mu 1952. Ngakatungunuka ne kuenza bumpanda-njila mu Pittsburgh ne ngakalombola malonga mavule a Bible, munga musangu mvua ndonga ne mêku 14 ku lumingu luonso. Mu 1958, ngakapeta pansio ku mudimu wanyi wa diendesha ndalasine. Panyima apu, bumpanda-njila buakalua bupepele, bualu tshivua ne bua kuenza kabidi ku dituku mêba muanda-mukulu a mudimu wa ku mubidi nansha.

Mu 1983, disama diakakuata Mary. Ngakateta kumutabalela bu muvuaye muntabalele pende munkatshi mua bidimu bitue ku 50. Ndekelu wa bionso, wakafua mu dia 14 Kabitende 1986.

Dipingana kuetu kundela

Mu 1989, Jean ne Sam bakaya nanyi ku mpungilu mu Pologne. Tuakakumbula kabidi muaba umvua mukolele. Pavua bena Russie bakuate tshitupa atshi tshia buloba, bakashintulula mêna a bimenga ne kuyabu ne bantu mu matunga makuabu. Bavua baye ne umue wa ku ba-tutuanyi ku Istanbul ne yayanyi mukuabu ku Russie. Ne bantu batuakebeja kabavua bamanye dîna dia musoko wetu nansha.

Ne ngakamanya imue mikuna ivua imuenekela kule. Patuakasemena pabuipi, ngakajingulula bimanyinu bikuabu​—kakunakuna, masangu a njila, ekleziya, tshilamba tshiela pa musulu. Diakamue, tshiakatukemesha ntshia se: tuakamona tshimanyinu tshivua tshiamba ne: “Hoszowczyk”! Matuku makese kumpala, ba-Koministe bakavua bajimije bukole buabu, ne bavua bapingaje mêna a ku ntuadijilu.

Nzubu wetu kavuaku kabidi to, kadi kuvua kushale mfulu uvuabu batumika nende bua kulambila pambelu, mubuele mu buloba tshitupa. Panyima ngakafunkuna mutshi munene ne kuamba ne: “Tangilayi mutshi wawa. Ngakaukuna bangabanga ne meme kuya ku Amerike. Tangilayi mudiwu mulue munene!” Panyima tuakaya mu nkita, tuenda tukeba mêna a bena dîku, kadi katuakamona dîna nansha dimue.

Ndi nteka bulelela pa muaba wa kumpala

Pakafua bayende wa Jean mu 1993, wakangebeja bingikale mvua musue bua umbuke ku Betele bua kuntabalela. Ngakamuambila ne: abu nebuikale bualu butambe bubi buvuaye mua kuenza, ne meji anyi atshidi muomumue. Ngakadisombela too ne pangakakumbaja bidimu 102, kadi pashishe biakakengela bua meme kuya mu nzubu wa bakulakaje. Ntshidi mukulu mu tshisumbu tshia Bellevue mu Pittsburgh, ne bana betu batu balua kungangata bua kuya nanyi mu bisangilu ku Nzubu wa Bukalenge mu Dia lumingu dionso. Nansha mudi mudimu wanyi wa buambi muikale mpindieu ne mikalu, dîna dianyi didi pa liste wa bampanda-njila badi benza mêba mashadile.

Munkatshi mua bidimu bivule, ndi mubuele mu tulasa tua pa buatu tua dilongesha batangidi tulongolola kudi Société Watch Tower. Mu ngondo wa Tshisua-munene wa 1997, mvua mubuele mu bimue bitupa bia Kalasa ka Mudimu wa Bukalenge bua bakulu ba tshisumbu. Ne mu dia 11 ngondo wa Tshisanga udi mupite eu, Jean wakaya nanyi mu Tshivulukilu tshia lufu lua Kristo, mu musekelelu muntu ndia ne nnua bimanyishilu tshidimu tshionso katshia mu 1931.

Bamue ba ku bantu bandi mulonge nabu Bible badi basadila mpindieu bu bakulu, bakuabu mba misionere mu Amérique du Sud, ne banga bakadi ne bankana, basadila Nzambi ne bana babu. Basatu ba ku bana banyi​—Mary Jane, John ne Jean—​pamue ne bana babu ba bungi ne bankana babu badi basadila Yehowa Nzambi ne lulamatu. Dilomba dianyi ndia se: dimue dituku muananyi mukuabu wa bakaji ne bankana banyi badi bashale ne bana babu benze bia muomumue.

Mpindieu undi ne bidimu 105, ndi anu nkankamija muntu yonso bua kulonga Bible ne kuambila bakuabu malu adiye mulonga. Eyowa, ndi mutuishibue ne: wewe mushale pabuipi ne Yehowa, kuakuedibua mâyi ku makasa nansha. Nenku wewe pebe udi mua kupeta tshintu tshitambe buimpe kupita ngolo udi ujimina​—bulelela budi butuambuluisha bua kudia malanda mashême ne Mufidi wa Muoyo Yehowa Nzambi.

[Mêyi adi kuinshi]

[Tshimfuanyi mu dibeji 25]

Pamvua ngendesha ndalasine

[Tshimfuanyi mu dibeji 26]

Ku nzubu wa bakulakaje kundi musombele mpindieu

[Tshimfuanyi mu dibeji 27]

Tshimanyinu tshia mu njila tshituakasangana mu 1989