TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE tshia Watchtower
TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE
tshia Watchtower
Tshiluba
  • BIBLE
  • MIKANDA
  • BISANGILU
  • w98 15/10 dib. 8-13
  • Yeruzaleme​—‘Musoko wa Mukalenge munene’

Kakuena filme nansha umue mu tshitupa etshi to.

Tshilema ntshienzeke mu diambula dia filme.

  • Yeruzaleme​—‘Musoko wa Mukalenge munene’
  • Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1998
  • Tumitu tua bualu
  • Bintu bia muomumue
  • Muaba wa “nkuasa wa Yehowa”
  • Ditalala pashishe dibutuka
  • Muluisha kudi bena mutumba bena bitendelelu bia dishima
  • Masiya udi umueneka!
  • Malu avua aleja ditalala dia tshiendelele
  • Yeruzaleme udi muakanyine dîna diende
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1998
  • Tshimenga tshidi tshikenka
    Buakabuluibua—Nkomenu wabu munene ukadi pabuipi!
Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1998
w98 15/10 dib. 8-13

Yeruzaleme​—‘Musoko wa Mukalenge munene’

‘Kanuditshipi kudi Yeruzaleme, bualu bua Yeruzaleme udi musoko wa Mukalenge munene.’​—MATAYO 5:34, 35.

1, 2. Mbualu kayi budi mua kukolela bamue bantu bua kumvua pa bidi bitangila Yeruzaleme?

YERUZALEME​—dîna edi ditu dijula majiya munda mua bantu ba bitendelelu bishilangane. Bushuwa, muntu nansha umue wa kutudi kêna mua kupua tshimenga etshi tshia kale muoyo to, bualu misangu mivule batu batshitela mu ngumu. Kadi bia dibungama, luapolo mivule idi ileja ne: Yeruzaleme katu muikale anu muaba wa ditalala nansha.

2 Bualu ebu budi mua kukolela bamue babadi ba Bible bua kubumvua. Kale, dîna dia mu tshikoso dia Yeruzaleme divua Salema, mmumue ne: “ditalala.” (Genese 14:18; Musambu 76:2; Ebelu 7:1, 2) Nenku udi mua kudiebeja ne: ‘Bua tshinyi mu bikondo bidi panshi ebi tshimenga tshikale ne dîna edi tshivua tshipangile ditalala nunku?’

3. Nkuepi kutudi mua kupeta mamanyisha a kueyemena adi atangila Yeruzaleme?

3 Bua kuandamuna lukonko alu, bidi bitukengela kupingana tshianyima mutantshi mule mu miyuki ya kale ne kulonga malu adi atangila Yeruzaleme wa mu bikondo bia kale. Kadi bamue badi mua kuela meji ne: ‘Katuena ne dîba dia kulonga miyuki ya kale nansha.’ Kadi dimanya dijalame dia muyuki wa kale wa Yeruzaleme didi ne mushinga buetu tuetu bonso. Bible udi ufila kabingila mu mêyi aa: ‘Malu onso akafundabu diambedi akafundibua bua kutuyisha, bua tuetu tuikale ne ditekemena bua ditantamana dietu ne bua busambi bua mu [“Mifundu”, NW].’ (Lomo 15:4) Dimanya dia mu Bible pa malu a Yeruzaleme didi mua kutusamba ne kutupesha ditekemena dia ditalala, ki ng’anu mu tshimenga etshi kadi pa buloba bujima.

Muaba wa “nkuasa wa Yehowa”

4, 5. Mmunyi muvua Davidi muambuluishe bua Yeruzaleme kuikalaye ne mushinga munene mu dikumbana dia dilongolola dia Nzambi?

4 Mu siekele wa 11 K.B.B., Yeruzaleme wakenda lumu pa buloba bujima bu tshimenga tshikulu tshia tshisamba tshivua mu bukubi ne mu ditalala. Yehowa Nzambi uvua muambe bua kuelabu nsongalume Davidi manyi bu mukalenge wa Izalele​—tshisamba atshi tshia kale. Bikale ne tshilombuelu tshia mbulamatadi mu Yeruzaleme, Davidi ne ndelanganyi yende ya mu dîku dia bumfumu bakalua kusomba ‘mu nkuasa wa bukalenge bua Yehowa,’ anyi “mu nkuasa wa Yehowa.”​—1 Kulondolola 28:5; 29:23.

5 Davidi mutshinyi wa Nzambi​—muena Izalele wa mu tshisa tshia Yuda—​wakanyenga Yeruzaleme ku bianza bia bena Yubuse batendeledi ba mpingu. Tshikondo atshi, tshimenga etshi tshivua anu pa kakunakuna kabikila ne: Siona, kadi dîna adi diakalua dia Yeruzaleme mene. Mu bungi bua matuku, Davidi wakatuma dîyi bua balue ne mushete wa tshipungidi tshia Nzambi tshienza ne Izalele mu Yeruzaleme, kuutekabu mu ntenta. Bidimu bivule kumpala, Nzambi uvua wakuila mu divuba divua pa mutu pa Mushete au wa tshijila uyukila ne muprofete wende Mozese. (Ekesode 25:1, 21, 22; Lewitiki 16:2; 1 Kulondolola 15:1-3) Mushete au uvua uleja dikalaku dia Nzambi, bualu Yehowa ke uvua Mukalenge mulelela wa Izalele. Nenku mu ngumvuilu ibidi, bavua mua kuamba ne: Yehowa Nzambi uvua ukokeshila mu tshimenga tshia Yeruzaleme.

6. Ndilaya kayi divua Yehowa muenze bua Davidi ne Yeruzaleme?

6 Yehowa wakalaya Davidi ne: bukalenge bua nzubu wende wa bumfumu, buleja kudi Siona anyi Yeruzaleme, kabuvua ne bua kushikila nansha. Ebi bivua biumvuija ne: kankanunuina ka Davidi kavua ne bua kupiana bukenji bua kukokesha kashidi bu Muela Manyi wa Nzambi​—Masiya anyi Kristo.a (Musambu 132:11-14; Luka 1:31-33) Bible udi usokolola kabidi ne: mupianyi eu wa kashidi wa “nkuasa wa Yehowa” uvua ne bua kukokesha bisamba bionso, ki ng’anu Yeruzaleme nkayende to.​—Musambu 2:6-8; Danyele 7:13, 14.

7. Mmunyi muvua Mukalenge Davidi mutume ntendelelu mukezuke kumpala?

7 Madikolela menza bua kutonkola Mukalenge Davidi muela manyi wa Nzambi akapangila. Kadi wakatshimuna bisamba bia bena lukuna, ne wakalabaja mikalu ya Buloba Bulaya too ne ku mukalu uvua Nzambi mubaleje. Davidi wakatumika ne nsombelu eu bua kutuma ntendelelu mukezuke kumpala. Ne misambu mivule ya Davidi idi itumbisha Yehowa bu Mukalenge mulelela mu Siona.​—2 Samuele 8:1-15; Musambu 9:1, 11; 24:1, 3, 7-10; 65:1, 2; 68:1, 24, 29; 110:1, 2; 122:1-4.

8, 9. Mmunyi muvua ntendelelu mukezuke wa mu Yeruzaleme mudiunde bikole mu bukokeshi bua Mukalenge Solomo?

8 Mu bukokeshi bua Solomo muana wa Davidi, ntendelelu wa Yehowa wakadiunda bikole. Solomo wakalabaja Yeruzaleme mutangile ku Nord too ne ku kakunakuna ka Moriya (muaba udi Dôme du Rocher wa lelu). Pa muaba eu mutambe kutumbuka, Solomo uvua ne diakalenga dia kuibakapu ntempelo mulengele bua kusamuna Yehowa. Bakateka mushete wa tshipungidi mu Mutambe Bunsantu wa ntempelo au.​—1 Bakelenge 6:1-38.

9 Bena mu tshisamba tshia Izalele bavua bapeta ditalala pavuabu batua ntendelelu wa Yehowa nyama ku ku mikolo ne muoyo mujima. Ntendelelu eu uvua mushindamene mu Yeruzaleme. Mifundu idi yumvuija nsombelu eu bimpe yamba ne: ‘Bena Yuda ne bena Izalele bakadi bungi [bu] bua nsenga ya ku muelelu wa mâyi manene; badia, banua, basanka. Yeye [Solomo] wakadi ne ditalala ku nseke yonso yakadi minyunguluke. Bena Yuda ne bena Izalele bonso bakashikama talalaa, muntu ne muntu muinshi mua muonji wende wa tumuma tua mutshi wa mfigi.’​—1 Bakelenge 4:20, 24, 25.

10, 11. Mmunyi mudi bintu bia kale bisokolola bijadika tshidi Bible wamba bua Yeruzaleme pavua Solomo ukokesha?

10 Bintu bia kale bisokolola bidi bileja ne: muyuki eu wa dilubuluka dia bukokeshi bua Solomo mmulelela. Mu mukanda wende kampanda, Mulongeshi Yohanan Aharoni udi wamba ne: “Bubanji buvua bubuela mu lubanza lua bumfumu bufumina ku nseke yonso, ne bungenda buvua butanta . . . biakafila dishintuluka dia lukasa ne dia patoke mu kanungu konso ka nshidimukilu. . . . Dishintuluka mu nshidimukilu . . . didi dimuenekela ki ng’anu mu divulangana dia bintu kadi nangananga kabidi mu mabumba. . . . Ngenzelu wa mabungu ne mushindu wa diosha bilengeja bimpe menemene.”​—The Archaeology of the Land of Israel.

11 Bia muomumue, Jerry M. Landay wakafunda ne: “Mu bukokeshi bua Solomo, nshidimukilu wa bena Izalele wakatanta bikole mu bidimu makumi asatu kupita muvuayi mutante mu bidimu nkama ibidi bikavua bipite. Muaba uvuabu basokolole bintu bia kale bia mu tshikondo tshia Solomo tudi tusanganapu bishadile bia nzubu minene, bimenga bialabale ne ngumbu ya mupimbu, divulangana dia turtié tua disombela tuikale ne nzubu milamakane mibaka bimpe ya bena kantu ku bianza, malu adi aleja dimanya kuenza mudimu wa difumba mabungu. Tudi tusangana kabidi bishadile bia bintu bifumba bilenga bia miaba ya kule, bimanyinu bia bungenda bukole bua buloba bujima.”​—The House of David.

Ditalala pashishe dibutuka

12, 13. Mmunyi muakenzekabi bua kabatungunuki ne kutua ntendelelu mulelela nyama ku mikolo mu Yeruzaleme?

12 Ditalala ne dilubuluka dia Yeruzaleme, tshimenga tshivua ne sanktiwere wa Yehowa, bivua muanda muakanyine kuenzela masambila. Davidi wakafunda ne: ‘Nulombele Yeruzaleme ditalala. Badi bakunanga bikale ne diakalengele. Ditalala dikale munda mua ngumbu yebe, diakalengele dikale mu nzubu ya bakalenge bebe. Bua malu a bana betu ne a balunda banyi, nengambe bianyi ne: Ditalala dikale munda muebe.’ (Musambu 122:6-8) Nansha muvua Solomo ne diakalenga dia kuibaka ntempelo mulengele mu tshimenga atshi tshia ditalala, ndekelu wa bionso wakasela bakaji bampangano ba bungi. Ku bukulakaje buende, bakaji aba bakamufikisha ku dilonda ntendelelu wa nzambi ya dishima ivuaku tshikondo atshi. Butontolodi ebu buvua ne bipeta bibi pa tshisamba tshijima, buakumbusha ditalala dia bushuwa dia tshimenga etshi ne dia bavua basombelamu.​—1 Bakelenge 11:1-8; 14:21-24.

13 Ku ntuadijilu mu bukokeshi bua Roboame muana wa Solomo, bisa dikumi biakatomboka ne kuenzabi bukalenge bua Izalele bua ku Nord. Bua ntendelelu wabi wa mpingu, Nzambi wakalekela bua ditunga dia Assyrie kutonkoladi bukalenge abu. (1 Bakelenge 12:16-30) Bukalenge bua Yuda bua bisa bibidi bua ku Sud buakatungunuka ne kuikala bushindamene mu Yeruzaleme. Kadi mu bungi bua matuku benamu pabu bakela ntendelelu mukezuke nyima, nenku Nzambi wakalekela bua bena Babilone kubutulabu tshimenga atshi tshitomboke mu 607 K.B.B. Munkatshi mua bidimu 70 bena Yuda bakakenga bu bapika mu Babilone. Nenku bua luse lua Nzambi, bakabanyishila bua kupingana ku Yeruzaleme ne kuasulula ntendelelu mulelela.​—2 Kulondolola 36:15-21.

14, 15. Mmunyi muvua Yeruzaleme mupetulule muaba wa mushinga panyima pa bupika bua mu Babilone, kadi kuvua dishintuluka kayi?

14 Panyima pa bidimu 70 bivua tshimenga etshi tshishale munda mutupu, bisonsa bikavua bibuikile bibuwa bia nzubu. Lumbu lua Yeruzaleme luvua lupuke, ne kuvua masoso manene miaba ivua biibi ne bibumba bivua bibimanyike. Kadi bena Yuda bavua bapingana bakapeta muoyo mukole. Bakibaka tshioshelu muaba uvua ntempelo wa kumpala ne kutuadijabu kufila milambu ya ku dituku dionso kudi Yehowa.

15 Eu uvua ntuadijilu mulenga, kadi Yeruzaleme au muasulula kavua ne tshia kuikala kabidi tshimenga tshikulu tshia bukalenge buikale ne kankanunuina ka Mukalenge Davidi kasombe mu nkuasa nansha. Kadi bena Yuda bavua bakokesha kudi ngovena muteka kudi babatshimunyi bena Babilone ne bavua ne bua kufuta bitadi kudi bamfumu babu bena Perse. (Nehemiya 9:34-37) Nansha muvuaye ‘mudiata muinshi mua makasa,’ Yeruzaleme utshivua tshimenga tshimuepele pa buloba bujima tshianyisha kudi Yehowa Nzambi mu mushindu wa pa buawu. (Luka 21:24) Bu muvuaye nsangilu wa ntendelelu mukezuke, Yeruzaleme uvua kabidi tshimfuanyi tshia bukenji bua Nzambi bua kuleja bumfumu buende bukulu pa buloba ku butuangaji bua kankanunuina ka Mukalenge Davidi.

Muluisha kudi bena mutumba bena bitendelelu bia dishima

16. Bua tshinyi bena Yuda bavua bafume mu Babilone bakimanyika diasulula diabu dia Yeruzaleme?

16 Katupa kîpi bena Yuda bavua bafume mu bupika ne balue mu Yeruzaleme bakasa tshishimikidi tshia ntempelo mupiamupia. Kadi bena mutumba balondi ba bitendelelu bia dishima bakatumina Mukalenge wa bena Perse Atashasete mukanda wa dibanyangila nawu lumu, bamba ne: bena Yuda bavua mua kutomboka. Nenku Atashasete wakakandika bua kabibaki kabidi mu Yeruzaleme. Udi mua kuela meji ne: bu wewe musombele mu tshimenga atshi dîba adi, uvua ne tshia kuikala mudiebeje tshivua matuku atshivua alua malamine Yeruzaleme. Anu muakenzekabi, bena Yuda bakimanyika luibaku lua ntempelo ne kuluabu kuditua ne muoyo mujima mu bipatshila biabu bia ku mubidi.​—Ezela 4:11-24; Hagai 1:2-6.

17, 18. Nku diambuluisha dia banganyi kuvua Yehowa mutabalele bua se: bibakulule Yeruzaleme?

17 Bidimu bitue ku 17 panyima pa dipingana diabu, Nzambi wakajula baprofete aba: Hagai ne Zekâya, bua kulongolola ngelelu wa meji wa bantu bende. Bena Yuda bakanyingalala ne bakatuadija kuibakulula ntempelo tshiakabidi. Dîba adi, Darius ukavua mulue mukalenge wa Perse. Wakakonkonona dîyi divua Sirise muele bua se: bibakulule ntempelo wa Yeruzaleme. Darius wakatumina bena mutumba ba bena Yuda mukanda, ubadimuija bua ‘kabafiki pabuipi ne Yeruzaleme’ ne bua bafile mfranga ya ku bitadi bilambula mukalenge bua kumonabu mua kujikija mudimu wa luibaku.​—Ezela 6:1-13.

18 Bena Yuda bakajikija ntempelo mu tshidimu tshia 22 tshia dipingana diabu. Udi mua kumvua ne: muanda eu munene uvua ne bua kuikala bualu bua kusekelela ne disanka divule. Kadi mu mushindu mualabale, Yeruzaleme ne ngumbu yende bitshivua anu bibuwa. Bakatabalela bimpe tshimenga etshi “mu matuku a Nehemiya gouverneur, ne a Ezela muakuidi ne mufundi.” (Nehemiya 12:26, 27) Mbimueneke ne: ku ndekelu kua siekele muitanu K.B.B., bakibakulula Yeruzaleme yonso nkong bu tshimenga tshinene tshia bantu ba kale.

Masiya udi umueneka!

19. Mmunyi muvua Masiya muitabe muaba wa pa buawu wa Yeruzaleme?

19 Kadi tusambukayi imue siekele batangile ku muanda wa mushinga munene, diledibua dia Yezu Kristo. Muanjelu wa Yehowa Nzambi uvua muambile mamuende wa Yezu patshivuaye kamama ne: ‘[“Yehowa,” NW] Nzambi neamupe nkuasa wa butumbi wa tatu wende Davidi; bukalenge buende kabuena ne tshishikidilu.’ (Luka 1:32, 33) Kunyima kua bidimu bia bungi, Yezu wakenza Muyuki wende muende lumu wa pa mukuna. Mu muyuki eu, wakakankamija ne kufila mibelu pa biena-bualu bia bungi. Tshilejilu, wakabela bateleji bende bua bakumbaje mitshipu yabu kudi Nzambi, kadi bikale badimuke bua kabaditu mu dienza mitshipu ya patupu. Yezu wakamba ne: ‘Nuenu nuakumvua dîyi diakambilabu bantu ba kale ne: Kuditshipi tshianana, wenzele Nzambi mitshipu yebe; kadi meme ndi nnuambila ne: Kanuditshipi; ne nkudi diulu, bualu bua diulu didi nkuasa wa butumbi wa Nzambi; ne nkudi buloba, bualu bua buloba budi tshitekelu tshia makasa ende: ne nkudi Yeruzaleme, bualu bua Yeruzaleme udi musoko wa Mukalenge munene.’ (Matayo 5:33-35) Mbia mushinga muvua Yezu muitabe muaba wa pa buawu wa Yeruzaleme​—muaba uvua nawu tshimenga etshi munkatshi mua siekele ya bungi. Eyowa, uvua ‘musoko wa Mukalenge munene,’ Yehowa Nzambi.

20, 21. Ndishintuluka kayi dinene diakenzeka mu mmuenenu wa bantu ba bungi bavua basombele mu Yeruzaleme?

20 Pabuipi ne ku ndekelu kua muoyo wende wa pa buloba, Yezu wakadileja kudi bantu bavua basombele mu Yeruzaleme bu Mukalenge wabu mutekibue mu mushindu muakanyine. Bua muanda au wa ditshionkomokela, bantu bavule bakela mbila ne disanka ne: “Eu udi ulua mu dîna dia Yehowa abeneshibue! Bukalenge bulualua bua tatu wetu Davidi bubeneshibue!”​—Mâko 11:1-10, NW; Yone 12:12-15.

21 Kadi lumingu lujima kaluyi luanji kukumbana, misumba eyi yakalekela bamfumu ba malu a Nzambi ba mu Yeruzaleme bayisaka bua kukudimukila Yezu. Wakadimuija ne: tshimenga tshia Yeruzaleme ne tshisamba tshijima bivua ne bua kujimija muaba wabi wa pa buawu kumpala kua Nzambi. (Matayo 21:23, 33-45; 22:1-7) Tshilejilu, Yezu wakamanyisha ne: ‘Yeruzaleme, Yeruzaleme, udi ushipa baprofete, udi ukuma bakukutuminabu mabue! Misangu ya bungi ngakasua kusangisha bana bebe bu mudi nzolo usangisha bana bende mu mapuapua ende, kadi nuenu nuakapidia. Nzubu wenu udi mushale patupu.’ (Matayo 23:37, 38) Mu tshikondo tshia Pasaka wa mu 33 B.B., bakashipesha Yezu kudi baluishi bende kakuyi bualu pambelu pa Yeruzaleme. Nansha nanku, Yehowa wakabisha Muela Manyi wende ne wakamutumbisha pa kumupesha muoyo kauyi kufua wa mu nyuma mu Siona wa mu diulu, bualu budi mua kutupetesha tuetu bonso masanka.​—Bienzedi 2:32-36.

22. Kunyima kua lufu lua Yezu, mvese ya bungi ivua yakula bua Yeruzaleme ivua itangila tshinyi?

22 Kubangila anu tshikondo atshi, milayi ya bungi idi kayiyi mianji kukumbana bua Siona anyi Yeruzaleme, tudi mua kuyumvua bu idi itangila ndongoluelu ya mu diulu anyi balondi ba Yezu bela manyi. (Musambu 2:6-8; 110:1-4; Yeshaya 2:2-4; 65:17, 18; Zekâya 12:3; 14:12, 16, 17) Mvese ya bungi idi yakula bua ‘Yeruzaleme’ anyi “Siona” mifunda panyima pa lufu lua Yezu idi bushuwa ne ngumvuilu wa mu tshimfuanyi ne kayena itangila tshimenga anyi muaba wetu wa bushuwa eu nansha. (Galatia 4:26; Ebelu 12:22; 1 Petelo 2:6; Buakabuluibua 3:12; 14:1; 21:2, 10) Tshijadiki tshia ndekelu tshia se: Yeruzaleme katshivua ‘musoko wa Mukalenge munene’ tshiakamueneka mu 70 B.B. pavua biluilu bia bena Roma bimubutule, anu bu muvua Danyele ne Yezu Kristo bamanyishe mu milayi. (Danyele 9:26; Luka 19:41-44) Nansha bafundi ba Bible peshi Yezu muine kabakamanyisha ne: kuvua ne bua kuenzeka diasulula dikuabu dia Yeruzaleme wa pa buloba muikale ne dianyisha dia pa buadi dia kudi Yehowa Nzambi divuaye nadi kumpala nansha.​—Galatia 4:25; Ebelu 13:14.

Malu avua aleja ditalala dia tshiendelele

23. Bua tshinyi tutshidi anu ne bua kutabalela malu adi atangila Yeruzaleme?

23 Bamane kulondolola muyuki wa kale wa Yeruzaleme wa pa buloba, muntu kêna mua kuvila ne: tshimenga etshi katshivua tshiakanyine diumvuija dia dîna diatshi​—“Muaba [anyi Tshishimikidi] tshia Ditalala mu Mishindu Ibidi”—​mu bukokeshi bua ditalala bua Mukalenge Solomo. Kadi abu buvua anu bualu buvua buleja ditalala ne dilubuluka biapetabu mu katupa kîpi emu kudi bantu badi banange Nzambi bikala ne muoyo pa buloba buandamuna mparadizu.​—Luka 23:43.

24. Ntshinyi tshitudi mua kulongela ku nsombelu ivuaku pavua Solomo ukokesha?

24 Musambu wa 72 udi uleja nsombelu ivuaku mu bukokeshi bua Mukalenge Solomo. Kadi musambu eu mulengele udi tshiprofete tshia mabenesha apeta bukua-bantu mu bukokeshi bua Masiya, Yezu Kristo. Mufundi wa misambu wakimba bua bualu buende ne: ‘Mu matuku ende bantu bakane nebikale ne diakalengele, ditalala divule nedikaleku too ne pajimina ngondo tshiendelele. Neapandishe mukengedi wa bintu padileye kudiye, neapandishe muntu mupele udi kayi ne mukuatshishi. Neafuile udi mutekete ne udi ukengela dikuatshisha luse, neasungile mioyo ya bakengedi. Neapikule mioyo yabu ku tshinyangu ne malu makole, ne mashi abu neikale tshintu tshia mushinga mukole ku mêsu kuende. Blé neyikale mivule pa buloba, too ne pa mitu pa mikuna.’​—Musambu 72:7, 8, 12-14, 16.

25. Bua tshinyi tudi ne bua kujinga bua kulonga bivule bua Yeruzaleme?

25 Mêyi aa adi bushuwa asamba ne afila ditekemena kudi bantu badi banange Nzambi badi mu Yeruzaleme anyi muaba mukuabu pa buloba. Udi mua kuikala munkatshi mua aba bapeta ditalala dia buloba bujima mu Bukalenge bua Nzambi bulombola kudi Masiya. Dimanya dia malu a kale a Yeruzaleme didi mua kutuambuluisha bua kumvua dilongolola dia Nzambi bua bukua-bantu. Biena-bualu bidi bilonda nebishindamene pa malu akenzeka mu bidimu bia 70 ne bia 80 panyima pa bena Yuda bamane kufuma mu bupika mu Babilone. Ebu mbusambi kudi bonso badi bajinga kutendelela Yehowa Nzambi Mukalenge Munene mu mushindu udiye wanyisha.

[Mêyi adi kuinshi]

a Dîna “Masiya” (ndishintulula kakese dia muaku wa tshiena-Ebelu) ne “Kristo” (difume ku tshiena-Greke) onso abidi adi umvuija “Muela Manyi.”

Udi muvuluke anyi?

◻ Mmunyi muakafika Yeruzaleme ku dikala muaba wa “nkuasa wa Yehowa”?

◻ Mmudimu kayi munene uvua nawu Solomo mu dituma ntendelelu mulelela kumpala?

◻ Mmunyi mutudi bamanye ne: Yeruzaleme katshivua kabidi nsangilu wa ntendelelu wa Yehowa?

◻ Bua tshinyi tudi bakokibue bua kulonga malu mavule adi atangila Yeruzaleme?

[Tshimfuanyi mu dibeji 10]

Tshimenga tshia Davidi tshivua pa muaba mutumbuke ku Nord, kadi Solomo wakalabaja tshimenga etshi mutangile natshi ku Nord ne wakibaka ntempelo

[Mêyi a dianyisha]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 8]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

    Mikanda ya mu Tshiluba (1982-2024)
    Patuka
    Buela
    • Tshiluba
    • Tumina bakuabu
    • Biudi musue
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malu a kulonda
    • Mikenji ya mua kulama malu masokoka
    • Biudi witaba bua kuenzekabi mu tshiamu
    • JW.ORG
    • Buela
    Tumina bakuabu