Muntu yonso mmusue kuikala ne budikadidi
“Muntu wakaledibua ne budikadidi, ne udi ku bupika miaba yonso,” ke muakafunda Jean-Jacques Rousseau, muena nkindi wa mu France mu 1762. Kuledibua ne budikadidi mbualu bulenga bua dikema! Kadi, anu bu muakamba Rousseau, bantu miliyo mivule ba mu bikondo bionso kabatu banji kupeta budikadidi nansha. Mbashale matuku abu onso a muoyo “mu nkanu,” bela mu buloko kudi ndongoluelu udi mubapangishe diakalenga ne disanka dionso dia kashidi.
BANTU ba bungi lelu batshidi bamona se: “muntu udi [“ukokesha,” NW] bua kukengesha mukuabo.” (Muambi 8:9) Mu dikeba diabu dia bukokeshi, balume ne bakaji badi basue lumu kabatu mene bamona bu bualu bua kudiatakaja budikadidi bua bakuabu. Luapolo kampanda ludi luamba ne: “Bisumbu bia bashipianganyi bidi bishipa bantu 21.” Lukuabu ludi luakula bua “dishipangana,” ne basalayi ‘bashipa bakaji, bana ne bakulakaje badi kabayi ne mushindu wa kudisungila; babakosa miminu, basa bantu badi kabayi basalayi badi mu buloko bingoma ku mitu ne bosha misoko ne bela bombe eku ne kuaka.’
Bushuwa, kabiena bikemesha mudi bantu batamba kujinga, baluangana mene bua kupikudibua ku dibakengesha! Kadi, bualu budi bubungamija mbua se: kuluila budikadidi bua muntu umue mushindu’au kutu misangu mivule kumvuija kudiatakaja manême ne budikadidi bua bakuabu. Bakaji ne bana badi kabayi ne bualu, ke batubu anu bashipa mu muanda eu, ne lufu luabu “mbaluitabe” pa kuamba ne: bualu budibu baluila mbuakanyine ne buakane. Tshilejilu, tshidimu tshishale mu ditunga dia Irlande, mu tshimenga tshikese tshia Omagh, bombe miteya mu mashinyi kudi “baluangenyi ba budikadidi” yakashipa bantu 29 bavua kabayi ne bualu, ne yakatapa bakuabu nkama mivule.
Batshidi “mu nkanu”
Patubu bajikija mvita, tshitubu bapeta ntshinyi? Padi “baluangenyi ba budikadidi” batshimuna mvita yabu, badi mua kupeta ndambu wa budikadidi. Kadi, mbapete budikadidi bua menemene anyi? Kabienaku bilelela ne: nansha mu miaba idi budikadidi bua bungi mu matunga adibu bamba ne: nga budikadidi, bantu batshidi “mu nkanu” ya bamfumu aba ba tshikisu bu mudi bupele, dipanga bupuangane, masama ne lufu anyi? Mmunyi mudi muntu mua kuamba ne: udi bushuwa mu budikadidi patshidi malu aa mamukuate ku bupika?
Mose, mufundi wa kale wa Bible, wakumvuija bimpe muoyo wa muntu anu bu muvuawu bua bantu ba bungi mu bikondo bia kale ne mutshidiwu lelu’eu. Wakamba ne: tudi mua kushala ne muoyo bidimu 70 anyi 80, ‘dilepa diabi didi dituvuijila anu mudimu mukole ne kanyinganyinga.’ (Musambu 90:10) Nsombelu eu neashintulukeku anyi? Nekuikaleku mushindu wa tuetu bonso kupeta nsombelu wa disanka menemene, kayi makenga ne malu a tshinyangu bidi bitatshisha bantu bavule lelu’eu anyi?
Bible udi wamba ne: eyowa! Udi wakula bua “[“budikadidi,” NW] bua butumbi bua bana ba Nzambi.” (Lomo 8:21) Tukonkononayi bimpe budikadidi buvua mupostolo Paulo wamba mu siekele wa kumpala mu mukanda wakafundilaye bena Kristo ba mu Lomo. Mu mukanda eu, Paulo udi umvuija patoke mushindu udi yonso wa kutudi mua kupeta “budikadidi bua butumbi” bulelela ne bua kashidi.
[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 3]
Muangata mu mukanda wa: Beacon Lights of History, Vol. XIII