Tuikalayi ne ditabuja mu malu adi Nzambi mulaye
‘Meme ndi Nzambi ne kakuena mukuabu bu meme, ndi ndianjila kuleja bantu nshikidilu wa bualu ku tshibangidilu tshiabu, ne mu bidimu bia kale mubaleje malu akadi kaayi manji kuenjibua.’—YESHAYA 46:9, 10.
1, 2. Ng’imue mmuenenu kayi mishilangane idi nayi bantu bua dibuela dia Nzambi mu malu a pa buloba?
NZAMBI utu ubuela mu malu a pa buloba anyi? Bantu batu ne mmuenenu mishilangane pa bualu ebu. Umue wa ku mmuenenu ngua se: katu ubuelamu nansha kakese. Yeye mumane kufuka bantu, ki mmusue anyi kêna ne bukole bua kuenza malu adi mua kutuambuluisha to. Bilondeshile mmuenenu eu, Nzambi udi bu tatu udi ubandisha muanende pa dikalu dipiadipia, udimanyika ne pashishe upusa dikalu bua muanende aye mu njila. Pashishe, tatu udi ulekela muana wenda udiyila; udi mua kudishinda anyi kêna mua kudishinda. Tshionso tshiamufikila atshi katshiena tshitangila kabidi tatu nansha.
2 Mmuenenu mukuabu ngua se: Nzambi utu uludika bualu buonso bua mu nsombelu wetu ne kabidi se: utu ubuela mu bualu buonso budi buenzeka mu bifukibua biende. Kadi bikala bualu ebu bulelela, bamue badi mua kukoma ne: Nzambi udi ukebesha malu mimpe ne mabi adi enzeka kabidi ne makenga adi akuata bukua-bantu. Kumanya bulelela pa malu adi Nzambi wenza nekutuambuluishe bua kumanya tshitudi mua kutekemena kudiye. Nekukoleshe kabidi ditabuja dietu mu dikumbana dia malu adiye mulaye.—Ebelu 11:1.
3. (a) Mmunyi mutudi bamanye ne: Yehowa n’Nzambi udi ne dilongolola? (b) Bua tshinyi Bible udi wamba ne: Yehowa udi ‘wenza’ anyi ufumba malu adiye mulongolole?
3 Bualu bunene budi mu tshilumbu tshidi tshitangila dibuela dia Nzambi mu malu a bantu budi se: Yehowa n’Nzambi udi ne dilongolola. Dîna diende didi dileja muanda eu. Dîna edi “Yehowa” didi diumvuija ne: “Udi Uvuija.” Mu dienza malu ku kakese ku kakese, Yehowa udi udivuija Mukumbaji wa malaya ende onso. Ke bua tshinyi Bible udi wakula bua Yehowa bu udi ‘wenza’ anyi ufumba dilongolola diende bua malu enzeka mu matuku atshilualua. (2 Bakelenge 19:25; Yeshaya 46:11, NW) Miaku eyi idi ifumina ku muaku wa mu tshiena-Ebelu yatsar, udi upetangana ne muaku udi umvuija “mufumbi.” (Yelemiya 18:4) Anu bu mutu mufumbi wa dilambu mua kuenza nyingu mulenga ne dîma, ke mudi Yehowa mua kuenza anyi kuludika malu bua kukumbaja disua diende.—Efeso 1:11.
4. Mmunyi muvua Nzambi mulongolole buloba bua bantu kusombelapu?
4 Tshilejilu, Nzambi wakalongolola bua buloba buikale muaba muimpe mutambe uvuabu mua kusombela kudi bantu bapuangane bena butumike. (Yeshaya 45:18) Bidimu bia bungi kumpala kua kufukaye mulume ne mukaji ba kumpala, Yehowa wakabalongoluela bintu ne dinanga dionso. Nshapita ya ntuadijilu ya mukanda wa Genese idi ileja muvua Yehowa mujadike munya ne butuku, buloba ne mâyi manene. Pashishe wakafuka bikunyibua ne nyama. Dilongolola buloba nunku bua bantu kusombelapu diakangata binunu bivule bia bidimu. Mudimu eu wakajika bimpe menemene. Mulume ne mukaji ba kumpala bakatuadija matuku abu a muoyo mu Edene, mparadizu mulenga uvua ne bintu bionso bivua mua kubambuluisha bua kuikala ne muoyo. (Genese 1:31) Nenku Yehowa uvua buludiludi mubuele mu malu a pa buloba, wenda ufumba bifukibua biende ku kakese ku kakese bua kukumbaja dilongolola diende dia mushinga mukole. Didiunda dia dîku dia bantu diakashintulula mushindu wende wa kubuela mu malu a pa buloba anyi?
Yehowa utu ne mikalu mu malu adiye wenzela bantu
5, 6. Bua tshinyi Nzambi udi ne mikalu mu malu adiye wenzela bantu?
5 Nansha mudiye ne bukole bua kuenza muanda eu, Yehowa katu uludika anyi ulombola kanungu konso ka malu a bantu nansha. Kudi tubingila tudi tutuambishisha bualu ebu. Kamue nka se: bantu bavua bafukibue mu tshimfuanyi tshia Nzambi, bikale ne budisunguidi. Yehowa katu utusaka ku bukole bua kuenza bidiye utuambila; peshi katuena bu bantu badi kabayi mua kudienzela bualu nansha. (Dutelonome 30:19, 20; Yoshua 24:15) Nansha mudiye utuangata bu bantu badi ne bua kuambula bujitu bua bienzedi bietu, bua dinanga diende Nzambi mmutupeshe budikadidi bua bungi bua kupangadija tshituenza mu nsombelu wetu.—Lomo 14:12; Ebelu 4:13.
6 Kabingila kakuabu kadi kaleja bua tshinyi Nzambi kêna uludika bualu buonso budi buenzeka kadi katangila tshilumbu tshivua Satana mujule mu Edene. Satana wakela bukokeshi bua Yehowa mpata. Wakambila Eva bua kuenza bualu buvua bumueneka bu buvua mua kumupetesha dipanda—bualu buakitabaye ne buakalua bayende kuitaba pashishe. (Genese 3:1-6) Bua kukosa tshilumbu atshi, Nzambi mmulekele bua bantu badikokeshe nkayabu bua lupolu kampanda lua tshikondo bua kujadika bikala malu avua Satana muambe majalame. Bua kabingila aka, katuena mua kudiwula Nzambi bua malu mabi adi bantu benza lelu nansha. Mose wakafunda bua bantu bantomboji ne: “Buobu ke badi benze bibi; ki mbana [ba Nzambi] nansha, tshilema ntshiabu buobu.”—Dutelonome 32:5, NW.
7. Ntshinyi tshidi Nzambi mulongolole bua buloba ne bukua-bantu?
7 Kadi nansha mudiye mupeshe bantu budisunguidi ne mubalekele badikokesha nkayabu, Yehowa ki mmushale muvunge maboko bua bidi bitangila malu a pa buloba nansha, kuvunga maboko nunku kudi mua kutufikisha ku dipangila ditekemena dia se: neakumbaje malu adiye mulaye. Nansha muvua Adama ne Eva batombokele bumfumu bua Nzambi, Yehowa kakashintulula dilongolola diende dia dinanga bua buloba ne bukua-bantu. Nansha bia munyi neakudimune buloba ebu mparadizu wasombela bantu bapuangane, bena butumike ne ba disanka. (Luka 23:42, 43) Kubangila ku Genese too ne ku Buakabuluibua, muyuki wa mu Bible udi uleja mushindu udi Yehowa muikale wenda ukumbaja tshipatshila atshi ku kakese ku kakese.
Nzambi udi wenza bualu kampanda bua kukumbaja disua diende
8. Ntshinyi tshivua tshikengedibua bua kubueja bena Isalele mu Buloba Bulaya?
8 Ku malu avuaye muenzele tshisamba tshia Isalele Nzambi wakaleja ne: neakumbaje dilongolola diende. Tshilejilu, Yehowa wakajadikila Mose ne: Uvua ne bua kupikula bena Isalele mu Ejipitu ne kubabueja mu Buloba Bulaya buvua ne mabele ne buitshi. (Ekesode 3:8) Mêyi aa avua a mushinga mukole ne akoleshangana ku muoyo. Avua umvuija dipatula dia bena Isalele abu—buobu ne balunda babu batue ku miliyo isatu—mu tshisamba tshia bukole tshivua tshibenga ne muoyo umue bua kuyabu. (Ekesode 3:19) Mu buloba muvuabu baya muvua bisamba bia bukole bivua mua kubabengela ne muoyo umue bua kabadiatshimu nansha. (Dutelonome 7:1) Tshipela tshivua pankatshi apu, ne bena Isalele bavua mua kumvuamu nzala ne nyota. Nsombelu eu wakapesha Yehowa mushindu wa kuleja bukole ne Bu-Nzambi buende butumbuke.—Lewitiki 25:38.
9, 10. (a) Bua tshinyi Yoshua wakajadika ne: malu adi Nzambi mulaye nga kueyemena? (b) Bua tshinyi mbia mushinga bua tuikale ne dishindika dia se: Nzambi udi ne bukole bua kufuta bena lulamatu bende?
9 Nzambi wakenza mulongolongo wa bishima bua kupatula bena Isalele mu Ejipitu. Tshia kumpala, wakatuma bipupu bikole dikumi mu Ejipitu. Pashishe, wakapandulula Mbuu Mukunze, kupandishaye bena Isalele pakafua tshiluilu tshia bena Ejipitu tshivua tshibalondakaja. (Musambu 78:12, 13, 43-51) Kunyima kua bualu abu, wakalama bena Isalele bidimu 40 bivuabu benze mu tshipela, ubadisha ne mana, ubapesha mâyi ne kuenzaye mene bua bilamba biabu kabisunsuki ne bua makasa abu kauwulu. (Dutelonome 8:3, 4) Kunyima kua bena Isalele bamane kubuela mu Buloba Bulaya, Yehowa wakabambuluisha bua kutshimuna baluishi babu. Yoshua, eu uvua ne ditabuja dikole mu malu avua Yehowa mulaye, wakadimuena malu aa ne ende abidi. Ke bua tshinyi wakambila bantu bakole ba tshikondo tshiende ne dishindika dionso ne: ‘Nudi bamanye mu mitshima yenu yonso ne mu mioyo yenu yonso ne: kanuakapanga tshintu tshimpe [nansha] tshimue tshiakanulaya Yehowa, Nzambi wenu; nuakapeta bintu bionso, kanuakapanga tshintu [nansha] tshimue.’—Yoshua 23:14.
10 Anu bu Yoshua mu tshikondo tshia kale, lelu’eu bena Kristo badi ne dishindika dikole dia se: Nzambi mmusue ne udi ne bukole bua kuenza bualu kampanda bua diakalenga dia bantu badi bamusadila. Dituishibua edi didi tshitupa tshia mushinga mukole tshia ditabuja dietu. Mupostolo Paulo wakafunda ne: ‘Bikalaku kakuyi ditabuja, muntu kêna mua kumusankisha; bualu bua muntu udi ulua kudi Nzambi budiye nabu mbua kuitabuja ne: Yeye udi mufutshi wa badi bamukeba.’—Ebelu 11:6.
Nzambi udi udianjila kumona malu atshilualua
11. Mmalu kayi adi apesha Nzambi mushindu wa kukumbaja malaya ende?
11 Mu bikoso bishale, tudi bamone se: nansha mudi Nzambi mupeshe bantu budisunguidi ne mubalekele badikokesha nkayabu, udi ne bukole ne disua dia kuenza bualu kampanda bua kukumbaja malu adiye mulongolole. Kadi kudi bualu bukuabu budi buambuluisha bua malu adi Nzambi mulaye kukumbanawu bushuwa. Yehowa udi mua kudianjila kumona malu atshilualua. (Yeshaya 42:9) Nzambi wakamba ku butuangaji bua muprofete wende ne: ‘Nuvuluke malu akadiku diambedi, bua meme ndi Nzambi, ne kakuena mukuabu; meme ndi Nzambi ne kakuena mukuabu bu meme, ndi ndianjila kuleja bantu nshikidilu wa bualu ku tshibangidilu tshiabu, ne mu bidimu bia kale mubaleje malu akadi kaayi manji kuenjibua. Ndi ngamba ne: bualu bungakadipangadijila bua kuenza nebuenjibue, nengenze malu angakusua kuenza.’ (Yeshaya 46:9, 10) Tshidime tshiela mayeba utu mumanye tshikondo ne muaba wa kukuna mamiinu, kadi kutshidi mua kuikala dielakana bua mushindu wakola bidiye mukune. Kadi ‘Mukalenge wa kashidi’ udi ne dimanya dijalame bua kudianjila kumona bimpe menemene tshikondo ne muaba udiye ne bua kuenzela bualu kampanda bua kukumbaja bidiye mulongolole.—1 Timote 1:17.
12. Mmu mushindu kayi muvua Yehowa muleje didianjila-kumanya malu mu matuku a Noa?
12 Tangila muvua Nzambi muleje didianjila-kumanya malu mu matuku a Noa. Bua bubi buvua butangalake pa buloba, Nzambi wakapangadija bua kubutula bantu bena bupidia. Wakajadika tshikondo tshivuaye ne bua kuenza bualu ebu, bidimu 120 kumpala. (Genese 6:3) Mu dijadika tshikondo atshi tshisunguluke, Yehowa kavua mumone anu kabutu ka bantu babi kavuaye mua kutuma dîba kayi dionso nansha. Dîba divua Yehowa mulongolole divua kabidi difila mushindu wa kupandisha bantu bakane. (Tangila Genese 5:29.) Bu mudiye ne meji, Nzambi uvua mudianjile kumanya tshikondo tshia kupesha bantu mudimu uvua ne bua kufikisha ku nshikidilu au. Wakumvuija Noa malu a bungi. Noa uvua ne bua kuenza buatu ‘bua kusungila ba mu nzubu muende,’ ne mvula wa buloba bujima uvua ne bua kubutula bantu babi.—Ebelu 11:7; Genese 6:13, 14, 18, 19.
Mudimu munenanenayi wa dienza buatu
13, 14. Bua tshinyi mudimu wa dienza buatu uvua ulomba madikolela a bungi?
13 Tukonkonone mushindu uvua Noa umona mudimu eu. Bu muvuaye muntu wa Nzambi, Noa uvua mumanye ne: Yehowa uvua mua kubutula bantu babi. Kadi kumpala kua bualu abu kuenzeka, kuvua mudimu wa kuenza, mudimu uvua ulomba ditabuja. Kuenza buatu kuvua ne bua kuikala mudimu munenanenayi. Nzambi uvua muleje bule ne butshiame ne butumbuke buabu. Buatu buvua ne bua kuikala bule kupita bimue bipalu bia ndundu bidiku lelu’eu, ne butumbuke bu nzubu wa bisasa bitanu. (Genese 6:15) Babuenji bavua bakese ne kabavua ne dimanya dia bungi nansha. Kabavua ne biamu binene ne bintu bikuabu bia mudimu bidiku lelu’eu to. Kabidi, bu muvuaye kayi ne bukokeshi budi nabu Yehowa bua kudianjila kumanya malu atshilualua, Noa kavua ne mushindu wa kumanya malu avua mua kuenzeka mu bidimu bivua kumpala, avua mua kuambuluisha peshi kupangisha mudimu wa dienza buatu. Pamu’apa Noa wakelangana meji pa malu a bungi. Mmunyi muvuaye mua kupeta bintu bia kuenza nabi mudimu? Mmunyi muvuaye mua kusangisha nyama? Mbiakudia kayi bivua mua kukengedibua ne bivua mua kuikala bungi mmunyi? Ndîba kayi menemene divua Mvula wa kabutu uvuabu bamanyishe ne bua kuloka?
14 Pashishe kuvua malu avua atangila bantu. Bubi buvua bupite bungi. Ba-Nefilime ba bukole—bana bavua banjelu babi balele ne bakaji—bavua bûje buloba tente ne tshinyangu. (Genese 6:1-4, 13) Kabidi, mudimu wa dienza buatu kauvua mua kuenzeka mu musokoko nansha. Bantu bavua mua kudiebeja bua kumanya tshivua Noa wenza, ne uvua ne bua kubambila. (2 Petelo 2:5) Bavuaku mua kuanyisha mudimu au anyi? Tòo! Bidimu ndambu kumpala, Hanoka muena lulamatu wakamanyisha bua kabutu ka bantu babi. Bantu kabakanyisha mukenji wende to, ke bua tshinyi Nzambi “wakamuangata,” anyi wakakosoloja matuku ende a muoyo bua baluishi Bende kabamushipi ne tshikisu. (Genese 5:24; Ebelu 11:5; Yuda 14, 15) Noa kavua ne bua kumanyisha patupu mukenji wa muomumue uvua bantu kabayi basue, kadi uvua kabidi ne bua kuenza buatu. Pavuabu benda benza buatu abu, bivua bitamba kuvuluija lulamatu lua Noa kumpala kua bantu babi ba mu tshikondo tshiende!
15. Bua tshinyi Noa uvua ne dishindika dia se: uvua mua kukumbaja mudimu wende?
15 Noa uvua mumanye ne: Nzambi Wa-Bukole-Buonso uvua ubenesha ne ukuatshisha mudimu au. Ki n’Yehowa nkayende uvua mufile mudimu eu anyi? Yehowa uvua mujadikile Noa ne: pavua buatu bujika, yeye ne dîku diende bavua ne bua kubuelamu ne kupanduka ku Mvula wa kabutu wa buloba bujima. Nzambi wakenza nabu tshipungidi bua kuleja muvua bualu abu bua bushuwa. (Genese 6:18, 19) Pamu’apa Noa wakajingulula ne: Yehowa ukavua mulongolole ne mutshinke bionso bivua bikengedibua kumpala kua kufilaye mudimu au. Kabidi, Noa uvua mumanye ne: Yehowa uvua ne bukole bua kumuambuluisha pavuabi bikengedibua. Nenku ditabuja dia Noa diakamusaka bua kuenza mudimu eu. Anu bu Abalahama kankanunuina kende, Noa uvua “mujadike bulelela ne, [Nzambi, NW] udi ne bukole bua kukumbaja bualu buonso budiye ulaya.”—Lomo 4:21, MML.
16. Pavua mudimu wa dienza buatu wenda uya kumpala, mmunyi muvua ditabuja dia Noa dienda dikola?
16 Mu kupita kua bidimu ne pavua buatu buenda bumueneka, ditabuja dia Noa divua dienda dikola. Bakamanya mushindu wa kuenza buatu ne wa kulongolola mudimu. Bakatantamena mateta. Kakuvua buluishi buvua mua kuimanyika mudimu eu nansha. Bena mu dîku dia Noa bakamona muvua Yehowa ubakuatshisha ne ubakuba. Pakatungunuka Noa ne mudimu, ‘diteta dia ditabuja diende diakenzeja ditantamana.’ (Yakobo 1:2-4) Ndekelu wa bionso buatu buakajika, Mvula wakaloka ne Noa ne dîku diende bakapanduka. Noa wakamona muakakumbaja Nzambi malu avuaye mulaye, anu bu muvua Yoshua mumone bidimu bivule kunyima. Noa wakapeta difutu bua ditabuja diende.
Yehowa udi ukuatshisha mudimu
17. Mmu mishindu kayi mudi tshikondo tshietu etshi tshifuanangane ne matuku a Noa?
17 Yezu wakamba ne: tshikondo tshietu etshi tshivua ne bua kufuanangana ne tshia Noa. Nzambi mmuangate kabidi dipangadika dia kubutula bantu babi ne mmujadike tshikondo tshiababutulaye. (Matayo 24:36-39) Ukadi kabidi mulongolole malu bua kukuba bantu bakane. Pavua eku Noa yeye ne bua kuenza buatu, basadidi ba Nzambi lelu badi buobu ne bua kumanyisha malu adi Yehowa mulongolole, kulongesha Dîyi diende ne kuvuija bantu bayidi.—Matayo 28:19.
18, 19. Mmunyi mutudi bamanye ne: Yehowa udi ukuatshisha mudimu wa diamba lumu luimpe?
18 Bu Yehowa kayi muikale ne Noa bua kumukuatshisha, kavua mua kuikala muenze buatu nansha. (Tangila Musambu 127:1.) Bia muomumue, bu kuoku kakuyi dikuatshisha dia Yehowa, pamu’apa Buena-Kristo bulelela kabuvua mua kupanduka peshi kuya kumpala to. Gamaliele, Mufalese ne mulongeshi wa Mikenji muende lumu wakajingulula bualu ebu mu bidimu lukama bia kumpala. Pavua bena ku kabadi ka Sanedren ka bena Yuda basue kushipa bapostolo, wakababela wamba ne: ‘Epukayi bantu aba, kanubenzedi bualu; bualu bua bikala lungenyi elu anyi mudimu eu bia bantu, nebijimine; kadi bikala bualu ebu bua Nzambi, kanuena bamanye mua kubupumbisha.’—Bienzedi 5:38, 39.
19 Bipeta bimpe bipatula mu mudimu wa buambi, mu bidimu lukama bia kumpala ne lelu’eu, mbifile tshijadiki tshia se: mudimu eu ki ngua bantu nansha, kadi ngua Nzambi. Tshiena-bualu tshidi tshilonda netshileje imue nsombelu ne malu adi asankisha adi matambe kuambuluisha bua mudimu eu kuyawu kumpala mu mushindu mualabale nunku.
Kuteketshi nansha!
20. Mbanganyi badi batukuatshisha patudi tuamba lumu luimpe?
20 Nansha mutudi mu ‘matuku a ku nshikidilu a malu makole,’ tudi mua kuikala bashindike ne: Yehowa ki mmuvunge maboko to. Udi ukuatshisha bantu bende mu mudimu udibu benza bua kujikija diyisha dia lumu luimpe kumpala kua tshikondo tshidiye mujadike bua kubutula ndongoluelu eu mubi wa malu kufikatshi. (2 Timote 3:1; Matayo 24:14) Yehowa udi utulomba bua tuikale ‘benzejanganyi nende ba mudimu.’ (1 Kolinto 3:9) Bible udi utujadikila ne: Kristo Yezu udi netu mu mudimu eu, ne kabidi se: tudi mua kutekemena dikuatshisha ne bulombodi bua banjelu.—Matayo 28:20; Buakabuluibua 14:6.
21. Ndituishibua kayi ditudi ne bua kuikala nadi katuyi tuteketa?
21 Noa ne dîku diende bakapanduka ku mvula wa kabutu bualu bakaleja ditabuja mu malu avua Yehowa mulaye. Bantu badi baleja ditabuja dia muomumue lelu’eu nebapanduke ku “dikenga dinene” didi dilua. (Buakabuluibua 7:14) Tudi mu bikondo bidi bisankisha bikole. Malu a tshikuma adi kumpala eku! Mu katupa kîpi emu, Nzambi neajadike diulu dipiadipia ne buloba bupiabupia muikala buakane. (2 Petelo 3:13) Kuteketshi nansha kakese mu dituishibua diebe dia se: bualu buonso budi Nzambi wamba, udi kabidi ne bukole bua kubuenza.—Lomo 4:21.
Malu a kuvuluka
◻ Bua tshinyi Yehowa katu uludika kanungu konso ka malu a bantu?
◻ Mmunyi muakaleja malu avua Yehowa muenzele Isalele ne: udi ne bukole bua kukumbaja malu adiye mulongolole?
◻ Mmunyi muakaleja Yehowa bukokeshi bua kumona malu atshilualua mu matuku a Noa?
◻ Ndishindika kayi ditudi mua kuikala nadi bua malu adi Nzambi mulaye?