Yehowa uvua muikale dibue dianyi

BU MUDIBI BILONDA KUDI EMMANUEL LIONOUDAKIS

Mamu wakafika munda ne kungambila ne: “Biwabenga kushintulula dipangadika diebe, udi ne bua kumbuka kumbelu eku.” Mvua mupangadije bua kuikala mumanyishi wa ku dîba ne ku dîba wa Bukalenge bua Nzambi. Kadi bena dîku dianyi kabavua mua kuitaba bua muvuabu bankuata njila ne njila ne bibafuisha bundu misangu yonso.

BALEDI banyi bavua bena bupuekele ne batshinyi ba Nzambi. Bavua basombele mu musoko wa Douliána, mu tshitupa tshia ku luseke lua Ouest kua tshidiila tshia Crète tshia bena Greke, kuvuabu bandelele mu tshidimu tshia 1908. Bituadijile ku buana buanyi, bakandongesha mua kutshina ne kunemeka Nzambi. Mvua munange Dîyi dia Nzambi, nansha mumvua tshiyi muanji kumona balongeshi anyi bansaserdose ba ekleziya wa Ortodokse wa bena Greke bikale ne Bible.

Kunyima kua muena mutumba netu mumane kubala mikanda isambombo ya Études des Écritures, mifunda kudi Charles Taze Russell, ne mukanda wa La Harpe de Dieu, uvua ne disanka dia kungambila malu avua mu mikanda ayi avua unzululangana mêsu, mangatshila mu Mifundu. Mikanda eyi ivua mipatula kudi Balongi ba Bible, muvuabu babikila Bantemu ba Yehowa dîba adi. Ngakasanka pangakapeta Bible ne imue mikanda yakantumina biro bia Bantemu ba Yehowa bidi mu tshimenga tshia Athènes. Ntshidi muvuluka mutuakashala too ne mundankulu ne muena mutumba au, tusambila Yehowa ne badifile mu dibala Mifundu ku diambuluisha dia mikanda ayi ne buji butemesha.

Pangakatuadija kuambila bantu bakuabu malu mapiamapia amvua mulonge mu Bible, mvua ne bidimu 20 ne mvua mulongeshi mu musoko uvua pabuipi apu. Katupa kîpi kunyima, tuakabanga kudisangisha pa tshibidilu bantu banayi bua kulonga Bible mu tshimenga tshia Douliána. Tuvua kabidi tuabanya trakte, mikanda mikese, mikanda minene ne Bible bua kuambuluisha bantu bakuabu bua bamanye se: Bukalenge bua Nzambi ke tshintu tshimuepele tshidi bantu ne bua kutekemena.

Mu 1931, tuvua munkatshi mua bantu binunu bivule ba pa buloba bujima bakangata dîna dia mu Bible dia Bantemu ba Yehowa. (Yeshaya 43:10) Tshidimu tshiakalonda, tuakatuadija kuenda kumanyisha ne kumvuija bakokeshi dîna dietu dipiadipia edi. Tuakapesha kabidi nsaserdose yonso, nzuji, mpulushi ne ngenda-mushinga yonso uvua mu tshimenga etshi kakanda kampanda kakese kavua ne malu a mushinga.

Anu bu mutuvua batekemene, bamfumu ba bitendelelu bakatukebela dikenga dipite bungi. Musangu wa kumpala wakankuatabu, bakankosela buloko bua matuku 20. Katupa kîpi kunyima kua bamane kundekela, bakankuata kabidi ne kunkoselabu buloko bua ngondo mujima. Pakatuambila nzuji kampanda bua tulekele kuyisha, tuakamuandamuna ne mêyi adi mu Bienzedi 5:29 ne: ‘Butudi nabu mbua kutumikila mêyi a Nzambi kumpala kua mêyi a bantu.’ Pashishe mu 1932, muleji-mpala wa Société Watch Tower wakakumbula kasumbu ketu kavua ne bantu bakese kavua mu Douliána, ne tuetu bonso banayi tuakatambula.

Ndi mpeta dîku dia mu nyuma

Bua dijinga dianyi dia kuenza bivule mu mudimu wa buambi, ngakalekela bulongeshi. Mamu kakitaba bualu ebu nansha kakese. Wakangambila bua meme kumbuka kumbelu. Ne dianyisha dia biro bia filiale wa mu Athènes, muanetu kampanda wa balume muena kalolo uvua mu tshimenga tshia Iráklion mu Crète, wakangakidila ne disanka ne kuanyisha bua tuetu kusomba nende. Nenku mu Tshimungu 1933, bana betu ba mu musoko wetu ne bamue bantu bavua basankidila bulelela bakalua too ne muaba wa kuangatshila bise bua kunjingila luendu lulenga. Dituku adi divua dia dibungama dikole, ne tuetu bonso tuakadila muadi bualu katuvua bamanye dîba dituvua mua kumonangana kabidi to.

Mu Iráklion, ngakapeta dîku dia mu nyuma dia dinanga. Mu dîku edi muvua bakuabu bana betu bena Kristo ba balume basatu ne muanetu wa bakaji umue batuvua tusangila nabu pa tshibidilu bua kulonga ne kutendelela. Ngakadimuena dikumbana dia dilaya dia Yezu dia se: “Muntu wikala mushiye nzubu wende, bana babo ba balume nansha ba bakaji, mamuende, tatuende, bana bende nansha madimi ende bualu buanyi meme ne bua mukenji mulenga, mu matuku ne bidimu bidi panshi ebi, kakupanga kupeta nzubu, bana babo ba balume ne ba bakaji, bamamu.” (Mâko 10:29, 30, MMM) Mudimu uvuabu bampeshe uvua wa kuyisha mu tshimenga atshi ne mu misoko ivua pabuipi. Kunyima kua meme mumane kuyisha mu tshimenga tshijima, ngakaya mu bikuabu bimenga binene bia Iráklion ne Lasithion.

Ndi ndisombela nkayanyi, ngenza bumpanda-njila

Mvua ngenza mêba a bungi ngenda ntambakana mu musoko ne mu musoko. Mvua ne bua kuambula kabidi mikanda ya bungi, bualu katuvua tutamba kuyitumina ku mazuwa nansha. Bu mumvua tshiyi ne muaba wa kulala, mvua nya mu kabare mu musoko au, ngindila too ne pavua muntu wa ndekelu umbuka​—misangu ya bungi panyima pa mundankulu—​ndala mu nkuasa, ne njuka pa bitala kumpala kua muena kabare aka kutuadijaye kusumbisha kamfuele ne bikuabu bintu. Mu nkuasa mumvua ndala amu muvua mitola bungi kabuyi kubala.

Nansha muvua bantu kabayi basankidila mukenji wetu, mvua ne disanka dia kupesha Yehowa makanda anyi a ku bunsonga. Pamvua mpeta muntu uvua wanyisha bulelela bua mu Bible, bivua bikolesha dipangadika dianyi dia kutungunuka ne mudimu eu udi upandisha mioyo ya bantu. Didisangisha ne bana betu ba mu nyuma divua kabidi dinkolesha. Mvua mmonangana nabu kunyima kua matuku 20 anyi 50, bilondeshile mutantshi umvua nyisha ne mu tshimenga tshia Iráklion.

Ntshidi muvuluke mungakadimona nkayanyi dilolo kampanda, nangananga pangakela meji ne: dîba adi bana betu ba balume ne ba bakaji ba mu Iráklion bavua ne bua kuikala mu tshisangilu. Bavua bansamine muoyo bikole, ke meme kupangadija bua kuenza kilometre 25 ivua mitutapulule nabu. Tshitu muanji kuenda lukasa mushindu’au to. Ngakasanka bikole pangakadisangisha ne bana betu dilolo adi, bivua bienze anu bu se: ngakuuja kabidi tshilaminu tshianyi tshia malu a mu nyuma.

Kunyima kua matuku makese, mudimu wanyi mukole wa buambi wakatuadija kukuama mamuma. Anu bu mu matuku a bapostolo, ‘Mukalenge uvua usangisha kutudi bakuabu bakadi basungidibua.’ (Bienzedi 2:47) Bungi bua batendeledi ba Yehowa buakatuadija kuvula mu Crète. Pakatuadija bakuabu kuenza nanyi mudimu wa buambi, tshivua ndiumvua kabidi nkaya nansha. Tuakatantamena ntatu ya ku mubidi ne buluishi bukole. Tshiakudia tshietu tshia buatshia buila tshivua mampa, kusakidilaku mayi, bimuma bia olive anyi bisekiseki bituvua tushintakaja ne mikanda ivuabu bangata kudi bantu batuvua tuyisha.

Mu tshimenga tshia Lerápetra, dia ku Sud-Est kua Crète, ngakayisha Minos Kokkinakis, uvua musumbishi wa bilamba. Nansha mungakenza madikolela a tshisumi bua kutuadija kulonga nende Bible, kavua ne dîba to bua mudimu uvuaye wenza. Kadi ndekelu wa bionso pakapangadijaye bua kusuminyina ne dilonga, wakenza mashintuluka a dikema mu nsombelu wende. Wakalua pende mumanyishi wa lumu luimpe wa lukunukunu ne tshisumi tshia bungi. Emmanuel Paterakis, muena mudimu wa Kokkinakis uvua ne bidimu 18, wakakema bikole bua mashintuluka aa, ne kakanenga bua kulomba mikanda idi yumvuija Bible to. Mvua ne disanka dia bungi dia kumumona udiunda lukasa mu nyuma ne ndekelu wa bionso ulua misionere.a

Mu tshikondo atshi, tshisumbu tshimvua kumpala mu musoko wetu tshiakatungunuka ne kudiunda ne musangu au tshikavua ne bamanyishi 14. Tshiena mua kupua muoyo dituku dingakabala mukanda wa kudi yayanyi Despina, ummanyisha ne: yeye ne baledi banyi bavua bitabe bulelela ne bavua batendeledi ba Yehowa batambule!

Ndi ntantamena dinkengesha ne dingipata

Ekleziya wa bena Ortodokse wa bena Greke wakatuadija kuangata mudimu wetu wa buambi bu tshipupu tshia mpasu, ne bavua bapangadije bua kututekesha. Mu Luabanya 1938, bakaya nanyi kudi prokirere, wakangambila bua kumbuka diakamue mu ditunga. Ngakamuandamuna ne: mudimu wetu wa buambi uvua bushuwa wambuluisha bantu ne mfumu udi ku mutu, Mukalenge wetu Yezu Kristo, ke udi mututumine dîyi bua kuwenza.​—Matayo 28:19, 20; Bienzedi 1:8.

Dituku diakalonda, bakambikila ku biro bia bampulushi. Pangakafikaku, bakammanyisha ne: bavua bantue tshimanyinu bu muntu wa njiwu, ne bakankosela tshibawu tshia kungipata mu ditunga bua tshidimu tshijima ne kuntuma mu tshidiila tshia Amorgos, mu mbuu wa Égée. Kunyima kua matuku makese, bakangela mavé ku maboko ne kungelabu mu buatu batangile nanyi ku tshidiila atshi. Ku Amorgos, kakuvua Ntemu wa Yehowa mukuabu nansha umue to. Ela meji mungakapapuka pangakumvua kunyima kua ngondo isambombo ne: bavua batume mukuabu Ntemu uvuabu bipate mu Amorgos emu! Uvua mua kuikala nganyi? Minos Kokkinakis, ungakalongesha Bible kale mu Crète. Mvua ne disanka dia bungi dia kupeta mulunda eu wa mu nyuma. Kunyima kua matuku, ngakamutambuisha mu mâyi a mu Amorgos.b

Kunyima kua mutantshi mukese ngakapingana ku Crète ne bakankuata kabidi, ne musangu eu bakangipata bua ngondo isambombo ne kuntuma mu tshimenga tshikese tshia Neapolis mu tshidiila atshi. Kunyima kua ngondo isambombo ya dipatshibua, bakankuata ne kungela mu buloko bua matuku dikumi, ne pashishe bakantuma mu tshidiila tshivuabu balongoluele anu ba-Koministe bavuabu bipate. Ngakajingulula bulelela bua mêyi a mupostolo Paulo a se: “Bonso badi basue kuikala ne nsombelu mulenga bualu bua Kristo nebabakengeshe.”​—2 Timote 3:12, MMM.

Didiunda nansha muvuaku buluishi

Pakakuata bena Allemagne ditunga dia Grèce mu bidimu bia 1940-44, mudimu wetu wa buambi wakenza anu bu muimane. Kadi, bantu ba Yehowa mu Crèce bakadilongolola ne lukasa luonso, ne tuakatuadijilula mudimu wetu wa buambi. Bua bungi bua dîba dituvua bajimije, tuakadifila ne lukunukunu ne tshisumi mu mudimu wa Bukalenge.

Anu mutuvua tubielela meji, bena bitendelelu bikuabu bakatuadija kutuluisha kabidi. Misangu ne misangu, bansaserdose ba mu Ekleziya wa bena Ortodokse wa bena Greke bavua benza malu mabengangane ne mikenji bua kukumbaja bipatshila biabu. Mu umue musoko, nsaserdose wakasonsola musumba wa bena tshimvundu bua kutuluisha. Nsaserdose nkayende wakatuadija kunkuma pavua muanende wa balume unkumina pende panyima. Ngakanyemena ku nzubu uvua pabuipi apu bua kupanduka, muanetu utuvua tuenza nende buambi bakaya batangile nende muaba wa patoke wa mu musoko au. Pakafikabu, bantu abu bena tshimvundu bakapanda mikanda yende ne muntu mukaji kampanda uvua kuulu kua nzubu uvua wela mbila wamba ne: “Mushipayi!” Ndekelu wa bionso, munganga kampanda ne mpulushi uvua upitshila muaba au bakatusungila.

Pashishe, mu 1952, bakankuata kabidi ne kungipatabu bua ngondo inayi ne ngakayenzela mu Kastelli Kissamos, mu Crète. Diakamue kunyima, bakandongesha mua kukumbula bisumbu ne kubikolesha mu nyuma. Kunyima kua bidimu bibidi mu mudimu eu bu mutangidi muena-ngendu, ngakasela muanetu muena Kristo wa lulamatu, udi muikale utendelela Yehowa ne bulamatshi too ne mpindieu. Dîna diende Despina, divua difuanangane ne dia yayanyi. Kunyima kua dibaka dietu, bakantuma bu mpanda-njila wa pa buende mu tshimenga tshia Hania, mu Crète, muntshidi ngenzela mudimu too ne lelu.

Munkatshi mua bidimu bu 70 bia mudimu wa ku dîba ne ku dîba, ndi muyishe miaba ya bungi ya mu tshidiila tshia Crète, tshidi ne tshipapu tshia kilometre karé 8 300 ne bule bua kilometre mitue ku 250. Disanka dianyi ditambe bunene mpa kumona dianza dikese dia Bantemu bavua mu tshidiila etshi mu bidimu bia 1930 bafike too ne ku bamanyishi ba Bukalenge ba tshisumi bapite pa 1 100 lelu’eu. Ndi ngela Yehowa tuasakidila bua mudiye mumpeshe mushindu wa kuambuluisha bavule ba munkatshi mua bantu aba bua kupetabu dimanya dijalame dia mu Bible ne ditekemena dilenga bua matuku atshilualua.

Yehowa, “Musungidi wanyi”

Malu angakamona mmandongeshe ne: bidi bikengela kuikala ne ditantamana ne lutulu bua kuambuluisha bantu bua kufikabu ku dimanya Nzambi mulelela. Ne kalolo Yehowa udi ufila ngikadilu eyi itudi tutamba kujinga. Munkatshi mua bidimu bianyi 67 mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba, ndi muelangane meji njila ne njila pa mêyi a mupostolo Paulo a se: ‘Mu malu onso tudi tudimanyisha bu bena mudimu ba Nzambi, mu ditantamana dia bungi, ne mu makenga, ne mu malu adi atukolela, ne mu tunyinganyinga; ne mu mibundabunda, ne mu nzubu ya lukanu, ne mu mayoyo, ne mu midimu mikole, ne mu [bitabela, NW], ne mu kujila kua biakudia.’ (2 Kolinto 6:4, 5) Mvua ne lutatu lukole lua makuta, nangananga mu bidimu bia ntuadijilu wa mudimu wanyi. Kadi Yehowa kakampua muoyo ne dîku dianyi nansha. Uvua dîba dionso utuambuluisha ne bukole buonso. (Ebelu 13:5, 6) Misangu yonso tuvua tumona dikuatshisha diende dia dinanga mu disangisha mikoko yende ne mu dikumbaja majinga etu.

Pandi mvuluka malu onso aa, mu ngumvuilu wa mu nyuma, bilongo mbimene mu tshipela ne ndi mushindike se: mudimu wanyi kauvua wa patupu nansha. Ndi muenze mudimu ne makanda anyi a bunsonga mu mushindu mutambe buimpe. Mudimu wanyi wa ku dîba ne ku dîba udi muikale ne mushinga kupita mudimu mukuabu wonso. Mpindieu unkadi mukulakaje, ndi nkankamija bansonga bua ‘kuvuluka Mufuki wabu mu matuku a bunsongalume buabu.’​—Muambi 12:1.

Nansha munkadi ne bidimu 91, ntshidi anu ne bukole bua kuenza mêba mapite pa 120 mu buambi ku ngondo yonso. Dituku dionso, ndi njuka pa dîba 7:30 ne nyisha bantu mu njila, mu magazen peshi mu parke anyi mpangu ya dikishila. Ntu ngabanya bungi butshinka bua bibejibeji 150 ku ngondo yonso. Mpindieu ndi ne lutatu bua matshi adi kaayi umvua bimpe ne bua ditamba kupua malu muoyo, kadi bana betu ba balume ne ba bakaji bena dinanga ba mu nyuma​—dîku dietu dinene dia mu nyuma—​ne mêku a bana banyi ba bakaji babidi, badi bangambuluisha bikole.

Kupita bionso, ndi mulonge mua kueyemena Yehowa. Dîba dionso udi muikale ‘dibue dianyi, musoko wanyi wa ngumbu ya mvita ne Musungidi wanyi.’​—Musambu 18:2.

[Mêyi adi kuinshi]

[Bimfuanyi mu mabeji 26, 27]

Kuinshi: Meme ne mukajanyi; ku dia bakaji: mu 1927; mu dibeji didi ku luseke: meme ne Minos Kokkinakis (udi ku dia bakaji) ne Ntemu mukuabu ku Acropole mu 1939, katupa kîpi kunyima kua dipingana mu ditunga