Ndîba kayi didi Tshikondo tshisatu tshia Bidimu Tshinunu tshituadija?
UKADIKU mumvue tshilumbu tshia ne: tshikondo tshisatu tshia bidimu tshinunu (anyi milenyume muisatu) netshituadije ne tshidimu tshia 2001, kadi ki nne tshia 2000 anyi? Bualu ebu mbulelela mu bualabale kampanda. Tuetu bambe ne: Yezu Kristo uvua muledibue mu tshidi tshimanyike mpindieu bu tshidimu tshia 1 K.B.B. muvua bamue bamba kumpala, dituku dia 31 Tshisua-munene 2000 (ki 1999 to) nedikale ndekelu wa tshikondo tshibidi tshia bidimu tshinunu (anyi milenyume muibidi), ne dituku dia 1 Tshiongo 2001 nedikale ntuadijilu wa tshikondo tshisatu tshia bidimu tshinunu.a Kadi lelu’eu, bashikuluji bu bonso badi bitaba ne: Yezu Kristo kavua muledibue mu tshidimu tshia 1 K.B.B nansha. Kadi wakaledibua dîba kayi?
Ndîba kayi divua Yezu muledibue?
Bible kêna uleja dituku dijalame diakalelabu Yezu to. Kadi udi wamba ne: uvua muledibue ‘mu matuku a mukalenge Helode.’ (Matayo 2:1) Balongi ba malu a Bible ba bungi badi bitaba ne: Helode wakafua mu tshidimu 4 K.B.B., ne Yezu uvua muledibue kumpala kua tshidimu atshi, bumue pabuipi ne ntuadijilu wa tshidimu 5 peshi 6 K.B.B. Bua kushindika mêyi abu bua lufu lua Helode, badi bashindamena pa malu akamba Flavious Josèphe, mufundi wa miyuki ya kale, muena Yuda wa mu bidimu lukama bia kumpala.b
Bilondeshile Josèphe, katupa kîpi kumpala kua Helode kufuaye, ngondo wakajimina. Bashikuluji ba malu a Bible badi bamba bua dijimina dia tshipese tshia ngondo diakenzeka mu dia 11 Luabanya 4 K.B.B. ne: divua tshijadiki tshia se: Helode uvua ne bua kuikala mufue tshidimu atshi. Kadi mu tshidimu tshia 1 K.B.B., ngondo yonso nkong wakajimina mu dia 8 Tshiongo ne kujiminaye kabidi tshipese mu dia 27 Tshisua-munene. Kakuena muntu udi mua kujadika bikala Josèphe uvua wakula bua umue wa ku misangu ivua ngondo mujimine mu tshidimu tshia 1 K.B.B. peshi musangu wa mu tshidimu 4 K.B.B. Nenku, katuena mua kushindamena pa mêyi a Josèphe bua kuleja tshidimu tshijalame tshiakafua Helode to. Nansha bu tuetu ne mushindu wa kuenza nanku, kakuyi mumvuija makuabu, katuvua anu kufika ku dijadika dîba diakaledibua Yezu nansha.
Tshijadiki tshikole tshitudi natshi bua dituku dia diledibua dia Yezu tshidi tshifumina mu Bible. Muyuki mufundisha ku spiritu udi uleja ne: Yone Mubatiji, uvua bulela ne Yezu, wakatuadija buprofete mu tshidimu tshia 15 tshia bukokeshi bua Mfumu munene wa bena Lomo Tibelio Kaisa. (Luka 3:1, 2) Miyuki idi kayiyi ya mu Bible idi ijadika ne: Tibelio wakadia bumfumu mu dia 15 Kabitende mu tshidimu tshia 14 B.B., nenku tshidimu tshiende tshia 15 tshivua ne bua kutuadija ku ndekelu kua 28 B.B. ne kujika ku ndekelu kua 29 B.B. Yone wakatuadija mudimu wende tshikondo atshi, ne mbimueneke se: Yezu wakatuadija kuyisha ngondo isambombo kunyima. (Luka 1:24-31) Patudi tusangisha malu aa ne bikuabu bijadiki, tudi tuteka ntuadijilu wa mudimu wa Yezu mu muvu wa automne wa tshidimu tshia 29 B.B.c Bible udi wamba ne: Yezu uvua ne “bidimu [bu] makumi asatu” pakatuadijaye mudimu wende. (Luka 3:23) Bikalaye uvua ne bidimu 30 mu muvu wa automne wa tshidimu tshia 29 B.B., uvua ne bua kuikala muledibue mu muvu wa automne wa tshidimu 2 K.B.B. Mpindieu, bu tuetu mua kubala batangile ku bidimu binunu bibidi kubangila mu automne wa tshidimu 2 K.B.B. (uvuluke ne: kakuvua tshidimu tshia tshijengu to; nenku kubangila mu tshidimu 2 K.B.B. too ne mu tshia 1 B.B., tudi tupeta bidimu bibidi), tudi tumona se: tshikondo tshibidi tshia bidimu tshinunu tshikadi tshijike ne tshisatu ntshituadije mu automne wa 1999!
Muanda eu udi ne mushinga anyi? Tshilejilu, ntuadijilu wa tshikondo tshisatu tshia bidimu tshinunu neikale ntuadijilu wa Bukokeshi bua Kristo bua Bidimu Tshinunu, budibu batele mu mukanda wa Buakabuluibua anyi? Tòo. Kakuena muaba nansha umue mu Bible udi usuikakaja milenyume muisatu ne Bukokeshi bua Kristo bua Bidimu Tshinunu.
Yezu wakabela balongi bende bua kuepuka dikebulula bua kumanya matuku ne bidimu. Wakambila bayidi bende ne: “Kanuena nukengela bua kumanya meba ne bikondo bidi Tatu mufunde ku bumfumu buende yeye.” (Bienzedi 1:7, Mukanda wa Mvidi Mukulu) Ku ntuadijilu, Yezu uvua mubaleje ne: nansha yeye kavua mumanye dîba divua Nzambi ne bua kubutula ndongoluelu eu mubi, ne kunzulula njila bua Bukokeshi bua Kristo bua Bidimu Tshinunu kutuadijabu. Wakamba ne: ‘Kadi bua dituku adi ne pa dîba adi kakuena muntu udi mumanye, banjelu menemene ba mu diulu kabena bamanye, Muana kêna mumanye, anu Tatu udi mumanye.’—Matayo 24:36.
Bidiku bia meji bua kutekemena ne: Kristo neapingane pakumbana bidimu 2 000 kubangila ku dituku diakaledibuaye anyi? Tòo. Yezu uvua ne bua kuikala mumanye dituku diakaledibuaye. Ne uvua mumanye mua kubala bidimu 2 000 kutuadijila ku dituku adi. Kadi kavua mumanye dituku ne dîba divuaye ne bua kupingana to. Bushuwa, kabivua mua kuikala bipepele bua kujadika dituku dia dipingana diende to. Bualu ‘mêba ne bikondo’ bivua ku bumfumu bua Tatuende, udi mumanye yeye nkayende dîba didiye mulongolole.
Kabidi, Yezu kavua muambile balongi bende bua bamuindile muaba kampanda musunguluke pa buloba apa nansha. Kavua mubambile bua kudisangisha ne kumuindila to, kadi wakabambila bua kutangalaka too ne ‘ku mfudilu kua buloba’ ne kuvuija bantu ba bisamba bionso bayidi. Katu muanji kushipa mukenji eu nansha.—Bienzedi 1:8; Matayo 28:19, 20.
Ditekemena diabu dia Milenyume nedikumbane anyi?
Bamue bena bitendelelu badi balamate bikole ku malongesha a kale mbindile ne muoyo kulukulu tshidimu tshia 2000. Badi bamba ne: ngondo mikese kumpala eku, amue malu adi mu mukanda wa Buakabuluibua neakumbane anu mudibu baafunde. Bushuwa, badi badimona bu badi benda baakumbaja pabu. Tshilejilu, badi baleja mulayi udi mu Buakabuluibua 11:3, 7, 8, udi wakula bua bantemu babidi badi bamanyisha malu mu ‘musoko munene, udibu babikila mu meji a nyuma ne: Sodoma ne Ejipitu, kuvua kabidi Mukalenge wabu mushipibue pa mutshi.’ Pajikija bantemu babidi aba kumanyisha malu abu, badi babashipa kudi nyama wa luonji udi upatuka mu dijimba.
Bilondeshile luapolo lua mu tshikandakanda kampanda, mulombodi wa tshitendelelu kansanga “uvua muambile balongi bende ne: yeye udi umue wa ku bantemu babidi abu udibu bapeshe mudimu wa kumanyisha kabutu ka buloba ne dilua dia Mfumu—pashishe nebamushipe kudi Satana mu misesu ya mu Yelushalema.” (The New York Times Magazine wa mu dia 27 Tshisua-munene 1998) Ke bua tshinyi bakokeshi ba mu Isalele badi basumpakana. Badi batshina ne: bamue bantomboji bena malu a tshididi badi mua kukeba bua “kukumbaja” buobu nkayabu mulayi eu—nansha biobi bikengela kujula mvita ya bingoma! Kadi, Nzambi katu dijinga ne “diambuluisha” dia kudi bantu bua kukumbaja dilongolola diende nansha. Milayi yonso ya mu Bible neikumbane mu tshikondo ne mu mushindu udi Nzambi mulongolole.
Tumanye ne: bavua bafunde mukanda wa Buakabuluibua “mu bimanyinu.” Bilondeshile Buakabuluibua 1:1 (NW), Yezu wakaleja “bapika bende” (ki mbantu bonso mu tshibungi to) malu avua ne bua kuenzeka mu katupa kîpi. Bua kumvua mukanda wa Buakabuluibua, bapika ba Kristo peshi balongi bende, bavua ne bua kuikala dijinga ne spiritu munsantu wa Nzambi, udi Yehowa upesha bantu badi bamutumikila. Bikalabi bikengela kumvua malu adi mu mukanda wa Buakabuluibua anu mushindu udibu baafunde, nansha bantu bapange ditabuja badi mua kuubala ne kuumvua. Nanku kabivua mua kukengela bua bena Kristo kusambilabu bua kulomba spiritu munsantu bua kumona mua kumvua mukanda eu.—Matayo 13:10-15.
Tudi bamone ne: bilondeshile bijadiki bia mu Bible, tshikondo tshisatu tshia bidimu tshinunu kubangila ku diledibua dia Yezu tshidi tshituadija mu muvu wa automne wa 1999 ne kabidi se: ni ndituku dia 1 dia ngondo wa Tshiongo wa tshidimu tshia 2000 anyi dia 1 Tshiongo 2001 kadiena ne diumvuija dia pa buadi to. Kadi kudi tshikondo tshia bidimu tshinunu tshidi tshitamba kulengelela bena Kristo. Bikalatshi katshiyi tshisatu to, ntshia bungi munyi? Tshiena-bualu tshia ndekelu tshia ku bisatu ebi netshiandamune lukonko elu.
[Mêyi adi kuinshi]
a Tangila kazubu kadi ne mutu wa bualu eu: “2000 peshi 2001?” mu dibeji 5.
b Bilondeshile kulondolola kua bikondo kuenza kudi bashikuluji aba, tshikondo tshisatu tshia bidimu tshinunu tshivua ne bua kuikala tshituadije mu 1995 anyi mu 1996.
c Bua mumvuija makuabu, suaku utangile mukanda wa Étude perspicace des Écritures, volime 1, mabeji 1094-1095, mupatula kudi Bantemu ba Yehowa.
[Kazubu mu dibeji 5]
2000 peshi 2001?
Bua kumvua bua tshinyi bamue badi bamba ne: tshikondo tshisatu tshia bidimu tshinunu tshidi tshibange ne diledibua dia Yezu netshituadije mu dia 1 Tshiongo 2001, tangila tshilejilu etshi. Fuanyikija ne: udi ubala mukanda wa mabeji 200. Paudi ufika ku mutu kua dibeji dia 200, ukadi mumane kubala mabeji 199, ne nkukushadile dibeji dimue bua kujikija. Kuakuamba muudi mujikije mukanda wonso pawikala kuyi mufike ku ndekelu kua dibeji dia 200 nansha. Bia muomumue, bilondeshile mudi bantu ba bungi bamba, bidimu 999 bua tshikondo etshi tshia bidimu tshinunu nebikale bimane kupita mu dia 31 Tshisua-munene 1999, ne nekushale tshidimu tshimue bua kufika ku ndekelu kua tshikondo etshi. Pa kulonda mbadilu eu wa matuku, tshikondo tshisatu tshia bidimu tshinunu tshidi tshituadija mu dituku dia kumpala dia ngondo wa kumpala wa tshidimu tshia 2001. Kadi kabiena biumvuija ne: dituku adi ke dikala bidimu 2 000 bimane kupita kubangila dituku diakaledibua Yezu nansha, anu mudi tshiena-bualu etshi tshileje.
[Kazubu mu dibeji 6]
Mushindu uvua mbadilu wa matuku wa: K.K.-A.D. mutuadije
Ku ntuadijilu kua siekele muisambombo B.B., Pape Jean I wakalomba mudiambike Denys le Petit bua kupatula mbadilu wa matuku uvua mua kuambuluisha bitendelelu bua kujadika dituku dimanyike dia difesto dia Pasaka.
Denys wakatuadija mudimu au. Wakabala wenda upingana mu matuku a kunyima, kupita dituku dia lufu lua Yezu mutangile ku tshidimu tshivuaye wangata bu tshidimu tshivua Yezu muledibue; pashishe kubangila mu tshidimu etshi wakabala tshidimu tshionso mutangile kumpala. Denys wakabikila tshikondo tshia kubangila ku diledibua dia Yezu ne: “A.D.” (bua Anno Domini—“mu tshidimu tshia Mukalenge wetu.”) Nansha muvuaye musue anu bua kupatula mushindu muimpe wa kuikala kubala dituku divua Pasaka ne bua kuenzeka tshidimu tshionso, bua ditanaji, Denys wakabueja mbadilu wa bidimu wa kubangila ku diledibua dia Yezu kuya kumpala.
Nansha mudi bashikuluji ba bungi kabayi bitaba ne: Yezu uvua muledibue mu tshidimu tshiakangata Denys bu nshindamenu wa mbadilu yende, mushindu wende wa kulondolola matuku ne bidimu udi utuambuluisha bua kujadika tshikondo tshivua mianda mienzeke ne kumona diumvuangana didi pankatshi payi.