DILONGA DIA 16
Ditukija
BANTU ba bungi batu bumvua buôwa patubu bajuka bua kuya kuakula kumpala, nangananga buobu kabayi ne tshibidilu tshia kuenza miyuki. Muambi wa lumu luimpe udi mua kuanji kumvua buôwa bua kuyikila ne bantu ba kumpala mu buambi. Tshilejilu, tangila tshiakandamuna Yelemiya pakasua Nzambi kumuvuija muprofete wende: “Tshiena mua kuakula bimpe, bualu bua ntshidi anu muana.” (Yel. 1:5, 6) Yehowa wakambuluisha Yelemiya; neakuambuluishe pebe. Papita matuku, neulue kumanya mua kutukija.
Muntu udi wakula mutukije udi ne malu onso mu bianza. Bidi bimuenekela ku dinyungakana dia mubidi wende. Ngimanyinu wende udi bu mutuye pa tshibidilu ne udi muakanyine. Kêna unyungusha bianza tshianana tshianana to. Udi wakula ne dîyi dimpe ne udikontolola.
Nansha wewe kuyi wenza malu aa, udi mua kulua kuenza. Mushindu kayi? Tuanjayi kumona tshitu bantu bumvuila buôwa kabatshiyi kabidi ne ditukija. Bidi mua kuikala bifumina ku mubidi.
Buôwa butu bulua paudi upeta lutatu, usua kulujikija bilenga kadi kuyi mujadike ne: neulujikije bimpe to. Mpindieu buongo buebe budi bupatuisha tshidibu babikila mu Mfualansa ne: adrénaline. Adrénaline udi mua kuenza ne: muoyo ukume lukasa lukasa, dipuyakana dishintuluke, bisululu bibange kutuka muntu, dîyi ne bianza ne binu bituadije kuzakala. Mubidi webe eku ukeba kukuambuluisha, uvudija makanda a bungi. Mpindieu bidi bikengela kumanya mua kukuata mudimu bimpe ne makanda aa bua kuela meji bilenga ne kuenza muyuki ne musangelu.
Mushindu wa kukepesha buôwa. Umanye ne: kumvua buôwa ki mbualu bua kukema to. Kadi bua kushala mutukije, bidi bikengela kukepesha buôwa ne kuenza malu mu ditalala mupuole polaa ne mu mushindu muakane. Mpindieu, ntshinyi tshiudi mua kuenza bua kuendabi bimpe?
Udilongolole bikole. Keba dîba dia bungi bua kudilongolola. Keba mushindu wa kumvua tshiena-bualu tshiebe bilenga. Pikala tshiena-bualu tshikale tshilomba kusungula malu kampanda a kuamba, ukebe malu akadi bateleji bamanye ne tshiudi wipatshila. Nenku nebikuambuluishe bua kusungula malu adi ne mushinga wa bungi. Wewe mumone bikukolela, uyikile ne muntu ukadi muenzenze miyuki. Neakuambuluishe bua kukonkonona bimpe tshiena-bualu ne kumanya bateleji bimpe. Paudi mpindieu umona ne: malu audi nawu neakuatshishe bantu, umvue kabidi tshiena-bualu tshiebe bimpe, dijinga dia kubambila malu aa nedipite buôwa buebe bukole.
Ulongolole mbuelelu webe bilenga menemene. Umanye muwatuadija. Buôwa nebuikale buenda bukepela paudi wenda wakula.
Paudi udilongolola bua kuya mu buambi, mibelu eyi ke iudi ne bua kulonda. Umanye tshiena-bualu ne bantu baudi uya kuyisha. Ulongolole mbuelelu webe ne muoyo umue. Longela kudi bamanyishi bakadi bapiluke.
Bumue udi mua kuela meji ne: kufunda malu onso muaku ku muaku nekukuambuluishe bua kuakula mutukije. Pabi, newikale ne buôwa bua bungi musangu wonso uwenza muyuki. Eyowa, bamue bantu batu bafunda malu a bungi, bakuabu bafunda makese. Kadi wamanya ne: tshidi tshikepesha buôwa ne tshikuambuluisha bua kuteka meji ebe ku biudi wamba, ndikala mushindike mu mutshima webe ne: malu audi nawu adi akuatshisha bantu, ki mmiaku idi pa dibeji to.
Ambulula muyuki ne dîyi dikole. Kuambulula muyuki kua nunku kudi kukujadikila ne: udi mua kuamba malu adi mu mutu muebe. Paudi udibidija nunku, buongo buebe nebuenze mudimu bimpe dîba diwikala wakula. Wenze malu paudi udibidija anu bu muikalawu. Umone bantu mu mutu muebe. Biwenza muyuki musombe, uwambulule musombele panshi; biwenza muyuki muimane, uwambulule muimanyine kuulu.
Lomba Yehowa diambuluisha. Nzambi neandamune disambila diebe anyi? Tangila tshidi Bible wamba: ‘Edi ndikima ditudi nadi kudiye ne: Bituamulomba tshintu tshionso bu mu disua diende, yeye udi utumvuila.’ (1 Yone 5:14) Biwasua kutumbisha Nzambi ne kuambuluisha bantu ne Dîyi diende, kakuyi mpata, yeye neandamune disambila diebe. Dishindika edi nedikukuatshishe bikole bua kuenza muyuki webe. Bukuabu bualu: wewe muikale ne mamuma a nyuma (bu mudi: dinanga, disanka, ditalala, didikanda, ne lutulu), udi mua kumanya mua kutukija lungenyi luebe.—Gal. 5:22, 23.
Tshibidilu netshikuambuluishe. Paudi upatuka bikole mu mudimu wa budimi, buôwa budi buenda bukepela. Paudi ufila mandamuna bikole mu bisangilu, kuakuikala ne buôwa bua bungi bua kuakula kumpala kua bantu to. Paudi wenza miyuki ya bungi, buôwa bua miyuki nebuikale pamu’apa buenda bukepela. Udi musue kuenza miyuki ya bungi anyi? Itaba bua kuenza miyuki mu kalasa padi balongi benayi bapumbishibue.
Wewe mumane kulonda mibelu eyi, udi mpindieu mua kukeba bua kumanya bimanyinu bidi bileja ne: muntu mmupange ditukija. Kubimanya ne kulonga mua kubijikija, nekukuambuluishe bua kuikala ne ditukija. Bimanyinu ebi bidi mua kumuenekela mu diakula, bikuabu kumuenekela ku mubidi.
Bimanyinu bia ku mubidi. Mubidi ne bianza biebe bidi bileja ne: udi mutukije anyi udi utshina. Anji tangila bianza. Mona malu adi aleja ne: kuena mutukije: bianza bikalamine anu panyima, maboko malulamija bu mutshi, anyi bianza biuminyine anu ku tshibasa tshia kuakuila; kuela bianza ne kubipatula mu mpaya, kukanga ne kukangula mbota ya kazaku, kudikonya ku matama, kudikuata ku diulu, ne kuvuala ne kumbusha anyi kuakaja lunete; kulengakaja dîba dia pa diboko, bike, kakanu ka munu, anyi mabeji; kunyungisha bianza bu muntu upapuka peshi kuenza jeste kadi kushikila nayi mu njila.
Makuabu malu ng’wowu aa: kusheta dikasa panshi, kushala muimane bu mutshi, kudikupa eku ne kuaka, kuinama panshi, kudia mishiku, kumina mata misangu ne misangu, imue misangu kupuyakana lubilu lubilu ne mikuabu kupuyakana bitupa bitupa kukosa mueyelu.
Wewe mudienzeje muebe muonso, udi mua kuepuka bimanyinu ebi. Ikala uluangana ne tshimanyinu tshimue ku musangu. Jingulula tshimanyinu kampanda, keba mushindu wa kuluangana natshi. Wewe wenza nenku, neumueneke mutukije.
Bimanyinu bia ku dîyi. Mu bimanyinu ebi mudi kuakula ne dîyi ditue bikole anyi dizakala. Kuakula bu udi ukona pa diminu anyi kukekemena misangu ya bungi peshi kuakula lubilu lubilu. Bibidilu bibi ebi bidi mua kujika biwadienzeja muebe muonso bua kulama dîyi diebe mutudi.
Paudi umvua buôwa, anji kuoka kapepe ka bungi bua misangu mikese kumpala kua kupita ku tshiakuilu. Enza bua mubidi mujima wikale mudilekelele. Pamutu pa kuela meji bua muudi ne buôwa, ela meji bikole muikala malu audi nawu mua kuambuluisha bantu. Kumpala kua kuakula, tangila bantu, keba muntu udi ne mpala wa disanka, pashishe tuaku mimuemue. Wakule bitekete mu mêyi ebe a mbangilu, mpindieu uditue mujima mu muyuki.
Bipeta bia kutekemena. Kumanyi ne: buôwa buonso nebujike to. Nansha bantu ba bungi bakadi benzenze miyuki batu bumvua buôwa kumpala kua kupita ku tshiakuilu. Kadi mbalonge mua kutshintshimika buôwa ebu. Muntu umue ukadi muenzenze miyuki wakamba ne: “Ntu anu ngumvua buôwa, kadi mpindieu ndi mbutshintshimika.”
Wewe uditatshisha ne muoyo umue bua kujikija bimanyinu bia buôwa bia ku mubidi, bantu nebamone se: udi mutukije. Udi mua kuikala ne buôwa, kadi buobu kabakukumona ne: udi utshina to.
Wavuluka ne: patu adrénaline upatuka dîba ditutu ne buôwa, makanda atu avulangana. Kuata mudimu ne makanda aa bua kuakula ne muoyo mujima.
Kuindidi bua kuenza malu onso aa anu kumpala kua kuya ku tshiakuidi to. Udibidije paudi uyikila matuku onso ne bantu bua kuikala mutukije ne mumanye biudi wenza ne kuakula ne muoyo mujima. Wewe wenza nunku, neupete dikima ku tshiakuidi ne mu buambi (muaba utu dikima ne mushinga wa bungi).