-
“Malu aa adi ne bua kuenzeka”Tshibumba tshia Nsentedi—1999 | 1 ngondo 5
-
-
“Malu aa adi ne bua kuenzeka”
‘Yezu kubandamuna ne: Malu aa adi ne bua kuenzeka, kadi ki [ntshianji kuikala] nshikidilu to.’—MATEWUSE 24:4-6, MMM.
1. Ntshiena-bualu kayi tshidi ne bua kukoka ntema yetu?
KAKUYI mpata, utu uditatshisha bua malu adi atangila muoyo ne matuku ebe atshilualua. Nenku udi ne bua kuteya kabidi ntema ku tshiena-bualu tshiakakoka ntema ya Charles Russell kale mu 1877. Russell, eu wakalua kuenza Société Watch Tower, wakafunda kakanda ka Le but et la manière du retour de notre Seigneur (Angl.). Kakanda aka ka mabeji 64 kavua kakula bua dipingana dia Yezu, anyi dilua diende ditshivua kumpala. (Yone 14:3) Umue musangu pavuabu pa Mukuna wa Olive, bapostolo bakebeja bua dipingana adi ne: “Ntshikondo kayi tshikala malu aa, ne ntshinyi tshikala tshimanyinu tshia dikalaku [anyi “dilua,” Muanda Mulenga Lelu] diebe ne tshia nkomenu wa ndongoluelu eu wa malu?”—Matayo 24:3, NW.
2. Bua tshinyi kudi mmuenenu mivule idi ibengangana pa malu akadianjila Yezu kuamba?
2 Utu mumanye ne mumvue diandamuna dia Yezu anyi? Diandamuna edi didi mu Evanjeliyo isatu. Mulongeshi D. A. Carson udi wamba ne: “Nshapita mikese ya mu Bible mmikebeshe dipanga kupetangana dia bungi munkatshi mua bumvuiji ba Mifundu kupita mukanda wa Matayo 24 ne mikuabu idi mifuanangane nawu bu mudi Mâko 13 ne Luka 21.” Pashishe udi ufila mmuenenu wende—muikale kabidi anu mukuabu wa ku mmuenenu ya bantu idi ibengangana. Mu siekele mushale eu anyi kumpala mene, mmuenenu mivule ivua ileja dipanga ditabuja. Bantu bavua bayifila bavua bamba ne: Yezu kavua muanji kuamba malu atudi tubala mu Evanjeliyo nansha, ne se: bavua bashintulule mêyi ende pashishe, anyi ne: malu akamanyishaye akapanga kukumbana—mmuenenu mienzeja kudi ngenyi ya bedi ba Mifundu mpata. Mumvuiji kampanda wa Bible uvua mene wangata Evanjeliyo wa Mâko ‘ne mmuenenu wa nkindi ya Buena-Buddha ya Mahayana’!
3. Ntshinyi tshidi tshiambuluishe Bantemu ba Yehowa bua kujingulula mulayi wa Yezu?
3 Kadi, Bantemu ba Yehowa badi bitaba mudi Bible muikale mulelela ne wa kueyemena kusangisha ne malu avua Yezu muambile bapostolo banayi bavua nende pa Mukuna wa Olive matuku asatu kumpala kua lufu luende. Kubangila mu tshikondo tshia Charles Russell, ku kakese ku kakese bantu ba Nzambi mbapete ngumvuilu mutoke menemene wa mulayi uvua Yezu mumanyishe pa mukuna eu. Mu bidimu bikese bishale ebi, Tshibumba tshia Nsentedi ntshitokeshe kabidi mmuenenu wabu wa mulayi eu. Ukadi mumanye malu au, pa kumona mudiwu ne buenzeji pa nsombelu webe anyi?a Tuanjibi kuambulula.
Mu katupa kîpi emu, dikumbana didi dienza buôwa
4. Bapostolo bavua mua kuikala bele Yezu nkonko bua matuku atshilualua bua tshinyi?
4 Bapostolo bavua bamanye ne: Yezu uvua Masiya. Nenku pakumvuabu wakula bua lufu luende, dibika ku lufu ne dipingana, bavua ne bua kuikala badiebeje ne: ‘Bu Yezu mua kufua ne kuya, mmunyi mudiye mua kukumbaja malu a dikema adi bantu bindile bua Masiya kuenza?’ Pashishe, Yezu wakakula bua nshikidilu wa Yelushalema ne ntempelo uvuamu. Bapostolo bavua mua kuikala badiebeje ne: ‘Ntshikondo kayi ne mmunyi muenzekabi?’ Mu dikeba bua kumvua malu aa, bapostolo bakebeja ne: “Utuambile diba dienzeka malu aa ne tshimanyinu tshialeja tshikondo tshidi malu aa ne bua kumueneka.”—Mako 13:4, MML; Matayo 16:21, 27, 28; 23:37–24:2.
5. Mmunyi muvua malu avua Yezu muambe makumbane mu siekele wa kumpala?
5 Yezu wakadianjila kumanyisha ne: kuvua ne bua kuikala mvita, nzala, bipupu bia masama, bikumina, lukuna ne dikengesha bena Kristo, ba-masiya ba dishima, ne diamba dia lumu luimpe lua Bukalenge miaba yonso. Pashishe nshikidilu uvua ne bua kulua. (Matayo 24:4-14; Mâko 13:5-13; Luka 21:8-19) Yezu wakamba malu aa ku ntuadijilu kua tshidimu tshia 33 B.B. Mu makumi a bidimu akalonda, bayidi bende bamana kudimuija bavua mua kujingulula ne: malu madianjila kumanyisha avua bushuwa amueneka mu mushindu wa pa buawu. Eyowa, miyuki ya kale idi ijadika ne: tshimanyinu tshivua tshikumbane tshikondo atshi, kufikishabi ne ku dibutula ndongoluelu wa malu wa bena Yuda kudi bena Lomo mu 66 too ne mu 70 B.B. Mmunyi muakenzekabi?
6. Ntshinyi tshiakenzeka pankatshi pa bena Lomo ne bena Yuda mu 66 B.B.?
6 Mu tshidimu tshia 66 B.B., mu muvu wa été wa munya mukole mu Yudeya, ba-Zelote bena Yuda bakaluisha basalayi balami bena Lomo mu tshitudilu pabuipi ne ntempelo wa mu Yelushalema, kujudijabu tshimvundu miaba mikuabu mu ditunga. Mu mukanda kampanda, Mulongeshi Heinrich Graetz udi ulonda ne: “Cestius Gallus, ngovena wa mu Sulia uvua ne mudimu wa kulama lumu lua biluilu bia bena Lomo, . . . kavua mua kushala mutangile buntomboji buenda butangalaka miaba yonso kayi wenza madikolela bua kubuimanyika. Wakakunguija basalayi bende, ne balombodi ba provense ya pabuipi apu bakatuma basalayi babu ku budisuile.” (History of the Jews) Tshiluilu etshi tshia bantu 30 000 tshiakajingila Yelushalema. Bamane kuluangana mutantshi, bena Yuda bakanyemena munda mua ngumbu pabuipi ne ntempelo. “Mu matuku atanu malondangane, bena Lomo bavua bakeba bua kupula bimanu ne kubuela munda, kadi misangu yonso bavua ne bua kunyema bia-mvita bivua bena mu Yudeya bakupa. Anu mu dituku disambombo ke muakafikabu ku diupula tshitupa tshia lumbu tshia ku Nord tshivua buludiludi ne ntempelo.”
7. Bua tshinyi bayidi ba Yezu bakamona malu mu mushindu mushilangane ne bena Yuda ba bungi?
7 Elabi meji muvua bena Yuda ba mu siekele wa kumpala ne bua kuikala bayumbakane, bualu kuonso aku bavua bela meji ne: Nzambi uvua ne bua kubakuba buobu ne tshimenga tshiabu tshinsantu! Kadi, bakavua badimuije bayidi ba Yezu ne: dikenga dikole divua dindile Yelushalema. Yezu ukavua mumanyishe ne: ‘Matuku nealue adi badi nebe lukuna bakuelela lupangu, nebakunyunguluke, nebakutshintshimike ku nseke yonso, nebakukume panshi ne bana badi nebe; kabena bashiya dibue dimue pa mutu pa dikuabu.’ (Luka 19:43, 44) Kadi abi bivua biumvuija ne: bena Kristo bonso bavua munda mua Yelushalema mu 66 B.B. bavua ne bua kufua anyi?
8. Ndikenga kayi divua Yezu mudianjile kumanyisha, ne mbanganyi bavua “basungula” bavuabu ne bua kukepesha bungi bua matuku bua bualu buabu?
8 Pavuaye wandamuna bapostolo pa Mukuna wa Olive, Yezu wakadianjila kumanyisha ne: “Mu matuku awo, nemuikale dikenga didi kadiyi dianji kufika katshia [“Nzambi,” NW] wafuka bintu bionso ku ntuadijilu too ne mpindiewu. Kashidi, dikenga dia mushindu ewu kadiakufika kabidi. Bu Mfumu kayi mukepeshe matuku awu, [“mubidi,” NW] nansha umue ka[u]vua mua kupanda; kadi bua basungula bende, udi muakepeshe.” (Markuse 13:19, 20, MMM; Matayo 24:21, 22) Nenku bavua ne bua kukepesha matuku ne kupandisha “basungula.” Basungula abu bavua banganyi? Kabavua bena Yuda bantomboji bavua bamba muvuabu batendelela Yehowa eku babenge Muanende nansha. (Yone 19:1-7; Bienzedi 2:22, 23, 36) Basungula balelela ba mu tshikondo atshi bavua bena Yuda ne bantu bavua kabayi bena Yuda bavua bitabuje Yezu bu Masiya ne Mupandishi. Nzambi uvua musungule bantu aba, ne mu Pentekoste wa mu 33 B.B., uvua mubavuije tshisamba tshipiatshipia tshia mu nyuma, ‘Isalele wa Nzambi.’—Galatia 6:16; Luka 18:7; Bienzedi 10:34-45; 1 Petelo 2:9.
9, 10. Mmunyi muvua matuku a mvita ya bena Lomo makepesha, ne tshipeta tshivua munyi?
9 Bavuaku ‘bakepeshe’ matuku au ne basungula bela manyi ba mu Yelushalema kupandabu anyi? Mulongeshi Graetz udi wamba ne: “[Cestius Gallus] wakamona ne: kabivua bia meji bua kutungunuka ne diluisha baluanganyi ba dikima, ne kutuadija mvita ya musangu mule mu tshikondo atshi tshikavua mvula ya muvu wa automne pa kubanga . . . ne mifuane kupangisha bua kutuadila basalayi biakudia ne bia-mvita. Pamu’apa bua bualu abu wakamona bitambe kuikala bia budimu bua kulekela mvita.” Nansha bikala meji a Cestius Gallus avua a mushindu kayi, basalayi bena Lomo bakumbuka ku tshimenga. Bakajimija bantu ba bungi bashipa kudi bena Yuda bavua babalonda.
10 Diumbuka adi kadiyi ditekemena dia bena Lomo diakambuluisha “mubidi”—bayidi ba Yezu bavua mu njiwu munda mua Yelushalema—bua kupanduka. Miyuki ya kale idi yamba ne: pakamueneka mpunga eu, bena Kristo bakanyema tshitupa atshi. Mmunyipu muvua Nzambi muleje bukokeshi budiye nabu bua kudianjila kumanya matuku atshidi alua ne kujadikila batendeledi bende lupandu! Kadi ntshinyi tshiakafikila bena Yuda bavua kabayi bena kuitabuja bakashala mu Yelushalema ne mu Yudeya?
Bantu ba mu tshikondo tshiende bavua ne bua kumona dikenga dinene
11. Ntshinyi tshiakamba Yezu bua “tshipungu etshi”?
11 Bena Yuda ba bungi bavua bela meji ne: ndongoluelu wabu wa ntendelelu, mushindamene mu ntempelo, uvua ne bua kutungunuka kashidi. Kadi Yezu wakamba ne: “Angatayi tshilejilu pa mutshi wa mfiku. Padiwu wasa tutamba tutekete, mabeji asasa, nudi numanya ne: tshitshia tshia luya tshikadi pabuipi. Bia muomumue, nuenu penu panuamona bionso abio, numanye ne: [“Muana wa muntu,” NW] ukadi pabuipi, ukadi ku tshiibi. Bulelela ndi nnuambila ne: tshipungu etshi katshiakupita malu aa kaayi menzeke. Diulu ne buloba nebipite, kadi miaku yanyi kayena ipita to.”—Mateus 24:32-35, Mukenji Mulenga, disendamija miaku ndietu.
12, 13. Ntshinyi tshivua bayidi mua kuikala bumvue pavua Yezu utela miaku “tshipungu etshi”?
12 Mu bidimu bivua bitangile ku tshia 66 B.B., bena Kristo bavua mua kuikala bamone muvua bivule bia ku bitupa bia kumpala bia tshimanyinu etshi tshienza ne bintu bia bungi bienda bikumbana—mvita, nzala ne diamba dia lumu luimpe lua Bukalenge miaba yonso. (Bienzedi 11:28; Kolosai 1:23) Kadi ntshikondo kayi tshivua nshikidilu mua kulua? Ntshinyi tshivua Yezu musue kumvuija pakambaye ne: ‘Tshipungu etshi [tshiena-Greke: genea] katshiakupita’? Misangu mivule Yezu uvua ubikila bena Yuda ba mu tshikondo tshiende bavua bamubenge, pamue ne bamfumu ba bitendelelu ne: ‘tshipungu tshibi, tshibule bulamate.’ (Mateus 11:16; 12:39, 45; 16:4; 17:17; 23:36, MM) Nenku pavuaye pa Mukuna wa Olive, wakakula kabidi bua “tshipungu etshi,” bushuwa kavua wakula bua tshisamba tshijima tshia bena Yuda ba bikondo bionso to, peshi kavua wakula bua balondi bende, nansha muvuabu ‘tshisamba tshisungula.’ (1 Petelo 2:9) Yezu kavua wamba ne: “tshipungu etshi” ndupolo kampanda lua tshikondo nansha.
13 Kadi, Yezu uvua mutume meji kudi bena Yuda bavua bamubenge tshikondo atshi, bavua ne bua kumona dikumbana dia tshimanyinu tshivuaye mumanyishe. Bua ditela dia “tshipungu etshi” mu Luka (Lukas) 21:32 (MM), Mulongeshi Joel Green udi wamba ne: “Mu Evanjeliyo Muisatu, ‘tshipungu etshi’ (ne biambilu bisuikilaku) tshitu pa tshibidilu tshiumvuija mushindu kampanda wa bantu badi babenga dilongolola dia Nzambi. . . . [Tshidi tshifunkuna] bantu badi bela dilongolola dia Nzambi nyima ne tshitshiu.”b
14. “Tshipungu” atshi tshiakamona malu kayi, kadi mmunyi muvua nsombelu mushilangane bua bena Kristo?
14 Tshipungu tshibi tshia baluishi bena Yuda tshivua mua kumona muvua tshimanyinu tshienda tshikumbana tshivua ne bua kumona kabidi ndekelu wa ndongoluelu wa bena Yuda. (Matayo 24:6, 13, 14) Bakamona bionso abi! Mu tshidimu tshia 70 B.B., tshiluilu tshia bena Lomo tshiakapingana, tshilombola kudi Titus muana wa Amperere Vespasien. Dikenga dia bena Yuda bavuabu bakangile kabidi mu tshimenga atshi kadiena mushindu wa kudiumvuija to.c Flavius Josèphe, eu uvua mumone malu aa ne ende abidi udi wamba ne: dîba divua bena Lomo bupule tshimenga, bena Yuda batue ku 1 100 000 bakafua ne bakaya ne bakuabu batue ku 100 000 mu bupika, ba bungi ba kudibu bakafua bikole bua nzala anyi mu miaba ivua bena Lomo baya kubandila manaya. Bulelela, dikenga dia mu 66 too ne mu 70 B.B. divua ditambe bunene divua bena mu Yelushalema ne ndongoluelu wa bena Yuda kabayi banji kumona anyi kabayi mua kumona kashidi. Mmunyipu muvuabi bishilangane bua bena Kristo bavua bateleje didimuija dia tshiprofete dia Yezu ne bumbuke mu Yelushalema kunyima kua diumbuka dia biluilu bia bena Lomo mu 66 B.B.! Bena Kristo “basungula” ne bela manyi ‘bakapanda’ anyi bakashala ne muoyo mu 70 B.B.—Matewuse 24:16, 22, MMM.
Dikumbana dikuabu didi kumpala
15. Mmunyi mutudi mua kuikala bajadike ne: mulayi wa Yezu uvua ne bua kuikala ne dikumbana dipite bunene kunyima kua tshidimu tshia 70 B.B.?
15 Kadi kakuvua kujike to. Kumpala, Yezu uvua muleje ne: kunyima kua bamane kubutula tshimenga, uvua ne bua kulua mu dîna dia Yehowa. (Matayo 23:38, 39; 24:2) Wakaleja bualu ebu patoke mu mulayi wende wakamanyishaye pa Mukuna wa Olive. Mumane kuakula bua dilua dia “dikenga dinene,” wakamba ne: pashishe ba-Kristo ba dishima bavua ne bua kumueneka, ne bisamba bia bende bivua ne bua kudiatakaja Yelushalema munkatshi mua tshikondo tshile. (Matayo 24:21, 23-28; Luka 21:24) Bivua mua kuikala se: kuvuaku dikumbana dikuabu dipite bunene dia mulayi eu anyi? Malu menzeke adi aleja ne: bivua nanku. Patudi tufuanyikija Buakabuluibua 6:2-8 (mufunda kunyima kua dikenga diakakuata Yelushalema mu 70 B.B.) ne Matayo 24:6-8, kabidi ne Luka 21:10, 11, tudi tumona ne: mvita, biyole bia nzala ne masama a bipupu mu mushindu mupite kualabala bivua kumpala. Dikumbana edi dipite bunene dia mêyi a Yezu ndituadije kumueneka katshia Mvita ya Kumpala ya Buloba bujima yabudika mu 1914.
16-18. Mmalu kayi atudi batekemene ikala mua kuenzeka kabidi?
16 Kukadi mpindieu makumi a bidimu, Bantemu ba Yehowa mbalongeshe ne: dikumbana dia tshimanyinu lelu’eu didi dijadika ne: “dikenga dinene” ditshidi kumpala. “Tshipungu” etshi tshibi netshimone dikenga adi. Bidi bimueneka ne: nekuikale kabidi tshitupa tshia kumpala (diluisha bitendelelu bia dishima), anu bu muvua mvita ya Gallus ya mu 66 B.B. mikale ntuadijilu wa dikenga diakakuata Yelushalema.d Nenku panyima pa lupolo lua tshikondo tshia bule kabuyi bumanyike, nshikidilu nealue—kabutu ka buloba bujima, kafuanangane ne ka mu 70 B.B.
17 Pavuaye wakula bua dikenga ditshidi kumpala kuetu, Yezu wakamba ne: ‘Pajika dikenga dia matuku au [kabutu ka bitendelelu bia dishima], dîba nedifikuluke, ngondo kakukenka, mitoto neituke muulu, neipone, nebanyukule bukole buakadi buendesha bintu ebi mu diulu; pashishe, tshimanyinu tshia Muana wa muntu netshimueneke mu diulu; bisamba bionso bia pa buloba nebidile, nebimone Muana wa muntu ulua pa matutu a mu diulu ne bukole buende ne butumbi buende bunene.’—Matayo 24:29, 30.
18 Nenku, Yezu nkayende udi wamba ne: ‘Pajika dikenga dia matuku au,’ muanda kampanda newenzeke muulu. (Tangila Yoele 2:28-32; 3:15.) Bualu ebu nebutambe kutshingisha ne kupapula bantu bena bupidia mu mushindu wa se: ‘nebadile.’ Bantu ba bungi ‘nebafue tshipuka bua buôwa ne bua ditekemena dia malu alua pa buloba.’ Kadi kabiakuikala nenku bua bena Kristo balelela nansha! Buobu ‘nebabanduluke, nebatangile muulu, bualu bua bupikudi buabu budi pabuipi.’—Luka 21:25, 26, 28.
Dilumbuluisha didi kumpala!
19. Mmunyi mutudi mua kumanya tshikondo tshiakumbana mufuanu wa mikoko ne mbuji?
19 Tangila ne: Matayo 24:29-31 udi udianjila kuamba ne: (1) Muana wa muntu udi ulua, (2) dilua edi nedikale dia butumbi bunene, (3) banjelu nebikale nende, ne (4) bisamba bionso bia pa buloba nebimumone. Yezu udi wambulula malu aa mu mufuanu wa mikoko ne mbuji. (Matayo 25:31-46) Ke bua tshinyi tudi mua kukoma ne: mufuanu eu udi wakula bua tshikondo—kunyima kua ntuadijilu wa dibudika dia dikenga—tshialua Yezu ne banjelu bende ne tshiasombaye mu nkuasa wende wa butumbi bua kulumbuluisha. (Yone 5:22; Bienzedi 17:31; tangila 1 Bakelenge 7:7; Danyele 7:10, 13, 14, 22, 26; Matayo 19:28.) Nnganyi walumbuluishabu, ne tshipeta netshikale munyi? Mufuanu eu udi uleja ne: Yezu neatume ntema ku bisamba bionso, bienze bu se: mbidisangishe kumpala kua nkuasa wende wa bumfumu mu diulu.
20, 21. (a) Ntshinyi tshienzekela mikoko ya mu mufuanu wa Yezu? (b) Ntshinyi tshiafikila mbuji mu matuku atshilualua?
20 Nebateke balume ne bakaji badi bu mikoko ku dia balume dia Yezu. Bua tshinyi? Bualu bavua bakuate mudimu ne mishindu ivuabu nayi bua kuenzela bana babu ne Kristo malu mimpe. Bana babu ne Kristo aba mbena Kristo bela manyi bakokesha nende mu Bukalenge buende bua mu diulu. (Danyele 7:27; Ebelu 2:9–3:1) Mu diumvuangana ne mufuanu eu, bena Kristo miliyo mivule badi bu mikoko mbajingulule bana babu ne Yezu ba mu nyuma ne badi benza mudimu bua kubakuatshisha. Tshipeta tshidi se: musumba munene udi ne ditekemena dishindamene mu Bible dia kupanduka ku “dikenga dinene” ne pashishe kushala ne muoyo kashidi mu Mparadizu, buloba bukokesha kudi Bukalenge bua Nzambi.—Buakabuluibua 7:9, 14; 21:3, 4; Yone 10:16.
21 Kadi mbishilangane bua mbuji! Matayo 24:30 udi uyileja mikale ‘idila’ padi Yezu ulua. Bushuwa, idi ne bua kudila, bualu neikale mimanyike mudiyi mibenge lumu luimpe lua Bukalenge, miluishe bayidi ba Yezu ne misue bukua panu budi butangile ku dijimina. (Matayo 10:16-18; 1 Yone 2:15-17) Yezu ke udi ujadika bantu badi bikale mbuji, ki mbayidi bende badi pa buloba nansha. Udi wamba bua mbuji eyi ne: ‘Neyiye mu [“kabutu,” NW] ka tshiendelele.’—Matayo 25:46.
22. Ntshitupa kayi tshia mulayi wa Yezu tshidi tshiakanyine kabidi ntema yetu?
22 Bidi bitusankisha mutudi tuenda tumvua bimpe mulayi wa mu Matayo nshapita wa 24 ne wa 25. Nansha nanku, kudi tshitupa tshia mulayi wa Yezu tshidi tshiakanyine kabidi ntema yetu—‘tshintu tshibipe tshidi tshikebesha kabutu tshimane mu muaba munsantu.’ Yezu wakabela balondi bende bua kujingulula bualu ebu ne kuikala badiakaje bua kuenza tshintu kampanda. (Matayo 24:15, 16, NW) “Tshintu [etshi] tshibipe” ntshinyi? Ndîba kayi diditshi tshimana mu muaba munsantu? Ne mmunyi mudi muanda eu utangila malu atudi bindile mpindieu ne mu matuku atshilualua? Tshiena-bualu tshidi tshilonda netshikonkonone malu aa.
[Mêyi adi kuinshi]
a Tangila biena-bualu bia dilonga mu nimero wa Tshibumba tshia Nsentedi tshia 15 Luishi 1994; 15 Kasuamansense 1995 ne 1 Kasuabanga 1995; ne 15 Tshimungu 1996.
b Mumanyi mupiluke wa mu Grande-Bretagne, G. R. Beasley-Murray, udi wamba ne: “Tshiambilu ‘tshipungu etshi’ katshiena ne bua kutatshisha bumvuiji ba Bible nansha kakese. Nansha muvua mu tshiena-Greke tshia ku ntuadijilu genea umvuija diledibua, ndelanganyi ne pa nanku tshisamba, . . . mu [Septante wa mu tshiena-Greke] mmutamba kukudimuna misangu mivule muaku wa tshiena-Ebelu dôr, mmumue ne: lukongo, lukongo lua bantu, anyi tshipungu mu ngumvuilu wa bantu ba tshikondo tshimue. . . . Mu mêyi akamba Yezu, muaku eu udi umueneka muikale ne mumvuija abidi: ku lumue luseke utu misangu yonso umvuija bantu ba mu tshikondo tshiende, ne ku lunga luseke utu misangu yonso ufila lungenyi lua didiulangana.”
c Mu mukanda mumana kutela, Mulongeshi Graetz udi wamba ne: imue misangu ku dituku bena Lomo bavua bapopela bena buloko 500 ku mitshi. Bavua bakosa bianza bia bakuabu bena Yuda bavuabu bakuate ne pashishe babapingaja mu tshimenga tshiabu. Nsombelu kayi ivuamu? “Makuta kaavua kabidi ne mushinga bualu kabavua mua kusumba nawu diampa. Bantu bavua bafuilakena biakudia bibi ne bikuate ne muengu mu misesu, dianza dia bisonsa bivua nyama idia, tshipese tshia tshiseba, anyi bintu bia bukoya bielela mbua. . . . Bitalu kabiyi bijiika bivua bienda bivula lukasalukasa biakavuija lupepele lua luya lukole lua mu muvu wa été tshiledi tshia masama a bipupu, ne bantu bakafua masama, nzala ne ku muele wa mvita.”
d Tshiena-bualu tshidi tshilonda netshiumvuije tshitupa etshi tshia dikenga ditshidi kumpala.
Udi muvuluke anyi?
◻ Mmunyi muakakumbana mêyi a mu Matayo 24:4-14 mu siekele wa kumpala?
◻ Mu tshikondo tshia bapostolo, mmunyi muvuabu bakepeshe matuku ne “mubidi” kupandawu, bu muvuabi bidianjila kumanyisha mu Matayo 24:21, 22?
◻ Mmalu kayi akaleja “tshipungu” tshitela mu Matayo 24:34?
◻ Mmunyi mutudi bamanye ne: mulayi mumanyisha pa Mukuna wa Olive uvua ne bua kukumbana kabidi mu mushindu mupite kualabala?
◻ Ndîba kayi ne mmunyi muakumbana mufuanu wa mikoko ne mbuji?
[Tshimfuanyi mu dibeji 12]
Bimfuanyi bia ku Tshibumba tshibakila Titus mu Lomo, bileja bintu bipawula pakabutulabu Yelushalema
[Mêyi a dianyisha]
Soprintendenza Archeologica di Roma
-
-
“Mubadi ajingulule bualu ebu”Tshibumba tshia Nsentedi—1999 | 1 ngondo 5
-
-
“Mubadi ajingulule bualu ebu”
“Panuamona tshintu tshibipe tshidi tshikebesha kabutu . . . tshimane mu muaba munsantu, . . . nenku aba badi mu Yudeya batuadije kunyemena ku mikuna.”—MATAYO 24:15, 16, NW.
1. Didimuija diakafila Yezu didi mu Luka 19:43, 44 divua ne tshipeta kayi?
KUIKALA badimuke bua dikenga didi dienda disemena kudi mua kutuambuluisha bua kudiepuka. (Nsumuinu 22:3) Nenku ela meji bua nsombelu uvua nende bena Kristo ba mu Yelushalema kunyima kua mvita yakela bena Lomo mu 66 B.B. Yezu ukavua mudimuije ne: bavua ne bua kujingila tshimenga atshi ne kutshibutula. (Luka 19:43, 44) Bena Yuda ba bungi bakamuela lengululayi. Kadi bayidi bende bakateleja didimuija diende, ke bua tshinyi bakapanduka ku dikenga adi dia mu 70 B.B.
2, 3. Bua tshinyi tudi ne bua kuteya ntema ku mulayi wa Yezu mufunda mu Matayo 24:15-21?
2 Mu mulayi kampanda muikale ne malu adi atutangila lelu’eu, Yezu wakaleja tshimanyinu tshienza ne bintu bia bungi bu mudi mvita, biyole bia nzala, bikumina, bipupu bia masama ne dikengesha bena Kristo bua diyisha Bukalenge bua Nzambi. (Matayo 24:4-14; Luka 21:10-19) Yezu wakaleja kabidi tshintu tshivua mua kuambuluisha bayidi bende bua kumanya ne: nshikidilu ukavua pabuipi: ‘tshintu tshibipe tshidi tshikebesha kabutu tshimane mu muaba munsantu.’ (Matayo 24:15, NW) Tukonkononayi mêyi aa a mushinga bua kumona mudiwu mua kuikala ne buenzeji pa nsombelu wetu mpindieu ne mu matuku atshilualua.
3 Yeye mumane kuleja tshimanyinu atshi, Yezu wakamba ne: “Panuamona tshintu tshibipe tshidi tshikebesha kabutu, bu muakambabu ku butuangaji bua Danyele muprofete, tshimane mu muaba munsantu, (mubadi ajingulule bualu ebu,) pashishe aba badi mu Yudeya batuadije kunyemena ku mikuna. Muntu udi pa musonga wa nzubu katuluki bua kuangata bintu bia mu nzubu muende; ne muntu udi ku budimi kalukidi ku nzubu bua kuangata tshilamba tshiende tshia pa mutu. Bakaji badi ne mafu ne badi bamusha mu matuku au mba diakabi! Tungunukayi ne kusambila bua dinyema dienu kadienzeki mu tshikondo tshia mashika, anyi mu dituku dia nsabatu; bualu dîba adi nekuikale dikenga dinene ditu kadiyi dianji kuenzeka katshia ku ntuadijilu kua bukua panu.”—Matayo 24:15-21, NW.
4. Ntshinyi tshidi tshileja ne: mêyi a mu Matayo 24:15 akakumbana mu siekele wa kumpala?
4 Malu mafunda kudi Mâko ne Luka adi afila mumvuija a pa mutu. Muaba udi Matayo wamba ne: “tshimane mu muaba munsantu,” Mâko 13:14 (NW) udi wamba ne: “tshimane muaba uditshi katshiyi ne bua kuimana.” Luka 21:20 udi usakidila mêyi a Yezu ne: ‘Panuatangila bena mvita banyunguluke musoko wa Yelushalema, numanye ne: dibutuka diawu diakulua.’ Bualu ebu budi butuambuluisha bua kumvua ne: dikumbana dia kumpala dia mêyi aa divua diumvuija diluisha Yelushalema ne ntempelo uvuamu kudi bena Lomo, diakatuadija mu 66 B.B. Yelushalema ne ntempelo bivua muaba munsantu ku mêsu kua bena Yuda, kadi kautshivua munsantu ku mêsu kua Yehowa nansha. Kabutu ka menemene kakenzeka pavua bena Lomo babutule tshimenga etshi ne ntempelo mu 70 B.B. Ntshinyi tshivua “tshintu tshibipe” tshikondo atshi? Ne mmunyi muvuatshi ‘tshimane mu muaba munsantu’? Mandamuna a nkonko eyi neambuluishe bua kumvuija bimpe mudi malu aa akumbana mu tshikondo tshietu etshi.
5, 6. (a) Bua tshinyi babadi ba Danyele nshapita wa 9 bavua dijinga ne bujinguludi? (b) Mmunyi muakakumbana mulayi wa Yezu wa “tshintu tshibipe”?
5 Yezu wakabela babadi bua bajingulule bualu ebu. Babadi ba tshinyi? Pamu’apa ba Danyele nshapita wa 9. Tudi tusanganamu mulayi udi uleja tshikondo tshivua Masiya ne bua kumueneka. Mulayi eu wakadianjila kuamba ne: bavua ne bua ‘kumushipa’ kunyima kua bidimu bisatu ne tshitupa. Wakamba kabidi ne: “Pa dipuapua dia bintu bibipe nepikale muntu udi ukebesha kabutu; ne too ne ku dibutuka, bualu bupangadija nebutulukile kabidi muntu udi mu kabutu.”—Danyele 9:26, 27, NW; tangila kabidi Danyele 11:31; 12:11.
6 Bena Yuda bavua bela meji ne: muanda eu uvua utangila dinyangakaja dia ntempelo kudi Antiochus IV bidimu bu 200 kumpala. Kadi Yezu wakaleja malu mushindu mukuabu. Wakamba bua kuikala ne bujinguludi bualu “tshintu tshibipe” tshitshivua ne bua kumueneka ne kuimana mu “muaba munsantu.” Bidi bimueneka ne: Yezu uvua wakula bua tshiluilu tshia bena Lomo tshivua ne bua kulua mu 66 B.B. ne mabendele a pa buawu. Mabendele aa, menza nawu mudimu mutantshi mule, avua anu bu bimfuanyi bia kutendelela ne avua tshintu tshibipe ku mêsu kua bena Yuda.a Kadi ndîba kayi divua basalayi aba ne bua ‘kuimana mu muaba munsantu’? Biakenzeka nanku dîba divua tshiluilu tshia bena Lomo, ne mabendele atshi, tshiluishe Yelushalema ne ntempelo uvuamu, bintu bivua bena Yuda bamona bu binsantu. Bena Lomo bakatuadija mene kupula tshimanu tshia muaba uvua ntempelo. Bulelela, tshintu tshivua tshikale tshibipe kale tshivua tshimane mpindieu mu muaba munsantu!—Yeshaya 52:1; Matayo 4:5; 27:53; Bienzedi 6:13.
“Tshintu tshibipe” tshia matuku etu aa
7. Mmulayi kayi wa Yezu udi wenda ukumbana mu tshikondo tshietu etshi?
7 Katshia ku Mvita ya Kumpala ya Buloba bujima, tudi bamone dikumbana dinene menemene dia tshimanyinu tshia Yezu tshifunda mu Matayo nshapita wa 24. Kadi vuluka mêyi ende a se: “Panuamona tshintu tshibipe tshidi tshikebesha kabutu . . . tshimane mu muaba munsantu, . . . nenku aba badi mu Yudeya batuadije kunyemena ku mikuna.” (Matayo 24:15, 16, NW) Tshitupa etshi tshia mulayi tshidi ne bua kukumbana kabidi mu tshikondo tshietu etshi.
8. Munkatshi mua bidimu bia bungi, mmunyi mudi Bantemu ba Yehowa bumvuije “tshintu tshibipe” mu bikondo bietu ebi?
8 Mu dileja dieyemena divua nadi basadidi ba Yehowa bua se: mulayi eu uvua ne bua kukumbana, Tshibumba tshia Nsentedi tshia dia 1 Tshiongo 1921 (Angl.) tshiakashindamenapu mu diumvuangana ne malu akenzeka ku Moyen-Orient (Asia). Pashishe, Tshibumba tshia Nsentedi tshia dia 15 Tshisua-munene 1929 (Angl.), mu dibeji dia 374, tshiakashindika tshiamba ne: “Dijinga dinene dia Nsangilu wa Matunga ndia kumbusha bantu kudi Nzambi ne kudi Kristo, ne bua nanku nsangilu eu ntshintu tshidi tshikebesha kabutu, tshienza kudi Satana ne tshibipe bikole ku mêsu kua Nzambi.” Nenku mu 1919 “tshintu tshibipe” tshiakamueneka. Kunyima, Nsangilu eu wakashila bulongolodi bua Matunga Masanga muaba. Kukadi matuku a bungi Bantemu ba Yehowa mbaleje malongolodi aa a ditalala menza kudi bantu bu tshintu tshibipe ku mêsu kua Nzambi.
9, 10. Mmunyi muvua ngumvuilu wa kumpala wa dikenga dinene muikale ne buenzeji pa mmuenenu wetu wa tshikondo tshivua “tshintu tshibipe” ne bua kuimana mu muaba munsantu?
9 Tshiena-bualu tshia kumpala ntshiumvuije mu tshikoso mmuenenu mutokesha pa malu a bungi adi mu Matayo nshapita wa 24 ne wa 25. Ditokesha dia diumvuija dia ‘tshintu tshibipe tshidi tshimane mu muaba munsantu’ ndiakanyine anyi? Bidi bimueneka nanku. Mulayi wa Yezu udi usuikakaja bikole ‘dimana mu muaba munsantu’ ne dibudika dia “dikenga” didianjila kumanyisha. Pa nanku, nansha mukadi “tshintu tshibipe” tshienze matuku a bungi, disuikakana dia ‘dimana [diatshi] mu muaba munsantu’ ne dikenga dinene didi ne bua kuikala ne buenzeji pa ngelelu wetu wa meji. Mmushindu kayi nanku?
10 Umue musangu bantu ba Nzambi bavua bitaba ne: tshitupa tshia kumpala tshia dikenga dinene tshiakatuadija mu 1914, ne se: tshitupa tshia ndekelu tshivua ne bua kulua dîba dia mvita ya Armagedone. (Buakabuluibua 16:14, 16; Tangila Tshibumba tshia Nsentedi, 1 Tshisanga 1939 [Angl.], dibeji dia 110.) Nenku tudi mua kumvua bua tshinyi tuvua bele meji umue musangu ne: “tshintu tshibipe” tshia matuku a ku nshikidilu tshivua ne bua kuikala tshimane mu muaba munsantu katupa kakese kunyima kua Mvita ya Kumpala ya Buloba bujima.
11, 12. Mu 1969, mmuenenu kayi muimpe wakafilabu bua dikenga dinene?
11 Kadi, mu bidimu bia ndekelu ebi tudi bafike ku diumvua malu mushindu mukuabu. Mu Dinayi dia 10 Kashipu 1969, mu Mpuilu wa Bukua-matunga wa “Ditalala pa Buloba,” muenza mu Tshimenga tshia New York, Frederic Franz uvua tshindondi tshia mulombodi wa Société tshikondo atshi, wakenza muyuki wa mikukuku. Mu dikonkonona tshiakabidi ngumvuilu wa kumpala wa mulayi wa Yezu, Muanetu Franz wakamba ne: “Kuvua diumvuija difila ne: ‘dikenga dinene’ divua dituadije mu 1914 B.B., ne se: kabakadilekela ditungunuka too ne ku ndekelu kuadi nansha, kadi Nzambi wakimanyika Mvita ya Kumpala ya Buloba bujima mu Kasuabanga 1918. Kubangila anu pinapu, Nzambi uvua upesha bashadile bende bela manyi ba mu bena Kristo basungula lupolo lua tshikondo bua kukumbajabu mudimu wende kumpala kua kulekelaye tshitupa tshia ndekelu tshia ‘dikenga dinene’ edi tshituadija kabidi dîba dia mvita ya Armagedone.”
12 Pashishe wakafila diumvuija dimpe dia mushinga ne: “Bua kuikala mu diumvuangana ne malu a mu siekele wa kumpala, . . . ‘dikenga dinene’ difuanangane ne dia kale kadiakatuadija mu 1914 B.B. to. Kadi, malu akakuata Yelushalema wa lelu muakanangane ne wa kale mu 1914-1918 avua patupu ‘tshibangidilu tshia kanyinganyinga’ . . . ‘Dikenga dinene’ dikala kadiyi mua kuenzeka kabidi ditshidi kumpala, bualu didi diumvuija kabutu ka nsangilu wa bitendelelu bia dishima bia buloba bujima (pamue ne Bukua-buena-Kristo) kalonda kudi ‘dituku dinene dia mvita ya Nzambi Wa-Bukole-Buonso’ ku Armagedone.” Bivua biumvuija ne: dikenga dinene ditshivua kumpala.
13. Bua tshinyi mbia meji bua kuamba ne: “tshintu tshibipe” ‘netshimane mu muaba munsantu’ mu matuku atshilualua?
13 Bualu ebu budi ne mushinga bua kujingulula dîba didi “tshintu tshibipe” tshimana mu muaba munsantu. Vuluka tshiakenzeka mu siekele wa kumpala. Bena Lomo bakela Yelushalema mvita mu 66 B.B., kadi buobu e kuyabu diakamue, kupeshabi “mubidi” muena Kristo mushindu wa kupanduka. (Matayo 24:22, NW) Bua nanku, tudi bindile bua dikenga dinene kutuadijadi mu katupa kîpi emu, kadi nebadipidije bua basungula ba Nzambi. Manya bualu bunene ebu: Mu tshilejilu tshia kale, ‘tshintu tshibipe tshimane mu muaba munsantu’ tshivua tshisuikakaja ku diluisha Yelushalema ne ntempelo kudi bena Lomo balombola kudi Jenerale Gallus mu 66 B.B. Mvita ya tshikondo tshietu etshi idi mifuanangane nayi itshidi kumpala, mmumue ne: dibudika dia dikenga dinene. Nenku “tshintu tshibipe tshidi tshikebesha kabutu,” tshidiku kubangila mu 1919, kakuyi mpata tshidi ne bua kuimana mu muaba munsantu mu matuku adi kumpala.b Mmunyi muenzekabi? Ne mmunyi mudibi mua kuikala ne buenzeji kutudi?
Mvita ya mu matuku atshilualua
14, 15. Mmunyi mudi Buakabuluibua nshapita wa 17 utuambuluisha bua kumvua malu adi afikisha ku Armagedone?
14 Mukanda wa Buakabuluibua udi umvuija mvita ya kabutu yakuata bitendelelu bia dishima mu matuku adi kumpala. Nshapita wa 17 udi uleja muikala Nzambi mua kulumbuluisha ‘Babulona Munene, mamu wa bakaji ba masandi’—nsangilu wa bitendelelu bia dishima bia buloba bujima. Bukua-buena-Kristo ke tshitupa tshinene ne budi buamba mudibu buenze tshipungidi ne Nzambi. (Tangila Yelemiya 7:4.) Katshia kuonso aku bitendelelu bia dishima, pamue ne Bukua-buena-Kristo, bidi mu malanda adi kaayi makane ne ‘bakalenge ba pa buloba.’ Kadi malanda aa neajike pabutulabu bitendelelu ebi. (Buakabuluibua 17:2, 5) Nnganyi wabibutula?
15 Mukanda wa Buakabuluibua udi uleja ‘nyama wa luonji mukunze kunzuu’ udiku bua tshikondo kampanda, ujimina ne pashishe upingana. (Buakabuluibua 17:3, 8) Nyama eu mmukuatshisha kudi bakokeshi ba pa buloba. Mumvuija mafila mu mulayi eu adi atuambuluisha bua kumanya nyama eu wa mu tshimfuanyi, udi muikale bulongolodi bua ditalala buakafika ku dikalaku mu 1919 bu Nsangilu wa Matunga (“tshintu tshibipe”) ne udi muikale mpindieu Matunga Masanga. Buakabuluibua 17:16, 17 udi uleja ne: Nzambi neele mu mitshima ya bamue bakokeshi banene ba pa buloba ba mu “nyama” eu lungenyi lua kubutula nsangilu wa bitendelelu bia dishima bia buloba bujima. Mvita ayi idi ileja dibudika dia dikenga dinene.
16. Mmalu kayi a mushinga adi atangila bitendelelu adi enda enzeka?
16 Bu mudi ntuadijilu wa dikenga dinene muikale utshidi kumpala, ‘dimana mu muaba munsantu’ ditshidi padi kumpala anyi? Bidi nanku. Nansha muakamueneka “tshintu tshibipe” ku ntuadijilu kua siekele eu ne muditshi tshienze makumi a bidimu, mu matuku makese adi kumpala eku netshimane mu mushindu wa pa buawu “mu muaba munsantu.” Anu bu muvua balondi ba Kristo ba mu siekele wa kumpala ne bua kuikala bajoje bua kumona muvua ‘dimana mu muaba munsantu’ ne bua kuenzeka, ke mudi kabidi bena Kristo ba tshikondo tshietu bajoja pabu muanda eu. Kadi bualu budi buakanyine ntema mbua se: netuikale ne bua kuindila dikumbana dia tshikondo tshietu etshi bua kumanya malu onso. Nenku tumanye ne: mu amue matunga bakadi baluisha bitendelelu ne kabidi buluishi ebu budi buenda buvula. Bamue bena tshididi, badisangishe ne bantu bavua bena Kristo kumpala kadi bakadi balekele ditabuja dilelela, badi bakebela bitendelelu bionso buluishi, nangananga bena Kristo balelela. (Musambu 94:20, 21; 1 Timote 6:20, 21) Pa nanku, nansha mpindieu makokeshi a tshididi ‘adi aluangana mvita ne Muana wa mukoko,’ ne anu bu mudi Buakabuluibua 17:14 uleja, mvita eyi neikole. Nansha mudibu kabayi mua kukuata Muana wa mukoko wa Nzambi—Yezu Kristo mu muanzu wende mubandile ne wa butumbi—nebatangije buluishi buabu kudi batendeledi balelela ba Nzambi, nangananga “bansanto” bende. (Danyele 7:25; tangila Lomo 8:27; Kolosai 1:2; Buakabuluibua 12:17.) Tudi ne tshijadiki tshia kudi Nzambi tshia se: Muana wa mukoko ne aba badi nende nebatshimune.—Buakabuluibua 19:11-21.
17. Katuyi ne mmuenenu mûmisha, ntshinyi tshitudi mua kuamba bua mushindu wikala “tshintu tshibipe” mua kuimana mu muaba munsantu?
17 Tudi bamanye ne: kabutu nkindile bitendelelu bia dishima. Babulona Munene ‘mmukuatshike ne mashi a bansantu’ ne mmuenze malu bu mukalenge-mukaji, kadi bushuwa kabutu nekamukuate. Buenzeji bubi budiye nabu kudi bakelenge ba pa buloba nebushintuluke diakamue pamukudimukila ‘nsengu dikumi ne nyama wa luonji’ bua kumukina ne tshikisu. (Buakabuluibua 17:6, 16; 18:7, 8) Pikala ‘nyama wa luonji mukunze kunzuu’ mua kuluisha ndumba eu muena malu a nzambi, “tshintu tshibipe” netshikale tshimane bua kuluangana mu muaba udi Bukua-buena-Kristo bumona bu munsantu.c Nenku kabutu nekatuadije ne Bukua-buena-Kristo bupange lulamatu, budi budileja bu bunsantu.
‘Dinyema’—Mushindu kayi?
18, 19. Ntubingila kayi tudibu bafile bua kuleja ne: ‘dinyemena ku mikuna’ kadiakumvuija dishintulula bitendelelu?
18 Panyima pa mumane kuamba bua ‘dimana dia tshintu tshibipe mu muaba munsantu,’ Yezu wakabela bantu ba bujinguludi bua kuenzabu tshintu kampanda. Uvuaku muambe ne: mu minite ayi ya ndekelu—padi “tshintu tshibipe” ‘tshimane mu muaba munsantu’—bantu ba bungi nebanyeme mu bitendelelu bia dishima bua kubuela mu ntendelelu mulelela anyi? Nansha kakese. Tangila dikumbana dia kumpala. Yezu wakamba ne: “Bantu bikala mu Yudeya, banyeme, baye ku mikuna; wikala pa musonga wa nzubu, katuluki bua kuya kuangata bidi mu nzubu; wikala ku budimi, kapinganyi bua kuangata tshinkutu tshiende. Bakaji bikala ne mafu, nansha bikala bamusha bana mabele matuku awo nebikale ba diakabi! Nusambile bua malu aa kaenzeki mu tshikondo tshia mashika.”—Markuse 13:14-18, MMM, disendamija miaku ndietu.
19 Yezu kakamba ne: anu bantu bavua mu Yelushalema ke bavua ne bua kumbukamu, bienze bu se: uvua ubambila bua bapatuke mu nsangilu wa ntendelelu wa bena Yuda. Kabidi, didimuija diende kadivua diamba bua kushintulula bitendelelu nansha—kumbuka mu tshia dishima ne kubuela mu tshilelela. Bushuwa, bayidi ba Yezu kabavua dijinga ne didimuija bua kumbuka mu tshitendelelu tshimue ne kubuela mu tshikuabu nansha; bakavua balue bena Kristo balelela. Ne mvita ya mu 66 B.B. kayivua misake balondi ba Buena-Yuda ba mu Yelushalema ne mu Yudeya mujima bua kulekela tshitendelelu atshi ne kuitaba Buena-Kristo nansha. Mulongeshi Heinrich Graetz udi wamba ne: aba bakipata bena Lomo bavua benda banyema bakapingana mu tshimenga: “Ba-Zelote, benda bimba misambu ya mvita ne disanka, bakapingana mu Yelushalema (dia 8 Kasuamansense), mioyo ibatuta bua ditekemena dia disanka dia budikadidi ne dipanda. . . . Nzambi kavuaku mubambuluishe bua luse bu Muvuaye muambuluishe bankambua babu anyi? Ba-Zelote kabavua batshina tshivua mua kuenzeka mu matuku atshivua alua nansha.”
20. Mmunyi muvua bayidi ba kumpala balonde didimuija dia Yezu bua kunyemena ku mikuna?
20 Kadi mmunyi muvua basungula bavua bungi bushadile tshikondo atshi batumikile mubelu wa Yezu? Pa kumbuka mu Yudeya ne kunyemena ku mikuna dia muamua dia Yadene, bakaleja ne: kabavua bena mu ndongoluelu wa bena Yuda wa malu a tshididi anyi a nzambi. Bakashiya madimi ne nzubu, kabayi nansha bangata bintu bia mu nzubu yabu. Bu muvuabu ne dishindika dia se: Yehowa uvua ne bua kubakuba ne kubakuatshisha, bakatuma ntendelelu wende kumpala kua tshintu tshikuabu tshionso tshivua mua kumueneka ne mushinga.—Mâko 10:29, 30; Luka 9:57-62.
21. Ntshinyi tshitudi katuyi ne bua kutekemena pikala “tshintu tshibipe” mua kuela mvita?
21 Mpindieu tangila dikumbana dinene menemene. Munkatshi mua makumi mavule a bidimu, tudi tuambila bantu bua bapatuke mu bitendelelu bia dishima ne babuele mu ntendelelu mulelela. (Buakabuluibua 18:4, 5) Bantu miliyo mivule mbenze nanku. Mulayi wa Yezu kawena uleja ne: padi anu dikenga dinene dibudika, bisumbu bia bantu nebinyemene mu ntendelelu mukezuke nansha; bushuwa, bena Yuda ba bungi kabavua bakudimune mitshima mu 66 B.B. to. Kadi, bena Kristo balelela nebikale ne kabingila kakole bua kulonda didimuija dia Yezu ne bua kunyema.
22. Ditumikila dietu dia mubelu wa Yezu bua kunyemena ku mikuna didi mua kumvuija malu kayi?
22 Bua mpindieu katuena mua kuikala ne mumvuija onso adi atangila dikenga dinene nansha, kadi tudi anu mua kukoma ne: buetu tuetu dinyema diakamba Yezu kadiakuikala dia kuya muaba kampanda wa pa buloba apa to. Bantu ba Nzambi bakadi batangalake buloba bujima, miaba mitue ku yonso. Kadi tudi mua kuikala bashindike ne: padibi bikengela kunyema, bena Kristo nebatungunuke ne kuleja dishilangana dilelela pankatshi pabu ne malongolodi a bitendelelu bia dishima. Bidi kabidi ne mushinga bua muvua Yezu mudimuije bua kubenga kupingana kumbelu bua kuangata bilamba anyi bintu bikuabu. (Matayo 24:17, 18) Nenku mateta adi mua kuikala alua kumpala a mushindu utudi tumona bintu bia ku mubidi; biobi ke tshintu tshia mushinga mutambe bunene anyi, peshi lupandu ludi lulua bua bantu bonso badi ku luseke lua Nzambi ke ludi ne mushinga wa bungi? Bushuwa, dinyema dietu didi mua kumvuija imue ntatu ne dipangila bimue bintu. Netuikale badiakaje bua kuenza tshionso tshidi tshikengedibua, anu bu muakenza binetu ba mu siekele wa kumpala bakanyema mu Yudeya batangile ku Pérée, dia muamua dia Yadene.
23, 24. (a) Mmuaba kayi umuepele utuapeta bukubi? (b) Mbuenzeji kayi budi didimuija dia Yezu didi ditangila ‘tshintu tshibipe tshimane mu muaba munsantu’ ne bua kuikala nabu kutudi?
23 Tudi ne bua kuikala bajadike ne: tshisokomenu tshietu tshidi anu Yehowa ne bulongolodi buende budi bufuane mukuna. (2 Samuele 22:2, 3; Musambu 18:2; Danyele 2:35, 44) Eu ke muaba utuapeta bukubi! Katuakuidikija bantu bikala mua kunyemena mu “nyongolo” ne basokoma “mu mabue a mikuna minene”—malongolodi ne bisumbu bienza kudi bantu bidi mua kushala katantshi kakese kunyima kua kabutu ka Babulona Munene nansha. (Buakabuluibua 6:15; 18:9-11) Bulelela, nsombelu idi mua kukola menemene anu bu muvuayi mua kuikala mikolele bakaji bavua ne mafu bakanyema mu Yudeya mu 66 B.B., anyi muntu yonso uvua ne bua kuenza luendu mu tshikondo tshia mashika ne mvula. Kadi tudi mua kuikala bashindike ne: Nzambi neafile mushindu wa kupanduka. Kubangila ku mpindieu, tukoleshayi dieyemena dietu kudi Yehowa ne Muanende udi ukokesha mpindieu bu Mukalenge.
24 Katuena ne tshia kutshinyina malu alua kuenzeka nansha. Yezu kavua musue bua bayidi bende ba mu tshikondo atshi bikale ne buôwa, ne ki mmusue bua tuetu kutshina, nansha mpindieu anyi mu matuku adi kumpala. Wakatudimuija bua tuikale badilongolole mu mitshima ne mu meji etu. Tuamba eku tuela kuaka, kabakunyoka bena Kristo ba butumike pikala kabutu mua kukuata bitendelelu bia dishima ne bitupa bikuabu bia ndongoluelu eu mubi nansha. Nebajingulule ne nebateleje didimuija bua ‘tshintu tshibipe tshimane mu muaba munsantu.’ Nebenze malu ne dipangadika bashindamene pa ditabuja diabu kadiyi kunyungisha. Katupuku muoyo tshiakalaya Yezu ne: ‘Wananukila too ne ku nshikidilu neasungidibue.’—Mâko 13:13.
[Mêyi adi kuinshi]
a “Bavua balama mabendele a bena Lomo ne kanemu kakole mu ntempelo ya ku Lomo; bena Lomo bavua batamba kunemekela mabendele abu pavuabu batshimuna mvita. . . . [Bua basalayi aba dibendele] divua pamu’apa tshintu tshitambe tshijila ku bionso bivua pa buloba. Musalayi muena Lomo uvua uditshipila ku dibendele diende.”—The Encyclopædia Britannica, mpatuidi wa 11.
b Tudi ne bua kumanya ne: nansha mudi dikumbana dia mêyi a Yezu mu 66 too ne mu 70 B.B. mua kutuambuluisha bua kumvua mushindu wakumbanawu mu dikenga dinene, dikumbana edi dia kale ne ditudi bindile kaena mua kufuanangana mu tunungu tuonso to, bualu mêyi aa adi akumbana mu nsombelu mishilangane.
c Tangila Tshibumba tshia Nsentedi, 15 Luabanya 1976, dibeji dia 165 too ne dia 168 (Mfual.).
Udi muvuluke anyi?
◻ Mmunyi muvua “tshintu tshibipe tshidi tshikebesha kabutu” tshidileje patoke mu siekele wa kumpala?
◻ Bua tshinyi mbiakanyine bua kuela meji ne: “tshintu tshibipe” tshia mu matuku etu aa netshimane mu muaba munsantu mu matuku atshidi alua?
◻ Mmvita kayi yela “tshintu tshibipe” ivua Buakabuluibua mudianjile kuamba?
◻ ‘Ndinyema’ dia mushindu kayi dikalabu mua kutulomba?
[Tshimfuanyi mu dibeji 16]
Babulona Munene mmubikila ne: ‘mamu wa bakaji ba masandi’
[Tshimfuanyi mu dibeji 17]
Nyama wa luonji mukunze kunzuu wa mu Buakabuluibua nshapita wa 17 ke “tshintu tshibipe” tshiakamba Yezu
[Tshimfuanyi mu dibeji 18]
Nyama wa luonji neele bitendelelu mvita ya kabutu
-