TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE tshia Watchtower
TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE
tshia Watchtower
Tshiluba
  • BIBLE
  • MIKANDA
  • BISANGILU
  • w97 15/6 dib. 4-8
  • Mmunyi muvua Nzambi muenzeje Bible ku spiritu?

Kakuena filme nansha umue mu tshitupa etshi to.

Tshilema ntshienzeke mu diambula dia filme.

  • Mmunyi muvua Nzambi muenzeje Bible ku spiritu?
  • Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1997
  • Tumitu tua bualu
  • Bintu bia muomumue
  • Madikolela a muoyo umue akalombibua
  • Mibelu miakanyine​—Idi ifumina kudi nganyi?
  • Bantu bikale bafundi​—Bua tshinyi?
  • ‘Bavua benzeja kudi nyuma muimpe’
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—2012
  • Meji adi mu “Dîyi dia Nzambi”
    Semena pabuipi ne Yehowa
  • Mukanda wa kudi Nzambi wa dinanga
    Longa malu kudi Mulongeshi Munene
Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1997
w97 15/6 dib. 4-8

Mmunyi muvua Nzambi muenzeje Bible ku spiritu?

DIMANYISHA ngumu didi dikemesha bikole lelu’eu kupita tshikondo kayi tshikuabu tshionso tshia mu miyuki ya bantu. Telefone, fakse (biamu bidi bituma fotokopi kule), ordinatere​—bidimu bishale ebi nnganyi uvua mua kuikala muele meji bua tshikondo tshivua ngumu mua kufidibua pabuipi ne miaba yonso pa buloba mu mupodi wa dîsu?

Kadi mushindu wa dimanyisha ngumu udi utamba kukemesha ng’eu udi muntu kayi mua kumanya ne lubatshi luonso​—dienzeja ku spiritu wa Nzambi. Yehowa wakenzeja bantu bikale bafundi bafike ku 40 bua kupatula Dîyi diende difunda, Bible Munsantu. Anu bu mudi bantu bikale ne mishindu mivule ya dimanyisha ngumu, nenku Yehowa wakatumika ne njila mivule ya dimanyisha ngumu bua kuenzeja Mifundu ku spiritu.

Kuamba-kufundisha. Nzambi wakamanyisha mikenji misunguluke yakalua kuedibua pashishe mu muyuki wa mu Bible.a Tshilejilu, tangila mikandu idi yenza tshiovo tshia Mikenji. Yehowa wakambila Mozese ne: “Ufunde meyi aa, bualu bua wowo ke adi ashindika ndondo undi mutue nebe ne bena Israele.” (Tshimuangi 34:27, MMM) “Meyi” au avua ‘mapebue kudi banjelo,’ Mozese wakaatentula ne adi mua kusanganyibua mpindieu mu mikanda ya mu Bible bu mudi Ekesode, Lewitiki, Nomba, ne Dutelonome.​—Bienzedi 7:53.

Baprofete bakuabu ba bungi, kusangisha ne Yeshaya, Yelemiya, Yehezekele, Amosa, Nahuma, ne Mika, bakapeta mikenji misunguluke ya kudi Nzambi ku butuangaji bua banjelu. Imue misangu bantu aba bavua batuadija mamanyisha abu ne tshiambilu etshi: “Yehowa udi wamba ne.” (Yeshaya 37:6; Yelemiya 2:2; Yehezekele 11:5; Amosa 1:3; Mika 2:3; Nahuma 1:12) Pashishe bakafunda tshivua Nzambi wamba.

Bikena-kumona, bilota, ne divulula lungenyi. Tshikena-kumona ntshimfuanyi tshia mu lungenyi, tshimuenekelu, anyi mukenji muela mu lungenyi lua muntu padiye mutabale, misangu mivule ku diambuluisha dia mishindu ikena ya pa tshibidilu. Tshilejilu, Petelo, Yakobo, ne Yone, ‘pakatabalabu,’ bakamona tshikena-kumona tshia Yezu muandamuke mpala. (Luka 9:28-36; 2 Petelo 1:16-21) Imue misangu mukenji uvua uluilua mu tshilota, anyi mu tshikena-kumona tshipeta mu dilotakana, tshiedibua mu lungenyi lua eu udi upeta bualu ebu pavuaye mulale. Nenku Danyele udi ufunda bua ‘bikena-kumona bingakamona ku mutu wanyi pangakadi mu bulalu buanyi’​—anyi, mudi mukudimunyi Ronald A. Knox wandamuna mvese eu ne: “pamvua ndala mmona mu tshilota tshianyi.”​—Danyele 4:10.

Muntu uvua Yehowa uvulula lungenyi uvua mu bulelela buonso mufile lungenyi luende lujima ku bualu kampanda, nansha muvuaye mua kuikala mutabale kakese. (Fuanyikija ne Bienzedi 10:9-16.) Mu Bible, muaku wa tshiena-Greke muandamuna ne: “divulula lungenyi” (ekʹsta·sis) udi umvuija ‘diumbusha anyi ditentemuna.’ Udi umvuija diumbusha tshieledi tshia lungenyi mu ngikadilu watshi wa pa tshibidilu. Nenku, muntu uvuabu bavulula lungenyi uvua mua kupua bidi bimunyunguluke muoyo, eku muikale munkatshi mua dipeta tshikena-kumona. Mupostolo Paulo uvua pamu’apa mu divulula lungenyi dia nunku ‘pakabandishibuaye mu Mparadizu, kumvuaye mêyi adi bantu kabayi bamanye mua kuamba, adi mikenji ikanda muntu bua kuambaye.’​—2 Kolinto 12:2-4.

Bishilangane ne aba bakafunda mikenji mibabadila ya kudi Nzambi, bafundi ba Bible bakapeta bikena-kumona anyi bilota peshi bavuabu bavulule lungenyi, misangu mivule bavua ne ndambu wa budikadidi bua kumvuija tshivuabu bamone mu mêyi abu nkayabu. Bakambila Habakuka ne: ‘Funda tshikena-kumona pa dibeji dinene patoke tô, bua muntu udi ubala amanye mua kutshibala lubilu.’​—Habakuka 2:2.

Ebi bidi biumvuija ne: bitupa ebi bia Bible bidi mu mushindu kampanda kabiyi menemene bitambe kuenzejibua ku spiritu bu mudi mikenji ivua mibala mifundisha anyi? Kabiena nanku to. Ku diambuluisha dia spiritu wende, Yehowa wakashimika bikole mukenji wende mu lungenyi lua mufundi yonso, mu mushindu wa se: ngenyi yakafidibua ivua ya Nzambi, kayivua ya bantu. Nansha muvua Yehowa muanyishile mufundi bua kusungula miaku miakanyine, wakalombola tshieledi tshia lungenyi ne mutshima bia mufundi bua se: kapu muoyo dimanyisha nansha dimue dia mushinga, ne tshipeta tshia ndekelu tshivua mua kuikala se: mêyi aa avua mangatshibue mu mushindu muakanyine bu a Nzambi.​—1 Tesalonike 2:13.

Disokolola dia Nzambi. Bible udi ne milayi​—miyuki misokolola ne midianjila kufunda—​idi mipite bukokeshi bua bantu ba patupu. Tshilejilu tshimue ntshia dijuka ne dipona dia ‘mukalenge wa Grèce,’ Alexandre Munene, bidianjila kumanyisha kumpala kua bidimu bitue ku 200! (Danyele 8:1-8, 20-22) Bible udi kabidi usokolola malu adi mêsu a muntu kaayi manji kumona. Difukibua dia diulu ne buloba ntshimue tshilejilu. (Genese 1:1-27; 2:7, 8) Pashishe kudi mayukidilangana akenzeka mu diulu, bu mudi aa maleja mu mukanda wa Yobo.​—Yobo 1:6-12; 2:1-6.

Bikala Nzambi kavua musokoluele buludiludi mufundi malu aa nunku, wakaamanyisha muntu kampanda, mu mushindu wa se: akalua tshitupa tshia muyuki mulonda anyi mufunda, wakasambuka ku tshipungu tshimue mutangile ku tshikuabu too ne muakaluawu tshitupa tshia muyuki wa mu Bible. (Tangila kazubu mu dibeji dia 7.) Mu mishindu yonso, tudi mua kuikala bashindike ne: Yehowa uvua Mpokolo wa mamanyisha onso a nunku, ne wakalombola bafundi mu mushindu wa se: miyuki yabu kayivua minyanga ne malu avua kaayi majalame, dinekesha, anyi mianu. Petelo wakafunda pa bidi bitangila milayi ne: ‘Bantu bakamba dîyi dia kudi Nzambi benzeja kudi [“spiritu munsantu,” NW].’b​—2 Petelo 1:21.

Madikolela a muoyo umue akalombibua

Nansha muvua bafundi ba Bible ‘benzeja kudi [spiritu munsantu],’ ku luabu luseke bivua bikengela lungenyi lutue. Tshilejilu, Solomo ‘wakelangana meji, wakakebakeba ne wakalondolola nsumuinu ya bungi. [Yeye] wakadifila bua kupeta mêyi adi asankisha bantu, mêyi makane ne malelela.’​—Muambi 12:9, 10.

Bamue bafundi ba Bible bavua ne bua kudifila mu dikebulula dialabale bua kupeta bia kufunda. Tshilejilu, Luka wakafunda bua muyuki wa Evanjeliyo wende ne: “Ndi mukebulule malu mempe onso avua menzeke biangatshile ku ntuadijilu, ne muoyo wa se: nkufundile mudiwo malondangane.” Bushuwa, spiritu wa Nzambi wakabenesha madikolela a Luka, kakuyi mpata pa kumusaka bua kumanya muaba uvua mikanda mijalame ya miyuki ne bua kuebeja bantemu ba kueyemena bavua badimuene ne abu abidi, bu mudi bayidi batshivua ne muoyo nansha pamu’apa Mariya, mamuende wa Yezu. Spiritu wa Nzambi uvua mua kulombola Luka tshikondo atshi bua kufunda mamanyisha mu mushindu mujalame.​—Lukase 1:1-4, MMM.

Mushilangane ne wa Luka, Evanjeliyo wa Yone uvua muyuki mudimuenena ne mêsu, mufunda bidimu bitue ku 65 kunyima kua lufu lua Yezu. Kakuyi mpata spiritu wa Yehowa wakasakisha tshivulukidi tshia Yone, nenku katshivua mua kuteketa mu kupita kua tshikondo. Ebi bivua biumvuangana ne tshivua Yezu mulaye balondi bende ne: ‘Musambi, [“spiritu munsantu,” NW] mene watumabu kudi Tatu mu dîna dianyi, yeye neanuyishe malu onso, neanuvuluije mêyi onso angakanuambila.’​—Yone 14:26.

Imue misangu bafundi ba Bible bakelamu malu masangisha a mu minga mikanda mijalame ya bafundi ba miyuki ba kumpala, malu onso a kudibu kaavua menzeja ku spiritu nansha. Yelemiya wakasangisha mukanda wa kumudilu ne mukanda muibidi wa Bakelenge mu bualabale kampanda mu mushindu’eu. (2 Bakelenge 1:18) Ezela wakatumika ne mpokolo ivua kayiyi mienzeja ku spiritu mifike ku 14 bua kusangisha malu a mukanda wa kumudilu ne mukanda muibidi wa Kulondolola, bu mudi “mukanda wa kulondolola kua malu a muk[a]lenge Davidi” ne “mukanda wa bak[a]lenge ba Yuda ne I[z]alele.” (1 Kulondolola 27:24; 2 Kulondolola 16:11) Nansha Mozese wakatela mêyi a mu ‘mukanda wa Mvita ya Yehowa’​—bimueneka ne: mmuyuki wa kueyemena wa mvita ya tshisamba tshia Nzambi.​—Nomba 21:14, 15.

Mu mishindu bu eyi spiritu munsantu uvua utumikamu, usaka bafundi ba Bible bua kusungula anu malu a kueyemena, akalua pashishe tshitupa tshia muyuki wa mu Bible muenzeja ku spiritu.

Mibelu miakanyine​—Idi ifumina kudi nganyi?

Bible udi ne mibelu mivule ya kutumika nayi mishindamene pa malu mamona a meji a muntu pa nkayende. Tshilejilu, Solomo wakafunda ne: ‘Kakuena disanka kudi muntu bu kudia, kunua ne kusankisha mutshima wende mu midimu yende. Ngakatangila disanka edi ne: ndifume ku tshianza tshia Nzambi.’ (Muambi 2:24) Paulo wakamba ne: mibelu yende idi itangila dibaka ivua “bilondeshile mmuenenu [wende],” kadi wakasakidila ne: “Bushuwa ndi ngela meji ne: ndi panyi ne spiritu wa Nzambi.” (1 Kolinto 7:25, 39, 40, NW) Bushuwa Paulo uvua ne spiritu wa Nzambi, bualu anu mudibi bileja kudi mupostolo Petelo, malu akafunda Paulo avua ‘bua lungenyi luakamupabu.’ (2 Petelo 3:15, 16, disendamija miaku ndietu) Nenku, mulombola kudi spiritu wa Nzambi, uvua ufila mmuenenu wende.

Pavua bafundi ba Bible bajikula malu mashindika abu nkayabu a nunku, bavua benza nenku ne nshindamenu wa dilonga ne ditumika ne mifundu ivuabu nayi. Tudi mua kuikala bashindike se: mifundu yabu mmiumvuangane ne ngelelu wa meji wa Nzambi. Malu akafundabu akalua tshitupa tshia Dîyi dia Nzambi.

Bushuwa, Bible udi ne biambilu bia bamue bantu bavua ne ngelelu wa meji munyanguke. (Fuanyikija Yobo 15:15 ne 42:7.) Udi kabidi ukonga biambilu bikese bidi biumvuija nyanji ya kanyinganyinga ka basadidi ba Nzambi, nansha muvua biambilu ebi kabiyi bileje malu onso aa mu tunungu.c Nansha muvuaku diamba dia biambilu bia muntu nkayende bu ebi, mufundi uvua anu mulombola kudi spiritu wa Nzambi bua kufunda muyuki mujalame, wakambuluisha bua kusunguluja ne kuela patoke ngelelu wa meji mubi. Kabidi, misangu yonso, mvese idi kumpenga idi itokeshila mubadi yonso muedi wa meji bikala ngelelu wa meji wa mufundi muikale mulenga.

Mu tshikoso, tudi mua kuikala ne dieyemena dia se: Bible mujima udi mukenji wa Nzambi. Bushuwa, Yehowa wakatabalela bua se: bualu buonso budimu bukumbanyine dilongolola diende ne bufile dilongesha dia mushinga kudi aba badi bajinga bua kumusadila.​—Lomo 15:4.

Bantu bikale bafundi​—Bua tshinyi?

Ditumika dia Yehowa ne bantu bua kufunda Bible didi dileja meji ende malabale. Tangila muanda eu: Bu Nzambi muomekele banjelu bualu ebu, Bible uvua mua kuikala ne milowo ya muomumue anyi? Bushuwa, tuvua mua kuikala ne disanka dia kubala ngikadilu ne ngenzelu ya Nzambi bilondeshile mmuenenu wa muanjelu. Kadi bu kakuyi menemene dikuata mudimu ne bantu, tuvua mua kupeta lutatu bua kujingulula mukenji wa mu Bible.

Tshilejilu: Bible uvua mua kuamba patupu ne: Mukalenge Davidi wakenda masandi ne wakashipangana ne pashishe wakanyingalala. Kadi, mmunyipu mudibi bitambe buimpe bua kuikala ne miaku ya Davidi nkayende, bu muakumvuijaye kanyinganyinga ka mu mutshima musunsuke bua bienzedi biende ne muakalombaye luse kudi Yehowa! Wakafunda ne: ‘Bubi buanyi butu buikala kumpala kuanyi matuku onso. Wewe Nzambi, kuena upetula mutshima wa majiya ne udi unyingalala bua bubi buawu.’ (Musambu 51:3, 17) Pa nanku, Bible udi ne luya, malu kabukabu, ne milowo bidi dikuata mudimu ne bantu dimupesha.

Eyowa, Yehowa wakasungula mushindu mutambe bulenga bua kutupesha Dîyi diende. Nansha muakatumikaye ne bantu bena butekete ne bena bilema, bakenzejibua kudi spiritu munsantu mu mushindu wa se: kakuvua mua kuikala tshilema nansha tshimue mu mifundu yabu. Nenku, Bible udi ne mushinga mubandile menemene. Mibelu yende mmiakanyine, ne milayi yende idi itangila Mparadizu wa matuku atshilualua pa buloba nya kueyemena.​—Musambu 119:105; 2 Petelo 3:13.

Bua tshinyi kubenga kuikala ne tshilele tshia kubala tshitupa tshia Dîyi dia Nzambi dituku dionso? Petelo wakafunda ne: “Jingayi mabele a [“dîyi,” NW], kaayi masambakaja ne tshintu, bua anukoleshe, nupete lupandu.” (1 Petro 2:2, MMM) Bu mudiwu muenzeja ku spiritu wa Nzambi, neumone se: Mufundu wonso udi ne ‘mudimu muimpe wa kuyisha bantu, ne wa kubabela, ne wa kubadimuija, ne wa kubalongesha mu buakane bua Nzambi; bua muntu wa Nzambi ikale mukumbajibue, mulongolola tshishiki bua midimu yonso mimpe.’​—2 Timote 3:16, 17.

[Mêyi adi kuinshi]

a Mu mushindu umue, bu mudi wa Mêyi-matuma Dikumi, mamanyisha avua mafundibue diakamue “ne munu wa Nzambi.” Pashishe Mozese wakatentula patupu mêyi au mu mivungu anyi mu binga bintu.​—Ekesode 31:18; Dutelonome 10:1-5.

b Muaku wa tshiena-Greke mukudimuna apa ne: “benzeja,” pheʹro, mmutumika nawu mu mushindu mukuabu mu Bienzedi 27:15, 17 bua kumvuija mazuwa adi makokibue kudi lupepele. Nenku spiritu munsantu ‘wakakontolola luendu’ lua bafundi ba Bible. Wakabasaka ku dibenga mamanyisha onso avua a dishima ne ku dibueja anu aa avua malelela.

c Tshilejilu, fuanyikija 1 Bakelenge 19:4 ne mvese wa 14 ne wa 18; Yobo 10:1-3; Musambu 73:12, 13, 21; Yona 4:1-3, 9; Habakuka 1:1-4, 13.

[Kazubu/​Bimfuanyi mu dibeji 7]

Mmuaba kayi uvua Mozese mupete mamanyisha ende?

MOZESE wakafunda mukanda wa mu Bible wa Genese, kadi malu onso akafundaye avua menzeke mutantshi mule kumpala kua diledibua diende. Kadi, mmuaba kayi wakapetaye mamanyisha bu aa? Avua mua kuikala mamusokoluela buludiludi kudi Nzambi, anyi dimanya dia amue malu menzeke divuabu mua kuikala basambuluje mu dialondelangana ku tshipungu tshimue too ne ku tshikuabu. Bu muvua bantu ne matuku a muoyo a bungi mu bikondo bia ku ntuadijilu, bivule bia ku bivua Mozese mufunde mu Genese bivua mua kuikala bisambuluja kumbukila ku Adama too ne ku Mozese ku butuangaji bua bantu batanu patupu​—Metushela, Sheme, Izaka, Lewi, ne Amerame.

Kabidi, Mozese uvua mua kuikala mukonkonone miyuki mifunda. Pa muanda eu, mbia mushinga bua mudi Mozese utumika misangu ne misangu ne tshiambilu “aa mmalu malondolola a,” kumpala kua kutela dîna dia muntu udiye wakuila. (Genese 6:9; 10:1; 11:10, 27; 25:12, 19; 36:1, 9; 37:2, NW) Bamue bashikuluji badi bamba ne: muaku wa tshiena-Ebelu mukudimuna apa ne: ‘malu malondolola,’ toh·le·dhohthʹ, udi ufunkuna mukanda wa miyuki mifunda ukavuaku uvua Mozese mutumike nawu bu mpokolo bua difunda diende. Bushuwa, katuena mua kuamba bualu ebu mu mushindu udi kauyi ditontolola.

Bivua mua kuikala ne: mamanyisha adi mu mukanda wa Genese avua mikale mapeta mu mishindu yonso isatu idi kuulu eku​—amue ku disokolola dia buludiludi, amue ku disambuluja, ne amue ku miyuki mifunda. Muanda wa mushinga udi se: spiritu wa Yehowa wakenzeja Mozese. Pa nanku, malu akafundaye mmangatshibue mu mushindu muakanyine bu dîyi dia Nzambi.

[Tshimfuanyi mu dibeji 4]

Mu mishindu mishilangane, Nzambi wakenzeja bantu ku spiritu bua kufundabu Bible

    Mikanda ya mu Tshiluba (1982-2024)
    Patuka
    Buela
    • Tshiluba
    • Tumina bakuabu
    • Biudi musue
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malu a kulonda
    • Mikenji ya mua kulama malu masokoka
    • Biudi witaba bua kuenzekabi mu tshiamu
    • JW.ORG
    • Buela
    Tumina bakuabu