Baledi—Kubayi bana benu!
MU TSHILONGELU kampanda tshia tulasa tua bikadilu tshia mu ditunga dia Nigeria, nsongakaji kansanga muende lumu bua tshiendenda uvua musue bikole kupesha balongi nende ba bakaji mibelu pa mianda idi itangila bitupa bia lulelu. Bumue bua ku manga ende bua kutula nabu difu buvua dinua maluvu kampanda makole masangisha ne lulengu lua makanya. Miyuki yende, ivuaye usungula mu mikanda ya bantu butaka, yakajula nyanji ya bavule ba ku balongi nende. Bamue bakatuadija kuteta bua kutumika ne bitupa bia lulelu, ne umue wa kudibu wakapeta difu. Bua kutula difu adi, wakanua maluvu au masambakaja ne makanya. Mu mêba makese, wakatuadija kuluka mashi. Matuku makese pashishe, wakafuila mu lupitadi.
Mu bulongolodi bua lelu ebu, bansonga bavule badi bakula bua bitupa bia lulelu kabayi bamina mate, bafikisha bateleji bitabakanyi ku kabutu. Bansonga badi ne bua kuya kudi nganyi bua kupeta dimanya dijalame diabakuba? Mbitambe buimpe bikalabu mua kuya kudi baledi babu batshinyi ba Nzambi, badi ne bujitu bua kubakolesha mu “mibelu ne manyoka pamue ne buludiki bua lungenyi bia Yehowa.”—Efeso 6:4, NW.
Mmuenenu ya bena mu Afrike bua dilongesha malu adi atangila bitupa bia lulelu
Pa buloba bujima, baledi bavule badi bamona bikole bua kuyukila ne bana babu pa mianda idi itangila bitupa bia lulelu. Bualu ebu mbulelela nangananga mu Afrike. Donald, tatu wa nzubu mu ditunga dia Sierra Leone wakabambisha ne: “Katutu tuyukila ne bana pa malu adi atangila bitupa bia lulelu. Mu nshidimukilu wa mu Afrike kabitu bienzeka to.” Munga mukaji wa mu Nigeria dîna diende Confident udi witaba ne: “Baledi banyi badi bangata bitupa bia lulelu bu tshintu tshidibu kabayi mua kutela patoke; mbualu bujidika mu nshidimukilu.”
Mu imue nshidimukilu ya mu Afrike, batu bamona ditela miaku idi itangila bitupa bia lulelu bu mudi lubolo, bilume anyi katshietshie bu bualu bua bundu. Mamu kampanda muena nkristo wakakandika mene muanende wa bakaji bua kutumika ne muaku “butaka,” nansha muakambaye ne: muanende uvua mua kutumika ne muaku “masandi.” Kadi, Bible Dîyi dia Nzambi, udi wakula patoke bua butaka ne bitupa bia lulelu. (Genese 17:11; 18:11; 30:16, 17; Lewitiki 15:2) Tshipatshila tshia bualu ebu ki ntshia kubungamija anyi kusaka ku tshintu kampanda kadi ntshia kukuba ne kulongesha bantu ba Nzambi.—2 Timote 3:16.
Pa kumbusha bijila bia mu nshidimukilu, kabingila kakuabu kadi kenza bua baledi kudikandabu kavua kaleja kudi tatu kampanda wa mu Nigeria: “Meme muyukile ne bana banyi pa malu adi atangila bitupa bia lulelu, bidi mua kubasaka ku tshiendenda.” Kadi, mamanyisha a bunême, mashila pa Bible adi atangila bitupa bia lulelu adi akankamija bana bua kuyabu diakamue ne kuenda masandi anyi? Tòo, kabiena nanku. Bushuwa, bidi mua kuikala ne: padi bansonga ne dimanya dikese, pamu’apa ke padibu batamba kupeta lutatu. Bible udi wamba ne: “Meji [mashila pa dimanya dijalame] adi bua bukubi.”—Muambi 7:12, NW.
Mu mufuanu wa Yezu, muntu wa budimu, mudianjile kumona se: mvula mikole ivua mua kulua kumpala kua matuku, wakibakila nzubu wende pa lubuebue kadi muntu mupote wakibakila mu lusenga ne kupetaye dikenga. (Matayo 7:24-27) Bia muomumue, baledi bena nkristo badimuke, bamanye se: bana babu nebakame bifinakaji bifuanangane ne mpepele mikole bua kulondabu mêyi-maludiki a didilekelela a mu bulongolodi ebu pa masandi, badi bakolesha bana babu ne dimanya dijalame ne dijingulula biabambuluisha bua kushala bakole.
Kabingila kakuabu kadi kenza bua baledi kubenga kuyukila ne bana babu pa bidi bitangila bitupa bia lulelu kavua kamba kudi mukaji kampanda wa mu Afrike: “Pantshivua nsonga, baledi banyi Bantemu kabavua bayukila nanyi pa bidi bitangila bitupa bia lulelu, nenku ki mbinduile mu meji bua kuyukila ne bana banyi pa malu aa.” Pabi, bifinakaji bidi ne bukole bua bungi pa bansonga ba lelu kupita muvuabi ne buenzeji pa bansonga kukadi bidimu 10 anyi 20 bipite. Bualu ebu kabuena bukemesha. Dîyi dia Nzambi diakadianjila kuamba ne: mu ‘matuku a ku nshikidilu, bantu babi ne badingi ba bakuabu nebadiundadiunde mu malu mabi abu matuku onso, badingangana ne badingibua.’—2 Timote 3:1, 13.
Tshidi tshivudija lutatu elu ntshia se: bana bavule batu bashinshikila anyi kabatu ne mushindu wa kukuatshila baledi babu malu. Misangu mivule diyukidilangana ditu dikese nansha pa malu a tshianana. Nsonga kampanda wa bidimu 19 wakadilakana se: “Tshitu nyukila ne baledi banyi. Kakuena diyukilangana dimpe pankatshi panyi ne tatu. Katu uteleja.”
Bansonga badi kabidi mua kutshina se: diela nkonko pa malu adi atangila bitupa bia lulelu didi mua kufila bipeta bibi. Nsongakaji kansanga wa bidimu 16 wakamba ne: “Tshitu nyukila malu adi atangila bitupa bia lulelu ne baledi banyi bua mushindu utubu bandamuna ku malu a nunku. Tshikondo kampanda, yayanyi wakela Mamu imue nkonko ivua itangila bitupa bia lulelu. Pamutu pa Mamu kumuambuluisha mu lutatu luende, wakatuadija kumuelela meji mabi. Misangu mivule Mamu uvua umbikila ne ungela nkonko bua yayanyi, imue misangu kayi utokesha malu bua nsombelu wende. Tshiena musue bua kufika ku dijimija dinanga didi nadi Mamu kundi, nunku tshitu mmuambila malu anyi nansha.”
Bua tshinyi kulongesha?
Kulongesha bana betu mu mushindu kampanda mukumbane pa malu adi atangila bitupa bia lulelu kakuena patupu bualu buakane bua kuenza kadi mbualu bulenga bua kuenza. Biabenga baledi kulongesha bana babu malu adi atangila bitupa bia lulelu, bantu bakuabu nebabalongeshewu—pa tshibidilu, batu benza nanku kumpala kua dîba kupita mudi baledi mua kuela meji ne misangu kana yonso kabiyi mu diumvuangana ne mêyi-maludiki a Nzambi. Nsongakaji kampanda wa bidimu 13 wakenda masandi bualu mulongi nende uvua mumuambile ne: bu yeye kayi mujimije bumama buende, uvua ne bua kupeta dikenga dikole mu matuku avua alua. Bavua bamuambile ne: “Nebakose lutandatanda luebe ne lushole.” Pakamuebejabu pashishe bua tshinyi kavua muambile mamuende muena nkristo bualu buvuaye mumvue, nsongakaji eu wakandamuna ne: kabatu bayukila malu bu nunku ne bantu bakole.
Nsongakaji kampanda wa mu Nigeria wakamba ne: “Balunda banyi ba mu kalasa bakateta bua kungitabijija ne: diangatangana divua tshintu tshidi bantu bonso ba nsongo ne bua kulabula. Bakangambila ne: bingabenga kuitaba diangatangana mpindieu, pangakumbaja bidimu 21, nentuadije kusama bubedi buikala ne bipeta bibi pa bukaji buanyi. Pa nanku, bua kuepuka njiwu mikole bu nunku, bakangambila ne: bivua bimpe bua kuenda masandi kumpala kua dibaka.”
Bu muvuaye ne diyukidilangana dimpe ne baledi bende, wakamona diakamue bibengangana ne bivuaye mulonge kumbelu. “Bu pa tshibidilu, pangakapingana kumbelu ngakambila Mamu malu avuabu bangambile mu kalasa.” Mamuende wakapeta mushindu wa kujikila mamanyisha aa a dishima.—Fuanyikija ne Nsumuinu 14:15.
Mu difila dimanya didi dikengedibua bua kuambuluisha bana bua kupetabu meji a Nzambi pa malu adi atangila bitupa bia lulelu, baledi badi babakumbaja bua kujingulula nsombelu ya njiwu ne kumanya bantu badi basue kutumika nabu bibi. Ngenzelu eu udi wambuluisha bua kubakuba ku kanyinganyinga ka masama mapetela ku buendenda ne mafu kaayi matekemena. Udi wambuluisha bua kudinemeka ne kupeta kanemu kudi bakuabu. Udi ubapikula ku ngelelu mubi wa meji ne ku kanyinganyinga. Udi ukolesha mmuenenu muimpe ne muakanyine pa bitupa bia lulelu, upetesha diakalenga biaselabu pashishe. Udi mua kubambuluisha bua kulama nsombelu muanyishibue kudi Nzambi. Ne padi bana bamona ditabalela dia dinanga dibaleja, bidi mua kubasaka bua kutamba kunemeka ne kunanga baledi babu.
Diyukidilangana dimpe
Bua baledi kufilabu mibelu bilondeshile majinga a bana babu, kudi ne bua kuikala diyukidilangana. Bikala baledi kabayi bamanye tshidi mu meji ne mu mitshima ya bana babu, nansha mibelu mimpe idi mua kuikala ne dikuatshisha dikese, bienza bu mudi doktere kampanda uteta kufunda manga kayi mumanye disama dia mubedi. Bua kuikala bafidi bimpe ba mibelu, baledi badi ne bua kumanya bushuwa tshidi bana babu bela meji ne bumvua. Badi ne bua kumanya ntatu ne bifinakaji bidi bana babu bapeta ne nkonko idi ibatatshisha. Mbia mushinga bua kuteleja bana ne ntema, bua kuikala “ne lukasa ku diteleja, ne lujoko ku diakula.”—Yakobe 1:19, MMM; Nsumuinu 12:18; Muambi 7:8.
Bidi bilomba dîba, lutulu ne madikolela bua baledi kukolesha ne kulama malanda mashême ne bana babu, mu malanda mudi bana badiumvua badilekelele bua kusokolola nyanji yabu ya munda. Bushuwa bidi bisankisha padi baledi ne bana babu bikale ne malanda mashême bu nunku. Tatu kampanda wa bana batanu mu Afrike wa ku Ouest udi wamba ne: “Ndi eku tatu eku muntu udibu bakuatshila malu masokome. Ne budikadidi buonso, bana badi bayukila nanyi pa biena-bualu bionso, ne pa malu adi atangila bitupa bia lulelu. Nansha bana ba bakaji badi ne dieyemena kundi. Tutu tudisumbila tshikondo bua kukonkonona ntatu yabu. Batu kabidi basanka pamue nanyi.”
Bola, umue wa ku bana bende ba bakaji, udi wamba ne: “Tshitu nsokoka tatu bualu nansha bumue. Tatu mmuntu udi ne ditabalela ne mumvuidianganyi. Katu ututatshisha anyi utuenzela malu mu mushindu wa tshikisu, nansha patutu tuenza bibi. Pamutu pa kufiika munda, udi ukonkonona bualu abu ne utuleja tshitudi ne bua kuenza anyi tshituvua katuyi ne bua kuikala benze. Misangu mivule utu utela mukanda wa Votre jeunesse ne wa Disanka mu dîku.”a
Padiku mushindu, mbimpe bua baledi kutuadijabu kuakula ne bana babu pa bidi bitangila bitupa bia lulelu patshidibu bapuekele menemene. Muanda eu udi wibaka nshindamenu wa mayuki matungunuke munkatshi mua bidimu bikole bia mu bunsonga. Padi mayuki kaayi atuadija kumpala kua dîba, imue misangu bitu bikole bua kuatuadija pashishe, kadi bidi mua kuenzeka. Mamu kampanda wa bana batanu wakamba ne: “Ngakadienzeja bua kuakula pa bualu ebu, ndekelu wa bionso tshivua kabidi ngumvua bundu, nansha muana pende.” Bu mudi diakalenga dia muanebe dikale mu njiwu, madikolela a nunku adi bushuwa a mushinga.
Bakuba ne bikale ne disanka
Bana batu banyisha baledi badi, ne dinanga dionso, babibaka ne dimanya dikala mua kubakuba pashishe. Tangila nseka miela kudi bamue Bantemu ba Yehowa ba mu Afrike:
Muikale ne bidimu 24, Mojisola wakamba ne: “Misangu yonso nengikale muena dianyisha kudi mamu. Wakampesha dilongesha divua dikengedibua pa bitupa bia lulelu mu tshikondo tshiakanyine. Nansha mumvua ngumvua bundu pavuaye wakula malu aa kukadi mutantshi mule, mpindieu ndi mmona buimpe bua malu akangenzela mamu.”
Iniobong wakasakidila ne: “Misangu yonso ntu ne disanka pandi ntangila panyima ne ntuma meji ku bidi Mamu mungenzele pa kumpesha dilongesha diakanyine pa bidi bitangila bitupa bia lulelu. Ndiambuluisha dia mushinga mukole mu dindudika ku bukaji. Ndi nshindika ne: nengenzele bana bangalela bia muomumue.”
Kunle, nsongalume wa bidimu dikumi ne tshitema, wakamba ne: “Baledi banyi mbangambuluishe bua kukandamena bifinakaji bia kudi bakaji ba mu bulongolodi ebu badi bambishangana. Bu kabiyi bua dilongesha diakampeshabu, mvua mua kuikala mukuluke mu mpekatu. Misangu yonso nenganyishe tshiakenzabu.”
Christiana wakamba ne: “Ndi mpetela dikuatshisha divule ku diyukila ne mamu pa malu adi atangila bitupa bia lulelu. Ndi mukubibue ku masama a lufu ne ku difu kadiyi ditekemena, ne ndi mupete mushindu wa kufila tshilejilu tshimpe tshia kulonda bua bakunyi banyi ba balume ne ba bakaji. Ndi mupete kabidi kanemu ka kudi bantu, ne mulume wansela neannemeke kabidi. Bia mushinga mukole, ndi ne malanda mimpe ne Yehowa Nzambi bua dilama mêyi-matuma ende.”
Bola, mumana kutela, wakamba ne: “Mvua ne mulongi nanyi wakamba ne: tudi ne bua kuditua mu diangatangana kakuyi diumvuangana nansha dimue bua dibaka. Buende yeye, tshivua dijikija dia lutetuku. Kadi, wakasangana se: katshivua dijikija dia lutetuku pakapetaye difu ne kupangila mua kuenza netu mateta a njikijilu wa kalasa. Bu meme tshiyi ne tatu muimpe bua kundudika, pamu’apa mvua mua kuikala bu yeye, mpetela dilongesha ku ntatu mikole.”
Ndibenesha padi baledi bena nkristo bambuluisha bana babu bua kulua ‘bena meji too ne ku lupandu’ mu bulongolodi ebu budine mu malu a bitupa bia lulelu. (2 Timote 3:15) Dilongesha diabu diashila pa Bible didi bu lukanu lua mu nshingu lua mushinga mukole ludi lulengeja bana ku mêsu kua Nzambi. (Nsumuinu 1:8, 9) Bana badi badiumvua bakubibue, ne baledi badi bapeta disankishibua diondoke. Tatu kampanda wa mu Afrike utu udienzeja misangu yonso bua kuyukila ne bana bende bansonga wakamba ne: “Tudi ne ditalala dia mu lungenyi. Tudi bashindike se: bana betu mbamanye tshidi tshisankisha Yehowa; kabena mua kubapambuisha kudi bena mu bulongolodi ebu. Tudi bashindike se: kabakuenza malu abungamija dîku. Ndi nsakidila Yehowa bua mudibu badileje bakanyine dieyemena dietu.”
[Mêyi adi kuinshi]
a Mipatula kudi Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
[Tshimfuanyi mu dibeji 10]
Bansonga bena nkristo badi bapeta mamanyisha mashila pa Bible kudi baledi badi mua kubenga miyuki mikonyangale idi bansonga bakuabu balonda