Nshapita Wa Dikumi Ne Muanda Mukulu
Yehowa udi Ulaya Danyele Difutu Dilenga
1, 2. (a) Nngikadilu kayi wa mushinga udi munyemi wa lubilu ne bua kuikala nende biasuaye kufika ku ndekelu? (b) Mmu mêyi kayi muakafuanyikija mupostolo Paulo nsombelu wa muena lulamatu udi wenzela Yehowa mudimu ne lubilu?
MUNYEMI wa lubilu ukadi pabuipi ne mushonyi wa ndekelu. Ukadi mupungile bikole, kadi padiye uvuluka tshipatshila tshiende, udi wenza bukole buende buonso bua kujikija ntanta mukese eu udi mushale. Udi udinana muende muonso ne usambuka mushonyi wa ndekelu! Mpala wende udi uleja mudiye musulakane ne mutshimune. Ditantamana too ne ku ndekelu ndimupeteshe difutu.
2 Ku ndekelu kua Danyele nshapita wa 12, tudi tumona muprofete eu munangibue pabuipi ne mushonyi wa ndekelu wa “lubilu” luende, muoyo wende udiye mufile mu mudimu wa Yehowa. Kunyima kua mupostolo Paulo mumane kutela bilejilu kabukabu bia ditabuja munkatshi mua basadidi ba Yehowa ba kumpala kua Buena-Kristo, wakafunda ne: ‘Nunku, tuetu kabidi, bualu bua tudi tunyungulukibua ne tshisumbu tshinene nunku tshia [bantemu], tumushayi bujitu buonso, ne malu mabi adi [atujingakaja bipepele], [tunyeme] ne kutantamana tshidikijilu tshia lubilu tshidi tshitekibue kumpala kuetu, batangile kudi Yezu, mubangi ne mushikiji wa ditabuja dietu, yeye, bua disanka diakatekibua kumpala kuende, wakakankamana pakakengaye ku mutshi [wa makenga], wakalengulula bundu, ne wakushikama ku tshianza tshikole tshia nkuasa wa butumbi wa Nzambi.’—Ebelu 12:1, 2.
3. (a) Ntshinyi tshiakasaka Danyele bua ‘kunyema ne ditantamana’? (b) Mmalu kayi asatu masunguluke avua muanjelu wa Yehowa muambile Danyele?
3 Danyele uvua pende mu ‘tshisumbu tshinene [atshi] tshia bantemu.’ Kakuyi mpata uvua ‘munyeme ne ditantamana,’ ne dinanga divuaye nadi kudi Nzambi ke divua dimusake bua kunyema nanku. Yehowa ukavua mubuluile Danyele malu a bungi a tshivua ne bua kuenzekela mbulamatadi ya pa buloba mu matuku atshilualua, kadi mpindieu wakamutumina dikankamija edi dia nsungansunga ne: ‘Kadi wewe, ya [too ne ku ndekelu]; newikishe, pashishe [neujuke bua] bumpianyi buebe ku nshikidilu kua matuku aa.’ (Danyele 12:13) Muanjelu wa Yehowa wakambila Danyele malu asatu masunguluke: (1) ne: Danyele ‘aye too ne ku ndekelu,’ (2) ne: uvua ne bua ‘kuikisha,’ ne (3) ne: uvua ne bua ‘kujuka’ kabidi mu matuku atshilualua. Mmunyi mudi mêyi aa mua kukankamija bena Kristo lelu bua kutantamana too ne ku mushonyi wa ndekelu wa lubilu ludibu banyema bua kupeta muoyo?
‘YA TOO NE KU NDEKELU’
4. Ntshinyi tshivua muanjelu wa Yehowa musue kumvuija pakambaye ne: ‘ya too ne ku ndekelu,’ ne bua tshinyi bualu ebu buvua ne bua kuikala butatshishe Danyele?
4 Ntshinyi tshivua muanjelu musue kumvuija pakambilaye Danyele ne: ‘Kadi wewe, ya too ne ku ndekelu’? Ndekelu wa tshinyi? Bushuwa, bu mukavua Danyele ne bidimu pabuipi ne 100, bidi bimueneka ne: muanjelu uvua wakula bua ndekelu wa muoyo wende, ukavua pamu’apa pabuipi menemene.a Muanjelu uvua ubela Danyele bua kutantamanaye ne lulamatu too ne ku lufu luende. Kadi abu kabuvua bualu bupepele to. Danyele uvua mushale ne muoyo bidimu bia bungi, kumonaye muakatonkoka Babulona ne muvua bashadile bena Yuda bavua mu bupika bapingane mu Yuda ne mu Yelushalema. Malu aa avua ne bua kuikala masankishe bikole muprofete mukulakaje eu. Kadi kakuena tshidi tshileja ne: wakaya nabu to. Ukavua mua kuikala mukulakaje bikole ne muzengele bikole dîba adi. Peshi pamu’apa Yehowa uvua musue bua ashale mu Babulona. Mu mishindu yonso, katuena mua kupanga kudikonka bikala Danyele kavua mumvue bibi pakapingana bana babu mu Yuda.
5. Ntshinyi tshidi tshileja ne: Danyele wakatantamana too ne ku ndekelu?
5 Kakuyi mpata, Danyele wakapeta bukole bua bungi mu mêyi malenga a muanjelu a se: ‘Ya too ne ku ndekelu.’ Muanda eu udi pamu’apa utuvuluija mêyi akamba Yezu Kristo bidimu bitue ku nkama isambombo pashishe ne: ‘Wananukila too ne ku nshikidilu neasungidibue.’ (Matayo 24:13) Bushuwa, atshi ke tshiakenza Danyele. Wakananukila too ne ku ndekelu, kunyemaye ne lulamatu lubilu bua kupeta muoyo too ne ku ndekelu kualu. Pamu’apa ebu ke bumue bua ku malu adibu balue kuakula bimpe bualu buende mu Bible. (Ebelu 11:32, 33) Ntshinyi tshiakambuluisha Danyele bua kutantamana too ne ku ndekelu? Muyuki wa nsombelu wende udi utupesha diandamuna.
WAKANANUKILA MU DILONGA DÎYI DIA NZAMBI
6. Mmunyi mutudi bamanye ne: Danyele uvua mulongi wa tshisumi wa Dîyi dia Nzambi?
6 Bua kunanukila too ne ku ndekelu, Danyele kakalekela kulonga ne kuelangana meji bikole mu milayi milenga ya Nzambi. Tudi bamanye ne: Danyele uvua mulongi wa tshisumi wa Dîyi dia Nzambi. Tshianana, mmunyi muvuaye mua kuikala mumanye mulayi wa Yehowa uvuaye muambile Yelemiya ne: bupika buvua ne bua kuikala bua bidimu 70? Danyele nkayende wakafunda ne: “Meme . . . kutangila mu mikanda ya [Nzambi], kubala bungi bua bidimu.” (Danyele 9:2, MMM; Yelemiya 25:11, 12) Kakuyi mpata, Danyele wakakonkonona mikanda ya Dîyi dia Nzambi ivuaku dîba adi. Mikanda ya Mose, ya Davidi, ya Solomo, ya Yeshaya, ya Yelemiya, ya Yehezekele, mikanda yonso ivuaye mua kupeta, yakapetesha Danyele mushindu wa kushala munkatshi mua mêba a bungi a dibala ne dielangana meji.
7. Patudi tufuanyikija matuku etu aa ne a Danyele, mmasanka kayi atudi nawu pa bidi bitangila dilonga Dîyi dia Nzambi?
7 Bua tuetu kuikala ne ditantamana lelu, tudi ne bua kulonga Dîyi dia Nzambi ne kudifilamu. (Lomo 15:4-6; 1 Timote 4:15) Tudi ne Bible mujima, muikale ne miyuki mifunda ya mushindu wakakumbana imue milayi ya Danyele kunyima kua bidimu nkama mivule. Kabidi, tudi ne diakalenga dia kuikala ne muoyo mu ‘tshikondo tshia ku nshikidilu’ tshikavuabu bamanyishe mu Danyele 12:4. Mu matuku etu aa, bela manyi mbapete bujinguludi bua mu nyuma, ne badi bakenka bu bimunyi bia bulelela mu buloba bua mîdima. Ke bualu kayi mivule ya ku milayi idi ne malu male ya mu mukanda wa Danyele idi ne diumvuija dinene buetu tuetu lelu; pabi imue ya kudiyi yakamutatshisha bua kuyumvua. Nenku tutungunuke ne kulonga Dîyi dia Nzambi dituku dionso, katupepeji malu aa nansha. Dienza nenku nedituambuluishe bua kutantamana.
DANYELE WAKANANUKILA MU MASAMBILA
8. Ntshilejilu kayi tshidi Danyele mushiye pa bidi bitangila disambila?
8 Masambila akambuluisha kabidi Danyele bua kutantamana too ne ku ndekelu. Dituku dionso uvua unyemena kudi Yehowa Nzambi ne uyukila nende ne mutshima muule tente ne ditabuja ne dieyemena. Uvua mumanye ne: Yehowa utu ‘umvua milombu.’ (Musambu 65:2; Ebelu 11:6) Pavua mutshima wa Danyele muneme bujitu ne kanyinganyinga bua buntomboji bua bena Isalele, Danyele wakaleja Yehowa malu aa. (Danyele 9:4-19) Nansha pakela Dayawesha mukenji bua bamusambile anu yeye mu matuku 30, Danyele kakalekela bualu abu bumupangisha bua kusambila Yehowa Nzambi to. (Danyele 6:10) Kabienaku bilenga mitshima yetu bua kumona muena lulamatu eu wa kale witaba ne dikima bua kumuelabu mu buina bua ntambue pamutu pa kulekela diakalenga dinene divuaye nadi dia kusambila anyi? Kakuena mpata nansha mikese bua se: Danyele wakaya too ne ku ndekelu muikale ne lulamatu, usambila Yehowa ne tshisumi dituku dionso.
9. Bua tshinyi katuena ne bua kupepeja diakalenga dia kusambila?
9 Ki mbikole bua kusambila to. Tudi mua kusambila dîba dionso, muaba wonso, ne dîyi dikole anyi mundamunda. Kadi katuena ne bua kupepeja diakalenga edi dinene nansha kakese. Bible udi uleja diumvuangana didiku pankatshi pa ditantamana, dinanukila ne dishala batabale mu nyuma. (Luka 18:1; Lomo 12:12; Efeso 6:18; Kolosai 4:2) Kabienaku bikemesha bua mutudi ne mushindu mupepele wa kuyukila ne muntu mutambe bunene wa mu diulu ne pa buloba anyi? Kabidi udi ututeleja! Vuluka dîba divua Danyele usambila, ne Yehowa kumutuminaye muanjelu bua kumuandamuna. Muanjelu wakafika anu patshivua Danyele usambila apu! (Danyele 9:20, 21) Katutshiena mu tshikondo tshidi banjelu balua kuendela bantu to, kadi Yehowa ki mmushintuluke to. (Malaki 3:6) Anu muvuaye muteleje disambila dia Danyele, neateleje masambila etu kabidi. Patudi tusambila, tudi tusemena pabuipi ne Yehowa ne tudia nende malanda atuambuluisha bua kutantamana too ne ku ndekelu, anu muakenza Danyele.
WAKATANTAMANA BU MULONGESHI WA DÎYI DIA NZAMBI
10. Bua tshinyi kulongesha bulelela bua mu Dîyi dia Nzambi kuvua ne mushinga bua Danyele?
10 Danyele uvua ne bua ‘kuya too ne ku ndekelu’ mu ngumvuilu mukuabu. Uvua ne bua kutantamana bu mulongeshi wa bulelela. Kavuaku muanji kupua muoyo bua se: uvua umue wa ku bantu basungula bakavua Mifundu miambe bualu buabu ne: ‘Yehowa udi wamba ne: Nuenu nudi bamanyi banyi, ne nudi muntu wanyi ungakusungula.’ (Yeshaya 43:10) Danyele wakenza muende muonso bua kukumbaja mudimu au. Pamu’apa mudimu wende uvua wa kulongesha bena mu tshisamba tshiabu bavua mu bupika mu Babulona. Katuena bamanye malu a bungi adi atangila malanda ende ne bena Yuda nende pa kumbusha malanda avuaye nawu ne basatu badibu babikile ne: “balunda bende,” Hananiya, Mishaele ne Azaliya. (Danyele 1:7; 2:13, 17, 18) Bulunda buabu bua pa muoyo buakambuluisha bikole yonso wa kudibu bua kutantamana. (Nsumuinu 17:17) Bu muvua Yehowa mupeshe Danyele bujinguludi bua pa buabu, uvua ne malu a bungi a kulongesha balunda bende aba. (Danyele 1:17) Kadi mudimu wende wa dilongesha kauvua wimanyina anu apu to.
11. (a) Mbualu kayi buvua bua pa buabu mu mudimu wa Danyele? (b) Danyele wakakumbajaku mudimu wende bimpe menemene anyi?
11 Kupita muprofete mukuabu yonso, Danyele uvua ne mudimu wa kuyisha banene ba mu bisamba bia bende. Nansha muvuaye ne bua kumanyisha misangu mivule mikenji ivua kayiyi itamba kubasankisha, kavua wangata bakokeshi aba bavuaye uyisha bu bantu ba kukina anyi bu bantu bashadile kudiye mu mushindu kampanda to. Uvua ubambila malu ne kanemu ne mbabi. Bikalaku kuvua bamue bavua basue kushipa Danyele, bu mudi milopo ya mukawu yakamuelela meji mabi, bakokeshi bakuabu bavua bamunemeka. Bu muvua Yehowa mupeshe Danyele bukole bua kumvuija malu masokoka avua atatshisha bakalenge ne bena meji, muprofete eu wakatumba bikole. (Danyele 2:47, 48; 5:29) Bulelela, pakakulakajaye, kavua mua kuikala kabidi ne tshisumi muvuaye natshi ku bunsonga to. Kadi wakaya too ne ku ndekelu muikale anu ukeba ne lulamatu mishindu yonso ivuaye mua kudileja muvuaye ntemu wa Nzambi wende uvuaye munange bikole.
12. (a) Mmidimu kayi ya dilongesha itudi tuetu bena Kristo tuenza lelu? (b) Mmunyi mutudi mua kulonda mubelu wa Paulo wa ‘kuenda mu meji ku mêsu kua bantu badi kabayi munkatshi mua bena ditabuja’?
12 Lelu mu tshisumbu tshia bena Kristo tudi mua kupeta binetu ba lulamatu badi batuambuluisha bua kutantamana, anu muvua Danyele ne balunda bende basatu bambuluishangane. Tuetu petu tudi tulongeshangana, ‘tukankamikangana.’ (Lomo 1:11, 12, MMM) Anu bu Danyele, tudi ne mudimu wa kuyisha bantu badi kabayi bena Kristo. (Matayo 24:14; 28:19, 20) Ke bualu kayi tudi ne bua kuvudija dimanya dietu bua tumone mua ‘kuludikila bantu njila mululame mu dîyi dia Nzambi dia bushuwa’ patudi tubambila malu a Yehowa. (2 Timote 2:15) Nebikale kabidi bimpe bituatumikila mubelu eu wa mupostolo Paulo wa ne: ‘Nuende mu meji ku mêsu kua bantu badi kabayi munkatshi mua bena ditabuja.’ (Kolosai 4:5) Meji aa adi atulomba bua tuetu kuangata bimpe aba badi kabayi mu ntendelelu wetu. Katuena ne bua kupepeja bantu aba, kudimona tuetu bu babapite nansha. (1 Petelo 3:15) Kadi tudi tukeba bua kubakoka ku bulelela, tuenza mudimu bimpe ne Dîyi dia Nzambi ne mbabi bua kulenga mitshima yabu. Tuetu bafike ku dilenga mutshima wa muntu bimpe, bualu ebu budi butupesha disanka kadiyi kuamba! Bushuwa, disanka edi didi dituambuluisha bua kutantamana too ne ku ndekelu, anu muakenza Danyele.
“NEWIKISHE”
13, 14. Bua tshinyi ditekemena dia kufua divua ditshingisha bena Babulona ba bungi, ne mmunyi muvua mushindu uvua Danyele umona lufu mushilangane?
13 Pashishe muanjelu wakambila Danyele ne: “Newikishe.” (Danyele 12:13) Mêyi aa avua umvuija tshinyi? Bulelela, Danyele uvua mumanye ne: lufu luvua lumuindile. Lufu ndua mushiya wa mushiya bua bantu bonso, kubangila anu ku Adama too ne mpindieu. Bible mmubikidilamu lufu ne: “muluishi.” (1 Kolinto 15:26) Kadi bua Danyele, ditekemena dia kufua divua diumvuija bualu bushilangane bikole ne tshivuabu bumvuija kudi bena Babulona bavua bamunyunguluke. Bua bena Babulona (bavua batendelela nzambi ya dishima mitue ku 4000), lufu luvua luenda ne malu onso avua akuatshisha buôwa. Bavua bitabuja ne: padi bantu bafua, aba bavua bakenga anyi bavua bafue lufu lua tshikisu bavua balua nyuma ivua ikengesha bantu ba muoyo bua kudisombuela. Bena Babulona bavua bitaba ne: kutu muaba wa ku bajangi udi ukuatshisha buôwa, muikale ne bidika bia bantu ne bia nyama.
14 Bua Danyele, lufu kaluvua lumvuija nansha bumue bua ku malu aa to. Bidimu nkama mivule kumpala kua Danyele, Mukalenge Solomo ukavua muambe ku bukole bua nyuma wa Nzambi ne: “Kadi bafue kabena bamanye bualu [nansha] bumue.” (Muambi 9:5) Ne bua muntu udi ufua, mufundi wa Misambu uvua muimbe ne: ‘Mupuya wende udi upatuka, udi upingana kabidi ku dimfuenkenya diende; mu dituku dine adi malu akadiye upangidija adi ajimina.’ (Musambu 146:4) Nunku Danyele uvua mumanye ne: mêyi avua muanjelu umuambila avua ne bua kukumbana. Lufu luvua lumvuija dikisha. Ku bafue kakuena meji, kakuena tunyinganyinga, kakuena makenga ne kakuena bidika nansha. Yezu Kristo wakamba bualu bua muomumue pavua Lazalo mufue. Wakamba ne: “Mulunda wetu Lazalo udi mulale tulu.”—Yone 11:11.
15. Mmunyi mudi dituku dia lufu mua kuikala dipite dia diledibua?
15 Tangila bualu bukuabu buvua ditekemena dia kufua kadiyi ditshingishila Danyele. Dîyi dia Nzambi didi diamba ne: ‘Dîna dimpe didi dipita manyi a mushinga mukole buakane, dituku dia lufu ndipite dia kuledibua bulengele.’ (Muambi 7:1) Mmunyi mudi dituku dia lufu, ditu dikale tshikondo tshia miadi, mua kuikala dipite dia diledibua? Tshilumbu tshidi mu “dina.” “Manyi a mushinga mukole” avua tshia bushuwa alomba mfranga ya bungi. Dimue dituku Mariya muanabu ne Lazalo wakela Yezu manananshi a dipembu dimpe avua mushinga wa difutu bu dia mudimu wa tshidimu tshijima! (Yone 12:1-7) Mmunyi mudi dîna dia patupu edi mua kuikala ne mushinga mukole nunku? Muambi 7:1 udi wamba ne: “lumu luimpe.” (MMM) Kadiena anu dîna dia patupu to, kadi ntshidi dîna edi diumvuija ke tshidi ne mushinga mukole. Padi muntu uledibua, kêna ne lumu kampanda lukadiye muende, kêna ne malu mimpe akadiye muenze to, ne kakuena muntu udi uvuluka ngikadilu ne bumuntu buende bulenga nansha. Kadi padi muntu eu ufua, dîna diende didi diumvuija malu aa onso. Ne dîna edi diodi dikale dimpe ku mêsu kua Nzambi, didi ne mushinga mukole kupita biuma kayi bionso.
16. (a) Mmunyi muakadienzeja Danyele bua kuikala ne dîna dimpe ku mêsu kua Nzambi? (b) Bua tshinyi Danyele uvua mua kuya kuikisha ne dishindika dionso dia se: uvua ne dîna dimpe ku mêsu kua Yehowa?
16 Mu nsombelu wende mujima, Danyele wakenza muende muonso bua kuikala ne dîna dimpe ku mêsu kua Nzambi, ne Yehowa wakamona bionso ebi. Wakatangila Danyele ne kukonkononaye mutshima wende. Nzambi uvua muenze kabidi nanku bua Mukalenge Davidi, wakimba ne: ‘Yehowa, wewe wakutangila munda muanyi, wakummanya! Wewe muine udi mumanye pangashikama panshi ne pangajuka; udi ujingulula meji anyi pantshidi kule.’ (Musambu 139:1, 2) Bushuwa, Danyele kavua mupuangane to. Uvua ndelanganyi wa Adama muena mpekatu ne uvua wa mu tshisamba tshia benji ba mpekatu. (Lomo 3:23) Kadi Danyele wakadilengeja ku mpekatu yende ne wakatungunuka ne kudienzeja bua kuenda ne Nzambi wende mu njila mululame. Nunku muprofete eu wa lulamatu uvua mua kuikala mujadike se: Yehowa uvua mua kumubuikidila mpekatu yende ne kavua mua kushala mumulaminayi to. (Musambu 103:10-14; Yeshaya 1:18) Ku budisuile buonso, Yehowa utu uvuluka malu mimpe a basadidi bende ba lulamatu. (Ebelu 6:10) Ke bua tshinyi muanjelu wa Yehowa wakabikila Danyele misangu ibidi mijima ne: “muntu munangibue bikole.” (Danyele 10:11, 19) Ebi bidi biumvuija ne: Nzambi uvua munange Danyele bikole. Danyele uvua mua kuya kuikisha ne muoyo mutukije, bualu uvua mumanye ne: uvua ne dîna dimpe ku mêsu kua Yehowa.
17. Bua tshinyi mbia lukasa lukasa bua tuetu kuikala ne dîna dimpe ku mêsu kua Yehowa?
17 Yonso wa kutudi udi ne bua kudiebeja ne: ‘Ndiku ne dîna dimpe ku mêsu kua Yehowa anyi?’ Tudi mu tshikondo tshia ndululu. Kuitaba ne: lufu ludi mua kukuata yonso wa kutudi mu dîba kayi dionso ki nkuikala ne buôwa bupitepite to, kadi nkuamba malu malelela mushindu udiwu. (Muambi 9:11) Nenku mbia mushinga wa bungi bua yonso wa kutudi kupangadikaye bua kuikala ne dîna dimpe ku mêsu kua Nzambi anu ku mpindieu, kakuyi dijingakana to. Tuetu benze nanku, kabiakukengela bua tuetu kutshina lufu to. Lufu ndikisha patupu, ludi anu mutu tulu. Ne anu bu mutubi padi muntu mulale, nekulue dibika!
“NEUJUKE”
18, 19. (a) Ntshinyi tshivua muanjelu musue kumvuija pakamanyishaye ne: Danyele uvua ne bua ‘kujuka’ mu matuku atshilualua? (b) Bua tshinyi Danyele uvua mumanye bimpe ditekemena dia dibika?
18 Mukanda wa Danyele udi ujika ne umue wa ku milayi mitambe bulenga idi Nzambi mulaye bantu. Muanjelu wa Yehowa wakambila Danyele ne: ‘Neujuke bua bumpianyi buebe ku nshikidilu kua matuku aa.’ Ntshinyi tshivua muanjelu musue kuamba muaba eu? Bulelela, bu mudi ‘dikisha’ divuaye ufuma ku diamba dikale lufu, mulayi wa se: Danyele uvua ne bua ‘kujuka’ tshikondo kampanda kunyima uvua ne bua kumvuija anu bualu bumue: dibika ku lufu!b Bushuwa, bamue bakonkononyi ba malu a mu Bible batu bambe ne: Mu Danyele nshapita wa 12 ke muaba wa kumpala mudibu batele patoke dibika dia bafue mu Mifundu ya tshiena-Ebelu. (Danyele 12:2) Kadi mbatupakane kabidi mu bualu ebu. Danyele uvua mumanye bimpe ditekemena dia dibika dia bafue.
19 Tshilejilu, Danyele uvua mumanye bushuwa mêyi aa avua Yeshaya mufunde kukavua bidimu nkama ibidi ne: ‘Bafue bebe nebikale ne muoyo; mibidi yabu mifue neyibike. Tabalayi ne imbayi bienu, nuenu badi balala mu dimfuenkenya! Bua buloba nebulopole bafue badimu.’ (Yeshaya 26:19) Kale kumpala kua bualu ebu, Eliya ne Elisha bavua bapete bukole bua kudi Yehowa ne bobu kubisha bantu ku lufu. (1 Bakelenge 17:17-24; 2 Bakelenge 4:32-37) Nansha kumpala mene kua muanda eu, Hana mamuende wa muprofete Samuele wakitaba wamba ne: Yehowa udi ne bukole bua kujula bantu mu Sheole anyi mu muaba wa bafue. (1 Samuele 2:6) Mene kumpala kua muanda au, muena lulamatu Yobo ukavua muleje ditekemena diende mu mêyi aa ne: ‘Biafua muntu, neikale ne muoyo kabidi anyi? Ngakadi kuindila matuku onso a tshikondo tshianyi tshia kuluangana mvita, too ne pakadi kulua tshikondo tshia kundekela. Wewe wakadi kumbikila ne meme ngakadi kuitaba kuudi; wewe wakadi kunjinga, meme mudimu wa bianza biebe.’—Yobo 14:14, 15.
20, 21. (a) Mmu dibika kayi mudi Danyele mujadike ne: neikalamu? (b) Mmushindu kayi wikala pamu’apa dibika dia bafue mua kuenzeka mu Mparadizu?
20 Anu bu Yobo, Danyele uvua mubinge bua kuikala mutekemene se: Yehowa uvua ndekelu wa bionso mua kujinga bua kumupingaja tshiakabidi ne muoyo dimue dituku mu matuku atshilualua. Kabidi, bivua ne bua kuikala bikoleshe Danyele menemene bua kumvua tshifukibua tshia bukole tshia mu nyuma tshimujadikila ditekemena diende edi. Bulelela, Danyele neajuke mu “dibika dia bantu bakane” dienzeka mu Bukokeshi bua Kristo bua Bidimu Tshinunu. (Luka 14:14) Abi nebienzeke munyi bua Danyele? Dîyi dia Nzambi didi dituambila malu a bungi bua muanda eu.
21 Yehowa kêna “Nzambi wa malu mabuelakane, kadi udi Nzambi wa [bulongame].” (1 Kolinto 14:33) Nanku mbimvuike bimpe ne: dibika dia bafue mu Mparadizu nedienzeke mu bulongame. Pamu’apa tshikondo kampanda netshianji kupita kunyima kua Armagedone. (Buakabuluibua 16:14, 16) Malu onso a bukua-panu ebu bua kale neikale akadi majike, ne nebikale bamane kulongolola malu bua kuakidila bafue babika. Bua mushindu wabika bafue mu bulongame, Bible udi utuambila ne: ‘Muntu ne muntu neabike mu mulongo wende.’ (1 Kolinto 15:23) Bidi bisua kumueneka ne: bua bidi bitangila ‘dibika dia bakane ne dia babi,’ bakane nebabike kumpala. (Bienzedi 24:15) Nanku balume ba lulamatu ba kale bu mudi Danyele nebikale mua kuambuluisha bua kulombola malu pa buloba, ne bua kulongesha miliyo mivule ya bantu “babi” babika ku lufu.—Musambu 45:16.
22. Ng’imue nkonko kayi ikala Danyele mua kujinga bua kuyipetela mandamuna?
22 Kumpala kua Danyele kuenzaye midimu eyi, kakuyi mpata neikale ne imue nkonko ya kuela. Yeye muine se wakamba bua imue milayi mikole ivuabu bamumanyishe ne: ‘Ngakumvua mêyi aa, kadi tshiakaajingulula nansha.’ (Danyele 12:8) Neikale ne disanka kadiyi kuamba pikalaye ndekelu wa bionso mua kujingulula malu masokoka aa a Nzambi! Kakuyi mpata neajinge bua kumvua malu onso adi atangila Masiya. Danyele nealonge ne nyota yonso malu adi atangila luendu lua makokeshi a bukole a kubangila mu tshikondo tshiende too ne mu tshietu etshi, ne malu adi atangila dimanyika dia bena lulamatu, “bansanto ba Nzambi Mutambe Bunene,” bakananukila nansha muvuabu babakengeshe mu ‘tshikondo tshia ku nshikidilu,’ ne malu adi atangila dibutula dia ndekelu dia makalenge onso a bantu kudi Bukalenge bua Nzambi bulombola kudi Masiya.—Danyele 2:44; 7:22; 12:4.
BUMPIANYI BUA DANYELE MU MPARADIZU, NE BUEBE WEWE!
23, 24. (a) Mmu malu kayi muikala bukua-panu buikala Danyele pamubishabu bushilangane ne buvuaye mumanye? (b) Danyele neikale ne muaba mu Mparadizu anyi, ne mmunyi mutudi bamanye bualu ebu?
23 Danyele neajinge bua kumanya malu a bukua-panu buikalaye tshikondo atshi, bukua-panu bushilangane bikole ne bua mu tshikondo tshiende. Kamuakuikala kalu nansha kamue ka mvita ne tshikisu bivua binyange bukua-panu bua mu tshikondo tshiende. Kamuakuikala tunyinganyinga, masama nansha lufu to. (Yeshaya 25:8; 33:24) Kadi nemuikale biakudia bungi tshianana, nzubu mivule ne mudimu muimpe bua muntu yonso. (Musambu 72:16; Yeshaya 65:21, 22) Bantu bonso nebikale dîku dimue dia buobumue ne dia disanka.
24 Kakuyi mpata, Danyele neikale ne muaba mu bukua-panu abu. Muanjelu wakamuambila ne: “Neujuke bua bumpianyi buebe.” Muaku wa tshiena-Ebelu udibu bakudimune muaba eu ne: “bumpianyi” ngua muomumue ne udibu bangate bua kumvuija bitupa bia maloba etu a bushuwa aa.c Danyele uvua mua kuikala mumanye mulayi wa Yehezekele uvua wakula bua dipandulula buloba bua Isalele buvuabu bapetulule. (Yehezekele 47:13–48:35) Ntshinyi tshidi mulayi wa Yehezekele eu usua kumvuija pa bidi bitangila dikumbana diawu mu Mparadizu? Udi uleja ne: bantu ba Nzambi bonso nebikale ne muaba mu Mparadizu, ne buloba buine nebabuabanye mu bulongame ne mu mushindu muakane. Bushuwa, bumpianyi bua Danyele mu Mparadizu kabuakuikala anu tshitupa tshia buloba to. Nebuikale kabidi muaba wikalaye nawu mu malu adi Nzambi mulongolole mu Mparadizu au. Difutu didibu balaye Danyele ndia tshia bushuwa.
25. (a) Ng’amue malu kayi ikala mu Mparadizu adi akusankisha? (b) Bua tshinyi tudi mua kuamba ne: bantu mbenza bua kusombela mu Mparadizu?
25 Bidi munyi bua buebe bumpianyi? Mulayi wa muomumue udi mua kukumbanyina. Yehowa mmusue bua bantu bena butumike ‘bajuke’ bua bumpianyi buabu, bua bapete wabu muaba mu Mparadizu. Elabi meji! Bushuwa, nebikale disanka dia dikema bua kumonangana ne Danyele mpala ne mpala, ne bena lulamatu bakuabu balume ne bakaji ba mu bikondo bia kale. Pashishe nekuikale bantu bakuabu bungi kabuyi kubala babika ku lufu, bakengela bua kubalongesha bua bamanye ne banange Yehowa Nzambi. Elabi meji wewe ukadi munkatshi mua dienza mudimu wa dilengeja buloba butudi basombele ebu ne wa dibuvuija mparadizu muikala bintu bilenga bia mishindu ne mishindu ne bia mekala kabukabu. Elabi meji Yehowa ukadi ukulongesha, wewe ulonga mua kuikala ne muoyo mushindu uvuaye mulongoluele bantu. (Yeshaya 11:9; Yone 6:45) Bushuwa, kudi muaba mukulongoluela mu Mparadizu! Nansha mudi muaku Mparadizu mua kumvuika muenyi ku matshi a bamue lelu, vuluka ne: Yehowa uvua mulongolole ku ntuadijilu bua bantu kusombelabu muaba wa mushindu’eu. (Genese 2:7-9) Mu ngumvuilu au, Mparadizu mmuaba wa ku tshifukilu wa bantu miliyare mivule ba pa buloba. Mbabafuke bua kusombelamu. Dibuelamu nedikale anu bu mutubi padi muntu upingana kumbelu.
26. Ntshinyi tshidi tshileja ne: Yehowa mmumanye ne: kuindila nshikidilu wa bukua-panu ebu ki mbualu bupepele to?
26 Katuenaku tumvua mitshima yetu mmiule ne dianyisha patudi tuela meji bua malu aa onso anyi? Wewe kuenaku ujinga bua kuikala ne muoyo mu Mparadizu eu anyi? Nanku kabiena bikemesha mudi Bantemu ba Yehowa bikale ne dijinga dia kumanya dîba dialua nshikidilu wa bukua-panu ebu! Kuindila ki nkupepele to. Yehowa mmumanye nanku, bualu udi utukankamija bua kutungunuka ne ‘kuindila’ nshikidilu ‘nansha biajangulukaye.’ Udi uleja ne: nshikidilu udi mua kumueneka bu udi ujingakana bua dietu dimona, pabi mu mvese umue-umue eu udi utujadikila ne: ‘Kêna upanga kulua.’ (Habakuka 2:3; Nsumuinu 13:12) Bulelela, nshikidilu nealue anu pa dîba diende.
27. Ntshinyi tshiudi ne bua kuenza bua wewe kuimana kumpala kua Nzambi kashidi ne tshiendelele?
27 Ntshinyi tshiudi ne bua kuenza bu mukadi nshikidilu pabuipi? Udi ne bua kuenza bualu bua muomumue buakenza Danyele muprofete munangibue wa Yehowa: kutantamana ne lulamatu. Ikala ulonga Dîyi dia Nzambi ne tshisumi. Ikala usambila ne muoyo mujima. Unange didisangisha ne bena Kristo nebe. Ikala ulongesha bakuabu bulelela ne lukunukunu. Bu mudi nshikidilu wa bukua-panu ebu wenda usemena pabuipi dituku dionso, wikale anu mupangadike bua kuikala musadidi wa Nzambi Mutambe Bunene ne ubingishe Dîyi diende ne dikima. Nangananga utambe kutuma ntema ku mulayi wa Danyele! Ne tudi tujinga bua Mukalenge Yehowa akupeshe diakalenga dia kuimana kumpala kuende ne disanka bua kashidi ne tshiendelele!
[Footnotes]
a Bavua baye ne Danyele mu bupika mu Babulona mu 617 K.B.B., pamu’apa mutshikale tshitende. Wakapeta tshikena-kumona etshi mu tshidimu tshisatu tshia Kolesha, anyi mu 536 K.B.B.—Danyele 10:1.
b Bilondeshile nkonga-miaku kampanda, muaku wa tshiena-Ebelu udi umvuija “kujuka” udibu bangate muaba eu udi uleja “dilua ne muoyo tshiakabidi kunyima kua muntu mumane kufua.”—The Brown-Driver-Briggs Hebrew and English Lexicon.
c Muaku wa tshiena-Ebelu eu udi upetangana ne muaku udi umvuija “lusoka,” bualu bavua bela nshobo ne tubue tukese. Imue misangu bavua babanya maloba mushindu’eu. (Nomba 26:55, 56) Mukanda kampanda udi wamba ne: muaba eu muaku eu udi umvuija “tshidibu balamine muntu (kudi Nzambi).”—A Handbook on the Book of Daniel.
[Tshimfuanyi dibeji dijima mu dibeji 307]
[Picture on page 318]
Anu bu Danyele, utu utuma ntema ku dîyi dia Nzambi dia mulayi anyi?
[Picture on page 319]
MMALU KAYI AUDI MUMVUE?
• Ntshinyi tshiakambuluisha Danyele bua kutantamana too ne ku ndekelu?
• Bua tshinyi ditekemena dia kufua kadivua ditshingisha Danyele?
• Mmunyi muakumbana mulayi wa muanjelu wa se: Danyele ‘neajuke bua bumpianyi buende’?
• Mmunyi mudi dituma ntema ku mulayi wa Danyele dikuambuluishe?