Dima lungenyi lua dianyisha
MUNGANGA kampanda mu Ditunga dia New York mmupandishe muoyo wa Marie mu nsombelu wa tshimpitshimpi. Kadi Marie, muena bidimu 50, ki mmuele doktere eu tuasakidila anyi mufute nansha faktire wende. Ntshilejilu kayipu tshia dipanga dianyisha!
Bible udi ulonda ne: dimue dituku ne tshibueledi mu musoko kampanda, Yezu wakasambakena ne bantu dikumi bavua ne disama dibi dia nsudi. Bakamuela mbila ne mêyi makole ne: “Mulongeshi Yezu, tufuilaku luse.” Yezu kubatuminaye dîyi ne: “Ndayi kudileja kudi bakuidi.” Bena nsudi aba bakitaba buludiki buende, ne pavuabu mu njila, bakatuadija kumona ne kumvua makanda abu a mubidi apingana.
Bantu tshitema ba ku bena nsudi dikumi bakatungunuka ne luendu luabu. Kadi muena nsudi mukuabu, muena Samariya, kupinganaye bua kukeba Yezu. Muena nsudi eu wa kale wakasamuna Nzambi, ne pakapetaye Yezu, wakapona ku makasa ende, umuela tuasakidila. Mu diandamuna Yezu kuambaye ne: “Bonso dikumi ki mbakezuke anyi? Bakuabo tshitema badi penyi? Amu muenyi eu ke udi mupingane bua kutumbisha [“Nzambi,” NW]!”—Lukase 17:11-19, Mukanda wa Mvidi Mukulu.
Dilongesha dia mushinga ndiumvuija kudi lukonko elu: “Bakuabo tshitema badi penyi?” Anu bu Marie, bena nsudi tshitema bavua ne ntupakanyi mikole—kabakaleja dianyisha. Dipanga dianyisha bu nunku nditampakane bikole lelu’eu. Tshikebeshi tshia nsombelu eu ntshinyi?
Tshikebeshi tshinene tshia dipanga dianyisha
Dipanga dianyisha ditu dituadijila nangananga ku budinangi. Tangila baledi betu ba kumpala, Adama ne Eva. Yehowa wakabafuka ne ngikadilu mifuane ya Nzambi ne wakabapesha bintu bionso bua diakalenga diabu, kusakidila ne tshisombedi tshilenga tshia mu budimi, nyunguluilu mipuangane, ne mudimu mulenga ne udi usankisha. (Genese 1:26-29; 2:16, 17) Kadi, bikale ku buenzeji bua Satana bua kubasaka ku budinangi, bu bena dibaka, bakapanga butumike ne bakandamuna ne kapetu ku kalolo ka Yehowa.—Genese 3:1-5; Buakabuluibua 12:9.
Tangila kabidi bantu ba mu Izalele wa kale, bavua Nzambi musungule bua kuikala tshisamba tshiende tshia pa buatshi. Baledi bonso bena Izalele bavua ne bua kuikala ne dianyisha butuku bua dia 14 Nizan 1513 K.B.B. Butuku abu bua mushinga mukole, muanjelu wa Nzambi wakashipa “ban’a bute bonso ba mu buloba bua Ejipitu” kadi wakapita pa mutu pa nzubu ya bena Izalele ivua mienza bimanyinu bimueneke bimpe. (Ekesode 12:12, 21-24, 30) Ne batshifuminaku ku dipikudibua ku tshiluilu tshia Faraone ku Mbuu Mukunze, ne mitshima miûle ne dianyisha, ‘Mozese ne bena Izalele bakimbila Yehowa musambu.’—Ekesode 14:19-28; 15:1-21.
Nansha nanku, mbingu mikese patupu panyima pa dipatuka mu Ejipitu, ‘bena Israele bonso kutuadijabu [“kunungana,” NW].’ Ne lukasa luonso, bakapona mu dipanga dianyisha! Bakajinga ‘kusomba ku ngesu ya minyinyi, badia mampa, buukuta’ bu muvuabu mu Ejipitu, mu ditunga muvuabu mu bupika. (Tshimuangi 16:1-3, MMM) Kakuyi mpata, budinangi budi bubengangana ne didima pamue ne dileja lungenyi lua dianyisha.
Bu mudibu ndelanganyi ya Adama muena mpekatu, bantu bonso mbaledibue ne tshimanyinu tshia budinangi ne meji matangija ku dipanga dianyisha. (Lomo 5:12) Dipanga dianyisha didi kabidi tshitupa tshia lungenyi lua budinangi ludi lutangalake kudi bantu ba mu bulongolodi ebu. Anu bu lupepele lutudi tueyela, lungenyi alu ludi miaba yonso, ne ludi ne buenzeji kutudi. (Efeso 2:1, 2) Nenku, tudi tukengela bua kudima mmuenenu wa dianyisha. Mmunyi mutudi mua kuenza nanku?
Dielangana meji mbualu bua mushinga!
Nkonga-miaku kampanda (Webster’s Third New International Dictionary) udi umvuija dianyisha bu “ngikadilu wa kuikala muena dianyisha: nyanji ya musangelu ne ya bulunda bua udi mutuenzele bimpe, isaka muntu bua kupingaja bulenga kampanda.” Kabena mua kukangula ne kukanga nyanji bu mudibu benza tshiamu kampanda; idi ne bua kudijukila munda mua muntu. Dianyisha ndipite dileja patupu dia ngikadilu ya dimanya malu anyi ya bukalanga; didi dituadijila mu mutshima.
Mmunyi mutudi mua kulonga bua kuikala ne dianyisha didi difuma mu mutshima? Bible udi uleja ne: bivule bia ku bitudi tumvua mbiashila pa disungula dietu dia ngenyi. (Efeso 4:22-24) Kulonga mua kumvua dianyisha kudi kutuadija ne dielangana meji pa bulenga butudi tupeta ne dibuangata ne mushinga. Mu diumvuangana ne bualu ebu, Doktere Wayne W. Dyer, udi utangila masama a mpala, udi wamba ne: “Kuena mua kuikala ne nyanji (mpampakenu) kuyi muanji kupeta diambedi lungenyi kampanda.”
Tuangate tshilejilu tshia dianyisha bua bifukibua bidi bitunyunguluke. Paudi utangila diulu diûle ne mitoto butuku padiku kakuyi mavuba, mmunyi muutu umvua bua biudi umona? Mukalenge Davidi wakaleja dikatshila diakumvuaye ne: ‘Pandi ntangila diulu diebe, didi mudimu wa bianza biebe, ne ngondo ne mitoto biwakafuka; muntu udi nganyi bua wewe kumuelela meji? Ne muana wa muntu udi nganyi bua wewe kumulama ne dinanga?’ Ne butuku panshi pamane kutalala, mitoto yakela Davidi mbila, imusaka bua kufunda ne: “Diulu didi diamba butumbi bua Nzambi; bia mu diulu bibaluluke bidi bimuenesha midimu ya bianza bi[ende].” Bua tshinyi diulu dipate ne mitoto divua ne buenzeji bukole kudi Davidi? Yeye nkayende udi wandamuna ne: ‘Ndi mvuluka matuku a diambedi, ndi ngelangana meji a bienzedi biebe bionso; ndi ngelangana meji a mudimu wa bianza biebe.’—Misambo 8:3, 4, MMM; 19:1; 143:5.
Kabidi Solomo muana wa Davidi wakanyisha mushinga wa diela meji bua bulenga bua bufuki. Tshilejilu, pa bidi bitangila mudimu udi nawu mavuba a mvula mu ditalaja buloba buetu, wakafunda ne: ‘Misulu yonso idi ibuela mu mâyi manene, kadi mâyi manene kaena uula tente; mu miaba yonso idi misulu ipueka, idi ipinganamu kabidi.’ (Muambi 1:7) Nunku bidi se: kunyima kua mvula ne misulu mimane kutalaja buloba, mâyi abi adi apueka mu mbuu, ashintuluka ne alua tshiakabidi mavuba. Buloba ebu buvua mua kuikala munyi bu kakuyi ditata ne dinyunguluka edi dia mâyi? Ndianyisha kayipu divua Solomo ne bua kuikala mumvue pavuaye mushindamene pa ngenyi eyi!
Muntu muena dianyisha udi kabidi wangata ne mushinga malanda ende ne bena dîku diende, balunda ne bamanyangana nabu. Bienzedi biabu bia bulenga bidi bikoka ntema yende. Bu mudiye wangata bulenga buabu ne mushinga, udi umvua dianyisha mu mutshima.
Tuleje dianyisha
Muaku “tuasakidila” mmupepele! Mbipepele bikole bua kuamba muaku bu nunku. Ne mpunga ya kuwamba mmivule. Tuasakidila muela ne musangelu ne muoyo umue kudi muntu udi utunzuluila tshiibi anyi udi utuanguila tshintu kampanda tshitudi bamatshishe udi ukankamija. Diumvua mêyi au didi mua kuvuija mudimu wa musumbishi mu magazen peshi muena mudimu mukaji wa mu nzubu wa tshidiilu anyi muabanyi wa mikanda mituminangana mutambe kupepela ne usankisha bikole.
Kutuma tuarte tua diela tuasakidila mmushindu muakanyine wa kuleja dianyisha bua bienzedi bia bulenga. Tuarte tuvule tudi mu magazen tudi tuleja nyanji mu mushindu mulenga. Kadi kabienaku mua kuikala mushindu wa kuleja dinanga dia muntu nkayende bua kusakidila miaku ya dianyisha mifunda ku tshianza tshiebe anyi? Bamue bantu kabatu mene basue kutumika ne karte kamana kututa ku tshiamu, kadi batu batuma mukanda mukese mudifundila.—Fuanyikija ne Nsumuinu 25:11.
Pamu’apa, badi batambe kuakanyina dianyisha dietu ng’aba badi netu mu malanda mashême kumbelu. Bible udi wamba bua mukaji wa tshitembu ne: ‘Bayende kabidi udi ujuka, udi umutumbisha.’ (Nsumuinu 31:28) Mêyi a mulume mamba ne muoyo mujima bua kuela mukajende tuasakidila kaenaku ambuluisha bua kuikala ne nsombelu wa ditalala ne disankishibua kumbelu anyi? Ne mulume kenaku pende ne disanka padi mukajende umuela muoyo wa musangelu ne wa dianyisha dîba didiye upingana kumbelu anyi? Matuku aa, bifinakaji bidi bia bungi mu dibaka, ne padi bifinakaji bivula, tshiji katshitu kule. Eu udi ne mmuenenu wa dianyisha mmudiakaje bua kufua luse ne udi ne mitalu bua kubuikidila.
Bansonga pabu badi ne bua kumanya mua kuambila baledi babu mêyi a dianyisha mamba ne muoyo mujima. Bushuwa, baledi ki mbapuangane, kadi ki nkabingila bua kuikala mupange dianyisha bua bidibu bakuenzele. Kuena mua kusumba dinanga ne ditabalela bidibu bakuleje katshia bakulela. Bikalabu bakulongeshe dimanya dia Nzambi, udi ne kabingila kakuabu bua kuikala muena dianyisha.
Musambu 127:3 udi wamba ne: ‘Bana badi bumpianyi bufume kudi Yehowa.’ Nunku baledi badi ne bua kukeba mpunga ya kuelela bana babu ka-lumbandi pamutu pa kubatobolola misangu yonso bua tualu tukese. (Efeso 6:4) Ne badi ne disanka dinene bua kuambuluisha bansonga badi ku bukubi buabu bua kudima lungenyi lua dianyisha!—Fuanyikija ne Nsumuinu 29:21.
Bena dianyisha kudi Nzambi
Yehowa Nzambi ke Mufidi wa ‘dipa dionso dimpe ne dipa dionso diakane.’ (Yakobo 1:17) Nangananga dipa dia muoyo ke didi ne mushinga, bualu bituajimija muoyo malu onso atudi nawu anyi atudi tupangadija nealue tshianana. Mifundu idi itubela bua kuvuluka ne: ‘kudi [Yehowa Nzambi] kudi mushimi wa mâyi a muoyo.’ (Musambu 36:5, 7, 9; Bienzedi 17:28) Bua kudima mutshima wa dianyisha kudi Nzambi, tudi ne bua kuelangana meji pa ndongoluelu yende ya kalolo idi ilama muoyo wetu wa ku mubidi ne wa mu nyuma. (Musambu 1:1-3; 77:11, 12) Mutshima wa nunku neutusake bua kuleja dianyisha mu mêyi ne mu bienzedi.
Disambila ng’umue mushindu mulelela wa kuleja dianyisha dietu kudi Nzambi. Mufundi wa misambu Davidi wakamba ne: ‘Yehowa Nzambi wanyi, wakavudija malu a kukema awakenza ne malu awakapangadija bua kutuenzela; kakuena mukuabu utudi bamanye mua kuelekeja nebe. Bingakeba kualondolola ne bua kuambila bantu malu aa, neampite bua kuabala.’ (Musambu 40:5) Tudiku mua kuenza petu bia muomumue.
Davidi uvua kabidi mupangadije bua kuleja Nzambi dianyisha diende mu mêyi avuaye wambila bakuabu. Wakamba ne: “Nenkusamune, O Yehowa, ne mutshima wanyi wonso; nemmanyishe midimu yebe yonso ya kukema.” (Musambu 9:1, NW) Kuambila bakuabu pa bidi bitangila Nzambi, kuamba muetu mutudi namu pa kubamanyisha bulelela bua mu Dîyi diende, kudi pamu’apa mushindu mutambe buimpe wa kumuleja dianyisha dietu. Ne ebi nebituambuluishe bua kuikala bena dianyisha divule mu bitupa bikuabu bia nsombelu.
Yehowa udi wamba ne: ‘Udi ufila disakidila bu mulambu wende udi untumbisha; nendeje lupandu kudi muntu udi ulongolola njila wende bimpe.’ Udi mua kupeta disanka didi difuma ku dimuleja dianyisha diebe dia muoyo mujima.—Musambu 50:23; 100:2.
[Tshimfuanyi mu dibeji 7]
Muoyo ndipa dia kudi Nzambi. Wikale mujadike bua kusakidila miaku yebe nkayebe