Bubanji budi mua kukuvuija muena disanka anyi?
Mukalenge Solomo uvua mumanye mushinga wa mfranga. Wakafunda ne: ‘Bidia bidi bisankisha bantu; mvinyo idi isankisha mitshima ya bantu; biuma bidi bipetesha bintu bionso.’ (Muambi 10:19) Kudia ne balunda kudi mua kuikala kutamba kusankisha, kadi bua kupeta tshiakudia anyi mvinyo, bidi bikengela mfranga. Bu mudi mfranga mikale mushindu udi wambuluisha bua kupeta bintu bia ku mubidi, idi ‘ipetesha bintu bionso.’
NANSHA muvua Solomo ne bubanji tente mu nzubu tente pambelu, uvua mumanye ne: bubanji budi ne mikalu yabu. Wakajingulula ne: nsombelu muashila pa bintu bia ku mubidi kêna ufikisha ku disanka. Wakafunda ne: “Wananga biuma kena usankishibua ku biuma; wananga bubanji kena ukuta bubanji.”—Muambi 5:10.
Fuanyikija ne: muntu mubanji udi upeta bubanji buvule menemene. Solomo udi wamba ne: “Padi bintu bimpe bilua bia bungi, aba badi babidia badi bushuwa balua ba bungi.” (Muambi 5:11, NW) Padi “bintu bimpe” bia muntu anyi mpetu bivula, bidi bikengela bantu ba bungi bua kubikuba. Balongolodi, balami, bena mudimu, bansentedi ne bakuabu—bonso badi ne bua kufutshibua bua midimu yabu. Pa nanku, muanda eu udi ulomba mfranga mipite bungi.
Nsombelu wa mushindu’eu udi ne buenzeji bua buludiludi pa disanka dia muntu. Xénophon, mufundi wa malu a kale muena Greke, wa mu siekele muinayi K.B.B., wakafunda mêyi a muntu mupele uvua mulue mubanji ne:
“Ee, udi ufuikakaja bushuwa . . . ne: pandi mpeta bintu bivule, ndi ntamba kuikala ne nsombelu wa disanka anyi? Kuena mumanye bua se: kabiena bimpesha disanka nansha dikese bua kudia ne kunua ne kulala mpindieu kupita pantshivua mupele. Tshianyi tshindi mpetela ku dikala ne bintu bia bungi ntshia se: ndi ne bua kutabalela bia bungi, kuabanyina bakuabu bia bungi ne kuditatshisha bua kutabalela bantu bavule kupita mumvua ngenza. Bualu mpindieu bena mudimu ba bungi mbantangile bua kupeta biakudia, ba bungi bua bia kunua, ne ba bungi bua bilamba, eku bamue bakengela ba-minganga; ne umue udi ulua kundi ne luapolo lua mukoko mukuata kudi mibuabua, anyi lua ngombe mufue mu dikuluka mu dijimba, peshi bua kuamba ne: disama kampanda ndikuate bimuna. Ne nanku bidi bimueneka kundi . . . bu se: ndi ne lutatu lua bungi mpindieu bua dikala ne bintu bivule kupita pamvua ne bintu bikese.”
Kabingila kakuabu kadi bantu bakebela bubanji bua bungi nka se: mbashimibue kudi tshiakabikila Yezu Kristo ne: “mashimi a biuma.” (Matayo 13:22) Mbashimibue bualu mu bubanji ebu budibu bakeba ne disuminyina dionso kabatu banji kupetamu disankishibua anyi disanka divuabu batekemenemu. Badi bela meji ne: tshidi bubanji bukese bupangila mua kuenza, bubanji buvule nebutshienze. Nenku kudi diluangana misangu yonso bua kupeta bia bungi.
Dinanga dia mfranga kaditu difikisha ku disanka
Diditatshisha bua mpetu yende didi mua kupangisha muntu mubanji bua kuikisha mu ditalala butuku. Solomo udi ufunda ne: “Tulu tua muena mudimu tudi tuimpe biadieye bintu bikese anyi bia bungi; kadi kukuta kua muntu mubanji kakuena kumuladika tulu.”—Muambi 5:12.
Padi dilubakana bua dijimija didi mua kuenzeka dia bubanji bua muntu disambuka mikalu, didi diumvuija bia bungi kupita dipangila dia tulu. Muikale ufila mumvuija bua mukonkoto, Solomo udi ufunda ne: “Matuku ende onso [“udi udia,” NW] mu mîdima, mu kanyinganyinga, ntatu, masama ne mu tshiji tshikole.” (Muambi 5:17) Pamutu pa kupeta disanka mu bubanji buende, udi udia ne “kanyinganyinga,” bienze bu se: udi ufila ne tshimfula-muoyo mfranga idiye ne bua kutula bua biakudia. Mmuenenu eu mukondakane wa mu lungenyi udi mua kufikisha ku masama. Ne masama adi akolesha kanyinganyinga ka mukonkoto, bualu adi amupangisha mua kupeta bubanji bua bungi.
Pamu’apa bidi bikuvuluija tshiakafunda mupostolo Paulo ne: ‘Buobu badi basue kuikala babanji badi bapona mu kutetshibua kua munda ne mu buteyi ne mu nkuka ya bungi idi mipote ne idi ibanyanga, bu yoyi mene idi inyisha bantu mu dibashipesha ne mu dibutuka. Bualu bua lukuka lua biuma ludi muji wa malu mabi a mishindu yonso; bitu bantu bakuabu badikebela, bakadisunsula mubidi wonso ne tunyinganyinga tua bungi.’ (1 Timote 6:9, 10) Mu dikeba mfranga, bantu badi bibila, bashima, biba, benda bundumba ne bashipangana mene. Tshipeta tshidi se: muntu udi udisunsula ne bisama bia mu mpampakenu, bia ku mubidi ne bia mu nyuma bua dikeba mua kupeta ne kulama bubanji. Eu udi umvuika bu njila udi ufikisha ku disanka anyi? Nansha kakese!
Tuikale tusanka ne bitudi nabi
Solomo uvua ne bia bungi bia kuamba pa mmuenenu wa nkatshinkatshi wa bubanji. Wakafunda ne: ‘Bu muakapatukaye munda mua mamu wende butaka, yeye neapingane kabidi; kêna uya ne tshintu [nansha] tshimue mu bianza biende tshia mu midimu yonso yakenzaye. Monayi, bualu bundi mmona buimpe ne bukumbanyine muntu: adie biende, anue biende ne asanke mu midimu yende yonso idiye wenza muinshi mua dîba, matuku onso a muoyo wende adi Nzambi mumupe; edi ndifutu diende.’—Muambi 5:15, 18.
Mêyi aa adi aleja ne: disanka ki ndisuikila ku diluangana bua kunguija mushiki wa bubanji bua tshikondo kampanda tshituikala pamu’apa katutshiyi ne muoyo. Tshidi tshitambe buimpe ntshia kusankishibua ne kusanka ne bipeta bia mudimu wetu mukole. Mupostolo Paulo wakaleja lungenyi lua muomumue mu mukanda wende mupudija ku spiritu mutumina Timote, wamba ne: “Katuena balue ne kantu panuapa, ne katuena mua kumukapu ne kantu. Nunku, bituikala ne biakudia ne biakuvuala, tusanke bua bintu ebi.”—1 Timote 6:7, 8, Muanda Mulenga Lelu; fuanyikija ne Luka 12:16-21.
Nsapi wa disanka
Solomo uvua ne bubanji ne meji bia kudi Nzambi bitule bipuwe. Kadi wakasuikakaja disanka ku meji, ki nku mfranga nansha. Wakamba ne: “Muntu mupete meji, muikale kabidi ne lungenyi ngwa diakalenga. Mbimpe kupeta meji pa mutu pa kupeta biuma, tshiuma tshia kudi meji ntshipite mpawungi ku mushinga. Meji adi mapite mabue a busanga ku mushinga, ku bintu biudi ujinga kakuena tshidi mua kufuanangana nawo. Tshianza tshiawo tshia balume tshidi tshiambuluisha muntu mua kulalaye matuku a bungi panu, tshianza tshiawo tshia bakaji tshidi tshimuambuluisha bua kupetaye bubanji ne lumu. Njila ya meji yonso idi njila ya disanka, tujila tuawo tuonso tudi tufikisha muntu ku diakalenga. Meji mmutshi wa muoyo bua muntu yonso udi uapeta, muntu udi nawo udi upeta diakalenga.”—Nsumuinu 3:13-18, MMM.
Bua tshinyi meji mmapite mpetu ya ku mubidi? Solomo wakafunda ne: “Meji adi bua bukubi anu mudi mfranga mikale bua bukubi; kadi dikuatshisha dia dimanya didi se: meji nkayawu adi alama benawu ne muoyo.” (Muambi 7:12, NW) Nansha mudi mfranga ifila ndambu wa bukubi, yambuluisha muenayi bua kusumba bidiye nabi dijinga, meji adi mua kukuba muntu ku mpukapuka idi mua kuteka muoyo wende mu njiwu. Meji malelela kaena anu mua kusungila muntu ku lufu lua kumpala kua dîba patupu, padiwu mashindamene pa ditshina diakanyine dia Nzambi, neafikishe ku dipeta dia muoyo wa kashidi.
Bua tshinyi meji a Nzambi adi afikisha ku disanka? Bualu disanka dilelela didi mua kufumina anu kudi Yehowa Nzambi. Malu mamona adi aleja ne: tudi mua kupeta disanka dia bushuwa anu mu ditumikila Mutambe Bunene. Disanka dia kashidi ndisuikila ku nsombelu muanyisha kudi Nzambi. (Matayo 5:3-10) Pa kutumikila bitudi tuyila mu dilonga dia Bible, netudime “meji a muulu.” (Yakobo 3:17, NW) Neatupeshe disanka didi bubanji kabuyi mua kufila.
[Bimfuanyi mu mabeji 4, 5]
Mukalenge Solomo uvua mumanye tshidi tshivuija muntu muena disanka. Udi mutshimanye pebe anyi?