Inyika mutshima webe ku busunguluji
“Yehowa yeye muine udi upeshangana meji; mukana muende mudi mupatuka dimanya ne busunguluji.”—NSUMUINU 2:6, NW.
1. Mmunyi mutudi mua kuinyika mutshima wetu ku busunguluji?
YEHOWA udi Mushidimunyi wetu Munene. (Yeshaya 30:20, 21) Kadi ntshinyi tshitudi ne bua kuenza bua kupetela disanka ku “dimanya mene dia Nzambi” disokolola mu Dîyi diende? Mu bualabale kampanda, tudi ne bua ‘kuinyika mutshima wetu ku busunguluji’—kuikala ne dijinga dia mu mutshima dia kupeta ne kuleja ngikadilu eu. Bua bualu ebu, tudi ne bua kutangila kudi Nzambi, bualu muntu wa meji wakamba ne: “Yehowa yeye muine udi upeshangana meji; mukana muende mudi mupatuka dimanya ne busunguluji.” (Nsumuinu 2:1-6, NW) Dimanya, meji, ne busunguluji, ntshinyi?
2. (a) Dimanya ntshinyi? (b) Mmunyi muudi mua kumvuija meji? (c) Busunguluji ntshinyi?
2 Dimanya ndibidilangana ne malu mamanyina ku dimonamona dia malu, dibambisha, anyi dilonga. Meji mbukokeshi bua kutumika bimpe ne dimanya. (Matayo 11:19) Mukalenge Solomo wakaleja meji pavua bakaji babidi bafuila muana umue ne wakatumika ne dimanya diende dia bulamatshi bua mamu kudi ndelanganyi yende bua kujikija difuilakana edi. (1 Bakelenge 3:16-28) Busunguluji “mbutue bua meji.” “Mbukole anyi bukokeshi bua tshieledi tshia lungenyi budi butshiambuluisha bua kusunguluja tshintu kampanda ku tshikuabu.” (Webster’s Universal Dictionary) Bituinyika mutshima wetu ku busunguluji, Yehowa neatupeshebu ku butuangaji bua Muanende. (2 Timote 2:1, 7) Kadi mmunyi mudi busunguluji mua kulenga bitupa kabukabu bia mu nsombelu?
Busunguluji ne ngakuilu wetu
3. Mmunyi muudi mua kumvuija Nsumuinu 11:12, 13 ne tshidiye umvuija bu dikala “mubule mutshima”?
3 Busunguluji budi butuambuluisha bua kujingulula se: kudi “tshikondo tshia ku[p]uwa ne tshikondo tshia kuakula.” (Muambi 3:7) Ngikadilu eu udi kabidi utudimuija pa bitudi tuamba. Nsumuinu 11:12, 13 (NW) udi wamba ne: “Muntu mubule mutshima mmupetule muntu nende, kadi muntu wa busunguluji bualabale ng’eu udi upuwa. Eu udi wenda bu mushiminyinyanganyi udi usokolola bualu busokoka, kadi eu udi ne lulamatu mu lungenyi udi ubuikila bualu.” Eyowa, mulume anyi mukaji udi upetula muntu mukuabu ‘mmubule mutshima.’ Bilondeshile mushikuluji wa miaku Wilhelm Gesenius, muntu bu eu “mmubule dijingulula dia malu.” Mmubule meji mimpe, ne ditumika ne muaku “mutshima” didi dileja ne: ngikadilu milenga ya muntu wa munda mmipangike. Pikala muntu udi udiamba muena nkristo ne bua kutungunuka ne biakulakula biende bifika ne ku dishiminyinangana anyi ku dipendangana, bakulu batekibue badi ne bua kuenza bua kujikija nsombelu eu mubi mu tshisumbu.—Lewitiki 19:16; Musambu 101:5; 1 Kolinto 5:11.
4. Ntshinyi tshidi bena nkristo bena busunguluji ne bena lulamatu benza pa bidi bitangila malu masokoka?
4 Bashilangane ne aba badi ‘babule mutshima,’ bantu bena “busunguluji bualabale” badi bapuwa padibi biakanyine kuenza nanku. Kabena basokolola bualu busokoka. (Nsumuinu 20:19) Bamanye se: miaku ikena milama idi mua kulela bualu bubi, aba badi ne busunguluji badi ne “lulamatu mu lungenyi.” Badi ne bulamatshi kudi bena kuitabuja nabu ne kabena basokolola malu masokoka adi mua kubateka mu njiwu. Padi bena nkristo badi ne busunguluji bapeta malu masokoka a mushindu kayi wonso adi atangila tshisumbu, badi badilaminawu too ne padi bulongolodi bua Yehowa bumona bimpe bua kuamanyisha ku diambuluisha dia mikanda.
Busunguluji ne bienzedi bietu
5. Mmunyi mudi ‘bapote’ bamona bienzedi bia didilekelela, ne mbua tshinyi?
5 Nsumuinu ya mu Bible idi ituambuluisha bua kutumika ne busunguluji ne kuepuka bienzedi bibi. Tshilejilu, Nsumuinu 10:23 (NW) udi wamba ne: “Bua muntu mupote dienza bienzedi bia didilekelela didi bu dinaya, kadi meji adi bua muntu wa busunguluji.” Bua aba badi bienzedi bia didilekelela bikale “bu dinaya” mbafue mêsu ku bubi bua nsombelu wabu ne kabena bangata Nzambi bu eu udi bonso ne bua kuandamuna kudiye. (Lomo 14:12) ‘Bapote’ bu aba badi balua banyanguke mu ngelelu wabu wa meji mushindu udibu bafika ku ditshinka se: Nzambi kêna umona bubi buabu. Ku bienzedi biabu, badi bushuwa bamba ne: “Kakuena Nzambi.” (Musambu 14:1-3; Yeshaya 29:15, 16) Kabayi baludikibua kudi mêyi-maludiki a buena Nzambi, mbabule busunguluji ne kabena mua kujoja malu mu bujalame.—Nsumuinu 28:5.
6. Bua tshinyi bienzedi bia didilekelela mbia bupote, ne mmunyi mutuabimona bituikala ne busunguluji?
6 “Muntu wa busunguluji” udi ujingulula se: bienzedi bia didilekelela ki ‘ndinaya,’ peshi dizaba to. Mmumanye se: kabiena bisankisha Nzambi ne bidi mua kubutula malanda etu nende. Bienzedi bu nunku mbia bupote bualu bidi bibudisha bantu didinemeka, binyanga mabaka, bisamisha tshieledi tshia lungenyi ne mubidi, ne bifikisha ku dijimija dia makanda a mu nyuma. Pa nanku, tuinyikayi mutshima wetu ku busunguluji ne tuepukayi bienzedi bia didilekelela peshi tshiendenda tshia mushindu kayi wonso.—Nsumuinu 5:1-23.
Busunguluji ne ngikadilu wetu wa lungenyi
7. Mbimue bipeta kayi bia ku mubidi bidi tshiji tshituala?
7 Dinyika mutshima wetu ku busunguluji didi kabidi dituambuluisha bua kukokesha ngikadilu wetu wa lungenyi. “Udi kayi ukuata tshiji lubilu udi ne [“busunguluji buvulavulayi,” NW],” ke mudi Nsumuinu 14:29 wamba, “kadi udi ne mutshima wa lukuluku udi ubandisha bu[p]ote.” Kamue kabingila kadi muntu udi usunguluja wenzela madikolela bua kuepuka tshiji tshikole nka se: tshiji tshidi ne buenzeji bubi kutudi mu mubidi. Tshidi mua kubandisha luendu lua mashi ne kukebesha masama a bisulusulu. Ba-minganga mbatele tshiji ne luonji bu mpampakenu ìdì ikolesha anyi ikebesha masama bu mudi mfuenke, masama a dikoba, masama a tshifu, ne mputa ya lubangu.
8. Dikala ne lukuluku didi mua kufikisha ku tshinyi, kadi mmunyi mudi busunguluji mua kutuambuluisha mu bualu ebu?
8 Tudi ne bua kutumika ne busunguluji ne kubenga ‘kukuata tshiji lubilu’ ki ng’anu bua kuepuka patupu diteka makanda etu a mubidi mu njiwu nansha. Dikala ne lukuluku didi mua kufikisha ku bienzedi bia bupote bituikala mua kunyingalela. Busunguluji budi butuenzeja bua kutangila tshìdì mua kufumina ku ngakuilu mudilekelele anyi ku bienzedi bia lukasalukasa ne pa nanku budi butulama ku ‘dibandisha bupote’ pa kuenza bualu kampanda bukena bua meji. Busunguluji budi butuambuluisha nangananga bua kujingulula ne: luonji ludi mua kunyanga ditungunuka dia ngelelu wetu wa meji, mushindu utudi mua kupanga kutumika ne meji makane. Ebi bidi mua kunyanga bukokeshi buetu bua kuenza disua dia Nzambi ne kuikala ne nsombelu bilondeshile mêyi-maludiki a buakane a Nzambi. Eyowa, dikokela tshiji tshikole didi dinyanga makanda a mu nyuma. Bushuwa, “biji” mbitekibue munkatshi mua bintu bibi “bidi mubidi wenza” biatubudisha dipiana Bukalenge bua Nzambi. (Bena Ngalata 5:19-21, MMM) Nenku, bu bena nkristo badi basunguluja, tuikalayi “ne lukasa ku diteleja, ne lujoko ku diakula ne ku difika munda.”—Yakobe 1:19, MMM.
9. Mmunyi mudi busunguluji ne dinanga dia buena-muntu mua kutuambuluisha bua kujikija mapangakana?
9 Bituikala mua kufiika munda, busunguluji budi mua kutuleja ne: tudi ne bua kupuwa bua kuepuka dibundulangana. Nsumuinu 17:27 (NW) udi wamba ne: “Eu yonso udi ukanda mêyi ende udi ne dimanya, ne muntu wa busunguluji mmupole-malu mu lungenyi.” Busunguluji ne dinanga dia buena-muntu nebituambuluishe bua kumona dikengela dia kukokesha disakibua ku dipatula bualu kampanda budi busamisha muntu. Pikala ditayika dia tshiji dimane kuenzeka, dinanga ne budipuekeshi nebitusake bua kulomba luse ne kulongolola malu. Kadi fuanyikija bikala muntu kampanda mutuenzele bibi. Apu tuyukile nende pa nkayende mu mushindu mupole ne wa budipuekeshi ne tshipatshila tshinene tshia kulubuluja ditalala.—Matayo 5:23, 24; 18:15-17.
Busunguluji ne dîku dietu
10. Meji ne busunguluji bidi ne mudimu kayi mu nsombelu wa dîku?
10 Bena dîku badi bakengela kuleja meji ne busunguluji, bualu ngikadilu eyi neibake nzubu. Nsumuinu 24:3, 4 (NW) udi wamba ne: “Ku meji nzubu neibakibue, ne ku busunguluji neikale mushindame bikole. Ne ku dimanya bibambalu biende bia munda nebiûjibue tente ne bintu bionso bia mushinga mukole bidi bisankisha.” Meji ne busunguluji bidi bu mabue malenga a luibaku bua nsombelu wa dîku udi ulubuluka. Busunguluji budi buambuluisha baledi bena nkristo bua kutundubuja nyanji ne maditatshisha bia bana babu. Muntu udi usunguluja udi ne mushindu wa kuyukidilangana, kuteleja ne kupeta bujinguludi mu nyanji ne ngenyi ya muena dibaka nende.—Nsumuinu 20:5.
11. Mmunyi mudi mukaji musela wa busunguluji mua ‘kuakaja nzubu wende’?
11 Kakuyi mpata meji ne busunguluji bidi ne mushinga mukole bua nsombelu wa disanka mu dîku. Tshilejilu, Nsumuinu 14:1 (MMM) udi wamba ne: “Mukaji wa meji udi wakaja nzubu wende, kadi mutatakane udi upula wende nzubu yeye muine ne bianza biende.” Mukaji musela wa meji ne busunguluji udi ne dikokela diakanyine kudi bayende neatumike bikole bua bulenga bua nzubu ne neambuluishe nunku’eu bua kuibaka dîku diende. Bualu bumue buikala mua ‘kuakaja nzubu wende’ mbua se: udi misangu yonso wakula bimpe bua bayende ne nenku ubandisha kanemu ka bakuabu bua bayende. Ne mukaji wa tshitembu, muena busunguluji udi ne ditshina dia kanemu dia Yehowa udi upeta yeye muine butumbi.—Nsumuinu 12:4; 31:28, 30.
Busunguluji ne nsombelu wetu
12. Mmunyi mudi aba badi ‘babule mutshima’ bamona bupote, ne mbua tshinyi?
12 Busunguluji budi butuambuluisha bua kulama nsombelu muakanyine mu malu etu onso. Ebi mbileja mu Nsumuinu 15:21, udi wamba ne: ‘Bupote budi disanka kudi muntu udi [“mubule mutshima,” NW] kadi [“muntu wa busunguluji,” NW] udi utangija mpala wende mu njila mululame.’ Mmunyi mutudi ne bua kumvua lusumuinu elu? Nsombelu wa bupote, peshi wa dibula lungenyi, ntshiledi tshia disanka kudi balume, bakaji, ne bansonga babule lungenyi. ‘Mbabule mutshima,’ bapange kipatshila kimpe, ne nenku kabena ne meji bualu badi basanka mu bupote.
13. Ntshinyi tshivua Solomo musunguluje pa bidi bitangila tuseku ne butatakane?
13 Mukalenge Solomo wa Izalele muena busunguluji wakamanya se: butatakane kabuena ne mushinga. Wakitaba se: ‘Ngakambila mutshima wanyi ne: Tuye bietu, nenkutete ne masanka; nunku usanke biebe. Monayi, buakadi patupu kabidi. Ngakamba bua tuseku ne: Tudi tupote, bua masanka ne: Adi enza tshinyi?’ (Muambi 2:1, 2) Bu muvuaye muntu wa busunguluji, Solomo wakasangana se: disangala ne tuseku nkayabi kabiena bisankisha, bualu kabiena bipatula diakalenga dilelela dìdì dinenga. Tuseku tudi mua kutuambuluisha bua kupua ntatu yetu muoyo bua mutantshi muipi, kadi idi mua kutundubuka pashishe mu mushindu mutambe bunene mene. Solomo uvua mua kuakula biakane bua tuseku bu ‘tudi tupote.’ Bua tshinyi? Bualu tuseku tukena tua meji tudi tubuitshidija meji mimpe. Tudi mua kutufikisha ku dipepeja malu a mushinga mutambe bunene. Mushindu wa disanka disuikakaja ku mêyi ne bienzedi bia musekeshi wa mfumu kadiena mua kutedibua bu didi dituala tshintu kampanda tshia mushinga. Disunguluja mushinga wa malu mamonamona kudi Solomo pa tuseku ne disangala didi dituambuluisha bua kuepuka dikala ‘banangi ba masanka, katuyi banangi ba Nzambi.’—2 Timote 3:1, 4.
14. Mmunyi mudi muntu wa busunguluji uya ‘mu njila mululame’?
14 Mmunyi mudi muntu wa busunguluji uya mu ‘njila mululame’? Busunguluji bua mu nyuma ne ditumika ne mêyi-maludiki a buena Nzambi bidi bifikisha bantu ku nsombelu muakane, mululame. Nkudimuinu mukuabu udi wamba buludiludi ne: “Muntu udi kayi ne meji udi usanka bua budingidingi buende, muntu wa lungenyi udi uya njila wende buludi.” (MMM) “Muntu wa busunguluji” udi wenza tujila tululame bua makasa ende ne mmukokeshe bua kusunguluja pankatshi pa tshiakane ne tshibi bua ditumika ne Dîyi dia Nzambi mu nsombelu wende.—Ebelu 5:14; 12:12, 13.
Tangila misangu yonso kudi Yehowa bua kupeta busunguluji
15. Ntshinyi tshitudi tulongela ku Nsumuinu 2:6-9?
15 Bua kulonda njila mululame mu nsombelu, buonso buetu tudi tukengela bua kuitaba dipanga bupuangane dietu ne kutangila kudi Yehowa bua kupeta busunguluji bua mu nyuma. Nsumuinu 2:6-9 (NW) udi wamba ne: “Yehowa yeye muine udi upeshangana meji; mukana muende mudi mupatuka dimanya ne busunguluji. Ne bua bantu bakane neunguije meji makuatshishi; bua aba badi bendela mu muoyo-mutoke udi ngabu, pa kutangila tujila tua kulumbuluisha kuakane, ne nealame njila mene wa bena bulamatshi bende. Pa nanku, neushishe kujingulula buakane ne kulumbuluisha kuakane pamue ne bululame, njila mujima wa tshidi tshimpe.”—Fuanyikija ne Yakobo 4:6.
16. Bua tshinyi kakuena meji, busunguluji, anyi mibelu bitambe Yehowa?
16 Bamanye mutudi basuikakaja kudi Yehowa, tukebayi ne budipuekeshi buonso bua kusunguluja disua diende pa kumbula Dîyi diende mu buondoke. Udi ne meji mu ngumvuilu wa tshishiki, ne mibelu yende itu misangu yonso ne dikuatshisha. (Yeshaya 40:13; Lomo 11:34) Bushuwa, mubelu kayi wonso udi ubengangana nende kawena ne mushinga nansha. Nsumuinu 21:30 udi wamba ne: ‘Kakuena meji, anyi [“busunguluji, anyi mibelu,” NW], bidi mua kupita Yehowa bukole.’ (Fuanyikija ne Nsumuinu 19:21.) Anu busunguluji bua mu nyuma, bukolesha ku dilonga dia Dîyi dia Nzambi ku diambuluisha dia mikanda mipetesha ku butuangaji bua “mupika wa lulamatu ne wa budimu,” ke buatuambuluisha bua kulonda njila muakane mu nsombelu. (Matayo 24:45-47, NW) Pa nanku, tuludikayi nsombelu wetu mu diumvuangana ne mibelu ya Yehowa, bamanye se: nansha biamueneka mubelu kampanda mushilangane mufuane kuitabujibua, kawena mua kuakanangana ne Dîyi diende nansha.
17. Ntshinyi tshidi mua kumueneka pikala mibelu mibi mifidibue?
17 Bena nkristo bena busunguluji bàdì bafila mibelu badi bajingulula se: idi ne bua kuikala mishindamene bikole pa Dîyi dia Nzambi ne se: dilonga dia Bible ne dieleelapu meji mbilombibue kumpala kua kuandamuna ku lukonko kampanda. (Nsumuinu 15:28) Pikala nkonko ìdì itangila malu a nsongo yandamunyibua bibi, dinyanguka dinene didi mua kupeteka. Nenku, bakulu bena nkristo badi bakengela busunguluji bua mu nyuma ne badi ne bua kusambila bua kupeta buludiki bua Yehowa padibu benza madikolela bua kukuatshisha bena kuitabuja nabu mu nyuma.
Bûle tente ne busunguluji bua mu nyuma
18. Pikala tshilumbu kampanda tshijuke mu tshisumbu, mmunyi mudi busunguluji mua kutuambuluisha bua kulama nkatshinkatshi wetu wa mu nyuma?
18 Bua kusankisha Yehowa, tudi tukengela “busunguluji mu malu onso.” (2 Timote 2:7, NW) Dilonga dia Bible dia tshisumi ne dieyemena bulombodi bua spiritu wa Nzambi ne bulongolodi buende nebituambuluishe bua kusunguluja tshitudi mua kuenza patudi tuakama nsombelu idi mua kutufikisha mu njila mubi. Tshilejilu, ela meji ne: bualu kampanda mu tshisumbu ki mbuenjibue mu mushindu utudi belele meji. Busunguluji bua mu nyuma nebutuambuluishe bua kumona se: aka ki nkabingila ka tuetu kulekela didisangisha pamue ne bantu ba Yehowa ne kulekela disadila Nzambi. Ela meji bua muabi wetu wa kusadila Yehowa, bua budikadidi bua mu nyuma butudi nabu, bua disanka ditudi mua kupetela ku mudimu wetu bu bamanyishi ba Bukalenge. Busunguluji bua mu nyuma budi butuakaja bua kupeta mmuenenu muakane ne bua kujingulula se: tudi baditshipe kudi Nzambi ne tudi ne bua kuangata malanda etu nende ne mushinga mukole, kabiyi kutangila bidi bakuabu benza. Pikalaku kakuyi tshitudi mua kuenza bilondeshile teokrasi bua kujikija tshilumbu kampanda, tudi tukengela kuindila ne lutulu bua Yehowa kulongololaye nsombelu au. Pamutu pa kulekela anyi kukokela mu dilubakana, ‘tuikalayi ne ditekemena dietu mu Nzambi.’—Musambu 42:5, 11.
19. (a) Ntshinyi mene tshivua Paulo ulomba mu disambila bua bena Filipoi? (b) Mmunyi mudi busunguluji mua kutuambuluisha bituikala katuyi tujingulula tshishiki bualu kampanda?
19 Busunguluji bua mu nyuma budi butuambuluisha bua kushala ne bulamatshi kudi Nzambi ne bantu bende. Paulo wakambila bena nkristo ba ku Filipoi ne: “Etshi ke tshindi ntungunuka ne kusambila, bua se: dinanga dienu didiunde misangu ne misangu ne dimanya dijalame ne busunguluji bua tshishiki; bua numone mua kujadika malu a mushinga wa bungi, bua se: numone mua kuikala kanuyi kalema ne kanuyi nulenduisha bakuabu too ne ku dituku dia Kristo.” (Filipoi 1:9, 10, NW) Bua kuelangana meji bimpe, tudi tukengela “dimanya dijalame ne busunguluji bua tshishiki.” Muaku wa tshiena-Greke mukudimuna muab’eu ne: “busunguluji” udi umvuija “lumvu lutangija ku malu a tshitembu.” Patudi tulonga bualu kampanda, tudi ne bua kumona diumvuangana diabu ne Nzambi pamue ne Kristo ne kueleela meji pa mushindu udibu butumbisha bu-muntu bua Yehowa ne malongolola ende. Ebi bidi bidiundisha busunguluji buetu ne dianyisha dietu bua bidi Yehowa Nzambi ne Yezu Kristo batuenzele. Patuikala katuyi bajingulule tshishiki bualu kampanda, busunguluji nebutuambuluishe bua kumanya se: katuena ne bua kulekela ditabuja dietu mu malu onso a mushinga atukadi balonge pa bidi bitangila Nzambi, Kristo, ne dilongolola dia Nzambi.
20. Mmunyi mutudi mua kudiunda mu busunguluji bua mu nyuma?
20 Netudiunde mu busunguluji bua mu nyuma bituakaja misangu yonso ngenyi yetu ne bienzedi bietu mu diumvuangana ne Dîyi dia Nzambi. (2 Kolinto 13:5) Dienza nunku mu mushindu udi wibaka didi dituambuluisha bua kuikala badipuekeshi, ki mbena mutu mukole anyi batobolodi ba bakuabu. Busunguluji nebutuambuluishe bua kubabidila dilengeja ne kujadika malu matambe bulenga. (Nsumuinu 3:7) Nenku, ne dijinga dia kusankisha Yehowa, tukebayi bua kuujibua tente ne dimanya dijalame dia Dîyi diende. Ebi nebituakaje bua kusunguluja tshimpe ne tshibi, kushindika tshidi bushuwa ne mushinga, ne kushimata ne bulamatshi buonso ku malanda etu a mushinga mukole ne Yehowa. Bionso ebi bidi mua kuenzeka bituinyika mutshima wetu ku busunguluji. Kadi, bualu bukuabu budi bukengedibua. Tudi ne bua kulekela busunguluji butukube.
Newandamune munyi?
◻ Bua tshinyi tudi ne bua kuinyika mutshima wetu ku busunguluji?
◻ Mmunyi mudi busunguluji mua kulenga ngakuilu wetu ne bienzedi bietu?
◻ Mbuenzeji kayi budi busunguluji mua kuikala nabu pa lungenyi luetu?
◻ Bua tshinyi tudi ne bua kutangila misangu yonso kudi Yehowa bua kupeta busunguluji?
[Tshimfuanyi mu dibeji 13]
Busunguluji budi butuambuluisha bua kukontolola lungenyi luetu
[Tshimfuanyi mu dibeji 15]
Mukalenge Solomo muena busunguluji wakajingulula se: bushuwa butatakane kabuena busankisha