-
‘Anyima mikosa muminu’ idi ifutshibuaBuakabuluibua—Nkomenu wabu munene ukadi pabuipi!
-
-
13, 14. (a) Bilondeshile mupostolo Paulo, ndîba kayi didi dibiishibua dia mu diulu ne bua kutuadija, ne mbua banganyi? (b) Ndîba kayi didi bena nkristo bela manyi badi ne muoyo mu dituku dia Mukalenge ne bua kubiishibua bua kuya mu diulu?
13 Mumvuija mafila ku dilamunyibua dia tshikangilu tshitanu adi mu diumvuangana menemene ne mvese mikuabo ya mu Mifundu idi yakula bua dibiishibua dia kuya mu diulu. Tshilejilu, mupostolo Paulo wakafunda ne: “Bualu, monayi tshitudi tunuambila ku dîyi dia Yehowa: tuetu badi ne muoyo, badi bashale ne muoyo too ne ku dikalaku dia Mukalenge, katuakudianjila ne kupita aba bakalala mu lufu kumpala nansha kakese; bualu, Mukalenge yeye nkayende neapueke ufumina mu diulu ne tshisamu tshia dibiikila, ne dîyi dia muarkanjelu ne mpungi wa Nzambi, ne aba badi bafue mu buobumue ne Kristo nebabiishibue diambedi. Pashishe, tuetu ba muoyo batshidi bashale ne muoyo, netuambuibue nabo tshiapamue mu matutu bua kusambakena ne Mukalenge mu kapepa; ne nunku, netuikale ne Mukalenge kashidi.”—1 Tesalonike 4:15-17.
14 Mmamanyisha kayipu a disanka adi mvese eyi itumanyisha! Aba ba ku bana babo ne Yezu bela manyi batshidi ne muoyo too ne ku dikalaku dia Yezu, mbuena kuamba ne: batshidi ne muoyo pa buloba mu tshikondo tshia dikalaku diende, nebabadianjidile kumpala, bua kuya mu diulu, kudi aba bakadi bamane kufua. Aba badi bafue mu buobumue ne Kristo nebabiishibue diambedi. Yezu udi upueka, mbuena kuamba ne: ubatabalela pa kubavuluka, ne ubabiisha ku lufu bua muoyo wa mu nyuma, ke mushindu udiye ubapesha “nkanzu mutoke.” Pashishe, aba batshidi’amu ne muoyo bu bantu badi bajikija lubilu luabo pa buloba, bavule pa kupetangana ne lufu lua tshikisu ku tshianza tshia baluishi babo. Kadi, kabakulala mu lufu bu muvuabi bua aba bakafua kumpala kuabo nansha. Padibo bafua, badi bakudimunyibua diakamue—“mu mupodi wa dîsu”—ne bambuibua mu diulu bua kupetangana ne Yezu ne bakuabo bena mu mubidi wa Kristo. (1 Kolinto 15:50-52; fuanyikija ne Buakabuluibua 14:13.) Nenku, dibiishibua ku lufu dia bena nkristo bela manyi diakatuadija lupolo lukese kunyima kua dituadija lubilu kudi bena tubalu banayi ba mu Buakabuluibua.
15. (a) Ndumu luimpe kayi ludi dilamunyibua dia tshikangilu tshitanu lutuale? (b) Mmunyi muajika lubilu lua Mutshimunyi udi pa kabalu katoke?
15 Dilamunyibua dia tshikangilu tshitanu didi dituala lumu luimpe ludi lutangila bena nkristo bela manyi ba muoyo mutoke bavua batshimune, bashale ne lulamatu too ne ku lufu. Kadi, kadiena dituadila Satana ne dimiinu diende lumu luimpe to. Lubilu lua Mutshimunyi muena kabalu katoke lutshidi lutungunuka; kakuena tshidi mua kumuimanyika. Lubilu elu nelujike pakumbana tshikondo tshia dilumbuluisha bulongolodi ebu “budi ku bukokeshi bua mubi.” (1 Yone 5:19) Ke tshidi tshilejibue patoke padi Muan’a mukoko ulamuna tshikangilu tshisambombo.
-
-
Bikumina mu dituku dia MukalengeBuakabuluibua—Nkomenu wabu munene ukadi pabuipi!
-
-
1, 2. (a) Ntshinyi tshitu tshienzeka padi tshikumina tshienzeka? (b) Mmuanda kayi udi Yone ulonda mu dilamunyibua dia tshikangilu tshisambombo?
UKADIKU mumone mudi tshikumina tshikole tshienzeka anyi? Ki mmuanda mulenga wa kumona to. Bidi mua kutuadija ne mukungulu pamue ne dinyukuka bidi mua kukupandisha mutshima. Pawudi wipatshila bua kusokoma mu muaba kampanda, tshilejilu muinshi mua mesa, dizakala didi’anu dikola. Kudi kabidi mua kuenzeka munyukunyuku mukole mutambe, pashishe bintu bia mu nzubu bidi bikoseka, nansha nzubu idi yupuka. Misangu mikuabo dinyanguka dia bintu ditu dipita bukole, ne minyukunyuku mikese itu ishala yenzeka itu itamba kunyangakaja bintu ne isakidila dikenga pa dikuabo.
2 Ne malu aa mu lungenyi, tukonkononayi tshidi Yone wamba padi tshikangilu tshisambombo tshilamunyibua: “Ne meme kumona pakalamunaye tshikangilu tshisambombo, ne kuakenzeka tshikumina tshikole.” (Buakabuluibua 6:12a) Dizakala edi didi ne bua kuenzeka mu tshikondo tshimue ne dilamunyibua dia bikangilu bikuabu. Ndîba kayi disunguluke mu dituku dia Mukalenge didi dizakala edi ne bua kuenzeka, ne ntshikumina tshia mushindu kayi?—Buakabuluibua 1:10.
3. (a) Mmianda kayi ivua Yezu mudianjile kumanyisha mu mulayi udi utangila tshimanyinu tshia dikalaku diende? (b) Mmu ngumvuilu kayi mudi bikumina biena-dîna bisuikakaja ku tshikumina tshikole tshia mu tshimfuanyi tshidibo bamba mu Buakabuluibua 6:12?
3 Misangu mivule, Bible udi wakula bua dizakala dia buloba diena-dîna peshi dia mu tshimfuanyi. Mu mulayi wende muende lumu udi utangila tshimanyinu tshia dikalaku diende bu Mukalenge mubanjija, Yezu uvua mumanyishe se: nekuikale “bikumina mu muaba umue kunyima kua mukuabu.” Bikumina ebi bivua ne bua kuikala “ntuadijilu wa tunyinganyinga tukole.” Bituadije ku 1914, padi bungi bua bantu pa buloba buvula bikole ne bufike ku miliyare mivule, dizakala dia buloba ndisakidile makenga pa makuabu mu mushindu wa dikema mu tshikondo tshietu etshi. (Matayi 24:3, 7, 8) Kadi, nansha mudidi dikumbaja mulayi wa Yezu, dizakala edi mbikumina bidi bifuma ku bintu bifuka ne bidi bimueneka. Bidi bimanyisha tshikumina tshikole tshia mu tshimfuanyi tshimanyisha mu Buakabuluibua 6:12. Bushuwa, tshine etshi netshikale dizakala dia ndekelu dibutudi dia ku mulongolongo wa minyukunyuku ya ntuadijilu idi inyukula bulongolodi bua malu a bukua-bantu pa buloba bulombola kudi Satana too ne mu bishimikidi biabu.a
Minyukunyuku mu bukua-bantu
4. (a) Ndîba kayi divua tshisamba tshia Yehowa tshijingulule ne: mianda eyi ya njiwu ivua ne bua kutuadija mu 1914? (b) Tshidimu tshia 1914 tshivua ne bua kujadika nshikidilu wa tshikondo kayi?
4 Biangatshile pankatshi pa bidimu biakatuadija mu 1870, tshisamba tshia Yehowa tshiakajingulula ne: mianda ya tshikumina neyituadije kuenzeka mu 1914 ne neyijadike nshikidilu wa bikondo bia Bantu ba bisamba bia bende. Ntshikondo tshia “bikondo muanda-mutekete” (bidimu 2 520) bituadijile ku dibutudibua dia bukalenge bua Davidi ku Yeruzaleme, mu 607 K.B.B., too ne ku ditekibua dia Yezu mu nkuasa wa butumbi mu Yeruzaleme wa mu diulu, mu 1914 B.B.—Danyele 4:24, 25; Luka 21:24.b
5. (a) Ndimanyisha kayi diakafila C. T. Russell mu dia 2 Kasuamansense 1914? (b) Mmakondakana kayi a mianda ya tshididi akenzeka bituadijile mu 1914?
5 Nenku, mu dia 2 Kasuamansense 1914 mu dinda, pavua C. T. Russell mumueneke kumpala kua dîku dijima dia Betele wa ku Brooklyn (New York) bua ntendelelu wa mu dinda, wakamba bualu ebu bua dikema ne: “Bikondo bia Bampangano biajiki, bakalenge bapetshi dituku diabo.” Bushuwa, dishintuluka dia mianda pa buloba bujima diakatuadija mu 1914 diakenzeka mu miaba mivule, e kufikishadi ku dijimina dia makalenge a ba-tshikokesha-nkaya avuaku munkatshi mua siekele mivule. Dibutudibua dia mamfumu a bena Russie, bena Bulgarie ne bena Serbie munkatshi mua buntomboji bua Bolshevik mu 1917, diakafikisha ku diluishangana diakanenga matuku a bungi pankatshi pa balondi ba ngenyi ya nshidimukilu ya Marx ne ya ba-kapitaliste lelu’eu. Minyukunyuku ya dikondakana dia mianda ya tshididi idi itungunuka ne kunyukula nsangilu wa bantu pa buloba bujima. Lelu’eu, mbulamatadi mivule kayena ishala mu butumbi kupita tshidimu tshijima peshi bibidi nansha. Tshilejilu, dikondakana didi diele miji mu mianda ya tshididi ndilejibue patoke mu ditunga dia Italie, mudi mbulamatadi 47 milondangane munkatshi mua bidimu 42 patupu kunyima kua mvita mibidi ya buloba bujima. Kadi, minyukunyuku eyi idi’anu ntuadijilu bua didimbakana dia mianda ya tshididi dia ndekelu. Nebituale bipeta kayi? Bukalenge bua Nzambi nkayabu ke buakokesha buloba bujima.—Yeshayi 9:6, 7.
6. (a) Mmu mêyi kayi muvua H. G. Wells muleje tshikondo tshipiatshipia ne tshikole tshitudi etshi? (b) Ntshinyi tshiakamba filozofe kampanda ne muena mbulamatadi kansanga pa bidi bitangila tshikondo tshiakatuadija mu 1914?
6 Bilondeshile bashikuluji ba mianda ya kale, ba-filozofe ne bena tshididi, 1914 ntshidimu tshituadijile nsombelu mupiamupia ne mutambe bukole. Bidimu dikumi ne muanda-mutekete kunyima kua tshidimu etshi, mushikuluji wa mianda ya kale H. G. Wells wakamba ne: “Ne disanka, muprofete uvua mua kumanyisha mianda milenga. Kadi, mudimu wende ng’wa kuamba tshidiye umona. Pabi, udi umona bulongolodi bulama kudi basalayi, kudi banekeshi ba buena-ditunga, kudi basombeshi balombi ba mfranga mivule ya biakasombela ne kudi bangenda bena lukuka; bulongolodi buwule tente ne dibandagana ne lukinu, mudi madikadidi a ndekelu a bantu enda ajimina; bulongolodi bufofomija mêsu budi buya butangile ku ndululu mikole pankatshi pa banene ne bakese ne budi budilongolola ku mvita mipiamipia.” Mu 1953, filozofe Bertrand Russell wakafunda ne: “Bituadije mu 1914, aba buonso badi bamanye mudi bulongolodi bushintuluke badi bapampakana bikole bua etshi tshidi tshimueneka bu diya kumpala kadiyi kuepuka ne didianjila kujadika ku kabutu kapite bunene. . . . Ku diabu dimona, bukua-bantu mbusaka, anu bu tshilobo wa mu mianu ya bena Greke, kudi ba-nzambi bafike munda; kabuena kabidi ne bukokeshi pa nsombelu wabu wa matuku atshilualua.” Mu 1980, pavuaye wela tshiakabidi meji ku ditalala divuaku ku ntuadijilu wa siekele wa 20, Harold Macmillan, muena mbulamatadi wa ditunga dia Angleterre wakamba ne: “Malu wonso avua enda bimpe bitambe. Ke muvua nsombelu wa bantu pakandelabo. . . . Pashishe, dinda kampanda dia mu 1914, diakamue ne kabiyi bitekemena, bionso biakashikila.”
7-9. (a) Mmakondakana kayi a mu nsombelu wa bukua-bantu akenzeka bituadije mu 1914? (b) Mu makondakana mu bantu mu dikalaku dia Yezu muvua ne bua kuikala nsombelu kayi munkatshi mua bukua-bantu?
7 Mvita Mibidi ya buloba bujima yakatuala nshintulukilu mikuabo mu mianda. Bituadijile pinapo, mvita idi kayiyi minene ne malu a tshinyangu anyi terorisme bidi’anu binyukula buloba bujima. Buowa bua bidi bena tshinyangu mua kuenza ne bingoma binene bidi nabi amue matunga bidi bifikisha bantu bavule bua kutshina.
8 Kadi, pa kumbusha mvita, malu makuabu mmanyukule bukua-bantu too ne mu bishimikidi biabu kubangila mu 1914. Dimue dizakala divua dilubakaje bantu divua difume ku dikuluka dia dibueja mfranga mu tshibutshilu tshia ditunga kudi matanda a midimu ku Amerike mu dia 29 Kasuamansense. Biakafikisha ku Dipueka Dinene diakakuata matunga wonso a ba-kapitaliste. Lutatu elu luakatamba kukola munkatshi mua 1932 ne 1934, kadi tutshidi’anu tumvua bujitu bua bipeta bibi biakafumaku. Bituadije mu 1929, bulongolodi bubedi mu mianda ya mfranga budi butata mua kuondopa mputa yabo pa kubabidila mishindu ya kubueja mfranga mikese idi yambuluisha amu bua tshitupa tshîpi. Matunga adi’anu mu nsombelu wa dipangila mfranga bua kukumbaja malu mapangadija mu bipatshila biawu. Dikepela dia kasolonyi mu 1973 ne dikuluka dia mianda ya mabanji mu 1987 bivua binyukule bikole mianda ya bungenda ne mibueji ya mfranga. Ku lukuabu luseke, miliyo mivule badi basumba pa kubuela mu mabanza kabayi ne mfranga ku bianza. Bantu bungi kabuyi kubala badi badiibua mfranga yabu ku mashimi ne budimu, ku disumbisha bintu ne mushinga mupite bukole, ku loto ne manaya makuabu a mfranga, mavule a kudiwo mmalongolola kudi mbulamatadi ivua ne bua kukuba bantu. Mu bukua-buena-nkristo, too ne ba-pastere bamuangalaji ba evanjeliyo badi balongeshila ku televizion, batu badipa mafutu matue ku miliyo ya dolare.—Fuanyikija ne Yelemiya 5:26-31.
9 Ku kale, ntatu ya mianda ya mfranga yakafikisha Mussolini ne Hitler ku dinyenga bukalenge. Babilone Munene wakadifila diakamue ku dikumbaja bipatshila biende ku tshianza tshiabu; Vatican wakatua biala bia diumvuangana ne mbulamatadi wa Italie mu 1929 ne wa Allemagne mu 1933. (Buakabuluibua 17:5) Matuku a mîdima akalonda akakumbaja bushuwa tshitupa tshia mulayi wa Yezu pa dikalaku diende, dialua kuikala ne malu bu mudi ‘tunyinganyinga tua matunga, apampakana, eku, bantu bûma ne buowa, ne bua dindila dia malu adi amba kuenzeka pa buloba.’ (Luka 21:7-9, 25-31)c Nenku, dizakala diakatuadija kunyukula bukua-bantu mu 1914 divua dilonda mu nyima kudi minyukunyuku mikuabu mikole.
-