Nshapita wa 20
Musumba munene kawuyi kubala
1. Yeye mumane kumvuija mushindu udi basungula 144 000 batuibua tshitampi, ntshisumbu kayi tshikuabo tshidi Yone umona?
KUNYIMA kua yeye mumane kuleja mushindu udi bantu 144 000 batuibue tshitampi, Yone udi utungunuka pa kumanyisha bumue bua ku masokolola a dikema adi mu Mifundu. Mutshima wende udi ne bua kuzakala ne disanka padiye utumanyishabu mu mêyi aa: “Kunyima kua malu aa, meme kutangila, e kumona musumba munene uvua muntu nansha umue kayi mua kubala, wa mu matunga wonso ne bisa bionso ne bisamba bionso ne miakulu yonso, muimane kumpala kua nkuasa wa bumfumu ne kumpala kua Muan’a mukoko, bavuale nkanzu mitoke; ne bavua ne malala mu bianza biabu.” (Buakabuluibua 7:9) Bushuwa, bu mudi banjelu biimanyike mpepele inayi, tshisumbu tshikuabu tshia bantu tshidi mua kupeta lupandu, pa kumbusha bena mu Izalele wa mu nyuma 144 000: mmusumba munene wa miakulu yonso wa bukua-matunga.a—Buakabuluibua 7:1.
2. Bumvuiji ba mu bulongolodi ebu bavua bangata bena mu musumba munene bu banganyi, ne ku kale, balongi ba Bible buobo bine bavua bangata tshiumbu etshi bu banganyi?
2 Bamue bumvuiji ba mu bulongolodi ebu bavua bangata musumba eu munene bu aba badi kabayi bena Yuda ku tshileledi bakakudimuna mutshima bua kuanyisha buena-nkristo peshi bena nkristo bafuile ditabuja bavua bafundila kuya mu diulu. Ku kale, Balongi ba Bible bavua badibala buobo bine bu kasumbu kibidi ka aba badi baya mu diulu, anu bu mudibi bileja mu volime I wa mukanda wa Studies in the Scriptures, udi ne tshiena-bualu tshia The Divine Plan of the Ages (Bikondo bilongolola kudi Nzambi) mu 1886: “Badi bajimija difutu dia [kupeshibua] nkuasa wa butumbi ne dia [kupeta] ngikadilu wa bunzambi, kadi, ndekelu wa bionso, nebafike ku diledibua ku spiritu bu bifukibua bia mulongo mushadile ku ngikadilu wa bunzambi. Mbia bushuwa bua se: bena mu kasumbu aka mbaditshipe bua kusadila Nzambi, kadi mbakokesha kudi mmuenenu wa bena mu bulongolodi ebu, nunku, bapangila mua kufila mioyo yabo bu milambu.” Ku shoo mu 1930, lungenyi elu luakapatuka mu tshitupa I tshia mukanda wa Light: “[Bena mu musumba eu munene], kabavua basua kunanukila mu makengeshibua avuabu bananukile kudi aba badi baleji-mpala ba Mukalenge bena lulamatu ne mitalu.” Bavua bangatshibua bu musumba wa bantu badi badijadikila buabu buakane nkayabo, bikale ne dimanya kampanda dia bulelela, kadi kabayi benza madikolela a bungi bua kubulongesha bakuabu. Bavua ne bua kuya mu diulu bua kuenzamu kasumbu kibidi kavua kakayi ne bua kukokesha pamue ne Kristo.
3. (a) Nditekemena kayi divua nadi bantu ba mitshima milulame bakalua pashishe bamanyishi ba mitalu? (b) Mu 1923, ndiumvuija kayi divua Tshibumba tshia Nsentedi tshifile pa bidi bitangila lusumuinu lua mikoko ne bibujibuji?
3 Kadi, pashishe, bambuluishanganyi ne bena nkristo bela manyi bakadifila mu mudimu wa buambi ne mitalu mivule. Kabavua bipatshila bua kuya mu diulu nansha. Kadi, ditekemena diabo divua mu diumvuangana ne tshiena-bualu tshia muyuki wa patoke uvua basadidi ba Yehowa benza bituadije mu 1918 too ne mu 1922, ne muine eu uvua ku ntuadijilu ne tshiena-bualu tshia: “Nshikidilu wa bulongolodi ebu wafiki—Miliyo ya bantu badi ne muoyo mpindieu kabakufua kashidi.”b Pashishe, Tshibumba tshia Nsentedi (Angl.) tshia mu dia 15 Kasuamansense 1923 (tshipatula mu français mu Luabanya 1924) tshidi tshifila diumvuija edi dia lusumuinu lua mikoko ne bibujibuji lufila kudi Yezu (Matayi 25:31-46) ne: “Mikoko idi ileja bantu ba matunga wonso, badi kabayi balela ku spiritu, kadi badi badiakaje bua kutumikila buakane, badi bitaba Yezu Kristo mu lungenyi luabu bu Mukalenge badi batekemene ne bindile tshikondo tshilenga mu bukokeshi buende.”
4. Pa bidi bitangila kasumbu ka pa buloba, mmunyi muvua butoke buenda bukenkeshibua mu 1931? mu 1932? mu 1934?
4 Kunyima kua bidimu bikese, mu 1931, mukanda wa kumpala wa Vindication (Dibingishibua) wakakonkonona nshapita wa 9 wa mulayi wa Yehezekele, ne wakafunkuna bantu badibo bafunde tshimanyinu pa mpala bua kulamibua ne muoyo ku nshikidilu wa bulongolodi ebu bu mikoko ya mu lusumuinu lutela kuulu eku. Mukanda muisatu wa Vindication wakapatuka mu 1932, uvua wakula bua ngikadilu mulenga wa mutshima wa Yonadabe, muntu uvua kayi muena Izalele ku tshileledi wakabanda mu ditempu dia Yehu, mukalenge muela manyi wa Izalele, ne kudimuena muvua mukalenge mubutule ne mitalu bena ntendelelu wa dishima. (2 Bakalenge 10:15-17) Mukanda eu wakumvuija ne: “Yonadabe uvua uleja peshi ufuanyikija kasumbu aka ka bantu badi mpindieu pa buloba, mu tshikondo tshidi mudimu wa Yehu [wa kumanyisha malumbuluisha a Yehowa] wenda wenjibua, bantu ba muoyo mulenga, badi babenga ku budisuile bulongolodi bua Satana ne baditeka ku luseke lua buakane. Buobo aba ke balua Mukalenge kulama ku Armagedon, neabapitshishe ne muoyo ku ndululu eyi ne neabapeshe muoyo wa kashidi pa buloba. Badi benza kasumbu ka ‘mikoko.’” Mu 1934, Tshibumba tshia Nsentedi tshiakumvuija bimpe bitambe ne: bena nkristo aba badi ne ditekemena dia kuikala ne muoyo pa buloba, badi pabo ne bua kuditshipa kudi Yehowa ne kutambushibua. Butoke pa bidi bitangila kasumbu aka ka pa buloba buvua buenda buvula.—Nsumuinu 4:18.
5. (a) Mu 1935, bakaleja musumba munene bu bantu kayi? (b) Mu mpuilu wa mu 1935, ntshinyi tshiakenzeka pakalombabo bateleji bavua ne ditekemena dia kuikala ne muoyo wa kashidi pa buloba bua kuimana kuulu kudi J. F. Rutherford?
5 Ngumvuilu wa Buakabuluibua 7:9-17 ukavua mpindieu pa kutandudibua mu butoke buende buonso. (Musambu wa 97:11) Tshibejibeji tshia Tshibumba tshia Nsentedi tshivua misangu mivule tshimane kuleja dijinga diatshi se: mpuilu udibo bapangadije bua kuenza bituadije mu dia 30 Lumungulu too ne dia 3 Kabalashipu 1935 ku Washington, D.C., Etats-Unis, neatuadile aba bavua badianjila kulejibua mu tshimfuanyi kudi Yonadabe “dikoleshibua ne disanka bia bushuwa.” Ne biakenzeka nanku! Mu muyuki wa tshikuma ne tshiena-bualu tshia “Musumba munene,” muenza kudi Joseph Rutherford, uvua tshikondo atshi ulombola mudimu wa buambi pa buloba bujima, kumpala kua bateleji batue ku 20 000 wakafila bijadiki bia mu Bible bidi bishindika se: mikoko mikuabu ya mu tshikondo tshietu etshi mmiakanangane ne musumba munene udibo bamba mu Buakabuluibua 7:9. Pakafikaye pa tshitupa tshia nshindamenu tshia muyuki wende, ngamba-malu wakalomba ne: “Aba buonso badi ne ditekemena dia kuikala ne muoyo wa kashidi pa buloba badi mua kuimana kuulu anyi?” Bu muakajuka tshitupa tshinene tshia bateleji, nenku wakatua tshikemu ne: “Monayi! Musumba munene!” Bantu bakapuwa talalaa, pashishe, dikubakuba dia bikashi e kulonda. Ndisanka kayipu bua bena mu kasumbu ka Yone, ne tshisumbu tshivua tshidianjila kufuanyikijibua kudi Yonadabe! Dituku diakalonda, Bantemu bapiabapia 840 bakatambushibua, bavule ba kudibo bavua badiamba bena mu musumba munene.
Dishindika dia ditandudibua dia musumba munene
6. (a) Ntshinyi tshidi tshituambuluisha bua kujingulula ne: musumba munene ntshisumbu tshia bena nkristo badi, mu tshikondo tshietu etshi, batekemena bua kuikala ne muoyo wa kashidi pa buloba? (b) Nkanzu mitoke ya bena mu musumba munene ntshimfuanyi tshia tshinyi?
6 Ntshinyi tshidi tshituambuluisha bua kujadika ne dishindika ne: musumba munene udi ufunkuna bena nkristo buonso baditshipe, ba mu tshikondo tshietu, badi batekemene bua kuikala ne muoyo wa kashidi pa buloba bufuka kudi Nzambi? Kumpala, Yone wakamona mu tshikena-kumona kasumbu ka mu diulu kavua ‘kasumbibue bua Nzambi . . . ka mu tshisa tshionso, muakulu wonso, tshisamba tshionso ne ditunga dionso.’ (Buakabuluibua 5:9, 10) Musumba munene udi ufumina mu miaba ya muomumue, kadi udi wowo ne ditekemena dia kuikala ne muoyo mu muaba mushilangane. Bishilangane ne Izalele wa Nzambi, bungi bua badi benza musumba eu ki mbudianjila kujadika to. Kakuena muntu udi mua kudianjila kumanyisha bungi buikalabu to. Bena mu musumba munene mbatokeshe nkanzu yabo mu mashi a Muan’a mukoko, ebi bidi bileja mu tshimfuanyi ne: badi bamueneka bakane ku mêsu kua Yehowa bua ditabuja diabu mu mulambu wa Yezu. (Buakabuluibua 7:14) Kabidi, badi banyukula malala muulu, basekelela Masiya bu Mukalenge wabo.
7, 8. (a) Dinyukula malala divua bushuwa divuluije mupostolo Yone mianda kayi? (b) Kunyukula muulu kua malala kudi bena mu musumba munene kudi kumvuija tshinyi?
7 Pa Kutangila tshikena-kumona etshi, Yone udi ne bua kuvuluka tshivua tshienzeke kukadi bidimu bipite pa 60, mu lumingu lua ndekelu luakapitshisha Yezu pa buloba. Mu dia 9 Nisan tshidimu tshia 33 B.B., misumba yakadikungija bua kuakidila Yezu ku Yeruzaleme “yakangata malala a mabue e kapatuka bua kusambakena nende. Ne yakela mbila ne: ‘Upandishe, tudi tukulomba! Mubeneshibue ng’eu udi ulua mu dîna dia Yehowa, eyowa, mukalenge wa Izalele!’” (Yone 12:12, 13) Bia muomumue, pa kunyukula malala muulu ne pa kuela mbila, musumba munene udi uleja disanka kadiyi mikalu didiwu nadi dia kuitaba Yezu bu Mukalenge muteka kudi Yehowa.
8 Kabiyi mpata, malala ne mbila ya disanka bidi bivuluija kabidi Yone difesto dia kale dia bena Yuda dia Bitanda. Pa bidi bitangila difesto edi, Yehowa uvua mutume dîyi ne: “Dituku dia kumpala, nenuangate bimuma bia mitshi mimpe, mabeji a mabue, ne matamba a mitshi ne binkete bia ku mâyi, ne nudi ne bua kusanka ku mêsu kua Yehowa Nzambi wenu matuku muanda-mutekete.” Malala avua angatshibua bua kuleja disanka. Bua bitanda bivuabo basa bua lupolo luîpi, bivua bivuluija ne: Yehowa uvua mupikule tshisamba tshiende ku bupika bua bena Ejipitu bua kusombatshi mu ntenta mu tshipela. “Muenyi musombi wa mu ditunga, ne muana wa nshiya, ne mukaji mukamba” bavua pabo mu difesto edi. Izalele mujima uvuanu ne bua “kuikala mu disanka.”—Lewitiki 23:40; Dutelonome 16:13-15.
9. Bena mu musumba munene badi basangisha diabo dîyi ku lubila kayi lua disanka?
9 Nansha mudibu kabayi bena Izalele wa mu nyuma, kadi mbikumbanyine bua bena mu musumba munene kunyukulabo malala, bualu badi bafila ne disanka pamue ne dianyisha ditshimuna ne lupandu kudi Nzambi ne kudi Muan’a mukoko bu mudi Yone umvuija mpindieu mu mêyi aa: “Ne badi batungunuka ne kuela mbila ne dîyi dikole bamba ne: ‘Lupandu, tudi balupetele kudi Nzambi wetu udi musombe mu nkuasa wa bumfumu, ne kudi Muan’a mukoko.’” (Buakabuluibua 7:10) Nansha mudi bena mu musumba munene bafumina mu bisa bishilangane, badi bela mbila tshiapamue ne “dîyi dikole.” Mmunyi mudibo mua kuenza nunku, pabo bikale bena matunga ne miakulu bishilangane?
10. Mmunyi mudi bena mu musumba munene mua kuela lubila mu buobumue ne “dîyi dikole” nansha mudibo bena miakulu ne matunga bishilangane?
10 Musumba eu munene udi mu bulongolodi bumuepele bua pa buloba bujima budi mu buobumue bua menemene matuku etu aa. Kabena balonda mêyi ne mikandu bishilangane bilondeshile matunga adibo basombele, kadi badi batumikila mêyi-maludiki makane a mu Bible miaba yonso idibo basombele. Kabatu babuelakana mu bimvundu bia buena-ditunga ne bia ditomboka bua kulomba mashintuluka ku bukole, kadi bushuwa ‘mbafule miele yabo ya mvita ne bayivuije nkasu ya kudima nayi.’ (Yeshayi 2:4) Ki mbatapuluke mu Ekleziya mishilangane ne tusumbusumbu to, bualu abi bidi mua kubafikisha ku dimanyisha mikenji mikondakane ne mibengangane anu bu mudi bitendelelu bia bukua-buena-nkristo bienza; kabidi kabena balekeela kasumbu kampanda ka bamfumu ba tshitendelelu bua kuoko nkayaku katumbishe Nzambi pa muaba wabo nansha. Kabena bela mbila ne: lupandu mbalupetele kudi spiritu munsantu, bualu kabena basadila nzambi wa Busatu-Bunsantu to. Mu teritware mitue ku 200 pa buloba bujima, badi babila dîna dia Yehowa bu muntu umue pa kuakula muakulu wa bulelela umuepele ne mukezuke. (Sefanya 3:9) Anu bu mudibi bikengedibua, badi bitaba patoke ne: lupandu luabo ludi lufumina kudi Yehowa, Nzambi wa lupandu, ku butuangaji bua Yezu Kristo, Tshiamu Tshiende tshinene tshia mudimu bua kufila lupandu.—Musambu 3:8; Ebelu 2:10.
11. Mmushindu kayi udi teknoloji wa buena-lelu muambuluishe bena mu musumba munene bua kutamba kukolesha dîyi diabo?
11 Teknoloji wa matuku etu aa mmuambuluishe bua dîyi dikole dia musumba munene mudisange pamue kumvuikadi bikole kupita. Kakuena tshisumbu tshikuabo tshia malu a Nzambi tshidi tshikengela kupatula mikanda idi yumvuija Bible mu miakulu mipite pa 400, bualu kakuena tshisumbu tshikuabo tshidi tshijinga kumanyisha mukenji umuepele ne wa muomumue kudi bisamba bionso pa buloba. Nenku, bua kukumbaja tshipatshila etshi biakane, ku bulombodi bua bela manyi badi benza Kasumbu kaludiki ka Bantemu ba Yehowa, mbenze programe udibo babikila ne: MEPS (programe wa ordinatere udi wambuluisha bantu bua kukudimuna mikanda mu miakulu mivule). Padibu bapatula mukanda eu apa, badi benza mudimu ne programe wa MEPS miaba mipite pa 125; ne ke tshidi tshiambuluisha basadidi ba Yehowa bua kupatula tshibejibeji tshia Tshibumba tshia Nsentedi misangu ibidi ku ngondo mu miakulu mipite pa 130. Badi kabidi bapatula popamue mikanda, bu mudi eu, mu imue miakulu. Nenku, Bantemu ba Yehowa, badi tshitupa tshinene tshienza kudi musumba munene, badi mua kuabanya ku tshidimu tshionso miliyo nkama ne nkama ya mikanda mu miakulu yonso idibo batamba kuakula, ke tshidi tshiambuluisha bua musumba wa bakuabu bantu ba bisa bionso ne miakulu yonso kulongabo Dîyi dia Nzambi ne kusangisha diabo dîyi ku dîyi dikole dia musumba munene.—Yeshayi 42:10, 12.
Mmu diulu peshi mpa buloba?
12, 13. Mmu ngumvuilu kayi mudi musumba munene “muimane kumpala kua nkuasa wa butumbi ne kumpala kua Muan’a mukoko”?
12 Musumba munene udi “muimane kumpala kua nkuasa wa bumfumu” kadi mmunyi mutudi bamanye ne: ebi kabiena biumvuija se: udi usanganyibua mu diulu? Bijadiki bivule bidi bishindika patoke muanda eu. Tshilejilu, mu ngumvuilu wa muaku umue ku umue, muaku wa tshiena-Greke udibo bakudimuna apa ne: “kumpala” (e·noʹpion) udi umvuija “ku mêsu kua,” ne mbatumike nawu misangu mivule pa bidi bitangila bantu badi pa buloba bikale “kumpala kua” peshi “ku mêsu kua” Yehowa. (1 Timote 5:21; 2 Timote 2:14; Lomo 14:22; Galatia 1:20) Musangu kampanda, pavua bena Izalele basanganyibua mu tshipela, Mozese wakambila Arona ne: “Ambila musumbu wonso wa bana ba Izalele nunku: ‘Semenayi kumpala kua Yehowa, bualu wakumvua manunganyi enu.’” (Ekesode 16:9) Kabivua bikengela bua bena Izalele kuambuibua too ne mu diulu bua kuimanabo kumpala kua Yehowa tshikondo atshi nansha. (Fuanyikija ne Lewitiki 24:8.) Tòo, pa muaba muine uvuabo basanganyibua mu tshipela bavua bimane ku mêsu kua Yehowa, ne muine eu uvua mubatangile.
13 Kabidi, tudi tubala ne: “Palua muana wa muntu mu butumbi buende, . . . matunga wonso neasangishibue kumpala kuende.”c Bantu buonso kabakusanganyibua mu diulu pakumbana mulayi eu nansha. Kabiyi mpata, aba badi ‘baya ku dibutudibua dia kashidi’ kabakuikala mu diulu to. (Matayi 25:31-33, 41, 46) Kadi, bantu mbimane pa buloba ku mêsu kua Yezu, ne muine eu udi utuma ntema yende kudibo bua kubalumbuluisha. Bia muomumue, musumba munene udi usanganyibua “kumpala kua nkuasa wa butumbi ne kumpala kua Muan’a mukoko,” mu ngumvuilu wa se: mbimane ku mêsu kua Yehowa ne kua Mukalenge wende, Yezu Kristo, badi babapetesha dilumbuluisha dia dibingishibua.
14. (a) Mbanganyi badibo baleje bu badi “banyunguluke nkuasa wa bumfumu” ne “bikale pa mukuna wa Siyona [wa mu diulu]”? (b) Nansha mudi musumba munene usadila Nzambi “mu ntempelo wende,” bua tshinyi ki nkasumbu ka bakuidi?
14 Bakulu 24 ne tshisumbu tshia bena nkristo bela manyi mbaleja bu badi “banyunguluke nkuasa wa bumfumu” wa Yehowa ne “pa mukuna wa Siyona [wa mu diulu].” (Buakabuluibua 4:4; 14:1) Musumba munene ki nkasumbu ka bakuidi ne kawena ufika pa muaba eu mutumbe nansha. Bushuwa, mbumvuije pashishe mu Buakabuluibua 7:15 se: udi usadila Nzambi “mu ntempelo wende.” Kadi, ntempelo eu kêna uleja sanktuere wa munda peshi Mutambe-Bunsantu, apo udi ufunkuna lubanza lua pa buloba lua ntempelo wa Nzambi wa mu nyuma. Muaku wa tshiena-Greke na·osʹ, udibo bakudimune apa ne: “ntempelo,” udi uleja misangu mivule mu ngumvuilu mualabale, nzubu yonso muibaka bua ntendelelu wa Yehowa. Lelu’eu, ndongoluelu wa mu nyuma udi ukongoloja diulu ne buloba tshiapamue.—Fuanyikija ne Matayi 26:61; 27:5, 39, 40; Mako 15:29, 30; Yone 2:19-21, New World Translation Reference Bible, note kuinshi kua dibeji.
Lubila lua disamuna mu diulu ne pa buloba
15, 16. (a) Ntshinyi tshidi tshienzeka mu diulu padi musumba munene umueneka? (b) Ntshinyi tshidi bifukibua bia mu nyuma bia Yehowa bienza musangu wonso udi disokolola dipiadipia dia malongolola ende dienzeka? (c) Tuetu badi pa buloba, mmunyi mutudi mua kusangisha dietu dîyi ku musambu eu wa disamuna nawu?
15 Pa kumbusha musumba munene, bifukibua bikuabo bidi pabi bisamuna Yehowa. Yone udi ulonda ne: “Ne banjelu buonso bavua bimane kuulu banyunguluke nkuasa wa bumfumu ne bakulu ne bifukibua binayi bidi ne muoyo, ne bakapona kutua mpala yabo panshi kumpala kua nkuasa wa bumfumu ne bakatendelela Nzambi, bamba ne: ‘Amen! Dibenesha, ne butumbi, ne meji, ne disakidila, ne buneme, ne bukokeshi, ne bukole bikale kudi Nzambi wetu bua kashidi ne kashidi! Amen.’”—Buakabuluibua 7:11, 12.
16 Pakafuka Yehowa buloba, banjelu bende bansantu buonso ‘bakela mbila ya disanka tshiapamue ne bana ba Nzambi buonso bakatuadija kututa bikashi.’ (Yobo 38:7) Bavua bela mbila bua kusamuna Nzambi musangu wonso uvuaye wenza disokolola dipiadipia dia dilongolola diende. Nenku, padi bakulu 24—bela manyi 144 000 mu butumbi buabo bua mu diulu—bela mbila mikole bua kuleja kanemu kadibo naku kudi Muan’a mukoko, bifukibua bikuabo bionso bia Nzambi bia mu diulu bidi bidisangisha kudibo bua kusamuna Yezu ne Yehowa Nzambi. (Buakabuluibua 5:9-14) Bifukibua ebi bikavua biuwujibue tente ne disanka pakamonabi Yehowa ukumbaja dilongolola diende pa kubiisha ku lufu bena nkristo bela manyi ba lulamatu ne pa kubapesha muanzu wa buneme mu miaba ya mu nyuma. Mpindieu bu mudi musumba munene umueneka, bifukibua bionso bia mu diulu bia lulamatu bidi bitudika ne misambu misheme ya disamuna nayi Nzambi. Bushuwa, dituku dia Mukalenge ntshikondo tshia dikema bua basadidi buonso ba Yehowa. (Buakabuluibua 1:10) Ndisanka kayipu ditudi nadi, apa pa buloba, bua kusangisha dietu dîyi ku musambu eu wa disamuna nawu Yehowa pa kufila bumanyishi bua Bukalenge buende!
Musumba munene wamueneki
17. (a) Ndukonko kayi ludibo bela kudi umue wa ku bakulu 24, ne bu mudi mukulu eu mupete diandamuna ku lukonko luela, abi bidi bisua kumvuija tshinyi? (b) Ndîba kayi diakandamunyibua lukonko luela kudi mukulu?
17 Bituadijile ku tshikondo tshia mupostolo Yone too ne mu dituku dia Mukalenge, bena nkristo bela manyi bavua balubakana bua kumanya tshivua musumba munene muikale. Nenku, mbikumbanyine bua umue wa ku bakulu 24, badi baleja bena nkristo bela manyi bakadi mu diulu, kutabuluja ntema ya Yone ne lukonko luakanyine. “Ne bu diandamuna, umue wa ku bakulu wakangambila ne: ‘Aba badi bavuale nkanzu mitoke, mbanganyi ne badi bafumina penyi?’ Ne meme kumuambila diakamue ne: ‘Mukalenge wanyi, amu wewe ke udi mumanye.’” (Buakabuluibua 7:13, 14a) Bushuwa, mukulu eu mmukumbanyine mua kupeta diandamuna ku lukonko lumuela ne kudimanyisha Yone. Abi bidi bisua kumvuija ne: babiishibue ku lufu bena mu kasumbu ka bakulu 24 badi pamu’apa bakumbaja mudimu wa kumanyisha malelela a Nzambi mu matuku etu aa. Ku luabo luseke, bena mu kasumbu ka Yone batshidi pa buloba bakafika ku dijingulula bimpe dikalaku dia musumba munene pa kukonkonona ne ntema bidi Yehowa ukumbaja munkatshi muabo. Bavua ne mbabi bua kujingulula diumvuija dia bunkenke bunene bua butoke bua Nzambi buakakenkesha tshibuashibuashi tshia bulongolodi bua Nzambi mu 1935, mu tshikondo tshijadika kudi Yehowa.
18, 19. (a) Kasumbu ka Yone kavua kashindamene pa ditekemena kayi mu bidimu bia 1920 ne bia 1930, kadi mbantu kayi bavua benda bavula pa kuitaba mukenji? (b) Mu 1935, dijingulula dia dikalaku dia musumba munene diakaleja tshinyi pa bidi bitangila bela manyi 144 000? (c) Bungi bua bantu bavua babuele mu Tshivulukilu budi buleja tshinyi?
18 Munkatshi mua bidimu biakatuadija mu 1920 ne ku ntuadijilu kua bidimu bia 1930, mu mikanda ne mu buambi, kasumbu ka Yone kavua katamba kuakula bua ditekemena dia kuya mu diulu. Bivua bimueneka ne: bungi bujadika bua basungula 144 000 kabuvua buanji kukumbana to. Kadi, mu kupita kua bidimu, bavule ba ku aba bavua bitaba mukenji ne badifila ne mitalu mu mudimu wa bumanyishi bakafika ku dileja ditabalela dikole bua muoyo wa kashidi mu Mparadizu pa buloba. Kabavua bajinga kuya mu diulu to. Ki ntshivua dibikila diabo nansha. Kabavua bena mu kasumbu kakese ka mikoko, kadi, bavua mikoko mikuabo. (Luka 12:32; Yone 10:16) Bu muakamanyikabo mu 1935 bu musumba munene wa mikoko mikuabo, abi bivua bileja ne: disangishibua dia bela manyi 144 000 dikavua pa kujika.
19 Luapolo idi ileja bulelela bua nkomenu eu anyi? Eyowa. Mu 1938, Bantemu ba Yehowa 59 047 bavua badifila mu mudimu wa buambi pa buloba bujima. Ku bungi ebu, 36 732 bavua badia bimanyishilu mu difesto dia ku tshidimu dia Tshivulukilu, dia kuvuluka lufu lua Yezu, nunku, baleja muvuabo ne dibikila dia kuya mu diulu. Bituadijila pinapo, bungi bua aba badi badia bimanyishilu budi’anu buenda bukepela, nangananga bualu Bantemu ba Yehowa ba lulamatu bakadi bajikije lubilu luabo pa buloba pa kufua. Mu 2005, kuvu’anu 8 524 bavua badie bimanyishilu mu Tshivulukilu, anyi bantu 0,05 patupu pa lukama ku aba 16 390 116 bavua babuele mu difesto edi pa buloba bujima.
20. (a) Munkatshi mua mvita mibidi ya buloba bujima, ndiumvuija kayi divua J. F. Rutherford mufile pa nkayende pa bidi bitangila musumba munene? (b) Mmianda kayi idi ileja mpindieu se: musumba munene udi munene bushuwa?
20 Pakabudika mvita mibidi ya buloba bujima, Satana wakenza madikolela a bungi bua kuimanyika dinowibua dia musumba munene. Mudimu wa Yehowa wakakandikibua mu matunga mavule. Mu matuku aa a mufitu, ne tshikondo tshikese kumpala kua lufu luende mu Tshiongo 1942, Joseph Rutherford wakamba pa nkayende ne: “Bushuwa . . . mbimueneke ne: musumba munene kawakutamba kudiunda to.” Kadi, dibenesha dia Nzambi diakalubuluja malu mushindu mukuabo. Mu 1946, bungi bua Bantemu bavua badifila mu mudimu wa bumanyishi pa buloba bujima buvua bufike ku 176 456—bavule ba kudibo bikale bena mu musumba munene. Mu 2005, Bantemu 6 390 022 bavua basadila Yehowa ne lulamatu mu matunga 235 mashilangane—bushuwa MMUSUMBA MUNENE! Ne utshidi utungunuka ne kudiunda.
21. (a) Nku tshinyi kudi disangishibua dia tshisamba tshia Nzambi mu dituku dia Mukalenge dienzeke mu diumvuangana menemene ne tshikena-kumona tshia Yone? (b) Mmunyi mudi milayi minene mituadije kukumbana?
21 Nenku, disangishibua dia tshisamba tshia Nzambi mu dituku dia Mukalenge ndienzeke mu diumvuangana menemene ne tshikena-kumona tshia Yone: diambedi, bakanji kusangisha bashadile ba ku bela manyi 144 000, pashishe musumba munene. Anu muvua Yeshayi mudianjile kumanyisha, mpindieu, “mu tshikondo tshia ku nshikidilu wa matuku,” bantu ba matunga wonso badi bakungila bua kukumbaja ntendelelu mukezuke wa Yehowa. Kabiyi mpata, tudi tutshionkomoka ne dianyisha diondoke kudi Yehowa bua mudiye mufuke “mawulu mapiamapia ne buloba bupiabupia.” (Yeshayi 2:2-4; 65:17, 18) Nzambi udi wenda usangisha “bintu bionso mu Kristo, bidi mu mawulu ne bidi pa buloba.” (Efeso 1:10) Bena nkristo bela manyi bapianyi ba Bukalenge bua mu diulu—basungula munkatshi mua siekele idi mipite kutuadijila ku matuku a Yezu—ke badi “bintu bidi mu mawulu.” Ne mpindieu, bena mu musumba munene wa mikoko mikuabo badi bamueneka bu bantu ba diambedi ba ku “bintu bidi pa buloba.” Biwikala usadila Nzambi mu diumvuangana ne ndongoluelu eu, newikale mua kupeta diakalenga dia kashidi.
Mabenesha mitshikijila musumba munene
22. Mmamanyisha kayi makuabo adi atangila musumba munene adi Yone upeta?
22 Ku diambuluisha dia njila mulongolola kudi Nzambi, Yone udi upeta makuabu mamanyisha adi atangila musumba munene: “Ne yeye [mukulu] wakangambila ne: ‘Ng’aba badi bafumina ku dikenga dinene, ne mbasukule nkanzu yabo ne bayitokeshe mu mashi a Muan’a mukoko. Ke bua tshinyi badi kumpala kua nkuasa wa bumfumu wa Nzambi; ne badi bamusadila ne mudimu munsantu munya ne butuku, mu ntempelo wende; ne Eu udi musombe pa nkuasa wa bumfumu neababaluluile ntenta wende pa mitu.’”—Buakabuluibua 7:14b, 15.
23. Dikenga dinene didi musumba munene ‘ufuminamu’ ntshinyi?
23 Bidimu kumpala, Yezu uvua muambe ne: dikalaku diende bu Mukalenge wa butumbi nedishikile ne “dikenga dinene, ditu kadiyi dianji kuenzeka katshia ku ntuadijilu wa bukua-bantu too ne mpindieu, tòo, ne kadiakuenzeka kabidi nansha.” (Matayi 24:21, 22) Mu dikumbana dia mulayi eu, banjelu nebalekelele mpepele inayi ya buloba bua kubutula bulongolodi bua pa buloba bujima bua Satana. Kabutu aka nekakuate diambedi Babilone Munene, nsangilu wa bitendelelu bia dishima. Pashishe, mu bukole bua dikenga dinene, Yezu neasungile bashadile ba ku bela manyi 144 000 bikala batshisanganyibua pa buloba, pamue ne musumba munene kawuyi kubala.—Buakabuluibua 7:1; 18:2.
24. Ntshinyi tshidi tshivuija bena mu musumba munene bakumbanyine lupandu?
24 Ntshinyi tshidi yonso wa ku bena mu musumba munene ne bua kuenza bua kukumbanyina lupandu? Mukulu udi wambila Yone ne: “mbasukule nkanzu yabo ne bayitokeshe mu mashi a Muan’a mukoko.” Mu mêyi makuabo, mbenze midimu ya ditabuja mu Yezu, Mubapikudi wabo, mbaditshipe kudi Yehowa, baleje patoke diditshipa edi ku batismo wa mu mâyi, kabidi ne: ‘mbalame kuondo ka muoyo kalenga’ pa kuikala ne nsombelu mululame. (1 Petelo 3:16, 21; Matayi 20:28) Nunku, mbakezuke ne bakane ku mêsu kua Yehowa. Ne badi badilama ‘kabayi katoba nansha kamue ka ku bulongolodi ebu.’—Yakobo 1:27.
25. (a) Mmunyi mudi musumba munene usadila Yehowa ne “mudimu munsantu, munya ne butuku, mu ntempelo wende”? (b) Mmu ngumvuilu kayi mutudi mua kuamba ne: Yehowa udi ‘ubalulula ntenta wende’ pa musumba munene?
25 Kabidi, mbalue Bantemu ba mitalu ba Yehowa—Nzambi udibo “basadila ku mudimu munsantu, munya ne butuku, mu ntempelo wende.” Udiku pebe umue wa ku musumba eu munene wa bantu badi baditshipe kudi Nzambi anyi? Pikalabi nanku, udi ne disanka dia kutungunuka ne kusadila Yehowa mu lubanza lua pa buloba lua ntempelo wende munene wa mu nyuma. Mu matuku etu aa, ku bulombodi bua bena nkristo bela manyi, bena mu musumba munene badi bakumbaja tshitupa tshinene tshia mudimu wa bumanyishi. Nansha mudibo ne majitu kabukabu a ku mubidi, ba kudibo binunu nkama ne nkama mbadilongolole bua kudifila mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba bu bampanda-njila. Kadi, nansha wewe umue wa kudibo anyi kabiyi nanku, biwikala umue wa ku bena mu musumba munene wa bantu badi baditshipe kudi Nzambi, udi mua kusanka bualu, ku ditabuja diebe ne ku midimu yebe, Yehowa mmukubale bu muntu muakane bua kuikala mulunda wende ne mmukuakidile bu muenyi mu ntenta wende. (Musambu wa 15:1-5; Yakobo 2:21-26) Yehowa ‘udi ubalulula ntenta’ pa aba badi bamunange ne, bu muakididianganyi muimpe, udi ubakuba.—Nsumuinu 18:10.
26. Mmabenesha kayi makuabo apeta musumba munene?
26 Mukulu udi utungunuka ne: “Kabakuikala kabidi ne nzala ne kabakuikala kabidi ne nyota; dîba kadiakubuosha kabidi, peshi luya nansha lumue ludi luosha, bualu Muan’a mukoko, udi munkatshi mua nkuasa wa bumfumu, neabadiishe ne neabalombole ku mpokolo ya mâyi a muoyo. Ne Nzambi neakupule tshinsonji tshionso ku mêsu abo.” (Buakabuluibua 7:16, 17) Yehowa udi bushuwa muakididianganyi wa dikema! Kadi, mêyi aa adi ne ngumvuilu kayi muondoke?
27. (a) Mmulayi kayi wa Yeshayi udi uvuluija mêyi mamba kudi mukulu? (b) Ntshinyi tshidi tshileja ne: mulayi wa Yeshayi ukavua mutuadije kukumbana pa tshisumbu tshia bena nkristo mu matuku a Paulo?
27 Tukonkonone mulayi kampanda mumanyisha mu mêyi a muomumue: “Monayi tshidi Yehowa muambe: ‘Mu tshikondo tshia disua dimpe ngakakuandamuna, ne mu dituku dia lupandu ngakakuambuluisha. . . . Kabakukenga ne nzala ne kabakukenga ne nyota; luya lukole nansha dîba kabiakubakuma. Bualu Eu udi ubumvuila luse neabalombole, neaye nabo ku mpokolo ya mâyi.’” (Yeshayi 49:8, 10; tangila kabidi Musambu wa 121:5, 6.) Mupostolo Paulo wakatela tshitupa tshia mulayi eu, e kutshilamika “dituku dia lupandu” diakatuadija dia Pentekoste wa tshidimu tshia 33 B.B. Wakafunda ne: “Bualu yeye [Yehowa] udi wamba ne: ‘Mu tshikondo tshiakane ngakumvua dîyi diebe, ne mu dituku dia lupandu, ngakakuambuluisha.’ Tangila! Mpindieu ke tshikondo tshiakane menemene. Tangila! Mpindieu ke dituku dia lupandu.”—2 Kolinto 6:2.
28, 29. (a) Mmushindu kayi uvua mêyi a Yeshayi makumbane mu siekele wa kumpala? (b) Mmunyi mudi mêyi a mu Buakabuluibua 7:16 makumbanyine bena mu musumba munene? (c) Mbipeta kayi biamueneka palombodibua musumba munene kudi Muan’a mukoko ku “mpokolo ya mâyi a muoyo”? (d) Bua tshinyi musumba munene newikale tshisumbu tshia pa buatshi mu bukua-bantu?
28 Dilaya edi didi dishindikila basadidi ba Nzambi se: kabakufua nzala ne nyota peshi luya lukole kaluakubuosha, mmunyi mudidi dikumbane mu tshikondo etshi? Kabiyi mpata, bena nkristo ba mu siekele wa kumpala bavua pamu’apa bakenga ne nzala ne nyota miena-dîna. (2 Kolinto 11:23-27) Kadi, bavua ne biakudia bia bungi bia mu nyuma. Bavua ne bivuabo bakengela menemene, nanku kabavua bakenga ne nzala anyi ne nyota ya bintu bia mu nyuma to. Kabidi, Yehowa kavua mubatemeshile tshiji tshiende tshikole pakabutulaye bulongolodi bua malu bua bena Yuda mu 70 B.B. Mu matuku etu aa, mêyi a mu Buakabuluibua 7:16 adi akumbana mu nyuma mu mushindu wa muomumue pa bena mu musumba munene. Ku luseke lua bena nkristo bela manyi, badi ne biakudia bia mu nyuma bibodiame.—Yeshayi 65:13; Nahuma 1:6, 7.
29 Biwikale umue wa ku bena mu musumba eu munene, kabiyi mpata, ngikadilu mulenga wa mutshima webe udi ‘ukuelesha mbila ya disanka,’ nansha wewe mupangile bimue bintu bia ku mubidi ne upetangana ne mateta awudi ne bua kutantamena mu bidimu ebi bia ndekelu bia bulongolodi bua malu bua Satana. (Yeshayi 65:14) Nenku, bituadije ku mpindieu, Yehowa udi mua ‘kukupula tshinsonji tshionso ku mêsu ebe.’ “Dîba” dia Nzambi didi diosha, dia dipiila dia dilumbuluisha, kadiakuikala kabidi njiwu buebe wewe, ne palekelelabo “mpepele inayi” ya kabutu, pamu’apa newupandishibue ku “luya ludi luosha” lua tshiji tshia Yehowa. Kunyima kua kabutu aka, Muan’a mukoko neakulombole bua wewe kubabidila menemene masanka adi afuma ku “mpokolo ya mâyi a muoyo” a lupandu, adi aleja ndongoluelu yonso miangata kudi Yehowa bua wewe kupeta muoyo wa kashidi. Ditabuja diebe mu mashi a Muan’a mukoko nedibingishibue, bualu neufikishibue ku kakese ku kakese ku ngikadilu wa bupuangane. Nuenu bena mu musumba munene nenuikale tshitupa tshia pa buatshi munkatshi mua bukua-bantu. Eyowa, bualu “miliyo” ya bantu badi benza musumba eu kabakumona lufu ne mêsu to! Tshinsonji tshionso ku mêsu kuabo netshikupudibue mu ngumvuilu menemene wa muaku.—Buakabuluibua 21:4.
Bua kushindika dibikidibua diabu
30. Nditekemena kayi dilenga didi tshikena-kumona tshia Yone tshitunzuluila, ne mbanganyi bikala bakumbane mua “kuimana kuulu”?
30 Nditekemena kayipu bulenga didi mêyi aa atutanduila! Yehowa yeye muine udi pa nkuasa wende wa butumbi, ne basadidi bende buonso, ba mu diulu ne ba pa buloba, badi bamusadila mu buobumue. Basadidi bende ba pa buloba badi bajingulula disanka dia dikema didibo nadi dia kusangisha abo mêyi ku musambu eu wa kusamuna nawu wikal’anu wenda ukola tshiona. Mu tshitupa tshîpi emu, Yehowa ne Yezu Kristo nebakumbaje dilumbuluisha, ne lubila elu nelumvuike: “Dituku dinene dia tshiji tshiabo diakulua, ne nnganyi udi mua kuimana kuulu?” (Buakabuluibua 6:17) Diandamuna didi munyi? Anu kasumbu kakese ka bantu: yonso wa ku bashadile ba ku bena nkristo 144 000 batua tshitampi utshidi mu mubidi ne musumba munene wa mikoko mikuabo, ke balua “kuimana kuulu,” mbuena kuamba ne: nebapanduke nabo.—Yelemiya 35:19; 1 Kolinto 16:13.
31. Dikumbana dia tshikena-kumona tshia Yone didi ne bua kuikala ne buenzeji kayi kudi bena nkristo, nansha buobo bela manyi a spiritu peshi bena mu musumba munene?
31 Ne muanda eu mu lungenyi, bena nkristo bela manyi badi benza kasumbu ka Yone badi baluangana muabu muonso bua “kutungunuka ne lubilu luabo batangile ku tshipatshila tshia kupeta difutu dia dibikila dia kudi Nzambi, dibikila dia kuya mu diulu, ku diambuluisha dia Kristo Yezu.” (Filipoi 3:14) Mbajingulule bimpe bitambe ne: bilondeshile mianda idi yenzeka mpindieu, badi ne bua kuleja dinanukila dia pa buadi. (Buakabuluibua 13:10) Buobo bamane kusadila Yehowa ne bulamatshi ku mikenji munkatshi mua bidimu bivule, badi balama bikole ditabuja ne basanka bua mudi mêna abo “mafunda mu diulu.” (Luka 10:20; Buakabuluibua 3:5) Bena mu musumba munene mbamanye pabo ne: anu “eu wananukila too ne ku nshikidilu ke wapandishibua.” (Matayi 24:13) Nansha mudi mu tshibungi musumba munene muikale ne dishindika dia kupanduka ku dikenga dinene, eu yonso wa ku badi bawenza udi ne bua kuluangana bua kushala mukezuke ne muena tshisumi.
32. Bu mudi bisumbu anu bibidi bia bantu bikale ‘bimana kuulu’ mu dituku dia tshiji tshia Yehowa, ntshinyi tshidi tshikengela kuenza ne lukasa luonso?
32 Kakuena tshidi tshiambuluisha bua kushindika ne: bantu badi kabayi mu tshimue tshia ku bisumbu ebi bibidi ‘nebimane kuulu’ mu dituku dia tshiji tshia Yehowa. Abi bidi biumvuija tshinyi bua miliyo ya bantu badi baleja ku tshidimu tshionso kanemu bua mulambu wa Yezu pa kubuela mu difesto dia Tshivulukilu tshia lufu luende, kadi badi kabayi banji kutuadija kuenza midimu ya ditabuja mu mulambu eu bua kufika ku diditshipa kudi Yehowa, kutambushibua ne kusadila Nzambi ne tshisumi? Netuambe kabidi tshinyi bua aba bavua basadile Yehowa ne tshisumi ku kale, kadi bakalekela mitshima yabo bua ‘kunema bujitu . . . mu tunyinganyinga tua mu nsombelu’? Buonso aba tudi tubalomba bua batabuluke, pashishe kushala batabale, bua ‘kufika ku dipanduka ku malu aa wonso adi ne bua kulua, ne kuimana kuulu kumpala kua Muana wa muntu,’ Yezu Kristo! Tshikondo tshikadi tshipidile!—Luka 21:34-36.
[Mêyi adi kuinshi]
a Tangila New World Translation Reference Bible, note kuinshi kua dibeji.
b Tshibumba tshia Nsentedi (Angl.) tshipatula mu dia 1 Tshisanga 1918, dibeji dia 98.
c Mu ngumvuilu wa ku dîna, “ku mpala kuende,” The Kingdom Interlinear Translation of the Greek Scriptures.
[Kazubu mu dibeji 119]
Difila mumvuija mbukokeshi bua Nzambi
Munkatshi mua makumi a bidimu kasumbu ka Yone kavua kakeba mua kumanya diumvuija dia musumba munene, kadi kakavua kapete diumvuija didi disankisha to. Mbua tshinyi? Tudi tusangana kabingila mu mêyi aa a Yozefe, muntu wa ditabuja: “Difila mumvuija ki mbukokeshi bua Nzambi anyi?” (Genese 40:8) Ndîba kayi ne mmushindu kayi udi Nzambi umvuija milayi yende? Udi wenza nunku pa tshibidilu pakadiye pabuipi ne kukumbana peshi padiyi yenda yikumbana, mbua se: basadidi bende badi bakeba mua kuyumvua bamone mua kusunguluja biakane tshidiyi yumvuija. Bujinguludi ebu mbutupesha “bua kulongeshibua kuetu, bua se: ku dinanukila dietu ne ku busambi budi bufuma ku Mifundu tuikale ne ditekemena.”—Lomo 15:4.
[Kazubu mu dibeji 124]
Bena mu musumba munene
▪ badi bafuma mu matunga wonso ne bisa bionso ne bisamba bionso ne miakulu yonso
▪ mbimane kumpala kua nkuasa wa butumbi wa Yehowa
▪ mbatokeshe nkanzu yabu mu mashi a Muan’a mukoko
▪ mbanyishe se: lupandu luabu ludi lufuma kudi Yehowa ne kudi Yezu
▪ badi bafumina ku dikenga dinene
▪ badi basadila Yehowa mu ntempelo munya ne butuku
▪ mbakubibue ne mbadiishibue ne dinanga kudi Yehowa
▪ mbalombola kudi Yezu ku mpokolo ya mâyi a muoyo
[Tshimfuanyi dibeji dijima mu dibeji 121]
[Tshimfuanyi mu dibeji 127]
Musumba munene udi witaba se: mmupetele lupandu kudi Nzambi ne kudi Muan’a mukoko
[Tshimfuanyi mu dibeji 128]
Muan’a mukoko nealombole musumba munene ku mpokolo ya mâyi a muoyo