Bua tshinyi udi ne bua kukumbaja malu audi mulaye?
“SUNGULAYI muntu udi ulaya malu makese; kakutamba kunuela mâyi ku makasa nansha.” Mêyi aa ng’a mufue Bernard Baruch, eu uvua upesha mfumu wa ditunga dia États-Unis mibelu. Lelu’eu, bidi bimueneka ne: bantu badi balaya malu kadi kabayi baakumbaja. Bidi mua kuikala bua dilaya dienza bua dibaka, bipungidi bia mu malu a bungenda peshi kulaya bua kusomba mêba a bungi pamue ne bana. Bantu ba bungi batu balengulula kasumuinu aka katu kadi kamanyike: “Mushinga wa muntu udi umuenekela ku mushindu udiye ukumbaja malu adiye mulaye.”
Bushuwa, bantu ba bungi kabatu basue kukumbaja malu adibu balaye nansha. Bakuabu batu ne lukasa lua kulaya malu adibu kabayi mua kukumbaja anyi kabena baakumbaja anu bualu ke njila wa kulonda udibu bamona mupepele.
Tudi tuitaba ne: bidi mua kuikala bikole bua kukumbaja bualu butudi balaye padi nsombelu ituvua katuyi batekemene imueneka. Kadi kubenga kukumbaja bualu bulaya kudiku kutamba kuenzela muntu bibi anyi? Udiku ne bua kuangata malu audi mulaye ne mushinga anyi? Dikonkonona kakese tshilejilu tshia Yehowa nedituambuluishe bua kumvua bua tshinyi katuena ne bua kupepeja muanda eu.
Yehowa utu ukumbaja malu adiye ulaya
Tudi tutendelela Nzambi udi ne dîna diumvuangana bikole ne dikumbaja dia malu adiye mulaye. Mu bikondo bifundilebu Bible, dîna divua misangu ya bungi dileja tshidi muntu. Ke mudibi kabidi bua dîna Yehowa, didi diumvuija ne: “Udi Uvuija.” Nenku dîna dia Nzambi didi difila lungenyi lua se: neakumbaje malu adiye mulaye ne adiye mulongolole.
Bikale bipetangana ne dîna diende, Yehowa wakakumbaja bualu buonso buvuaye mulaye tshisamba tshia Isalele wa kale. Pa bidi bitangila malu aa, Mukalenge Solomo wakitaba wamba ne: ‘Yehowa wakapa bantu bende bena Isalele dikisha bu muakabalayaye atumbishibue; nansha dîyi dimue dia milayi yende mimpe yonso yakalayaye muntu wende Mose kadiakapona panshi patupu.’—1 Bakelenge 8:56.
Yehowa udi muikale wa kueyemena, ke bua tshinyi mupostolo Paulo wakafika ku dielangana meji ne: ‘Pakalaya Nzambi Abalahama mulayi wende, bualu bua yeye kakadi ne mukuabu mumupite bunene bua kuditshipaye kudiye, wakaditshipa mu dîna diende yeye.’ (Ebelu 6:13) Bushuwa, dîna mene dia Yehowa ne bumuntu buende bidi tshijadiki tshia se: kakupingana tshianyima mu dikumbaja malu adiye mulaye, nansha bu wowu mua kumulomba bia bungi. (Lomo 8:32) Bu mudi Yehowa ukumbaja malu adiye mulaye, bidi bitupesha ditekemena didi dikale luongo bua anyima peshi muoyo wetu.—Ebelu 6:19.
Malaya a Yehowa ne matuku etu atshilualua
Ditekemena dietu, ditabuja dietu ne muoyo wetu mbisuikila bionso ku dikumbana dia malaya a Yehowa. Nditekemena kayi ditudi nadi? “Bilondeshile dilaya [dia Nzambi], tudi bindile diulu dipiadipia ne buloba bupiabupia, muajamabo kudi buakane.” (2 Petelo 3:13, MMM) Mifundu idi itupesha kabidi tshishimikidi tshia ditabuja yamba ne: “Dibika dia bafue nedikaleku, ne dia bakane ne dia babi.” (Bienzedi 24:15) Ne tudi mua kuikala ne dishindika dia se: kudi tshintu kampanda tshipite muoyo udiku lelu’eu. Bushuwa, tshidi mupostolo Yone ubikila ne: “mulayi wakatulayeye” ‘mmuoyo wa tshiendelele.’ (1 Yone 2:25) Kadi malu adi Yehowa mulaye adi mu Dîyi diende kaena akula anu bua matuku atshilualua to. Adi apesha muoyo wetu tshipatshila kubangila anu ku mpindieu.
Mufundi wa misambu wakamba ne: ‘Yehowa udi pabuipi ne bonso badi bamubikila, . . . udi umvua muadi wabu kabidi.’ (Musambu 145:18, 19) Nzambi udi kabidi utushindikila ne: “Udi upesha badi bapungile bukole, badi kabayi ne dikanda udi ubapeshadio.” (Yeshaya 40:29, MMM) Ne bidi bitukankamija pa kumanya ne: ‘Nzambi kakuitabuja bua tuetu kutetshibua ne diteta didi ditupita bukole; kadi palua diteta, yeye neatuenzele njila wa kupandukila.’ (1 Kolinto 10:13) Bituikala badimuene dikumbana dia malaya aa onso, nanku netumanye ne: Yehowa ng’wa kueyemena bikole. Pa kumona masanka atudi tupeta bua malu a bungi adi Yehowa mulaye ne mukumbaje, mmunyi mutudi ne bua kumona malu atudi bamulaye?
Tukumbajayi malu atudi balaye Nzambi
Kakuyi mpata, didilambula dietu kudi Nzambi mbualu butambe bunene. Patudi tuela tshidia etshi, tudi tuleja ne: tudi basue kusadila Yehowa bua kashidi. Nansha mudi mikenji ya Nzambi kayiyi mitunemene bujitu, kabiena anu mua kuikala bipepele bua kuenza disua diende, patudi mu ndongoluelu eu mubi wa malu. (2 Timote 3:12; 1 Yone 5:3) Kadi tuetu ‘bamane kutua tshianza ku lukasu’ ne balue basadidi ba Yehowa badilambule ne bayidi ba Muanende Yezu Kristo, katuena ne bua kutangila malu a panu atukadi bashiye kunyima nansha.—Luka 9:62, MMM.
Patudi tusambila Yehowa, tudi mua kudiumvua basakibue bua kumulaya ne: netuluangane bua kutshimuna butekete kampanda, bua kukolesha ngikadilu kansanga wa bena Kristo anyi bua kuakaja tshitupa kankenge tshia mudimu wetu wa Nzambi. Ntshinyi tshiatuambuluisha bua kukumbaja malu aa atudi balaye?—Tangila Muambi 5:2-5.
Malu malaya ne muoyo mujima atu afumina mu mutshima ne mu lungenyi. Bua bualu ebu, tujadike malu atudi balaye Yehowa pa kumunzuluila mitshima yetu mu masambila, kumuleja mu bulelela malu adi atupampakaja, majinga etu ne butekete buetu. Kusambila bua bualu butudi balaye nekukoleshe dipangadika dietu dia kubukumbaja. Tudi mua kuangata malu onso atudi balaye Nzambi bu mabanza. Padi mabanza a bungi, batu baafuta ku kakese ku kakese. Bia muomumue, malu a bungi atudi tulaya Yehowa neatuangate dîba dia bungi bua kuakumbaja. Kadi patudi tumupesha pa tshibidilu tshionso tshitudi mua kuikala natshi, tudi tuleja ne: tudi tukumbaja malu atudi tuamba, ne pa nanku yeye neatubeneshe.
Tudi mua kuleja mutudi tuangata malaya etu ne mushinga pa kuatela njila ne njila mu masambila, pamu’apa dituku dionso. Nebileje Tatu wetu wa mu diulu ne: katuena tushintulula mêyi etu nansha. Dîba dionso nebikale bu tshituvuluiji. Davidi mmutushile tshilejilu tshilenga mu muanda eu. Wakasengelela Yehowa mu musambu wamba ne: ‘Wewe Nzambi, umvua muadi wanyi, teleja matshi ku kulomba kuanyi. Nengimbe misambu ya kutumbisha nayi dîna diebe tshiendelele, pandi mmana mitshipu yanyi ku dituku ne ku dituku.’—Musambu 61:1, 8.
Dikumbaja malu atudi balaye didi disaka bantu ku ditueyemena
Bu mutudi katuyi ne bua kupepeja malu atudi balaye Nzambi, katuena kabidi ne bua kupepeja aa atudi tulaya bena Kristo netu. Katuena ne bua kuikala tuenzela Yehowa malu mushindu ne tuenzela bana betu mushindu to. (Tangila 1 Yone 4:20.) Mu Muyuki wende wa pa Mukuna, Yezu wakamba ne: “Dîyi dienu pikaladio dia ne: ‘Eyo’, dikale anu ‘eyo’; diodio dia ne: ‘To’, dikale anu ‘to’.” (Matayo 5:37, MMM) Kuikala bashindike ne: mêyi etu ng’a kueyemena dîba dionso mmushindu umue wa ‘kuenzela bena dîku dia bena kuitabuja bimpe.’ (Galatia 6:10) Dilaya dionso ditudi tukumbaja didi disaka bantu ku ditueyemena.
Kukumbaja bualu bulaya kutu kukola misangu ya bungi padibi bitangila makuta. Muena Kristo udi ne bua kukumbaja tshivuaye mulaye, ni mbua kupingaja makuta avuaye musombe, kuenza mudimu kampanda anyi kukumbaja tshipungidi kansanga tshia malu a bungenda. Kuenza nenku kudi kusankisha Nzambi ne kudi kukolesha dieyemenangana didi dikengedibua bua bana betu ‘kusombabu bonso pamue, bu bana ba muntu.’—Musambu 133:1, MMM.
Kadi kubenga kunemeka bipungidi kudi mua kukebela tshisumbu lutatu ne bantu badi mu bualu ebu. Mutangidi kampanda muena-ngendu udi wamba ne: “Makokangana a mu malu a bungenda atu mu mishindu yonso ajuka padi muntu umue umona bipungidi bidibu benze kabiyi bilelela—ne misangu mivule atu alua kumanyika kudi bantu. Mpindieu, bana betu badi balamata aba ku luseke lua eu, baba ku luseke lua mukuabu, ne ndululu idi mua kukuatakana mu Nzubu wa Bukalenge.” Mbia mushinga bua kukonkonona bimpe menemene tshipungidi tshionso tshinudi nuenza ne kutshifunda mu mikanda!a
Tudi ne bua kuikala kabidi ne budimu patudi tusumbisha bintu bia mushinga mukole anyi bidi bilomba dielamu makuta, nangananga bituikala tupeta makasa pa kuenduluka nabi mushinga. Bia muomume, bidi bikengela kudimuka bikole bua kubenga kukeba bua kupeta makasa mapitepite bungi a bimue bintu anyi manga a luondapu peshi kulaya makasa bungi budi kabuyi bulelela. Dinanga didi ne bua kusaka bena Kristo bua kuleja patoke njiwu yonso idi mua kumueneka. (Lomo 12:10) Bu mudi bana betu ba bungi kabayi batambe kumanya malu a bungenda, badi mua kueyemena mibelu yetu anu bualu tudi bena kuitabuja nabu. Nebikale bia dibungama bu buobu mua kulekela ditueyemena!
Bu mutudi bena Kristo, katuena mua kuditua mu bilele bia bungenda bia dishimangana anyi bia dibenga kupesha bakuabu bidibu ne bua kupeta. (Efeso 2:2, 3; Ebelu 13:18) Bua Yehowa kutuanyishaye bu ‘bantu badi bashikame mu ntenta wende,’ tudi ne bua kuikala ba kueyemena. ‘[Nansha] tuetu baditshipe ne bualu [budi] bubi [kutudi], katuena tuandamuka ku dîyi dietu.’—Musambu 15:1, 4.
Yefeta, nzuji wa mu Isalele wakaditshipa ne: biamuambuluisha Nzambi bua kutshimuna bena Amona, muntu wa kumpala uvuaye ne bua kututakena nende mu difuma dia ku mvita uvua ne bua kumupesha Yehowa bu mulambu wa kuosha. Bu bisongakaja, muntu wa kumpala uvua anu muana umuepele uvuaye mulele, kadi kakapingana tshianyima bua kubenga kukumbaja dîyi diende nansha. Bu muvua muanende wa bakaji eu muitabe ne muoyo mujima, wakamufila bua kuenzaye mudimu bua kashidi mu nzubu wa Nzambi—bualu ebu buvua kakuyi mpata bumusamisha muoyo ne bumutatshisha bikole mu mishindu yonso.—Balumbuluishi 11:30-40.
Nangananga batangidi ba bisumbu ke badi ne bujitu bua kulama bipungidi biabu. Bilondeshile 1 Timote 3:2 (Muanda Mulenga Lelu), mutangidi udi ne bua kuikala “muntu udibo kabayi mua kudiwula nansha mu kalu kamue.” Eu mmushindu udibu bakudimune muaku wa mu tshiena-Greke udi umvuija “udibu kabayi mua kukuata ne bualu, kayi kadiwu.” Kabiena “biumvuija patupu muntu udi ne lumu luimpe to, kadi muntu udi kabidi muluakanyine.” (A Linguistic Key to the Greek New Testament) Bu mudi mutangidi ne bua kuikala muntu udi kayi kudiwula, malu adiye ulaya adi ne bua kuikala anu a kueyemena.
Mishindu mikuabu ya kukumbaja malu atudi tulaya
Mmunyi mutudi ne bua kuangata malu atudi tulaya bantu badi kabayi bena Kristo netu? Yezu wakamba ne: “Munya wenu uteme ku mesu kua bantu, bamone midimu yenu mimpe, batumbishe kabidi Tatu wenu udi mu diulu.” (Matayo 5:16) Pa kufila tshijadiki tshia se: tudi tukumbaja malu atudi balaye, tudi mua kukoka bakuabu ku mukenji wetu wa bena Kristo. Nansha mudi diamba bulelela dikepe pa buloba bujima, bantu ba bungi batshidi bangata kuamba bulelela ne mushinga. Kukumbaja malu atudi balaye mmushindu umue wa kuleja dinanga kudi Nzambi ne kudi muntu netu bua kukoka banangi ba buakane.—Matayo 22:36-39; Lomo 15:2.
Mu tshidimu tshia mudimu tshia 1998, Bantemu ba Yehowa mbenze mêba mapite pa muliyare mujima mu dimanyisha bantu lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi. (Matayo 24:14) Amue malu atudi bayishe mmaye mu lupepele bituikala katuvua bakumbaje dîyi dietu mu malu a bungenda anyi mu makuabu malu. Bu mutudi baleji-mpala ba Nzambi wa bulelela, bantu mbatekemene bua tuetu kuenza malu adi aleja bulelela. Pa kuikala bantu ba kueyemena ne bena bulelela, tudi “tunemeshisha dilongesha dia [Nzambi, NW] Mupandishi wetu mu malu onso.”—Tito 2:10, MMM.
Mu mudimu wetu wa buambi, tudi ne mishindu ya kukumbaja mêyi etu patudi tupingana bua kutangila bantu badi basankidila mukenji wa Bukalenge. Tuetu bambe ne: netupingane, tudi ne bua kupingana mutuvua bambe. Kupingana mutuvua balaye mmushindu wa kubenga ‘kupala bantu tshintu tshimpe, badi bakumbane bua kuikala natshi.’ (Nsumuinu 3:27) Muanetu kampanda wa bakaji wakumvuija bualu ebu mushindu’eu: “Misangu ya bungi, ndi mupete bantu bavua basankidile bulelela bakangambila ne: Ntemu kampanda uvua mulaye bua kupingana, kadi pende e kuya biyidi. Bushuwa, ndi mumanye se: bena kumbelu bavua mua kuikala kabayi ku nzubu peshi kuvua mua kuikala malu makuabu avua mabapangishe bua kupingana. Kadi tshitu musue bua muntu angambe meme nanku to, ke bua tshinyi ntu ndikolesha bua kupinganyina muntu ku nzubu. Ndi ngela meji ne: meme muele muntu mâyi ku makasa, udi mua kuangata Yehowa ne bana betu bonso bibi.”
Mu imue nsombelu, tudi mua kubenga kumvua muoyo wa kualukila anu bualu tudi tuela meji ne: muntu au kêna menemene usankidila bulelela to. Muanetu wa bakaji muine eu udi umvuija ne: “Tshitu nkeba bua kumanya bunene bua dijinga dia kumanya bivule didi nadi muntu to. Malu antu mudimuene mmandongeshe ne: misangu ya bungi mmuenenu ya kumpala kayitu milelela to. Nenku ntu ndienzeja bua kuikala ne mmuenenu muimpe, mmona muntu yonso bu udi mua kulua muanetu.”
Mu mudimu wa bena Kristo ne mu malu makuabu a bungi, tudi ne bua kuleja ne: dîyi dietu didi mua kuikala dia kueyemena. Bushuwa, kuamba amue malu nkutekete, kadi kuenza nkukole. Muena meji wakamba ne: “Bantu ba bungi badi badiamba mudibo bempe, kadi udi mua kupeta muntu wa bushuwa nganyi?” (Nsumuinu 20:6, MMM) Tuetu bikale ne dipangadika, tudi mua kuikala bantu ba bushuwa ne badi bakumbaja mêyi abu.
Mabenesha mavule a kudi Nzambi
Kulaya tshianana bualu buudi kuyi mua kukumbaja nkupanga bululame ne tudi mua kukufuanyikija ne kupesha muntu sheke kadi kuyi ne makuta ku banke. Kadi netupete malu mimpe a bungi ne mabenesha bua dikumbaja malu atuvua balaye. Dibenesha dimue dituapeta bua dikala bantu ba kueyemena nkuondo ka muoyo kimpe. (Tangila Bienzedi 24:16.) Pamutu pa kumvua bibi, tudi tumvua disanka ne tudimona bikale mu ditalala. Kabidi, pa kukumbaja dîyi dietu, tudi tuambuluisha bua buobumue budi busuikila ku dieyemenangana buikale mu tshisumbu. ‘Dîyi [dietu] dia bushuwa’ didi kabidi dimanyisha mutudi bena mudimu ba Nzambi wa bulelela.—2 Kolinto 6:3, 4, 7.
Yehowa utu ulama dîyi diende, ne mmukine “ludimi ludi lushima.” (Nsumuinu 6:16, 17) Patudi tuidikija Tatu wetu wa mu diulu, tudi tubuela nende mu malanda mimpe. Bushuwa, mbimpe patudi tukumbaja malu atudi balaye.
[Mêyi adi kuinshi]
a Tangila tshiena-bualu tshia “Mettez-le par écrit!” mu Réveillez-vous! wa dia 8 Lumungulu 1983, mabeji 13-15.
[Bimfuanyi mu dibeji 10]
Yefeta wakakumbaja bualu buvuaye mulaye, nansha muvuabi bimusamishe muoyo
[Bimfuanyi mu dibeji 11]
Wewe mulaye bua kupingana, udilongolole bimpe bua kupingana