Mushindu wa kujingulula ne kujikija butekete buonso bua mu nyuma
BILONDESHILE MIANU YA BENA GREKE, ACHILLE UVUA TSHILOBO TSHIA basalayi bena Greke mu Mvita ya mu tshimenga tshia Troie. Muanu eu udi wamba ne: patshivua Achille muana mutekete, mamuende wakamutua mu mâyi a Musulu wa Styx. Mu dienza nenku, wakamuvuija muntu uvuabu kabayi mua kuenzela bualu bubi, pa kumbusha ku tshikankanyi kuvua mamuende mumukuatshile pakamutuaye mu mâyi. Ke kuakapatukila lusumuinu lua: tshikankanyi tshia Achille. Ku tshikankanyi etshi ke kuvua Pâris, muana wa Mukalenge Priam wa mu Troie, muase muketa ne kushipaye Achille.
Bena Kristo mbasalayi ba Kristo, badi baluangana mvita ya mu nyuma. (2 Timote 2:3) Mupostolo Paulo udi umvuija ne: ‘Diluangana dietu dia bibula kadiena dia kufuilangana ne munyinyi ne mashi, kadi ndia kufuilangana ne makalenge ne makokeshi ne bamfumu ba mîdima ba buloba ebu, ne bisumbu bia nyuma mibi bidi mu miaba ya mu diulu.’ Bushuwa, baluishi betu n’Satana Diabolo ne bademon.—Efeso 6:12.
Bushuwa, mvita eyi ivua mua kuikala minemene luseke lumue bu katuyi ne diambuluisha dia kudi Yehowa Nzambi, wakabikilabu ne: ‘muena mvita.’ (Ekesode 15:3) Bua tuetu kudikuba ku baluishi betu ba luonji, mbatupeshe bintu bionso bia mvita bia mu nyuma. Ke bua tshinyi mupostolo Paulo wakatubela ne: ‘Luatayi bintu bionso bia mvita bia Nzambi, bua nuenu numanye mua kuimana bakandamane kumpala kua mateyi a Diabolo.’—Efeso 6:11.
Kakuyi mpata, bia-mvita bidibu batupe kudi Yehowa Nzambi mbimpe bitambe, bidi ne bukokeshi bua kukandamena ditubunda dionso dia mu nyuma. Anji tangila bintu bidi Paulo mutele: mukaba wa bulelela, tshibuikidi tshia pa tshiadi tshia buakane, bisabata bia lumu luimpe, ngabu munene wa ditabuja, tshifulu tshia lupandu, ne muele wa nyuma. Mbia-mvita kayi bitambe buimpe bidi muntu mua kutekemena? Padi musalayi muena Kristo muvuale bia-mvita bia nunku, udi ne mishindu yonso ya kutshimuna, nansha mvita mikale ikuatshisha buôwa.—Efeso 6:13-17.
Nansha mudi bia-mvita bia mu nyuma bia kudi Yehowa bitambe buimpe ne bitukuba, katuena ne bua kulengulula malu nansha. Patudi tuvuluka Achille uvuabu bamba ne: kabavua mua kumutshimuna, tuetu petu tudiku ne kaba kampanda katekete ku mubidi wetu kadi bu tshikankanyi tshia Achille tshia mu nyuma anyi? Kuikala ne kaba katekete ku mubidi kudi mua kuikala ne njiwu ya lufu bu buobu mua kutujikila mu tshimpitshimpi.
Kenketa bia-mvita biebe bia mu nyuma
Muntu kampanda wakapeta mundadi wa ngolo misangu ibidi mu manaya a dinyemena pa neje, uvua umueneka muikale ne bukole bua mubidi. Kadi wakakuluka mu tshintuluntulu ne kufuaye pavuaye udibidija. Mutantshi mukese kunyima kua muanda eu, bakamanyisha bualu buvua buelesha meji mu tshikandakanda kansanga ne: “Tshidimu tshionso, tshia bibidi tshimue tshia bena Amerike 600 000 badi bakuatshika disama dia mioyi, kabatu ne bimanyinu bia disama edi kumpala to.” (The New York Times) Bushuwa, katuena mua kujadika bukole buetu bua mubidi bilondeshile mushindu utudi tudiumvua mpindieu nansha.
Mbia muomumue bua bukole buetu bua mu nyuma. Mubelu wa mu Bible udi ne: ‘Muntu udi wela meji ne: ndi muimane, adimuke bua kaponyi biende.’ (1 Kolinto 10:12) Nansha mudi bia-mvita bia mu nyuma bitudi nabi bikale bitambe buimpe, butekete budi mua kumueneka. Bidi bienzeka nunku bualu tudi balela mu mpekatu, ne ngikadilu wetu wa bantu bena mpekatu ne bapange bupuangane eu udi mua kutshimuna kakuyi lutatu dipangadika dietu dia kuenza disua dia Nzambi. (Musambu 51:5) Nansha mutudi ne meji mimpe, mutshima wetu udi mua kutudinga pa kufuikakaja ngenyi anyi tubingila tudi tumueneka bu tulelela, tudi mua kutufikisha ku dilengulula butekete buetu kakuyi lutatu ne tubanga kudidinga pa kuela meji ne: tudi bimpe mu nyuma.—Yelemiya 17:9; Lomo 7:21-23.
Kabidi, tudi mu buloba mudi bantu babuejakaja ne bakonyangaja misangu mivule ngumvuilu wa tshidi tshimpe ne tshibi. Muntu udi ujadika tshidi bualu buimpe anyi bubi bilondeshile tshidi meji ende. Badi bakankamija ngelelu wa meji eu mu mamanyisha adibu benza bua kusaka bantu ku disumba bintu, dijikija lutetuku didi ditangalake ne ku tudiomba. Bushuwa, bituikala katuyi badimuke, badi mua kutufikisha ku diela meji mushindu au, ne bia-mvita bietu bia mu nyuma bidi mua kutuadija kuteketa.
Pamutu pa kupona mu nsombelu wa njiwu bu nunku, tudi ne bua kuteleja mubelu eu wa mu Bible: ‘Nuditete munda muenu ne nudi ne ditabuja; nudijadike bienu.’ (2 Kolinto 13:5) Patudi tuenza nunku, netumone mua kujingulula mateketa onso adi mua kuikala mamueneke ne kuangata mapangadika adi akengedibua bua kuajikija kumpala kua baluishi betu kuajingululabu ne kutubundabu mvita. Kadi, mmunyi mutudi tuenza diditeta edi? Patudi tudikonkonona, mbimue bimanyinu kayi bitudi ne bua kutangila?
Dijingulula bimanyinu
Tshimanyinu tshimue tshidi tshitangalake tshidi mua kuleja butekete bua mu nyuma ndilengulula tshibidilu tshietu tshia didilongela. Bamue batu bela meji ne: badi ne bua kulonga bikole, kadi bamona se: kabena ne dîba dikumbane bua kudienza. Bu mudiku malu a bungi a kuenza lelu’eu, mbipepele bua kupona mu nsombelu mubi bu eu. Kadi, tshidi tshitambe bubi ntshia se: misangu mivule bantu batu badibingisha ne: ki mbatambe kuenza bualu bubi to, bu mudibu babala mikanda idi yumvuija Bible dîba dionso didibu ne mushindu ne mudibu babuela mu bimue bisangilu bia bena Kristo.
Ngelelu wa meji eu mmushindu wa kudidinga. Bidi bu muntu udi wela meji ne: bu mudiye ne mudimu wa bungi wa kuenza, kêna ne dîba dia kusomba panshi bua kudia biakudia nansha, nenku ukadi wambula apa wambula papa, tshikola wenda ujikija bidiye wenza. Nansha mudiye kayi mua kufua nzala, ku tototo nansha ku ndandanda udi mua kupeta masama. Bia muomumue, tuetu katuyi bashindame mu didia biakudia bia mu nyuma, katuakunenga mutantshi bia-mvita bietu bia mu nyuma kabiyi bitekete imue miaba. Bu mutudi bayobesha dîba dionso kudi ditumanyisha malu ne mmuenenu ya bena panu, tudi mua kupona kakuyi lutatu mu mvita mikole idi Satana mutuele.
Tshimanyinu tshikuabu tshia butekete bua mu nyuma ndipanga lungenyi lua mitalu mu mvita yetu ya mu nyuma. Mu tshikondo tshia ditalala, musalayi katu usumpakana ne udiumvua mu njiwu bua mvita nansha. Nenku, kakusumpakana bua kudilongolola to. Buobu bamuambile mu tshimpitshimpi bua kuluangana, bushuwa, kakuikala mudilongolole nansha. Ke mudibi mu nyuma. Bitualekela lungenyi luetu lua mitalu lukepela, tudi mua kushala katuyi badilongolole bua kukandamena ditubunda.
Kadi, netujadike munyi ne: tudi bamate mu butekete ebu? Tudi mua kudiela imue nkonko idi mua kusokolola nsombelu wetu mulelela: Ntu ntamba kujinga bua kupatuka mu mudimu wa buambi bu muntu njinga bua kuendakana anyi? Ntu musue kudilamina dîba bua kulongolola bisangilu bu muntu ngenza bua kuya kusumba bintu, peshi kumona TV anyi? Ndi mushintulule mmuenenu wanyi bua malu angakalekela pangakalua muena Kristo anyi? Nsombelu utu bantu babikila mulenga, utu unsamina muoyo anyi? Eyi nnkonko idi yelesha meji, kadi mikale yambuluisha bua kujingulula butekete buonso budi nabu bia-mvita bietu bia mu nyuma.
Bu mudi bia-mvita bidi bitukuba bikala bia mu nyuma, bidi bikengela bua spiritu wa Nzambi enze mudimu kakuyi lutatu mu nsombelu wetu. Ebi bidi bimuenekela ku mushindu udi mamuma a nyuma wa Nzambi amueneka mu midimu yetu yonso. Utu umvua tshiji pa lukasa anyi mene ubungama padi bakuabu benza anyi bamba bualu kampanda budi kabuyi bukusankisha anyi? Bitu bikukolele bua kuitaba mibelu anyi, peshi utu umona se: bakuabu batu anu bakujana bua malu makese? Utu umvua lubabu lukole bua mabenesha adi bakuabu bapete, peshi bua malu adibu benze anyi? Bitu bikukolele bua kusomba pamue ne bakuabu, nangananga bena mulongo nebe anyi? Didikonkonona ne muoyo umue nedituambuluishe bua kumona bikala nsombelu wetu mûle ne mamuma a nyuma wa Nzambi anyi bikala malu mabi a mubidi enda amuenekela muinshimuinshi.—Galatia 5:22-26; Efeso 4:22-27.
Mapangadika makanyine bua kujikija butekete bua mu nyuma
Kujingulula bimanyinu bia butekete bua mu nyuma mbualu pa bule; kadi kubikandamena ne kuangata mapangadika bua kulongolola malu mbualu bukuabu. Bia dibungama, bantu ba bungi batu bakeba bua kudibingisha, kulengulula bualu anyi kubuvila. Bidi ne njiwu anu bu muntu udi uya ku mvita muvuale bia-mvita bipange bintu bikuabu. Nsombelu wa nunku udi mua kutukuluisha mu mvita ya Satana. Pamutu pa nanku, tudi ne bua kuangata mapangadika makanyine bua kulongolola bilema bionso bitudi mua kumona. Ntshinyi tshitudi mua kuenza?—Lomo 8:13; Yakobo 1:22-25.
Bu mutudi mu mvita ya mu nyuma—pamue ne diluangana bua kukuata meji ne mutshima wa muena Kristo—tudi ne bua kuenza muetu muonso bua kukuba makokeshi etu a lungenyi. Vuluka ne: ku bintu bidi bienza bia-mvita bietu bia mu nyuma kudi ‘buakane bu tshibuikilu tshia pa tshiadi,’ budi bukuba mutshima wetu, ne ‘tshifulu tshia lupandu,’ tshidi tshikuba meji etu. Kumanya mua kuenza mudimu bimpe ne bintu ebi kudi mua kumvuija ditshimuna pamutu pa ditshimunyibua.—Efeso 6:14-17; Nsumuinu 4:23; Lomo 12:2.
Kuvuala bimpe ‘buakane bu tshibuikilu tshia pa tshiadi’ kudi kulomba bua tudikonkonone dîba dionso pa bidi bitangila dinanga dietu dia buakane ne dikina dia malu mabi. (Musambu 45:7; 97:10; Amosa 5:15) Meji adi atuludika mmanyanguke mushindu wa muomumue ne a bena panu anyi? Tudiku mpindieu tumona malu avua kale atusama ku muoyo anyi atubungamija—nansha mu nsombelu mulelela anyi maleja ku TV ne mu filme, mu mikanda ne mu bikandakanda—bu malu a dijikija nawu lutetuku anyi? Dinanga dia buakane nedituambuluishe bua kumona se: malu adi bantu banyisha panu bu a budikadidi ne a meji adi mua kuikala bushuwa a tshiendenda ne mikale ne njiwu munda muawu.—Lomo 13:13, 14; Tito 2:12.
Kuvuala ‘tshifulu tshia lupandu’ kudi kumvuija kushala balame bikole mu meji mabenesha malenga adi kumpala, katuyi tulekela bilobeshi bia panu bitupambuisha. (Ebelu 12:2, 3; 1 Yone 2:16) Kuikala ne mmuenenu eu nekutuambuluishe bua kuteka bipatshila bia mu nyuma kumpala kua bintu bia ku mubidi anyi disanka dietu nkayetu. (Matayo 6:33) Nenku, bua kujadika ne: tudi bateke tshia-mvita etshi pa muaba muimpe, tudi ne bua kudiebeja ne muoyo mujima ne: Ntshinyi tshintu ngipatshila mu nsombelu wanyi? Ntu ne bipatshila bisunguluke bia mu nyuma anyi? Ntshinyi tshintu ngenza bua kubikumbaja? Nansha bituikala mu tshisumbu tshia bashadile bena Kristo bela manyi anyi mu “musumba munene” udi ne bantu ba bungi, tudi ne bua kuidikija Paulo wakamba ne: “Tshiena ngelangana meji ne nkadi mumane kupeta difutu; kadi ndi ngenza bualu bumue: ndi mpua bidi kunyima kuanyi muoyo ne ndi ndikolesha bua kupeta bidi kumpala kuanyi. . . . Ndi nyemena ku kipatshila bua kupeta difutu.”—Buakabuluibua 7:9, NW; Filipoi 3:13, 14, MML.
Paulo udi ujikija diumvuija didiye ufila pa bia-mvita bietu bia mu nyuma ne mubelu eu: ‘Nutendelele Nzambi misangu yonso ne kulomba kuonso ne disengelela dionso mu [“spiritu,” NW]; nuikale batabale mu dinanukila dionso ne disengelela bua bansantu bonso.’ (Efeso 6:18) Ebi bidi bileja mapangadika abidi makanyine atudi mua kuangata bua kutshimuna anyi kudianjila kuepuka butekete buonso bua mu nyuma: Kuikala ne malanda mimpe ne Nzambi, ne kusuikakana bikole ne bena Kristo netu.
Patudi ne tshibidilu tshia kunyemena kudi Yehowa ne “kulomba kuonso” (kutonda mpekatu yetu, kulomba dibuikidila dia mibi, kulomba buludiki, kuela tuasakidila bua mabenesha, kusamuna kudi kufumina mu mutshima) ne “misangu yonso” (tuenza nunku patoke, pa nkaya, ku budisuile), tudi tudia bulunda ne Yehowa. Abu ke bukubi butambe bunene butudi mua kuikala nabu.—Lomo 8:31; Yakobo 4:7, 8.
Ku lukuabu luseke, badi batubela bua kusambila ‘bua bansantu bonso,’ mmumue ne: bua bena Kristo netu. Mu masambila etu tudi mua kuvuluka bana betu ba mu nyuma badibu bakengesha mu matunga a kule anyi badi mu nsombelu mikuabu mikole. Kadi netuambe tshinyi bua bena Kristo batudi tuenza nabu mudimu ne tusomba nabu dituku dionso? Mbimpe kubasambidila pabu, anu bu muvua Yezu musambile bua bayidi bende. (Yone 17:9; Yakobo 5:16) Masambila a nunku adi atuenza tshintu tshimue ne atukolesha bua kukandamena mvita ya “muena bubi.”—2 Bena Tesalonyika 3:1-3, MMM.
Pashishe, lama bikole mu meji mubelu eu wa dinanga wa mupostolo Petelo: “Nshikidilu wa malu onso ukadi pabuipi. Nanku ikalayi ne nsombelu wa bantu badi ne meji. Ikalayi kabidi batabale bua numone mua kudifila mu kutendelela. Kumpala kua malu onso, nunangangane bikole, bualu bua dinanga didi dijimija mibi mivule.” (1 Petelo 4:7, 8, MML) Mbitambe kupepela bua kulekela dipanga bupuangane dia bantu—dia bantu bakuabu ne dietu tuetu bine—didifinya mu mutshima ne mu meji etu ne dilua tshipumbishi ne dibue dia tshilenduishi. Satana mmumanye bimpe butekete ebu bua bantu. Kuabulula bua kukokesha ng’umue wa ku ngenzelu yende ya budimu. Pa nanku, tudi ne bua kuenza lukasa bua kubuikila mpekatu eyi ne dinanga dikole bua umue ne mukuabu ne ‘katushidi Diabolo muaba’ nansha.—Efeso 4:25-27.
Ushale mukole mu nyuma mpindieu
Pautu umona ne: kuena muele nsuki yebe tshisaku anyi ne: tshilavuanda tshiebe ntshikonyangale, utu wenza tshinyi? Pamu’apa utu wakaja bintu ebi pa lukasa. Bantu bakese ke badi mua kubilekela bishala anu mudibi amu, bela meji ne: nansha biobi kabiyi bimueneka bimpe, kabiena bienza bualu to. Tulongololayi malu pa lukasa pa bidi bitangila mateketa etu a mu nyuma. Bintu ebi bidi binyanga mmuenekelu wa mubidi bidi mua kufikisha bantu ku ditutangila ne mpala mubi, kadi mapanga a mu nyuma atudi katuyi tulongolola adi mua kufikisha ku dibenga kuanyishibua kudi Yehowa.—1 Samuele 16:7.
Ne dinanga dionso, Yehowa mmutupeshe bionso bitudi tukengela bua kutuambuluisha bua tumbushe butekete buonso bua mu nyuma ne tushale bakole mu nyuma. Ku diambuluisha dia bisangilu bia bena Kristo, mikanda idi yumvuija Bible ne bena Kristo netu bapie ne badi batutabalela, udi utupesha misangu ne misangu mavuluija ne ngenyi mikuatshishi bua tumanye tshitudi ne bua kuenza. Nenku, kuitaba ne kutumikila malu aa nkututangile. Ebi bidi bilomba madikolela ne didikanda. Kadi vuluka tshiakamba mupostolo Paulo ne muoyo mujima ne: ‘Meme ndi ndumbila nunku, tshiyi nsesuka mu njila; ndi nduangana ne mbata tshiyi bu muntu udi widikija. Kadi ndi ndikuma too ne pangavuija mubidi wanyi mabuba, ndi ngubueja mu bupika; bua bumue, pangamana kuambila bakuabu bualu bua Nzambi, meme tshikadi mubengibue.’—1 Kolinto 9:26, 27.
Ikala mudimuke ne kulekedi tshikankanyi tshia Achille tshia mu nyuma tshienda tshimueneka. Kadi, ne bupuekele ne dikima dionso, tuenzayi tshidi tshikengedibua mpindieu bua kujingulula ne kutshimuna butekete buonso bua mu nyuma butudi nabu.
[Lungenyi lunene lua mu dibeji 19]
‘NUDITETE MUNDA MUENU NE NUDI NE DITABUJA, NUDIJADIKE BIENU.’—2 Kolinto 13:5.
[Lungenyi lunene lua mu dibeji 21]
“IKALAYI KABIDI BATABALE BUA NUMONE MUA KUDIFILA MU KUTENDELELA. KUMPALA KUA MALU ONSO, NUNANGANGANE BIKOLE, BUALU DINANGA DIDI DIJIMIJA MIBI MIVULE.”—1 Petelo 4:7, 8, MML.
[Kazubu/Tshimfuanyi mu dibeji 20]
DIEBEJA NE . . .
◆ Ntu musue kudilamina dîba bua kulongolola bisangilu bu muntu ngenza bua kuya kusumba bintu, peshi kumona TV anyi?
◆ Nsombelu utu bantu babikila mulenga, utu unsamina muoyo anyi?
◆ Ntu ngumvua tshiji pa lukasa padi bakuabu benza anyi bamba bualu budi kabuyi bunsankisha anyi?
◆ Bitu binkolele bua kuitaba mibelu anyi, peshi ntu mmuona ne: bakuabu batu anu banjana bua malu makese?
◆ Ntu mmona bikole bua kusomba pamue ne bakuabu anyi?
◆ Meji adi atuludika mmanyanguke mushindu wa muomumue ne a bena panu anyi?
◆ Ntu ne bipatshila bisunguluke bia mu nyuma anyi?
◆ Ntshinyi tshintu ngenza bua kukumbaja bipatshila bianyi bia mu nyuma?
[Mêyi a dianyisha bua bimfuanyi mu dibeji 18]
Achille: Biangata mu Great Men and Famous Women; Basalayi bena Lomo ne dibeji dia 21: Historic Costume in Pictures/Dover Publications, Inc., New York