Nshapita wa 23
Diakabi dibidi—Biluilu bia bena tubalu
1. Ntshinyi tshidi tshienzeka nansha mudi bamfumu ba bitendelelu benza madikolela bua kushipa mpasu yonso, ne dimanyisha dia malu a diakabi abidi a pa mutu didi diumvuija tshinyi?
KATSHIA ku 1919, bamfumu ba bitendelelu mbatatshisha bikole kudi mpasu ya mu tshimfuanyi idi ijingila bukua-buena-nkristo. Badi bateta mua kuyishipa yonso, kadi idi ivula anu kuvula, mmivulangane kupita mene bikondo bikuabu. (Buakabuluibua 9:7) Ne ki nkujike to! Yone udi ufunda ne: “Diakabi dimuepele diapitshi. Monayi! Kudi kulua kabidi makuabu abidi kunyima kua malu aa.” (Buakabuluibua 9:12) Bipupu bikuabu nebitatshishe kabidi bukua-buena-nkristo.
2. (a) Ntshinyi tshienzeka padi muanjelu muisambombo wela mpungi wende? (b) “Dîyi dimuepele didi difuma ku nsengu ya tshilambuilu tshia ngolo” didi dileja tshinyi? (c) Bua tshinyi mbatele banjelu banayi?
2 Nnganyi udi mpokolo wa diakabi dibidi? Yone udi wandamuna ne: “Ne muanjelu muisambombo wakela mpungi wende. Ne meme kumvua dîyi dimuepele difuma ku nsengu ya tshilambuilu tshia ngolo tshidi kumpala kua Nzambi, diambila muanjelu muisambombo, eu uvua ne mpungi ne: ‘Sulula banjelu banayi badi basuika pabuipi ne musulu munene wa Efrate.’” (Buakabuluibua 9:13, 14) Bakasulula banjelu bua kuandamuna ku dîyi divua difuma ku nsengu ya tshilambuilu tshienza ne ngolo. Apa, badi bakula bua tshilambuilu tshienza ne ngolo tshia musenga wa kamonya. Pabi, misangu ibidi mijima, musenga wa kamonya udi mu bibakudi bia ngolo muangata pa tshilambuilu etshi ukadi mulejibue bu masambila a bansantu. (Buakabuluibua 5:8; 8:3, 4) Nanku, dîyi edi dimuepele didi dileja masambila adi bansantu benza tshiapamue pa buloba. Badi balomba bua kupikudibua bua kutungunukabo ne kusadila ne dikanda bu “batuadi ba mukenji” ba Yehowa, bilondeshile ngumvuilu wa kumpala wa muaku wa tshiena-Greke mukudimuna apa ne: “banjelu.” Bua tshinyi kudi banjelu banayi? Mbimueneke se: bungi ebu bua mu tshimfuanyi budi mua kuikala buleja ne: nebikale badilongolole bimpe bua kubumvuabo pa buloba bujima.—Buakabuluibua 7:1; 20:8.
3. Mmu ngumvuilu kayi muvua banjelu banayi “basuika pabuipi ne musulu munene wa Efrate”?
3 Mmu ngumvuilu kayi muvua banjelu aba “basuika pabuipi ne musulu munene wa Efrate”? Ku kale, Efrate uvua wenza mikalu ya ditunga divua Yehowa mulaye Abrahama ku nord-est. (Genese 15:18; Dutelenome 11:24) Mbimueneke se: banjelu bavua balama ku mikalu ya ditunga, anyi budimi bua dienzela mudimu bua pa buloba, buvua Nzambi mubapeshe. Bavua bapumbishibue bua kudifila menemene mu mudimu uvua Yehowa mulongolole bua buobo kukumbaja. Efrate uvua kabidi musuikakaja bikole ku tshimenga tshia Babilone. Pabi, kunyima kua dibutudibua dia Yeruzaleme mu 607 K.B.B., bena Izalele ba ku mubidi bakashala ku bupika bidimu 70 ku Babilone, “basuika pabuipi ne musulu munene wa Efrate.” (Musambu wa 137:1) Mu 1919, bena Izalele wa mu nyuma bavua basuikibue pabo. Ne dibungama, bavua balomba bulombodi bua Yehowa.
4. Mbukenji kayi budi nabo banjelu banayi, ne mmushindu kayi wakabukumbajabu?
4 Diakalenga, monayi tshidi Yone mua kuamba mpindieu: “Ne bakasulula banjelu banayi, aba bavua balongolola bua dîba ne dituku ne ngondo ne tshidimu, bua kushipa tshia-bisatu tshia bantu.” (Buakabuluibua 9:15) Yehowa utu ukumbaja malu misangu yonso anu pa dîba menemene didiye mufunde. Mmudifundile kalandrié kadiye unemeka. Nanku, batuadi ba mukenji aba mbasulula pa dîba dijadika divuaye mufunde bua bakumbaje mudimu wabo. Anjibi kutshinka disanka diakumvuabo pakabasululabo mu 1919, badiakaje bua kudifila mu mudimu! Badi ne bukenji, ki ng’anu bua kukengesha, kadi bua “kushipa tshia-bisatu tshia bantu” kabidi. Bukenji ebu mbusuikakaja ku bipupu bimanyisha kudi miadi inayi ya kumpala ya mpungi, bipupu bivua biditute pa tshia-bisatu tshia buloba, tshia mbuu, tshia bifukibua bidi mu mbuu, tshia mpokolo ya mâyi ne tshia misulu minene, pamue ne tshia bikenkeshi bia mu diulu. (Buakabuluibua 8:7-12) Banjelu banayi badi benza kupitshisha apu. Badi ‘bashipa,’ mu ngumvuilu wa se: badi batandula menemene ngikadilu wa difua mu nyuma mudi bukua-buena-nkristo busanganyibua. Badi benza nunku ku diambuluisha dia mamanyisha mafuane miadi ya mpungi, mamanyisha menza kubangila ku 1922 ne adi matungunuke ne kumvuika too ne mu matuku etu aa.
5. Pa bidi bitangila bukua-buena-nkristo, mmunyi muvua muadi wa mpungi muisambombo mumvuike mu 1927?
5 Katupu muoyo se: muanjelu muisambombo udi ufuma ku diela mpungi mu diulu. Bu diandamuna, mpuilu muisambombo wa bukua-matunga madisange wa ku tshidimu ne ku tshidimu wa Balongi ba Bible wakenzeka ku Toronto, mu Ontario, ku Canada. Programme uvua musulakajamu mu dia lumingu dia 24 Kashipu 1927 uvua mumuangalaja kudi tudiomba 53, nkuatakajilu mupite bunene wa dimuangalaja ngumu ku tudiomba uvua kayi muanji kuenzeka mu tshikondo atshi. Mukenji eu mumanyisha mukana uvua pamu’apa mumvuike kudi miliyo ya bateleji. Diambedi, dipangadika dikole diakasokolodibua se: bukua-buena-nkristo mbufue mu nyuma, ne kumanyisha dibikila edi: “Mu tshikondo etshi tshia ngelakanyi, Mukalenge Yehowa udi ubikila bisamba bua kushiya, kulekela bua kashidi bulongolodi budi budiamba mudibo ‘bukua-buena-nkristo,’ peshi ‘buena-nkristo bulongolola’ bua kukoma nyima kudibo kashidi . . . ; kadi kukokela ne muoyo mujima Yehowa, Mukalenge wende ne bukalenge buende.” Pashishe, J. F. Rutherford wakenza muyuki wa patoke uvua ne tshiena-bualu tshia: “Dipikudibua dia bisamba.” Wakakula ne mukitshi wende wa pa tshibidilu, bikumbanangane ne “kapia,” “muîshi” ne “soufre” bidi Yone umona pashishe mu tshikena-kumona.
6. Mmunyi mudi Yone umvuija tshimuenekelu tshia biluilu bia bena tubalu bidiye umona pashishe?
6 “Ne bungi bua biluilu bia bena tubalu buvua bua mbombo ibidi ya mbombo: meme kumvua bungi buabu. Ne eu ke mushindu umvua mumone tubalu mu tshikena-kumona, ne aba bavua basombe pa mutu patu: bavua ne bibuikilu bia pa tshiadi bikunze bu kapia, ne bleu bu hyacinthe, ne manyimanyi bu soufre; ne mitu ya tubalu ivua bu mitu ya ntambue, ne mukana muatu muvua mupatuka kapia ne muîshi ne soufre. Tshia-bisatu tshia bantu tshiakashipibua ku bipupu ebi bisatu, ku kapia ne ku muîshi ne ku soufre bivua bipatuka mukana muatu.”—Buakabuluibua 9:16-18.
7, 8. (a) Nnganyi udi ulombola tshiluilu etshi tshia bena tubalu tshidi tshiditua mu mvita ne mutoyi wa dikubakuba? (b) Tela bimanyinu bia tshiluilu etshi tshia bena tubalu bidi bifuanangane ne mpasu ivua mipatuke kumpala kuatshi.
7 Mbimueneke se: bena tubalu aba badi benda batangile kumpala ne mutoyi wa dikubakuba ku bulombodi bua banjelu banayi. Mmusumba kayipu mukuate buowa! Anjibi kutshinka tshiuvua mua kuenza bu wewe muena bualu udi tshiluilu etshi tshilua kubunda mvita! Kutshitangila patupu kuvua mua kukuenza buowa bukole. Kadi, udiku mutabalele bua se: tshiluilu etshi tshia bena tubalu tshidi ne bimue bimanyinu bifuanangane ne bia mpasu itukadi bamane kuakula bualu buayi anyi? Mpasu ivua mifuanangane ne tubalu, mu tshiluilu etshi, mudi tubalu. Ku lumue luseke ne ku lukuabu, bidi’anu mvita ya teokrasi. (Nsumuinu 21:31) Mpasu ivua ne mênu bu a ntambue; tubalu tua tshiluilu etshi tudi ne mitu bu ya ntambue. Kabidi, bubidi buabi, biluilu ebi mbisuikakaja ku ntambue wa dikima wa tshisa tshia Yuda, Yezu Kristo, udi Mulombodi wabi, Mubituminyi wa dîyi ne Tshilejilu tshiabi.—Buakabuluibua 5:5; Nsumuinu 28:1.
8 Mpasu ne biluilu bia bena tubalu mbidifile buonso buabi mu mudimu wa dilumbuluisha wa Yehowa. Mpasu mmipatukile mu muîshi uvua uleja dikenga ne kapia kabutudi bua bukua-buena-nkristo; mukana mua tubalu mudi muluka kapia, muîshi ne soufre. Mpasu ivua ne bibuikilu bia pa tshiadi bia tshiamu tshia fer, bidi bileja mudi mitshima yabo mikubibue kudi bulamatshi buabu bukole ku buakane; tshiluilu tshia bena tubalu ntshivuale tshiotshi bibuikilu bia pa tshiadi bikunze, bia bleu ne bia manyimanyi bidi bileja kapia, muîshi ne soufre, tshimfuanyi tshia mikenji ya difundila tshibawu tshia lufu idi ipatuka mukana mua tubalu. (Fuanyikija ne Genese 19:24, 28; Luka 17:29, 30.) Mpasu ivua ne mikila bu ya tuminyiminyi bua kukengesha, tubalu tudi ne mikila mifuane nyoka bua kushipa. Mbimueneke se: mudimu mutuadija kudi mpasu udi ne bua kutungunuka ne kukumbajibua ne bukole bupitshidile kabidi too ne ku nkomenu wawu kudi tshiluilu tshia bena tubalu.
9. Tshiluilu tshia bena tubalu ntshimfuanyi tshia tshinyi?
9 Tshiluilu etshi tshia bena tubalu ntshimfuanyi tshia tshinyi? Kasumbu ka Yone kela manyi a spiritu kavua katuadije kumanyisha, bu ku muadi wa mpungi, dilumbuluisha dia Nzambi, didisombuela diende kudi bukua-buena-nkristo ne bukokeshi bua ‘kusuma ne bua kuenzelangana bibi.’ Nunku, tudi mua kutekemena bua tshine tshisumbu tshia bantu abu badi mpindieu ne muoyo kutumikabo nabu bua ‘kushipa,’ mbuena-kuamba ne: pa kumanyisha se: bukua-buena-nkristo ne bamfumu babu mbafue menemene mu nyuma, mbabengibue kudi Yehowa ne mbindile bua kuedibue mu katupa kîpi emu mu “tshikutu tshia kapia,” kabutu ka kashidi. Kabiyi mpata, Babilone Munene, mu ka-bujima kende, udi ne bua kubutuka. (Buakabuluibua 9:5, 10; 18:2, 8; Matayi 13:41-43) Kadi diambedi, kasumbu ka Yone kadi katumika ne “muele wa mvita wa spiritu, mbuena-kuamba ne: dîyi dia Nzambi,” bua kutandula nsombelu wa lufu wa bukua-buena-nkristo. Banjelu banayi ne bena tubalu badi babande pa tubalu badi balombola kushipa eku kua mu tshimfuanyi kua “tshia-bisatu tshia bantu.” (Efeso 6:17; Buakabuluibua 9:15, 18) Abi bidi bileja se: padi musumba munenanenayi wa bamanyishi ba Bukalenge uditua mu mvita, mmulongolola bimpe ne udi upeta bulombodi bua bukokeshi bua Nzambi ku butangidi bua Mukalenge Yezu Kristo.
Mbombo ibidi ya mbombo
10. Mmu ngumvuilu kayi mudi bungi bua biluilu bia bena tubalu buikale mbombo ibidi ya mbombo?
10 Mmu ngumvuilu kayi mudi bungi bua biluilu ebi bia bena tubalu butue ku mbombo ibidi ya mbombo? Bu mudi lubombo lumue luikale 10 000, mbombo ibidi ya mbombo idi yenza miliyo 200.a Kudi mpindieu miliyo ya bamanyishi ba Bukalenge, ebi bidi bisankisha, kadi bungi buabu ki mbuaji kukumbana bua kutua ku nkama ya miliyo nansha! Tuvuluke misangu yonso mêyi a Mozese mafunda mu Nomba 10:36: “Upingane, ô Yehowa, kudi mbombo ya binunu bia Izalele!” (Fuanyikija ne Genese 24:60.) Ebi bidi mua kumvuija pa muaku ne: ‘Upingane kudi makumi a miliyo ya Izalele.’ Pabi, tshisamba tshia Izalele tshivu’anu ne bantu batue ku miliyo ibidi anyi isatu mu matuku a Mozese. Nunku, Mozese uvua usua kuamba ntshinyi? Kabiyi mpata, uvua wela meji se: bena Izalele nebavue bungi kabuyi kubadika bu “mitoto ya mu mawulu ne bu ntete ya lusenga ludi ku muelelu wa mbuu.” (Genese 22:17; 1 Kulondolola 27:23) Nenku, uvua utumika ne muaku mukudimuna ne: “mbombo” bua kuleja bungi bupitshidile, kadi kabuyi bujadika. Ke bualu kayi, Traduction Œcuménique de la Bible (TOB) udi ukudimuna mvese eu nunku: “Upingane, MUKALENGE! . . . Binunu bikena-kubadika ke [bungi bua] Izalele.” Nkudimuinu eu udi umvuangana ne diumvuija dibidi dia muaku mukudimuna “mbombo” bilondeshile nkonga-miaku wa tshiena-Greke ne wa tshiena-Ebelu: “Musumba ukena-kubadika,” “musumbasumba.”—Dictionnaire grec-français dia Bailly; Lexique hébreu et anglais de l’ancien testament wa Gesenius, nkudimuinu wa Edward Robinson.
11. Ntshinyi tshidi tshikengedibua bua bena mu kasumbu ka Yone kuluabo mbombo mivule, nansha mu ngumvuilu wa mu tshimfuanyi?
11 Nansha tuamba, bena mu kasumbu ka Yone batshidi pa buloba badi bashadile ku 10 000, bungi bushadile ku lubombo lumue mu ngumvuilu wa muaku. Pa nanku, mmunyi mudibo mua kufuanyikijibua ne binunu kabiyi kubala bia tubalu tua tshiluilu? Kabakukengela diambuluisha dia bantu bakuabu bua kuvuabo mbombo, nansha mu ngumvuilu wa mu tshimfuanyi anyi? Bushuwa menemene, bavua bapete diambuluisha edi dia bantu anu bua buimpe bukena-butuakanyine bua Yehowa! Bavua bafumina kuepi?
12, 13. Kubangila ku 1918 too ne ku 1935, mmianda kayi ivua mileje kuvua diambuluisha dikoleshi ne bua kufumina?
12 Kubangila ku 1918 too ne ku 1922, kasumbu ka Yone nkatuadije kumanyisha bukua-bantu bubungame ditekemena edi dia disanka: “Miliyo ya badi ne muoyo mpindieu kabakufua nansha.” Mu 1923, bakasokolola kabidi se: mikoko idibo batele mu Matayi 25:31-34 neyipiane muoyo pa buloba mu bukokeshi bua Bukalenge bua Nzambi. Dine ditekemena edi diakamanyishibua mu broshire wa Freedom for the Peoples (Budikadidi bua bisamba) wakapatuka mu mpuilu wa bukua-matunga mu 1927. Ku ntuadijilu kua bidimu biakatuadija mu 1930, bena bululame ba kasumbu ka Yonadabe, pamue ne ‘bantu badi badilakana ne batua mikemu’ bua nsombelu mubi wa mu nyuma wa bukua-buena-nkristo, bakamanyika bu “mikoko” idi ne ditekemena dia kuikala ne muoyo pa buloba. (Yehezekele 9:4; 2 Bakalenge 10:15, 16) Pa kulombola bantu aba ku “bimenga bia tshisokomenu” bia mu tshikondo tshietu etshi, Tshibumba tshia Nsentedi (Angl.) tshia mu dia 15 Kasuabanga 1934 tshivua tshiamba ne: “Bena mu kasumbu ka Yonadabe mbumvue muadi wa mpungi wa Nzambi ne mbateye ntema ku didimuija; ke bua tshinyi mbanyemene mu bulongolodi bua Nzambi bua kusokomenamu ne mbadisangishe ku tshisamba tshiende; ne badi ne bua kushalamu.”—Nomba 35:6.
13 Mu 1935, bena kasumbu ka Yonadabe bavua bapete dibikila dia pa buadi bua kubuela mu mpuilu wa Bantemu ba Yehowa ku Washington, D.C., ku Etats-Unis. Mu ditanu dia 31 Lumungulu, J. F. Rutherford wakenza muyuki wende muende lumu wa “musumba munene.” Mu muyuki eu, wakaleja patoke se: kasumbu ka mu Buakabuluibua 7:9 (Synodale) nka muomumue ne ka mikoko idibo batele mu Matayi 25:33: nkenza ne bantu badi baditshipe kudi Nzambi ne bikale ne ditekemena dia kuikala ne muoyo pa buloba. Bu mamuma a diambedi a bintu bitshilualua, Bantemu bapiabapia 840 bakatambushibua mu muine mpuilu eu, bavule ba kudibo bikale bena mu musumba munene.b
14. Musumba munene wakadifila pawu mu mvita ya mu tshimfuanyi mibunda kudi bena tubalu anyi, ne ndipangadika kayi diakangatshibua mu 1963?
14 Musumba eu munene wakadituaku pawu mu mvita mibunda kudi tshiluilu tshia bena tubalu yakatuadija mu 1922 ne kufikayi mu tshitupa tshiayi tshipite bukole ku mpuilu wa ku Toronto mu 1927 anyi? Bushuwa menemene, ntshiakenzawu ku bulombodi bua banjelu banayi, bena nkristo bela manyi badi benza kasumbu ka Yone. Mu 1963, pavuabo benza mulongolongo wa mpuilu ya bukua-matunga ivua ne tshiena-bualu tshia “Lumu luimpe lua kashidi,” musumba eu munene wakadisangisha ku kasumbu ka Yone bua kuangata dipangadika dikole. Dine edi divua dimanyisha ne: bulongolodi ebu “bukadi pa kubuela mu tshikondo tshia ndululu mifuanangane ne tshikumina tshitu katshiyi tshianji kuenzeka, ne malongolodi wonso a tshididi pamue ne Babilone muena malu a Nzambi wa lelu nebabinyukule bikole mu mushindu wa kutonkokabi.” Dipangadika divua diumvuija ne: “Netutungunuke ne kumanyisha bantu buonso kakuyi disunguluja ‘lumu luimpe lua kashidi’ ludi lutangila Bukalenge bua Masiya bua Nzambi. Netumanyishe kabidi malumbuluisha a Nzambi, adi bu bipupu bua bena lukuna ba Nzambi, kadi akumbajibua bua dipikudibua dia bantu buonso badi ne dijinga dia kutendelela Mufuki mu mushindu udi umusankisha, ne spiritu ne bulelela.” Dipangadika edi diakangatshibua ne musangelu mu mpuilu 24 mienza pa buloba bujima kudi bungi buvule bua bateleji 454 977, buvua bantu 95 pa lukama ba kudibu bikale bena mu musumba munene.
15. (a) Pa bungi bua basadidi buonso ba Yehowa, musumba munene uvua uleja bia lukama bungi munyi mu 2005? (b) Mmunyi mudi disambila dia Yezu didi mu Yone 17:20, 21 diumvuija buobumue bua musumba munene ne bena mu kasumbu ka Yone?
15 Musumba munene udi utungunuka ne kuleja patoke buobumue buawu kabuyi kadiwu ne kasumbu ka Yone pa kuitshikija bipupu pa bukua-buena-nkristo. Mu 2005, uvua ne bantu bapite pa 99,8 pa lukama bua bena mudimu buonso badi Yehowa utumika nabu mu budimi. Bena mu musumba eu mbadisange ne muoyo umue ne kasumbu ka Yone, bavua Yezu muambe mu disambila didi mu Yone 17:20, 21 ne: “Ndi ndomba, ki ng’anu bua aba nkayabu, apo kabidi ne bua aba balua kungitabuja ku dîyi diabo; bua buonso bikale tshintu tshimue, bu muudi wewe, Tatu, muikale nanyi mu buobumue ne meme muikale nebe mu buobumue, bua buobo pabo bikale netu mu buobumue, bua bukua-bantu bitabuje se: udi muntume.” Bu mudi kasumbu ka Yone kela manyi a spiritu kadileja ntunga-mulongo ku bulombodi bua Yezu, ne mitalu yonso, musumba munene udi udifila pamue ne kasumbu aka mu mvita mibunda kudi tshiluilu tshia bena tubalu tshibutudi tshia katshia ne katshia.c
16. (a) Mmu mêyi kayi mudi Yone ufila diumvuija pa bidi bitangila mishiku ne mikila bia tubalu tua mu tshimfuanyi? (b) Mmunyi mudi mukana mua basadidi ba Yehowa mulongolola bua mudimu? (c) Miaku eyi: “mikila yatu mmifuanangane ne nyoka,” idi yumvuija tshinyi?
16 Tshiluilu etshi tshia bena tubalu tshidi tshikengela biamu bia mvita. Mmushindu kayipu wa dikema udi Yehowa mukumbaje dikengedibua edi! Yone udi uleja ne: “Bualu, bukole bua tubalu budi mukana muatu ne mu mikila yatu; bualu, mikila yatu mmifuanangane ne nyoka ne idi ne mitu, ne miine eyi idi yenzelangana bibi.” (Buakabuluibua 9:19) Yehowa mmuteke ba-ministre bende badi baditshipe kudiye ne batambushibue bua kukumbaja mudimu eu. Ku diambuluisha dia Kalasa ka mudimu wa teokrasi, dia bikuabo bisangilu bia tshisumbu ne tulasa tukuabu, mmubalongeshe bua kumanyisha dîyi. Nunku, mbakumbane mua kuakula ne bukole “muakulu wa balongesha.” Mmuteke mêyi ende mukana muabo ne mmubatume bua kumanyisha malumbuluisha ende ‘patoke ne ku nzubu ne ku nzubu.’ (2 Timote 4:2; Yeshayi 50:4; 61:2; Yelemiya 1:9, 10; Bienzedi 20:20) Kasumbu ka Yone ne musumba munene mbamanyishe mukenji udi usuma, bikumbanangane ne “mikila” ya tubalu, muine mukenji eu udi usanganyibua mu nkama ya miliyo ya Bible, ya mikanda, ya broshire ne bibejibeji bidibo babanya mu kupita kua bidimu. Bua baluishi babo, badi badimuija nunku bua “bibi” bialua Yehowa kubenzela, biluilu ebi bia bena tubalu badi bamueneka bushuwa bu mbombo ibidi ya mbombo.—Fuanyikija ne Yoele 2:4-6.
17. Bantemu ba Yehowa badi pabo badifila mu mvita mibunda kudi bena tubalu mu matunga mudibo kabayi mua kuabanya mifundu bua dikandikibua dia mudimu wabu anyi? Umvuija.
17 Tshimue tshitupa tshia bena mitalu mikole tshia tshiluilu etshi tshia bena tubalu ntshienza ne Bantemu ba Yehowa badi basombele mu matunga mudi mudimu wabo mukandika. Anu bu mikoko munkatshi mua mibuabua, badi ne bua kuikala “badimuke bu nyoka, kadi kabayi bualu bu nkutshi.” Bu mudibu batumikila Yehowa, kabena mua kulekela kuakula malu adibu bamone ne bumvue. (Matayi 10:16; Bienzedi 4:19, 20; 5:28, 29, 32) Bu mudibo anu ne mifundu mikese peshi kabayi nayi ya kuabanya patoke, tudi ne bua kukomesha se: kabena badisangisha pabo mu mvita mibunda kudi tshiluilu tshia bena tubalu anyi? Tòo, nansha kakese! Badi mua kutumika ne mukana muabo, ne Yehowa udi ubapesha bukenji bua kuenza nunku bua kumanyisha bulelela bua mu Bible. Ke tshidibo benza pa nkayabo, kadi mu mushindu udi witabijijangana, ne ebi bidi bibambuluisha bua kutuadija malonga a Bible ne “kufikisha bavule ku buakane.” (Danyele 12:3) Bushuwa, kabena mua kusuma ne mikila yabo ya mu tshimfuanyi pa kushiya kunyima kuabo mifundu idi itatshisha. Kadi, kapia, muîshi ne soufre bia mu tshimfuanyi bidi bipatuka mukanu muabo padibu bafila ne bukalanga ne busunguluji bumanyishi budi butangila dituku dikadi pabuipi dikala Yehowa ne bua kudibingisha.
18. Mmu miakulu bungi munyi ne mikanda bungi munyi miabanya mudi bena tubalu aba bamanyishe mukenji eu?
18 Mu miaba mikuabu, mikanda idi yakula bua Bukalenge idi itungunuka ne kutandula malongesha ne bienzedi bia bena Babilone bia bukua-buena-nkristo, yenda ibenzela bibi bidibu bukumbanyine kupeta mu tshimfuanyi. Pa kutumika ne ngenzelu mipiluke ya buena lelu ya dienza mikanda, mu bidimu 68 bia kumpala kua 2005, tshiluilu etshi tshinene tshivua tshikumbane mua kuabanya mu miakulu mipite pa 450 Bible, mikanda, bibejibeji ne broshire miliyare mivule, peshi misangu mivule misangu mbombo ibidi ya mbombo ya mifundu. Nkusuma kayipu kudi mikila eyi misume balumiana!
19, 20. (a) Nansha mudi mikenji eyi mituadi ya bipupu itangila nangananga bukua-buena-nkristo, mmunyi mudi bamue bandamuna ku bumanyishi buayi mu matunga adi pambelu pabu? (b) Mmunyi mudi Yone umvuija ngikadilu wa bantu mu tshi-bungi tshiabu?
19 Dilongolola dia Yehowa didi se: mukenji eu mutuadi wa bipupu ‘ushipe tshia-bisatu tshia bantu.’ Nunku, mukenji eu mmufundila nangananga bukua-buena-nkristo. Kadi, udi ufika kabidi mu matunga adi pambelu pa bukua-buena-nkristo, mudi bivule bia kudibi bikale ne ngikadilu wa mpala-ibidi wa bitendelelu bidi bidiamba mudibi biena nkristo. Bena mu matunga aa bakasemenaku kudi Yehowa pa kumona tshipupu tshidituta pa bulongolodi ebu bua malu a Nzambi bunyanguke anyi? Ba bungi bakenza nunku! Bavule ba ku bantu badipuekeshi ne bena mitshima miakaja bimpe badi pambelu pa tshijengu tshidi ku buenzeji bua buludiludi bua bukua-buena-nkristo bakandamuna diakamue ku mukenji eu. Kadi, Yone udi umvuija ngikadilu wa bantu mu tshi-bungi tshiabu, wamba ne: “Kadi bashadile ba ku bantu bavua kabayi bashipa ku bipupu ebi kabakanyingalala bua midimu ya bianza biabo, bua kubenga kutendelela ba-demon peshi mpingu ya ngolo, ne argent, ne mutaku, ne mabue ne mitshi, idi kayiyi mua kumona, anyi kumvua, peshi kuenda; ne kabakanyingalala bua dishipangana diabo, nansha bua bienzedi biabo bia ditendelela ba-spiritu, anyi bua masandi abo peshi buîvi buabu.” (Buakabuluibua 9:20, 21) Kakuakuenzeka dikudimuna mitshima dia tshinsangasanga bua bantu aba badi kabayi banyingalala nansha. Aba buonso badi bakaname mu bienzedi biabo bibi nebapete dilumbuluisha dia dipiishibua dia kudi Yehowa mu dituku dinene dia didibingisha diende. Kadi, “eu yonso wabila dîna dia Yehowa neapanduke ne muoyo.”—Yoele 2:32; Musambu wa 145:20; Bienzedi 2:20, 21.
20 Mianda itudi tufuma ku dikonkonona idi yenza diakabi dibidi. Anu mutualua kubimona mu nshapita idi ilonda, mianda mikuabo idi ne bua kuenzeka kumpala kua diakabi edi kujikadi.
[Mêyi adi kuinshi]
a Pa bidi bitangila miaku “mbombo ibidi ya mbombo,” mona tshitudi mua kubala mu mukanda wa Commentary on Revelation (Diumvuija pa Buakabuluibua), wa Henry Barclay Swete: “Bungi ebu bupitshidile budi butukandika bua kukeba dikumbana dia pa muaku; ne diumvuija didi dilonda didi dishindika nkomenu eu.”
b Tangila mabeji atukadi bapite, dia 119-126; ne volime muisatu wa mukanda wa Vindication (Dibingishibua) mupatula mu 1932 kudi Bantemu ba Yehowa, dibeji dia 83-84.
c Bishilangane ne mpasu, biluilu bia bena tubalu bidi Yone umona ki mbivuale “ebi bivua bimueneka bu bifulu bia butumbi bifuane ngolo.” (Buakabuluibua 9:7) Ebi bidi mu diumvuangana ne muanda eu: musumba munene, udi lelu’eu wenza tshitupa tshinene tshia bena tubalu, kawena utekemena kukokesha mu Bukalenge bua mu diulu bua Nzambi to.
[Tshimfuanyi mu dibeji 149]
Diela dia mpungi muisambombo didi dimanyisha diakabi dibidi
[Bimfuanyi mu mabeji 150, 151]
Banjelu banayi badi balombola tshiluilu tshia bena tubalu tshia katshia ne katshia mu mvita mu Miyuki ya bukua-bantu
[Bimfuanyi mu dibeji 153]
Tshiluilu tshikena-kubadika tshia bena tubalu ntshiabanye miliyo ne miliyo ya mikanda idi yumvuija Bible
[Bimfuanyi mu dibeji 154]
Bashadile ba ku bantu kabakanyingalala