Nshapita wa 27
Bukalenge bua Nzambi budi buledibua!
Tshikena-kumona tshia 7—Buakabuluibua 12:1-17
Tshiena-bualu: Mukaji wa mu diulu udi ulela; Mikaele udi uluisha Satana ne umuimansha pa buloba
Tshikondo tshia dikumbana: Bituadije ku dibanjijibua dia Kristo Yezu bu mfumu mu 1914 too ne ku dikenga dinene
1. Mmunyi muatuambuluisha dijingulula dimpe dia bimanyinu bidibo baleje mu Buakabuluibua nshapita wa 12 too ne wa 14?
BUALU bunsantu busokoka bua Nzambi mbumane kusokolodibua. (Buakabuluibua 10:7) Bukalenge bua Yehowa bulombola kudi Masiya wende budi mpindieu muanda mulelela ne bukadi butumika. Budi bukokesha! Dimueneka diabu didi diumvuija kabutu bua Satana ne dimiinu diende, ne ditshimuna dijima dia Dimiinu dia bulongolodi bua mu diulu bua Nzambi. Kadi, muanjelu wa muanda-mutekete ki mmuanji kujikija kuela mpungi wende, bualu utshidi ne malu makuabu a kutusokoluela pa bidi bitangila diakabi disatu. (Buakabuluibua 11:14) Bimanyinu biumvuija mu nshapita wa 12 too ne wa 14 ya Buakabuluibua nebituambuluishe bua kupeta bujinguludi bualabale pa bionso bidi bisuikakaja ku diakabi edi ne ku dikumbana dia bualu bunsantu busokoka bua Nzambi.
2. (a) Ntshimanyinu kayi tshinene tshidi Yone umona? (b) Ndîba kayi diakasokolodibua diumvuija dia tshimanyinu tshinene?
2 Mpindieu, Yone udi umona tshimanyinu tshinene; tshidi ne mushinga mutambe bua tshisamba tshia Nzambi. Tshimanyinu etshi tshidi tshituala tshikena-kumona tshia mulayi tshia dikema, tshivuabo bumvuije diambedi mu Tshibumba tshia Nsentedi tshia mu Kabalashipu 1925 mu tshiena-bualu tshia “Kuledibua kua ditunga,” ne pashishe mu mukanda wa Deliverance, mupatula mu 1926. Ngumvuilu eu mutokesha wa Bible wakalua tshimanyinu tshikena kupua muoyo mu didiunda dia mudimu wa Yehowa. Nenku, tulekele Yone atumvuije muanda ukadi uvunguluka: “Ne tshimanyinu tshinene tshiakamueneka mu diulu: mukaji muvuale dîba, ne ngondo uvua muinshi mua makasa ende, ne pa mutu pende pavua tshifulu tshia butumbi tshia mitoto dikumi ne ibidi, ne uvua muimite. Ne udi wela mbila mu bisama biende ne mu didinyenga diende bua kulela.”—Buakabuluibua 12:1, 2.
3. Mukaji mumona mu diulu nnganyi?
3 Bua musangu wa kumpala, Yone udi umona mukaji mu diulu. Kabiyi mpata, ki mmukaji muena-dîna to. Kadi, mukaji eu ntshimanyinu, peshi tshimfuanyi. (Buakabuluibua 1:1) Udi tshimfuanyi tshia tshinyi? Mu milayi mifunda ku spiritu wa Nzambi, bakaji batu pamu’apa tshimfuanyi tshia malongolodi “masela” kudi bantu banene. Mu Mifundu ya tshiena-Ebelu, mbakule bua ditunga dia Izalele bu mukaji wa Yehowa. (Yelemiya 3:14) Mu Mifundu ya tshiena-Greke, mbakule bua tshisumbu tshia bena nkristo bela manyi bu mukaji wa Kristo. (Buakabuluibua 21:9-14) Mukaji udi Yone umona apa udi pende musela, ne ukadi pa kulela. Bayende nnganyi? Muyuki udi utungunuka ne utuambila ne: muanende “wakambuibua too ne kudi Nzambi ne ku nkuasa wende wa butumbi.” (Buakabuluibua 12:5) Nunku, ne kabingila kajalame, Yehowa udi ulomba bua kumumanyabo bu tatu muledi wa muana eu. Pa nanku, mukaji udi Yone umona udi ne bua kuikala mukaji wa mu tshimfuanyi wa Yehowa.
4. Mbanganyi badi bana ba mukaji wa mu tshimfuanyi wa Nzambi, ne mmunyi mudi mupostolo Paulo ubikila mukaji eu mumona kudi Yone?
4 Siekele mitue ku muanda-mukulu kumpala, Yehowa uvua muambile mukaji eu wa mu tshimfuanyi ne: “Bana bebe buonso nebikale bantu balongesha kudi Yehowa.” (Yeshayi 54:5, 13) Yezu wakatela mulayi eu ne kuleja se: bana aba bavua balongi bende ba lulamatu, bakenza pashishe tshisumbu tshia bena nkristo bela manyi. (Yone 6:44, 45) Nenku, bena mu tshisumbu etshi, badi babikidibua ne: bana ba Nzambi, badi kabidi bana ba mukaji eu wa mu tshimfuanyi wa Nzambi. (Lomo 8:14) Mupostolo Paulo udi usakidila dimanyisha dia ndekelu padiye wamba ne: “Yeruzaleme wa mu diulu mmudikadile, udi mamu wetu.” (Galatia 4:26) Nunku, “mukaji” uvua Yone mumone udi “Yeruzaleme wa mu diulu.”
5. Bu mudi mukaji wa mu tshimfuanyi wa Nzambi muvuale tshifulu tshia butumbi tshia mitoto 12, Yeruzaleme wa mu diulu ntshinyi menemene?
5 Kadi, Yeruzaleme wa mu diulu ntshinyi menemene? Bu mudi Paulo wamba ne: ng’wa “mu diulu,” ne Yone umumona mu diulu, mbimueneke patoke se: ki ntshimenga kampanda tshia pa buloba to; kabidi, kêna kubuejakaja ne “Yeruzaleme Mupiamupia,” bualu eu mbulongolodi budi buenza mukaji wa Kristo, kadi ki mmukaji wa Yehowa nansha. (Buakabuluibua 21:2) Nutabalele se: mukaji eu mmuase tshifulu tshia butumbi tshia mitoto 12. Bungi 12 budi bumvuija bintu bikumbane mu mianda ya ndongoluelu.a Nanku, mitoto eyi 12 idi imueneka ileja ne: mukaji eu mbulongolodi bua mu diulu, amu bu muvua Yeruzaleme wa kale muikale bulongolodi bua pa buloba. Yeruzaleme wa mu diulu mbulongolodi bua bukua-bifukibua bua Yehowa, buenza ne bifukibua bia mu nyuma, budi butumika bu mukajende pa kumusadila ne pa kumulelela bana.
6. (a) Mukaji wa mu tshimfuanyi wa Yehowa mumona kudi Yone mmuvuale dîba, udi ne ngondo muinshi mua makasa ende ne udi ne tshifulu tshia butumbi tshia mitoto, udi umvuija tshinyi? (b) Bisama bia buledi bia mukaji bidi tshimfuanyi tshia tshinyi?
6 Yone udi umona mukaji eu muvuale dîba ne ngondo muinshi mua makasa ende. Patudi tusakidila tshifulu tshiende tshia butumbi tshia mitoto dikumi ne ibidi ku diumvuija edi, mmujingila mujima ne butoke bua mu diulu. Buimpe bua Nzambi budi bumutokesha munya ne butuku. Ntshimfuanyi kayipu tshikumbanyine bulongolodi bulengele bua Yehowa! Mukaji eu udi kabidi muimite ne udinyenga mu bisama bia lulelu. Mbila yende bua kulomba diambuluisha kudi Nzambi idi ileja ne: tshikondo tshiende tshia kulela tshiakumbanyi. Mu Bible, bisama bia lulelu bitu misangu mivule tshimfuanyi tshia mudimu mukole udi ukengela kukumbajibua bua kufika ku tshipeta tshia mushinga mukole. (Fuanyikija ne Musambu wa 90:2; Nsumuinu 25:23; Yeshayi 66:7, 8.) Kabiyi mpata, bulongolodi bua mu diulu bua Yehowa buvua bumvue bisama ebi bia lulelu pavuabo budilongolola ku lulelu elu lutumbe.
Dragon munene wa dikala dikunze bu kapia
7. Ntshimanyinu kayi tshikuabo tshidi Yone umona mu diulu?
7 Ntshinyi tshidi Yone umona pashishe? “Ne tshimanyinu tshikuabo tshiakamueneka mu diulu: ne mona, dragon munene wa dikala dikunze bu kapia, muikale ne mitu muanda-mutekete ne nsengu dikumi, ne pa mitu yende pavua bikata bia lumu muanda-mutekete; ne mukila wende udi ukoka tshia-bisatu tshimue tshia mitoto ya mu diulu, ne wakayikupa pa buloba. Ne dragon uvua muimane kumpala kua mukaji ukavua pa kulela, bua, pikalaye mulele yeye kudia muanende.”—Buakabuluibua 12:3, 4.
8. (a) Dragon munene mukunze bu kapia nnganyi? (b) Kuamba ne: dragon udi ne mitu muanda-mutekete, nsengu dikumi ne tshikata tshia lumu pa mutu wonso kudi kumvuija tshinyi?
8 Dragon eu n’Satana, “nyoka wa ku tshibangidilu.” (Buakabuluibua 12:9; Genese 3:15) Mmubutudianganyi mubule luse—dragon wa mitu muanda-mutekete, mudianganyi mukumbane mua kumina tshijima tshiakudia tshiende. Udi mukuate buowa! Mitu eyi muanda-mutekete ne nsengu eyi dikumi bidi bileja ne: yeye ke mufumbi wa nyama wa luonji muena tshididi udibo bumvuije mu nshapita wa 13 wa Buakabuluibua. Nyama eu udi pende ne mitu muanda-mutekete ne nsengu dikumi. Bu mudi wonso wa ku mitu ya Satana muikale ne tshikata tshia lumu—bionso bisanga muanda-mutekete—tudi mua kushindika se: makokeshi adi maditeke ku mutu kua makuabu wonso pa buloba bujima adi malejibue bu nyama wa luonji adi ku bukokeshi buende. (Yone 16:11) Nsengu dikumi ntshimfuanyi tshiakanyine tshia tshiuwidi tshia bukokeshi budiye nabu pa bulongolodi ebu.
9. Kuamba ne: mukila wa dragon udi ukoka “tshia-bisatu tshia mitoto ya mu diulu” too ne pa buloba, kudi kumvuija tshinyi?
9 Dragon udi kabidi ne ndambu wa bukokeshi mu miaba ya ba-spiritu. Ne mukila wende, udi “ukoka tshia-bisatu tshimue tshia mitoto ya mu diulu.” Mitoto idi mua kuleja banjelu. (Yobo 38:7) “Tshia-bisatu tshimue” tshidi tshisua kushindika se: banjelu bungi buvule bakasesuishibua kudi Satana. Buobo bamane kupona ku bukokeshi buende, kabatshivua ne mushindu wa kudiopoka. Kabakapeta mushindu wa kualukila mu bulongolodi bunsantu bua Nzambi. Bakalua ba-demon, pa kuamba bimpe, bakokibue kudi Satana, mukalenge wabo, peshi mulombodi. (Matayi 12:24) Satana wakabakupa kabidi pa buloba. Kabiyi mpata ke tshidibo batuvuluija bua matuku a Nowa, kumpala kua mvula wa kabatu, pakasakibua bana balume ba Nzambi bena bupidia kudi Satana bua kuluabo kuenda masandi ne bana bakaji ba bantu pa buloba. Bu dinyoka, “banjelu aba bavua benze mpekatu,” Nzambi wakabimansha mu Tartare, mbuena-kuamba ne: nsombelu mufuane diedibua mu buloko.—Genese 6:4; 2 Petelo 2:4; Yuda 6.
10. Mmalongolodi kayi matapulukangane menemene adi amueneka, ne bua tshinyi dragon udi ukeba mua kumina muana wa mukaji ku diledibua diende?
10 Nenku, kuakamueneka malongolodi abidi matapulukangane menemene—bulongolodi bua mu diulu bua Yehowa buleja mu tshimfuanyi bu mukaji ne bulongolodi bua ba-demon bua Satana budi butontolola butumbi bua Nzambi ku mutu kua bionso. Tshilumbu tshinene tshidi tshitangila butumbi tshidi ne bua kukoshibua. Kadi, mmushindu kayi? Satana, udi ukoka dîba dionso ba-demon kunyima kuende, udi bu nyama mudianganyi wa lukuka lukole udi utentekela bua kukuata tshiakudia tshikala mua kumueneka ku mêsu kuende. Mmuindile bua mukaji alele. Mmusue kumina muana waledibua, bualu mmumanye ne: muana eu udi ubueja muoyo wende mu njiwu ne dikalaku diende kabidi ne dia bulongolodi budiye ukokesha.—Yone 14:30.
Muana, wa balume
11. Mmunyi mudi Yone umvuija kuledibua kua muana eu wa mukaji, ne bua tshinyi udi ubikidibua ne: “Muana, wa balume”?
11 Tshikondo tshivua matunga makokeshe kakuyi dipumbisha kudi Nzambi tshiakajika mu 1914. (Luka 21:24) Nunku, pa dîba difunda menemene, mukaji wakalela muanende: “Ne wakalela muana, wa balume, udi ne bua kulombola matunga wonso ne lukodi lua tshiamu. Ne muanende wakambuibua too ne kudi Nzambi ne ku nkuasa wende wa bumfumu. Ne mukaji wakanyemena mu tshipela, mudiye ne muaba mulongolola kudi Nzambi, bua bamudiishilamu munkatshi mua matuku tshinunu nkama ibidi ne makumi asambombo.” (Buakabuluibua 12:5, 6) ‘Mmuana, wa balume.’ Bua tshinyi Yone mmuangate miaku eyi ibidi? Mbua kushindika se: muana udi ne makokeshi makumbane ne ngikadilu milomba bua kukokesha bukua-matunga ne bukokeshi bukumbanyine. Miaku eyi idi kabidi ileja mushindu udi diledibua edi dikale muanda wa disanka kawuyi kupua muoyo. Didi ne mudimu wa mushinga mukole mu dikumbana dia bualu bunsantu busokoka bua Nzambi. Bushuwa, ‘muana wa balume’ eu “kakulombolapu matunga wonso ne lukodi lua tshiamu”!
12. (a) Mu mukanda wa Misambu, ndilaya kayi dia buprofete divua Yehowa mulaye pa bidi bitangila Yezu? (b) Mukaji udi ulela muana “walombola matunga wonso ne lukodi lua tshiamu” ntshimfuanyi tshia tshinyi?
12 Mpindieu, ukadi muibidilangane ne miaku eyi anyi? Eyowa, bualu Yehowa uvua muenze dilaya edi mu mulayi pa bidi bitangila Yezu: “Newubaboze ne dikombo dia tshiamu; newubazaze bu dibungu dia mufumbi.” (Musambu 2:9) Pa bidi bimutangila, bakamanyisha kabidi mu mulayi ne: “Lukodi lua bukole buebe, Yehowa nealutume biangatshile ku Siyona, wamba ne: ‘Ndaku ukokeshe munkatshi mua bena lukuna bebe.’” (Musambu wa 110:2) Nanku, diledibua dimona kudi Yone didi mu diumvuangana dijalame ne Yezu Kristo. Tòo, ki nkuledibua kua Yezu kudi mukaji utshivua kamama kumpala kua siekele wa kumpala wa bikondo bietu ebi; peshi kadiena difunkuna dibikidibua diende bua kuikala tshiakabidi ne muoyo wa mu nyuma mu tshidimu tshia 33 B.B. Bia muomumue, ki ndipatuka dia anyima mu mubidi kampanda bua kuyaye kubuela mu mubidi mukuabo nansha. Kadi, ndiledibua dia Bukalenge bua Nzambi mu 1914 bu muanda mulelela, Yezu—udi mpindieu mu diulu kukadi bidimu biamba kutua ku 2 000—mutekibue pa nkuasa wa butumbi bu Mukalenge.—Buakabuluibua 12:10.
13. Muana “wakambuibua too ne kudi Nzambi ne ku nkuasa wende wa bumfumu,” abi bidi biumvuija tshinyi?
13 Yehowa kakulekela nansha kakese bua Satana kudia Mukajende peshi Muanende wa katoto nansha! Ku diledibua diende, muana wa balume udi “wambuibua too ne kudi Nzambi ne ku nkuasa wende wa bumfumu.” Nunku, mmutekibue mujima ku bukubi bua Yehowa, wikala ne bua kutabalela bikole Bukalenge ebu bua katoto, tshiamu tshiatumikaye natshi bua ditumbishibua dia dîna Diende dinsantu. Mu mutantshi eu, mukaji udi unyemena mu muaba mumulongoluela kudi Nzambi mu tshipela. Mamanyisha matokesha bimpe neafidibua pa bualu ebu. Bua Satana, malu wonso mmamana kulongolola bua kuenzeke muanda wa mushinga mukole, wamupumbisha kashidi bua kaluishi Bukalenge mu diulu. Mmuanda kayi awu?
Mvita mu diulu!
14. (a) Anu mudi Yone ubiamba, mmuanda kayi udi ukandika Satana bua kaluishi kashidi Bukalenge bituadije ku mpindieu? (b) Satana ne ba-demon bende mbafinakajibue muaba kayi?
14 Yone udi utuambila ne: “Ne mvita yakabudika mu diulu: Mikaele ne banjelu bende bakaluangana ne dragon, ne dragon ne banjelu bende bakaluangana, kadi, yeye kakatamba bukole, ne kakutshivua kabidi muaba wabu mu diulu. Nenku, dragon munene wakiimanshibua, nyoka wa ku tshibangidilu, yeye udi ubikidibua ne: Diabolo ne Satana, eu udi upambuisha buloba bujima budi bantu bâse; wakiimanshibua pa buloba, ne banjelu bende bakiimanshibua nende popamue.” (Buakabuluibua 12:7-9) Nenku, bu muanda munene musuikakaja ku dikumbana dia bualu bunsantu busokoka bua Nzambi, Satana wakiipatshibua mu diulu, ne ba-demon bende bakiimanshibua pa buloba pamue nende. Ndekelu wa bionso, eu udi mupambuishe buloba bujima mu mushindu wa kudivuija nzambi wabu udi ufinakajibua ku mpenga ya dibulunge edi, muaba uvua buntomboji buende butuadijile.—2 Kolinto 4:3, 4.
15, 16. (a) Mikaele nnganyi, ne mmunyi mutudi bamanye se: bidi nanku? (b) Bua tshinyi mbikumbanyine bua Mikaele kuikalaye eu udi wipata Satana mu diulu?
15 Nnganyi udi ukumbaja ditshimuna dinene mu dîna dia Yehowa? Bible udi wamba ne: mMikaele ne banjelu bende. Apu, Mikaele nnganyi? Dîna “Mikaele” didi diumvuija “Nnganyi udi bu Nzambi?” Nanku, Mikaele udi ne bua kuikala uditatshisha bua kubingisha bumfumu bua Yehowa ku mutu kua bionso pa kufila tshijadiki tshia se: kakuena kampanda udi mua kuelekejibua Nende. Mu Yuda mvese wa 9, badi bamubikila ne: “Mikaele muarkanjelu.” Nutabalele ne ntema ne: muanzu eu “muarkanjelu” mbatumike nawu mu bitupa bikuabu bia Bible bua kufunkuna muntu umuepele: Yezu Kristo.b Pa bidi bimutangila, Paulo udi wamba ne: “Mukalenge yeye nkayende neapueke ufuma mu diulu ne tshisamu tshia dibiikila, ne dîyi dia muarkanjelu ne mpungi wa Nzambi.” (1 Tesalonike 4:16) Muanzu wa “muarkanjelu” udi umvuija: “mfumu wa banjelu.” Nenku, kabiena bikemesha padi mukanda wa Buakabuluibua wakula bua “Mikaele ne banjelu bende.” Miaba mikuabu idi Bible wakula bua banjelu badi bakokela musadidi muakane wa Nzambi idi ifunkuna Yezu. Ke padi Paulo wakula “bua disokolodibua dia Mukalenge Yezu biangatshile mu diulu ne banjelu bende ba bukole.”—2 Tesalonike 1:7; tangila kabidi Matayi 24:30, 31; 25:31.
16 Mvese eyi ne mikuabu idi itufikisha ku nkomenu eu: Mikaele ki mmuntu mukuabu, kadi, mMukalenge Yezu Kristo mu muanzu wende wa mu diulu. Musangu eu, mu Dituku dia Mukalenge, kêna wambila kabidi Satana patupu ne: “Yehowa akubele.” Bu mudibi tshikondo tshia dilumbuluisha, mu muanzu wende wa bu Mikaele, Yezu udi wimansha Satana, mubi, pamue ne banjelu bende, ba-demon, ubakupa panshi kule ne diulu. (Yuda 9; Buakabuluibua 1:10) Anu Yeye ke udi mukumbanyine kukumbaja biakane muanda bu nunku, bualu mMukalenge udi ufuma ku dibanjijibua. Yezu udi kabidi Dimiinu dilaya mu Edene, waboza pashishe mutu wa Nyoka, umushipa bua kashidi. (Genese 3:15) Pa kuipata Satana mu diulu, Yezu mmukumbaje muanda wafikisha ku diboza dia ndekelu dia Diabolo.
“Sankayi, nuenu mawulu”
17, 18. (a) Mmuanda kayi udi wenzeka mu diulu udi Yone utumanyisha bu diandamuna ku diipatshibua dia Satana? (b) Dîyi dikole didi Yone umvua didi dimueneka bu dia nganyi menemene?
17 Yone udi umvuija disanka dinene diakalejibua mu diulu bu diandamuna ku dikuluka dia dikema dia Satana: “Ne meme kumvua dîyi dikole mu diulu diamba ne: ‘Mpindieu lupandu ne bukokeshi ne bukalenge bia Nzambi wetu ne bumfumu bua Kristo wende biafiki, bualu, musonguedi wa bana betu, eu udi ubasonguela butuku ne munya kudi Nzambi wetu wakiimanshibua! Ne buobo bakamutshimuna amu bua mashi a Muan’a mukoko ne bua dîyi dia bumanyishi buabo, ne kabakananga anyima yabo nansha kumpala kua lufu mene. Bua bualu ebu, sankayi, nuenu mawulu ne nuenu badi basombemu!’”—Buakabuluibua 12:10-12a.
18 Dîyi edi dikole didi Yone umvua ndia nganyi? Bible ki mmumanyishe muenadi to. Kadi, bilondeshile Buakabuluibua 11:17, lubila lua muomumue nduela kudi bakulu 24 babiishibue ku lufu ne bateka pa miaba yabo mu diulu, mudibo mpindieu mua kuleja mpala wa bansantu 144 000. (Buakabuluibua 11:18) Ne bu mudi basadidi ba Nzambi bela manyi batshidi pa buloba ne bakengeshibua babikidibua se: “bana betu,” lubila elu ludi mua kuikala lufumina ku muaba umue. Kabiyi mpata, bena lulamatu aba badi mua kusangisha mêyi abo pamue, bualu, dibiishibua diabo ku lufu divua ne bua kuenzeka tshitupa tshîpi kunyima kua diipatshibua mu diulu dia Satana ne dia bisumbu biende bia ba-demon.
19. (a) Dikumbana dia bualu bunsantu busokoka didi diunzuluila Yezu njila bua kuenza tshinyi? (b) Kubikidibua kua Satana ne: “musonguedi wa bana betu,” kudi kumvuija tshinyi?
19 Dikumbana dia bualu bunsantu busokoka bua Nzambi didi dilomba bua Yezu kuikalaye ne bumfumu mu Bukalenge bua Tatuende. Nunku, njila mmunzuluila Nzambi bua kukumbaja dilongolola diende dinene dia kusungila bantu bena lulamatu. Yezu udi ufila lupandu, ki ng’amu kudi balongi bende badi batshina Nzambi lelu’eu pa buloba, kadi, ne kudi miliyo kayiyi kubala ya bafue badi Yehowa uvuluka mu lungenyi. (Luka 21:27, 28) Kubikidibua kua Satana ne: “musonguedi wa bana betu” kudi kuleja ne: nansha muvua dishima dia mabandu ende kudi Yobo ditandula bimpe bitambe, mmutungunuke ne kuela mpata bua muoyo mutoke wa basadidi ba Nzambi ba pa buloba. Mbimueneke se: wakambulula misangu mivule mêyi ende a se: muntu neafile bionso bidiye nabi bua kushintakaja ne anyima wende. Kadi, kupangila kua Satana nkukuate ne luse!—Yobo 1:9-11; 2:4, 5.
20. Mmushindu kayi udi bena nkristo ba lulamatu batshimune Satana?
20 Bena nkristo bela manyi badi babadibua bantu bakane “bua mashi a Muan’a mukoko,” badi batungunuka ne kufila bumanyishi budi butangila Nzambi ne Yezu Kristo, nansha mudiku makengeshibua. Kukadi bidimu bipite pa 120, bena mu kasumbu ka Yone mbakoke ntema ya bantu buonso pa nkonko ne bipeta binene bisuikakaja ku nshikidilu wa bikondo bia Bantu ba Bisamba bia bende mu 1914. (Luka 21:24, Crampon 1905) Ne mpindieu, musumba munene udi usadila ne lulamatu ku luseke luabo. Nansha umue wa ku bena lulamatu aba kêna “utshina aba badi bashipa mubidi, kadi, kabayi mua kushipa anyima,” bu muvuabi bileja misangu ne misangu kudi mianda ivua mienzekele Bantemu ba Yehowa mu matuku etu aa. Ku mêyi a mukana ne ku nsombelu wabo wa tshitembu wa bena nkristo, mbatshimune Satana, baleja bushuwa ne: mmuena dishima. (Matayi 10:28; Nsumuinu 27:11; Buakabuluibua 7:9) Anjibi kutshinka disanka dia bena nkristo aba bela manyi ku dibiishibua diabo ku lufu mu diulu: Satana katshienamu kabidi bua kusonguela bana babo! Bushuwa ke tshikondo bua biluilu bia banjelu kuandamuna ne disanka ku dibikila edi: “Sankayi, nuenu mawulu ne nuenu badi basombemu!”
Diakabi dia kudi muluishi
21. Mmushindu kayi udi Satana mutuadile buloba ne mbuu diakabi?
21 Bua tshiji tshikole tshia diakabi disatu, Satana mmuangate mpindieu dipangadika dikole dia kukengesha bukua-bantu ne diakabi dia wende mfukilu. Ke diodi edi: “Diakabi kudi buloba ne mbuu, bualu Diabolo wapueki kunudi muikale ne tshiji tshikole, bu mudiye mumanye ne: udi ne tshikondo tshîpi.” (Buakabuluibua 12:12b) Diipatshibua dia Satana mu diulu ndiakabi bushuwa bua buloba buena-dîna, budibo banyanga kudi bantu bena buîminyi badi ku bukokeshi buende. (Dutelonome 32:5) Kupita apu, dîyi-dikulu dia Satana: ‘kukokesha anyi kubutula,’ ke tshiledi tshia diakabi bua buloba bua mu tshimfuanyi, mbuena kuamba ne: nsangilu wa bukua-bantu, ne bua mbuu wa mu tshimfuanyi, mbuena kuamba ne: musumba wa bantu udi mu munyukunyuku. Munkatshi mua mvita ibidi ya buloba bujima, tshiji tshikole tshia Satana tshiakamuenekela ku tshiji tshia matunga adi ku bukokeshi buende, ne ditayika dia mukupa wa ba-demon dia muomumue didi dimueneka kabidi lelu’eu—kadi, kabiakunenga kabidi to! (Mako 13:7, 8) Kadi, nansha biatumika Diabolo ne mishindu kayi mipite bukole, ki mmifuanangane ne bipeta bitambe bubi biatuala diakabi disatu—dikeba kudi Bukalenge bua Nzambi—pa bulongolodi bua Satana budi bumueneka.
22, 23. (a) Bilondeshile Yone, ntshinyi tshidi tshienzeka kunyima kua diimanshibua dia dragon pa buloba? (b) Mmunyi mudi dragon ukengesha ‘mukaji udi mulele muana wa balume?’
22 Katshia ku diipatshibua dia njiwu mibi dia Satana, bana babo ne Kristo batshidi pa buloba mbananukile bukole bua tshiji tshiende. Yone udi ulonda ne: “Mpindieu, pakamona dragon ne: wakiimanshibua pa buloba, wakakengesha mukaji uvua mulele muana wa balume. Kadi, bakapesha mukaji mapuapua abidi a mukanku munene bua kubukaye too ne ku muaba wende, mu tshipela; kuine eku ke kudibo bamudiishila munkatshi mua tshikondo ne bikondo ne tshitupa tshia tshikondo, kule ne mpala wa nyoka.”—Buakabuluibua 12:13, 14.
23 Apa, tshikena-kumona tshidi tshiambulula lungenyi luleja mu mvese 6, lua se: kunyima kua diledibua dia muanende, mukaji udi unyemena mu tshipela, kule ne dragon. Bu mudi mukaji mu diulu, tudi mua kudiebeja imue misangu mushindu udi dragon mua kumukengesha, bualu dragon ukadi mpindieu muimansha pa buloba. Tuvulukayi se: mukaji udi ne bana pa buloba, ndimiinu diende. Pashishe mu tshikena-kumona, badi batumanyisha ne: Satana udi uleja mukupa wende kudi mukaji pa kukengesha dimiinu diende. (Buakabuluibua 12:17) Tshionso tshidi tshienzekela dimiinu dia mukaji didi pa buloba, ntshienzekele mukaji yeye muine. (Fuanyikija ne Matayi 25:40.) Ne balunda ba dimiinu bàdì pa buloba bàdì benda bavula, bàdi ne bua kupetangana pabo ne makengeshibua aa.
Ditunga dipiadipia
24. Mmalu kayi mafuanangane ne kupikudibua kua bena Izalele ku bupika mu Ejipitu avua Balongi ba Bible bapetangane nawu?
24 Munkatshi mua mvita ya kumpala ya buloba bujima, bilondeshile mushindu uvuabo nawu, bana babo ne Yezu bakatungunuka ne kufila bumanyishi. Bakenza nunku nansha muvuaku buluishi buvua buenda bukola bukebesha kudi Satana ne bena diende bena lukinu. Ndekelu wa bionso, bumanyishi bua patoke bua Balongi ba Bible buakenza bu buimane. (Buakabuluibua 11:7-10) Biakenzeka nunku pakabenzekela mianda mifuane ya bena Izalele bakapetangana pabo ne buluishi bupite bukole mu Ejipitu. Pashishe, Yehowa wakabambula ne lukasa luonso, bu pa mapuapua a nyunyi ya mikanku, too ne ku muaba wa dikubibua ku njiwu, mu tshipela tshia Sinai. (Ekesode 19:1-4) Bia muomumue, kunyima kua dikengeshibua dia kanyawu mu 1918-1919, Yehowa wakasungila bantemu bende bavua baleji-mpala ba mukajende, e kubabueja mu nsombelu wa mu nyuma uvua ubapetesha dikubibua difuanangane ne tshipela bua bena Izalele. Bivu’amu bu diandamuna ku masambila abo.—Fuanyikija ne Musambu wa 55:6-9.
25. (a) Ntshinyi tshivua Yehowa muenze mu 1919, amu bu muvuaye muenze bua bena Izalele mu tshipela? (b) Ditunga edi ndienza ne banganyi, ne bakabuejibua mu tshinyi?
25 Mu tshipela, Yehowa wakavuija bena Izalele ditunga, ubakumbajila bivuabo bakengela mu nyuma ne ku mubidi. Bia muomumue, bituadije mu 1919, Yehowa wakavuija dimiinu dia mukaji ditunga dia mu nyuma. Ki ndia kubuejakaja ne Bukalenge bua Masiya budi bukokesha biangatshile mu diulu katshia ku 1914. Tòo, kadi ditunga edi dipiadipia ndienza ne bashadile ba ku bantemu bela manyi badi pa buloba bavua babuejibue mu nsombelu wa butumbi wa mu nyuma mu 1919. Bu muatuadijibu kupeta mpindieu ‘tshiabo tshitupa tshia biakudia mu tshikondo tshiakane,’ bena nkristo aba bela manyi mbakoleshibue mu ditabuja bua kuenza mudimu udi mubindile.—Luka 12:42; Yeshayi 66:8.
26. (a) Tshikondo tshimanyisha mu Buakabuluibua 12:6, 14 tshidi tshia bule kayi? (b) Tshipatshila tshia mutantshi eu wa bikondo bisatu ne tshitupa tshivua tshinyi, biakatuadija dîba kayi ne biakajika dîba kayi?
26 Diikisha edi diakanenga tshikondo bule kayi bua dimiinu dia mukaji wa Nzambi? Buakabuluibua 12:6 udi wamba ne: matuku 1 260. Buakabuluibua 12:14 udi ufunkuna bule bua tshikondo etshi ku miaku eyi: tshikondo, bikondo ne tshitupa tshia tshikondo; mbuena-kuamba ne: bikondo bisatu ne tshitupa. Mu mishindu yonso, bule bua tshikondo bufunkuna mu mvese yonso ibidi budi’amu bukumbanangane ne bidimu bisatu ne tshitupa. Mu matunga a ku nord ku Mputu, bidi bibadibua bituadije ku muvu wa printemps 1919 too ne ku muvu wa automne 1922. Bivua tshikondo tshia dipetulula makanda adi asaka ku mudimu ne tshia dilongolola dia mushindu mupiamupia bua bena mu kasumbu ka Yone, bafululula.
27. (a) Bilondeshile Yone, ntshinyi tshiakenza dragon kunyima kua 1922? (b) Pa kulukila Bantemu musulu wa makengeshibua, Satana uvua ne tshipatshila kayi?
27 Dragon kakateketa mu maboko to! “Ne nyoka wakaluka mukana muende mâyi menze bu musulu munyima mua mukaji, bua kumuinabo kudi musulu.” (Buakabuluibua 12:15) “Mâyi menze bu musulu” peshi “musulu wa mâyi” (Mukenji Mulenga) bidi biumvuija tshinyi? Ku kale, mukalenge Davidi wakakula bua bantu babi bavua bamuluisha bu “mavuala a tshimpitshimpi a bidingidingi.” (Musambu wa 18:4, 5, 16, 17) Tshidi Satana wenza mpindieu tshidi’anu bu dikengeshibua dia kudi “bidingidingi.” Kunyima kua 1922, Satana wakatumina Bantemu makengeshibua menze bu udi uluka musulu. (Matayi 24:9-13) Ku mishindu ya makengeshibua eyi kuvua tshinyangu tshia ku mubidi, “makengeshibua ku mikenji miela,” diedibua mu buloko, too ne kushipibua pa kuowa, pa kuasa bingoma ne pa kukosa mitu. (Musambu wa 94:20) Bu muakapuekeshibuaye milongo ne kukandikibua bua kufika buludi muaba udi mukaji wa mu diulu wa Nzambi, ne mukupa wonso, Satana wakatuadija kuluisha bena mu kasumbu ka bashadile ba dimiinu diende badi pa buloba ne kubabutula, pa kubashipa menemene anyi pa kubafikisha ku dijimija dianyishibua kudi Nzambi pa kuenza bualu kampanda bua dijimija muoyo mutoke. Kadi, dipangadika diabo diakadileja muvuadi difuane dia Yobo wakamba ne: “Too ne mungafua, tshiakulekela muoyo mutoke wanyi to!”—Yobo 27:5.
28. Mmunyi muvua musulu wa makengeshibua mudiundakane mu tshikondo tshia mvita mibidi ya buloba bujima?
28 Musulu eu wa makengeshibua a tshikisu wakabanda bikole mu tshikondo tshia mvita mibidi ya buloba bujima. Ku Mputu, Bantemu batue ku 12 000 bakedibua mu tumponya tua dienzejibua midimu ku bukole ne mu maloko a mbulamatadi wa bena Nazi, muakafuila bantu batue ku 2 000. Ku buenzeji bua bakalenge ba mvita bavua bakokesha mu ditunga dia Italie, dia Japon, dia Corée ne dia Taiwan, Bantemu bena lulamatu bakananukila mu tshikisu tshia muomumue. Nansha mu matunga adibo babala ne: mudi demokrasi, Bantemu bakakengeshibua ne tshikisu kudi bisumbu bia Kampanye ka bena Katolike. Balaba kabudimbu ne batua nsala, bakabipata kule ne tshimenga. Mpuilu ya bena nkristo yakiimana, ne bakiipata bana ba Bantemu mu tulasa.
29. (a) Mmunyi mudi Yone umvuija disulakana diakalua mu mushindu kawuyi muelela meji? (b) Mmu ngumvuilu kayi muvua ‘buloba butuadile mukaji diambuluisha’? (c) Ntshinyi tshidi dragon mutungunuke ne kuenza?
29 Disulakana diakafumina ku luseke kuvua kakuyi kuelela meji: “Kadi, buloba buakalua kutuadila mukaji diambuluisha, ne buloba buakakangula mukana muabu ne kumina musulu wakaluka dragon mukana muende. Ne dragon wakakuatshila mukaji tshiji tshikole, ne wakaya kuluisha bashadile ba ku dimiinu diende, aba badi batumikila mêyi a Nzambi ne badi ne mudimu wa kufila bumanyishi budi butangila Yezu.” (Buakabuluibua 12:16, 17) “Buloba”—bimue bintu bia mu bulongolodi buine bua Satana—buakatuadija kumina “musulu” anyi “nkoka.” Mu bidimu bia 1940, Bantemu bakatshimuna mu mulongolongo wa malumbuluishibua akapetanganabo nawu ku Kabadi Kakulu ka ku Etats-Unis ne kudi balombodi ba matunga makuabu, bakakuata ne manza abidi budikadidi bua ntendelelu. Ndekelu wa bionso, matunga avua madisuike pamue akamina mbulamatadi wa bena Nazi ne wa ba fasciste, ke tshiakatuadila Bantemu disulakana, buobo bakakengeshibua bikole ku bukokeshi bua ba-tshikokesha-nkaya aba ba tshikisu. Kadi, makengeshibua kaakajika menemene to, bualu, mukupa wa dragon utshidi’amu mukole ne lelu’eu, mmutungunuke ne kuluisha aba “badi ne mudimu wa kufila bumanyishi budi butangila Yezu.” Mu matunga mavule, Bantemu balamatshi ba mikenji batshidi’amu bedibue mu buloko ne bakuabu badi benda bafua bua muoyo mutoke wabo. Kadi, mu amue a ku matunga aa, bamfumu badi balekela ku musangu ne ku musangu dibatatshisha, ne Bantemu badi bapeta budikadidi buvule menemene.c Nenku, mu dikumbana dia mulayi, buloba budi butungunuka ne kumina musulu wa dikengeshibua.
30. (a) Ntshinyi tshiakenjibua amu bua disulakana dituala kudi buloba? (b) Muoyo mutoke wa basadidi ba Nzambi udi diandamuna dia ku tshinyi?
30 Ke mushindu udi buloba butuale disulakana didi diambuluisha bua kualabaja mudimu wa Nzambi mu matunga matue ku 235 ne bua kusangisha bena lulamatu bamanyishi ba lumu luimpe bapite pa miliyó isambombo. Pamue ne bashadile ba ku dimiinu dia mukaji, musumba munene wa mu bukua-matunga wa bena kuitabuja bapiabapia badi batumikila mêyi a Nzambi pa kutapuluka ne bena mu bulongolodi ebu, pa kuikala ne nsombelu mukezuke, pa kunanga bana babo ne pa kufila bumanyishi pa Bukalenge bua Masiya. Muoyo wabo mutoke ke diandamuna didibo bafila ku diyobola dia Satana udi uupula lumu lua Nzambi ne udi wela mpungi bua Satana ne bulongolodi buende bua malu.—Nsumuinu 27:11.
[Mêyi adi kuinshi]
a Fuanyikija bisa 12 bia Izalele wa ku mubidi, bapostolo 12, bisa 12 bia Izalele wa mu nyuma, biibi 12, banjelu 12 ne mabue 12 a tshishimikidi tshia Yeruzaleme Mupiamupia.—Buakabuluibua 21:12-14.
b Kadi, utabalele bua se: Buakabuluibua 12:9 udi wakula bua ‘dragon munene . . . ne banjelu bende.’ Nenku, Diabolo ki mmushikil’amu ne kudivuija nzambi wa dishima, kadi, udi ukeba kabidi mua kulua muarkanjelu, nansha mudi Bible kayi mumupeshe muanzu eu musangu nansha umue.
c Tubadi tunene tua mu amue matunga tuakapetesha Bantemu ba Yehowa disulakana; amue a ku mapangadika abo mmaleja mu kazubu kadi mu dibeji dia 92.
[Kazubu mu dibeji 185]
“Buloba buakakangula mukana muabu”
Musulu wa makengeshibua mupatula mu tshita ne mu tshita kudi Satana wakasapalala kudi bena nkristo bela manyi ne bena kuitabuja nabo mu matunga mavule. Kadi, misangu mivule, mashintuluka avua enzeka munkatshi mua bulongolodi bua malu buine bua Satana akafikisha ku diminyibua dia musulu eu.
Musulu wa ndululu ya dijukila Bantemu kudi misumba ya bantu ne diedibua diabu mu buloko ku Etats-Unis biakaminyibua nangananga ku diambuluisha dia mapangadika a bulumbuluishi a dibabingisha nawu mangata kudi Kabadi Kakulu mu bidimu bia 1940.
1945: Dikengeshibua dia lukinu mu matunga makokesha kudi ditunga dia Allemagne ne dia Japon diakiimanyikibua ku diambuluisha dia matshimuna a biluilu bia matunga avua madisangishe pamue mu tshikondo tshia mvita mibidi ya buloba bujima.
Pakakandikabo Bantemu ba Yehowa mu ditunga dia République Dominicaine, bakabela mu buloko, kubatutabo mikaba ne bitaku bia bingoma. Mu 1960, ditapulukangana pankatshi pa tshikokesha-nkaya Rafael Trujillo ne Ekleziya katolike wa bena Roma diakafikisha ku diumbusha dia dikandikibua edi.
Ku Nigéria, pakenzekaku mvita pankatshi pa bena ditunga, bakasa masashi, kuosha, kuenzeja midimu ku bukole, kukuma, kukengesha ne kushipa Bantemu mu mishindu mikuabo kabidi. Makengeshibua aa akajika mu 1970, pakatshimuna biluilu bia mbulamatadi ne kunyenga rejon uvua bantomboji bajame muvua malu aa enzekela.
Mu Espagne, bakakuatshila Bantemu ku nzubu yabu, kubafutshisha bibawu ne kubela mu buloko bua “tshilema” tshia muvuabo bakule bua Nzambi ne benze bisangilu bia bena nkristo. Dikengeshibua edi diakajika pashishe mu 1970 pavua Bantemu ba Yehowa bitabijibue bua kuedibua ku mikanda ya mbulakalonda, bu tshipeta tshia dishintulula dia tshididi tshia mbulamadi pa bidi bitangila bitendelelu bidi kabiyi bia Katolike.
Ku Portugal, bakakontolola nkama ne nkama ya nzubu kabiyi ku dianyisha dia bamfumu. Bakasuya Bantemu bavule ne kubela mu buloko ne kubanyenga Bible yabo. Dikengeshibua edi dia tshikisu ‘diakaminyibua’ mu 1974, pakatekibua mbulamatadi mukuabo bua ditomboka dia basalayi, ne pakamanyishibua mukenji mufidi wa budikadidi bua kudisangisha.
Mu Argentine, mu bukokeshi bua mbulamatadi muenza kudi basalayi, bakipata bana ba Bantemu ba Yehowa mu tulasa, ne kukuata Bantemu mu ditunga dijima, bualu bavua bamanyisha lumu luimpe. Ndekelu wa bionso, dikengeshibua edi diakajika mu 1984, pakafika mbulamatadi eu ku dianyisha ne kuela “Association Les Témoins de Jéhovah” ku mikanda.
[Tablo mu dibeji 183]
(Bua kumona malu bimpe, tangila mu mukanda)
1914: Diledibua dia Bukalenge
1919: Diledibua dia ditunga dipiadipia
1919-1922: Tshikondo tshia dijadikulula
1922: Musulu wa makengeshibua
[Bimfuanyi mu dibeji 182]
Diakabi kudi buloba