YISHIMU
1 Yishimu yaSolomoni,+ mwana kaDavidi,+ mwanta waIsarela:+
2 Kulonda muntu adizi* maana+ nikubabesha;
Eluki mwatalisha mazu amaana;
3 Eteji kubabesha+ kwakwashaña muntu kwikala nakashinshi,
Kuloña,+ kufuukula mwamaana,*+ nikwoloka;
4 Kulonda muntu wabula maana ekali wababala;+
Kansi weyala ekali nakwiluka niwuswa wakutoñojoka.+
5 Mukamaana watiyililaña nawa wadizaña nshimbi jajivulu;+
Muntu wakashinshi wakeñaña wunlomboli wawuwahi*+
6 Kulonda eluki mwatalisha chishimu ninhoshelu yakala,*
Mazu awakamaana ninhoshelu yawu yankinji.+
7 Kumutiya Yehova woma diyi ntachikilu yakwiluka.+
Ayisupi hohu diwu ahela maana nikubabesha.+
10 Eyi mwanami, neyi akanshidi akukudimbeka, bayi witejaku.+
11 Neyi ahosha nawu: “Tuyi hamu.
Tuswami kulonda tupwekeshi mashi.
Tukuswama nakuhembelela antu akadi muloña.
12 Tukuyiminya amomi neyi chelaña Ijamu,*
Amukuma, neyi ana anakukunkumukila mwibuku.
13 Twayenu tuyitambuli maheta awu ejima alema;
Tukwinzesha matala etu nayuma yakupuupa.
15 Eyi mwanami, bayi wuyilondelaku.
Nyendu yeyi bayi yidata munjila yawuku,+
16 Muloña nyendu yawu yatemukilaña kukwila yatama;
Anyakalaña kupwekesha mashi.+
17 Chalala kutandumuna kaleñi iku kada kanakumonaku kwamukunkulwayi.
18 Dichaleteshaña awa antu kubelamena nakupwekesha mashi;
Aswamaña kulonda ajahi mawumi awakwawu.
19 Iji diji njila janowu akeñaña kuhetela muwupwapoki,
Nawa yuma yakahetawu yakajaha wumi wawu.+
20 Maana+ alala adilaña nezu dahewulu mumukwakwa.+
Atwalekañahu kunyamuna izu dawu hewulu mumalubanza.+
21 Atambikilaña hamaakenu* anyikwakwa.
Ahoshelaña hawiñililu wayiisu yamusumba nawu:+
22 “Enu antu abula maana mwakatwalekahu kukeña kubula maana kushika mpinjinyi?
Enu akakusupisha mwakatwalekahu kutiya kuwaha kusupisha kushika mpinjinyi?
Nawa enu ayisupi mwakatwalekahu kuhela kwiluka+ kushika mpinjinyi?
Dihu dinu hinukuyihuñunwina spiritu yami;
Nukuyikojeja mwiluki mazu ami.+
24 Muloña natambikili, ilaña mwatwalekelihu kukaana,
Nolweli chikasa chami, ilaña kwosi niwumu washiliku maanaku,+
25 Mwatwalekelihu kudiwula mwejima munayikwashileña
Nikukaana kuzuwila kwami,
26 Ninami nakaseha neyi kukala kunayishikeni;
Nakaseha neyi yuma yimwatiyaña woma yinenzi,+
27 Neyi yuma yimwatiyaña woma yinenzi neyi nvula yampepela,
Nawa kukala kwenu kunenzi neyi mpepela yañovu,
Neyi yihuñu nikukala jinenzi hadi enu.
28 Hanoyu mpinji akantambikaña, ilaña hinakaakulaku;
Akankeñakeña chikupu, ilaña hiyakanwanaku,+
29 Muloña aheleli kwiluka,+
Hiyatondelihu kumutiya Yehova womaku.+
30 Akaanini munayikwashileña;
Adiwili mwejima munayizuwilili.
32 Muloña kudikaña kwawantu abula maana kwakayijaha,
Nawa kuditiyisha kuwaha kwawayisupi kwakayijilumuna.
2 Eyi mwanami, neyi wukwiteja mazu ami
Nikuhemba nshimbi jami,+
2 Nakuteñeleka itu deyi kulonda ditiyilili nakanañachima kumaana+
Nikwenzununa muchima weyi nakudiza kashinshi;+
3 Kubombelahu, neyi wukutambika neyi wiluki mwatalisha nsañu+
Nikunyamuna izu deyi nakutambika kashinshi;+
4 Neyi wutwalekahu kukeñakeña yumiyi neyi siliva,+
Nawa wutwalekahu kuyikeñakeña neyi maheta aswekawu;+
5 Kuhiñahu dihiwukwiluka mwatalisha kumutiya Yehova woma,+
Nawa wukumwiluka Nzambi.+
7 Wayihembelaña antu oloka maana alala;
Diyi nkebu yanana endaña mukashinshi.+
8 Watalaña njila yawuñanji,
Nawa wakahemba njila yawantu jindi ashinshika.+
9 Kuhiñahu wakeluka mwatalisha yuma yaloña, yawuñanji niyoloka,
Wakeluka njila yaloña yiwatela kuyamu.+
10 Neyi maana eñila mumuchima weyi+
Nawa kwiluka kuzañalesha wumi* weyi,+
11 Wuswa wakutoñojoka wakakutalaña,+
Nawa kashinshi kakakuhembaña,
12 Kulonda jikakwamwini kunjila yatama,
Kudi muntu wahoshaña makudi,+
13 Kudi ana afumaña munjila joloka,
Nakwenda munjila jamwidima,+
14 Kudi ana atiyaña kuwaha kwila yuma yatama,
Azañalalaña nayuma yatama,
15 Ana akweti njila jaheña,
Nawa akweti chihandilu chawupwapoki.
16 Akakwamwina kudi mumbanda mukanshidi,*
Kumazu akulambisha* amumbanda chivumbi,*+
17 Washiyaña ibwambu* dindi wamuwukwenzi windi+
Nikuvulamena chitiyañenu chaNzambi yindi;
18 Muloña itala dindi dajiminaña mukufwa,+
Nawa njila* jindi jalombolaña kudi ana afwa dehi.
19 Kwosi niwumu hakachi kanana anakwila* nindi wuvumbi wakafunta,
Hela wakawana cheñi njila yakuwumiku.+
20 Dichi londelaku njila yawantu amawahi
Nawa twalekakuhu kwenda munjila jawantu aloña,+
21 Muloña muntu woloka hohu diyi wakashakama hamaseki,
3 Mwanami, bayi wuvulamena ntañishilu* yamiku,
Nawa muchima weyi wovwahileña nshimbi yami,
2 Muloña yakakulunjikilaku mafuku amavulu
Niyaaka yawumi nikuwunda.+
3 Bayi witeja kukeña kwakashinshi nikushinshika* kukushiyiku.+
Yikasili munshiñu yeyi;
Yisoneki helola dawubasa damuchima weyi;+
4 Kuhiñahu akukutiya kuwaha nawa akukumona nawu wudi nakashinshi
Kumesu aNzambi niamuntu,+
7 Bayi wudimona eyi aweni neyi wukweti maanaku.+
Mutiyi Yehova woma nawa balumukaku nakuleka yuma yatama.
8 Chumichi chakekala neyi yitumbu yokaña mujimba* weyi
Nikukolesha mafwaha eyi.
9 Mulemeshi Yehova nayuma yeyi yalema,+
Nanyikaabu yeyi yatachi* yahambutu*+ jeyi jejima;
10 Kuhiñahu nkalaña jeyi jakenzala chikupu,+
Nawa mawukamwinu eyi avinyu akenzala navinyu yayiha.
11 Mwanami, bayi wukaana kubabesha kwaYehovaku,+
Nawa bayi wuhela kuzuwila kwindiku,+
12 Muloña Yehova wayizuwilaña antu akeñayi,+
Neyi chazuwilañayi tata yawantu mwanindi atiyañayi kuwaha.+
13 Wudi namuzañalu yowu muntu wawanaña maana+
Nimuntu wahetaña kashinshi;
14 Kwikala nawu kwabadika kwikala nasiliva,
Nawa kuyiheta kwabadika kwikala nawuru.+
15 Alema kubadika korali;*
Kwosi chuma chiwafwilaña chinateli kwesekana nawuku.
16 Muchikasa chawu chachidiilu mudi mafuku amavulu akuhanda;
Maheta nikulema adi muchikasa chawu chachimunswa.
17 Njila jawu jajiwahi,
Nawa nyikwakwa yawu yawunda.+
18 Himutondu wawumi kudi ana akwatishañaku,
Nawa ana akakelañaku chikupu akayitena nawu adi namuzañalu.+
19 Yehova wazatishili maana hakuleña iseki.+
Wazatishili kashinshi hakushimatisha chikupu mawulu.+
20 Nakwiluka kwindi manyiñi amenji aambukili hakachi
Nawa ivu damuluzwizu davwili wuumi.+
21 Mwanami, bayi wuyijimbeshaku.*
Hembaku maana alala niwuswa wakutoñojoka;
22 Akakwinka wumi
Nawa akekala chuma chalubanji munshiñu yeyi;
23 Kuhiñahu wakenda munjila yeyi nakukiñewa,
28 Ntuñi neyi bayi wumuleja neyi, “Yaña; wakenzi mpinji yikwawu! Nakakwinkachu kumadiki,”
Neyi wukutwesha kumwinkachu hohenohuku.
29 Bayi wufuukula kumwila ntuñi neyi chuma chatama+
Hanakutiyayi nindi wakiñewa hanakushakamayi naneyiku.
31 Bayi wutiyila mukamadombu ichima+
Hela kutonda njila yindi yidi yejimaku,
32 Muloña Yehova wahela muntu watwambaña,+
Ilaña Yena wadikunda chikupu namuntu woloka.+
35 Mukamaana wakaswana kalemesha,
Ilaña ayisupi alemeshaña kusawuka.+
4 Anyanami, tiyililenu munakuyifumbayi tata yawantu;+
Shenuku maana kulonda mwiikali nakashinshi,
2 Muloña nukuyinka nshimbi yayiwahi;
4 Wandizishili nakuhosha nindi: “Muchima weyi wukakeli kumazu ami.+
Hembaku nshimbi jami kulonda wutwalekihu kuhanda.+
5 Hetaku maana, nawa hetaku kashinshi.+
Bayi wuvulamenaku, nawa bayi wufuma kuyuma yinahoshañaku.
6 Bayi wuyishiyaku, nawa akakukiña.
Yikeñi, nawa akakuhemba.
7 Maana hichuma chasweja kulema,+ dichi hetaku maana,
Nawa hayuma yejima yiwukuheta, hetaku kashinshi.+
8 Yilemeshi chikupu, nawa akakutuumbakesha.+
Akakulemesha muloña wayikumbataña.+
9 Akasha chibaaba chalubanji kumutu weyi;
Akakuvwika chibañula chalubanji.”
10 Mwanami, tiyililaku nawa itejaku mazu ami,
Nawa wakashakama yaaka yayivulu.+
12 Chiwakendaña, ntampu jeyi hiyakajikañeshañaku;
Nawa neyi wutemuka lufuchi, hiwakahukanañaku.
13 Kwatishaku kufumba; bayi wukulekaku.+
Kuhembi, muloña diwumi weyi.+
14 Bayi wuya munjila yawantu atamaku,
Nawa bayi wenda munjila yawantu atamaku.+
16 Muloña hiyatweshaña kukaamaku, sampu aneli chuma chatama.
Akañanyaña kukaama, sampu anadimbwishi muntu.
17 Adaña dinkendi dakutama,
Nawa anwaña vinyu yamadombu.
18 Ilaña njila yawantu aloña yidi neyi chejeji chantetemena
Chayaña nakutooñekelaku nichikushika itena mwiwulu.+
19 Njila yawantu atama yidi neyi mwidima;
Elukaña wanyi chuma chayihukeshaña.
20 Mwanami, shakuku maana kumazu ami;
Tiyililaku nakanañachima* kumazu ami.
21 Bayi afuma kumesu eyiku;
Yihembi mukachi kamuchima weyi,+
22 Muloña hiwumi kudi ayiwanaña+
Nawa hikukola kwamujimba wawu wejima.*
24 Lekaku nhoshelu yaheña,+
Nawa twalaku nhoshelu yamakudi kwakulehi naneyi.
25 Mesu eyi atela kutala kumbidi hohu,
Eña, zanzaku mesu eyi hambidi yeyi hohu.+
27 Bayi wulemenena kuchidiilu hela kuchimunswaku.+
Fumishaku nyendu yeyi kuyuma yatama.
5 Mwanami, tiyililaku kumaana ami.
Tiyililaku nakanañachima* kukashinshi kami,+
2 Kulonda wuhembi wuswa weyi wakutoñojoka
Nikukiña kwiluka nanyivumbu yeyi.+
3 Muloña nyivumbu yamumbanda mukanshidi* yavwaña neyi ipuma dawuchi,+
Nawa kanwa kindi kasenena kubadika manji.+
5 Nyendu yindi yakunkumukilaña mukufwa.
Mahaji indi alombolaña ndo-o Mwijamu.*
6 Hashaña maana kunjila yawumiku.
Njila yindi yalulutaña, ilaña helukaña kuyinakumutwalaku.
7 Ichi dinu, anyanami, ntiyililenu
Nawa bayi muleka kulondela mwinnakuhoshaku.
8 Imenaku hahalehi nayena;
Bayi wuswina kwakwihi nawiñililu wetala dindiku,+
9 Kulonda wubuli kuhana kulema kweyi kudi antu acheñi+
Hela kwaañula yaaka yawukatu;+
10 Kulonda antu acheñi abuli kumanisha maheta* eyi+
Niyiwakalakeleli nañovu yibuli kuya kwitala dañiinza.
11 Neyi nehi, wakaaba hakukuma kwawumi weyi
Hakakisika musunyi nimujimba weyi+
12 Nakuhosha neyi: “Ochinaheleli kubabesha!
Muchima wami ochiwaheleli kuzuwila!
13 Hinatiyilili kwizu dawandizishi ami
Hela kusha maana kudi antañishi amiku
16 Komana tuseloki tweyi twatela kumwañala hanji,
Tuloña tweyi twamenji mumalubanza?+
17 Twiikali tweyi nkaweyi hohu,
Bayi nawantu acheñiku.+
Mayeli indi akuzañalesheña* mpinji yejima.
Kukeña kwindi kukutiyisheña kuwaha mpinji yejima.+
20 Dichi, mwanami, muloñadi chakukutiyishilawu kuwaha kudi mumbanda mukanshidi*
21 Muloña njila jamuntu jidi kumesu aYehova;
Washinshikaña njila jindi jejima.+
22 Muntu watama wafwaña muyiluwa yindi yomweni,
Nawa wakafwa munyonji yanshidi yindi yomweni.+
23 Wakafwa muloña wakubula kwiteja kubabesha
Nikusenuka munjila muloña wakusweja kusupa.
6 Mwanami, neyi wuneteji kumufwetelaku ntuñi neyi,+
Neyi wunakwati muchikasa* chamuntu iwabula kwiluka,+
2 Neyi chikaninu cheyi chinekali muhetu kudi eyi,
Wunafwi mumazu amukanwa keyi,+
3 Ilaku chumichi, mwanami, kulonda wudamwini,
Muloña wunaholokeli muchikasa chamukwenu:
Yaku wudizozi nawa wulembi swayi-swayi kudi mukwenu.+
4 Mesu eyi bayi akaama,
Hela yikenyikenyi yeyi kunoñokaku.
5 Temukaku neyi kapaala kanatemuki muchikasa chachibinda,
Neyi kada kanatemuki muchikasa chachibinda chatuda.
6 Eyi nkopi, yaku kudi nzenkeneni;+
Shinshikaku chelañayi yuma kulonda wiikali namaana.
7 Hela chakwila hakweti nlomboli, chilolu, hela nyuuliku,
8 Waloñeshaña yakuda yindi munvula,+
Nawa wapompeshaña yakuda yindi muchilaaka chakwaañula.
9 Eyi nkopi, wukutwalekahu kukaama kushika mpinjinyi?
Wukuhinduka mutulu mpinjinyi?
10 Kukaama chantesha, tulu twantesha,
Kuvuña makasa chantesha nakunooka,+
11 Wuzweñi weyi wakenza neyi ikombi,
Nawa yuma yiwakeñaña neyi muntu wunadimanyeki.+
12 Muntu wamukunkulwayi nawa watama wahitañanaña nakuhosha nhoshelu yaheña;+
13 Wakamunaña nadisu dindi,+ walejanaña namwendu windi nawa wenyikaña nanyinu yindi.
15 Dichi, wubanji wakamushikena mukukasumwisha;
Hohenohu wakakotoka chakadi kutwesha kumuuka.+
16 Kudi yuma 6 yahelayi Yehova;
Eña, yuma 7 yatiyañayi wuzondu:
17 Mesu adinka wanta,+ idimi datwambaña,+ nimakasa apwekeshaña mashi akadi muloña,+
18 Muchima wakasaña tufuta twafwana,+ nyendu yatemukilaña kuyuma yatama,
19 Chinsahu wakutwamba watwambaña mpinji yejima,+
Nimuntu wakuwaña ntaadi hakachi kawantu evumu dimu.+
20 Mwanami, hembaku nshimbi jatata yeyi,
Nawa bayi wudiwula nshimbi jamama yeyiku.+
21 Wujikaseña mumuchima weyi mpinji yejima;
Wujikaseña munshiñu yeyi.
22 Neyi wunakwenda, yakakulombolaña;
Neyi wunakaami, yakakukiñaña;
Nawa neyi wunahinduki, yakakulejaña.*
25 Bayi wukomoka lubanji lwindi mumuchima weyi+
Hela kumwiteja akubakuli muchima namesu indi ekokuku,
26 Muloña wachivumbi, iyala washalaña hohu nadinkendi,+
Ilaña iñoda muntu wacheñi washaña wumi walema muwubanji.
27 Komana muntu nateli kudokwela kesi hantulu yindi ilaña yakuvwala yindi kuha nehi?+
28 Indi kwiji muntu nateli kwenda hamakala akesi chakadi kuha nyendu?
29 Dichichekala nikudi muntu wakaamaña nañoda mukwawu;
Kwosi muntu wamukwataña akabula kubabeshawuku.+
30 Antu hiyamusehaña ikombi
Neyi eya muloña wanzalaku.
31 Hela chochu, neyi anamuwani, wakafweta mapampa 7;
Wakahana yuma yejima yalema yamwitala dindi.+
32 Muntu wejima wunakwila wujila namumbanda hakweti maanaku;*
34 Muloña mukawu wakojejaña iyala kuhila;
Hakamwekesha wushona hakafuntishañayi katama nakatamaku.+
35 Hamba keteja kumufwetaku;*
Hamba kawundaku, hela chakwila mulambu weyi weneni ñahi.
7 Mwanami, hembaku mazu ami,
Nawa hembaku nshimbi jami.+
3 Jikasi kunyinu yeyi;
Jisoneki helola dawubasa damuchima weyi.+
4 Lejaku maana neyi, “Wudi muhela ami,”
Nawa tenaku kashinshi neyi “ntaña yami,”
6 Hinadiña hawindu* yakwitala dami,
Nasumbilili mutumapwata nakutala heseki,
8 Wahitilileña munjila yadiña kwakwihi namaakenu indi,
Nawa watachikili kuya kukabadi kwekalila itala dindi
Helaña wufuku hiwukwinza nawa hikukwiyila.
10 Kuhiñahu namweni mumbanda hakumubulakana,
11 Wakola mukanwa nawa wadikaña.+
Hashakamaña* hetalaku.
12 Welaña aha wudi hanji, aha wudi mumalubanza,
Waswamaña mukamwihi nahejima hachenkulukila mukwakwa.+
13 Hakumukwata nakumufufwa;
Chakadi nikutiya nsonyi, hakumuleja nindi:
14 “Nalambula nyilambu yakuwunda.+
Dalelu nashikija munakanini.
15 Dichinaleteshi ninzi nakukubulakana,
Nakukukeñakeña, nawa nakuwani!
16 Naali mahina amawahi hakadidi kami,
Mahina awulombu wawuwahi akuEjipitu.+
17 Hakadidi kami nasansihu mora, shilambwe nisinamoni.+
18 Inzaku, twaya tumanishi mpwila yetu yakukeña nichikukucha;
Twaya tudiluñishi kukeña hamu,
19 Muloña nfumwami nafumihu;
Nayi kwakulehi.
20 Wasenda ipakumuna damali,
Wukufunta wanyi sampu ifuku dakamwekana kakweji kamukuma.”
21 Hakumudimbeka nakumushinjila chikupu.+
Hakumukokola namazu akulambisha.
22 Hohenohu hakumulondela, neyi chizamba chañombi anakuya nakujahawu,
Neyi chisupi anakukeña kubabeshawu mumpompa,+
23 Sampu muvu wunapwiki muchima windi wachidambanda;
Neluki wanyi nindi wukujimbesha wumi windi,+ neyi kada kanakutemukila mumuhetu.
24 Ichi dinu, anyanami, ntiyililenu;
Shenu maana kumazu innakuhosha.
25 Bayi mwiteja nyichima yenu kulondela njila jindiku.
Bayi musenuka nakuya munjila jindiku,+
26 Muloña najahishi antu amavulu,+
Nawa antu anajahiyi amavulu nankashi.+
27 Itala dindi datwalaña Mwijamu;*
Dakunkumukilaña mutupeka twamukachi twakufwa.
8 Komana maana hidiwu anakutambikaku?
Kashinshi hidiku kanakunyamuna izu dakuku?+
2 Emanaña hamaakenu+ anyikwakwa,
Hamaluña ahewulu akunjila.
4 “Enu antu, yenu innakutambika;
Nanyamuni izu dami kudi antu ejima.*
6 Tiyililenu, muloña yuma yinahoshaña yalema,
Nyivumbu yami yahoshaña yuma yaloña;
7 Muloña kanwa kami kahoshaña chalala nezu damwishina,
Nawa nyivumbu yami yahela yuma yatama.
8 Mazu ejima amukanwa kami aloña.
Nawa hakachi kawu hosi akutwamba hela aheñaku.
9 Ejima oloka kudi akweti kashinshi
Nawa oloka kudi ana anawani kwiluka.
10 Tambulaku maana ami chatela wutambuli siliva,
Nawa tambulaku kwiluka chatela wutambuli wuru yasweja kuwaha,+
11 Muloña maana anabadiki korali;*
Yuma yejima yayiwahi hiyikwesekana nawuku.
12 Ami, maana, nashakamaña hamu nakubabala;
Nawani kwiluka niwuswa wakutoñojoka.+
13 Kumutiya Yehova woma hikuhela yatama.+
Nahela kudinyamuna nikudivwimba+ ninjila yatama ninhoshelu yatama.+
15 Muloña wanami, anyanta atwalekañahu kuyuula,
Nawa atulamba ahanaña nshimbi jaloña.+
16 Muloña wanami, ayilolu atwalekañahu kuyuula,
Nawa antu alema asompeshaña mwaloña.
17 Nakeña ana ankeña,
Nawa ana anakunkeñakeña akanwana.+
18 Maheta nikulema jidi nanami,
Maheta* ahaya nyaaka nikuloña.
19 Nyikaabu yami yabadika wuru, hela tuhu wuru yakweñununa,
Nawa yuma yinahanaña yabadika siliva yasweja kuwaha.+
20 Nendaña munjila yaloña,
Mukachi kanjila jawuñanji;
21 Ana ankeña nayinkaña wuswana wawuvulu,
Nawa nenzeshaña nkalaña jawu.
22 Yehova wanleñeli nakwikala ntachikilu yanjila yindi,+
Wakusambilahu hayuma yeliliyi kunyaaka oko-o.+
25 Navwalikili henohu mapidi kanda ayishiku,
Henohu tupidi kanda twiikaliku,
26 Henohu kanda aleñi iseki nimasaña adu
Hela mawumbulu atachi aheseki.
27 Haleñeleñayi mawulu,+ ami nadiña kwoku;
Hapuliliyi ñinza* hewulu damenji,+
28 Hashimatishiliyi* mavu mwiwulu,
Hatuñiliyi tuseloki twamumanyiñi,
29 Henkeliyi kaluñalwiji lushimbi
Nindi menji aku hiyatela kumotoka munahoshiyiku,+
Hashimatishiliyi yikuku yeseki,
30 Nawa nadiña nakukalakela hamu nindi neyi mukawukalawenu.+
Yami akeñeliyi chikupu+ ifuku niifuku;
Nadiña nakuzañalela kumesu indi mpinji yonsu;+
31 Nazañaleli chikupu neseki daloñesheliyi nindi antu ashakameñahu,
Nawa anyana kawantu nayikeñeli nankashi.*
32 Ichi dinu, anyanami, ntiyililenu;
Muloña, adi namuzañalu wowu alondelaña njila jami.
33 Tiyililenu kukubabesha+ kulonda mwiikali namaana,
Nawa bayi mukwidiwulaku.
34 Wudi namuzañalu yowu muntu wantiyililaña
Wanyakalaña kwinza* kuyiisu yami ifuku niifuku,
Nakuhembelela kwakwihi nayipamba yami yakuyiisu,
35 Muloña muntu wanwanaña wakawana wumi,+
Nawa watambwilaña nkisu kudi Yehova.
36 Muntu wandiwulaña wadikatishaña yomweni,
Nawa ana anhela akeña kufwa.”+
9 Maana alala anadituñili itala;
Anadibazili yishimi 7.
3 Anatemeshi dehi ambuñawu awambanda
Nakutambikila hamaluña ahewulu damusumba+ nawu:
4 “Wejima wasupa, eñili munu.”
Wamulejaña wakadi maana* nindi:
5 “Twaya, daku dinkendi dami
Nawa nwaku vinyu yinnabombashani.
7 Muntu wololaña mukakusupisha wakeñaña kusawuka,+
Nawa wejima wazuwilaña muntu watama wakadikatisha.
8 Bayi wuzuwila mukakusupishaku, muloña wukukuhela.+
Zuwilaku mukamaana, nawa wukukukeña.+
9 Dizishaku mukamaana, nawa wakasweja maana.+
Tañishaku mukakuloña, nawa wakatwalekahu kudizilaku yuma.
11 Muloña wanami mafuku eyi akavula,+
Nawa kuwumi weyi akabombelaku yaaka.
12 Neyi wikala namaana, maana akakukwasha eyi aweni,
Ilaña neyi wudi mukakusupisha, wakamona kukala eyi aweni.
13 Mumbanda wasupa waha mukanwa.+
Hekala namaanaku nawa kwosi chuma nichimu chelukayi.
14 Washakamaña hawiñililu wetala dindi
Hachitwamu mumaluña ahewulu amusumba,+
15 Nakutambika antu anakuhita,
Anakwenda munjila nakudiyila kwawu nindi:
16 “Wejima wasupa, eñili munu.”
Wamulejaña wakadi maana*+ nindi:
17 “Menji akwiya atowala,
Nawa yakuda yakuda mukuswamujoka yayiwahi.”+
10 Yishimu yaSolomoni.+
Mwana wamaana wazañaleshaña tata yindi,+
Ilaña mwana wasupa waneñeshaña mama yindi.
2 Maheta akuheta munjila yatama akwikala amukunkulwayi,
Ilaña kuloña dikwapulwishaña kukufwa.+
3 Yehova hamba kakojeja muntu waloña* kufwa nanzalaku,+
Ilaña antu atama wakayikiisha yuma yafwilañawu.
5 Mwana wazataña yuma nakashinshi wapompeshaña mbutu muchilaaka chakwañula,
Ilaña mwana waletaña nsonyi wakaamaña swayi.+
6 Nkisu jidi hamutu wamukakuloña,+
Ilaña kanwa kamuntu watama kaswekaña madombu.
8 Muntu wekala namaana mumuchima waketeja nshimbi,+
Ilaña muntu wunakuhosha jabula maana akamudatola.+
10 Muntu watwambaña nakunyachila disu dindi waletaña chineñi,+
Nawa muntu wahoshaña jabula maana akamudatola.+
12 Kuhelañana dikwasañumunaña ntaadi,
Ilaña kukeña kwabutaña yiluwa yejima.+
13 Maana ekala kunyivumbu yamuntu wukweti kashinshi,+
15 Maheta* asamaheta himusumba windi wakiñewa.
Kukala kwawatuzweñi hiwuzweñi wawu.+
16 Nyidimu yamuntu waloña yatwalaña kuwumi:
Ilaña yuma yelañayi muntu watama yatwalaña kunshidi.+
17 Muntu watiyaña kubabesha hinjila yaya kuwumi,*
Ilaña muntu wadiwulaña kuzuwila wasenwishaña akwawu.
20 Idimi damuntu waloña didi neyi siliva yasweja kuwaha,+
Ilaña muchima wamuntu watama hiwalema nankashiku.
23 Kudi chisupi, kudiñija muyilwilu yansonyi kudi neyi chisela,
Ilaña maana, amuntu wukweti kashinshi.+
24 Yuma yachiinañayi muntu watama yakamushikena;
Ilaña antu aloña akayinka yuma yafwilañawu.+
25 Neyi nvula yampepela yinahiti, muntu watama hakekalaku nawa cheñiku,+
Ilaña muntu waloña hichikuku chahaya nyaaka.+
26 Neyi chatiyakanaña vinega kumazewu niwishi mumesu,
Nkopi niyena dichekalayi kudi muntu wamutumaña.*
29 Njila yaYehova hikaposhi kakola kudi muntu wakadi muloña,+
Ilaña hikujilumuka kudi antu elaña yatama.+
31 Kanwa kamuntu waloña kedishaña* maana,
Ilaña idimi dadimbanaña akadiketula.
32 Nyivumbu yamuntu waloña yeluka yuma yazañaleshaña,
Ilaña kanwa kawantu atama kahoshaña yaheña.
5 Kuloña kwamuntu wakadi ihuji kwololaña njila yindi,
Ilaña muntu watama wakadimbuka muloña wakutama kwindi yomweni.+
7 Neyi muntu watama afwa, kuchiñeja kwindi kwajiyaña;
Nawa yuma yachiñejañayi muñovu jindi niyena yajiyaña.+
8 Muntu waloña amupulwishaña kuyihuñu,
Nawa muntu watama wamusinsaña.+
9 Mukakusekesha* wamuletelaña ntuñi nindi kukala nakanwa kindi,
Ilaña aloña ayipulwishaña muloña wakwiluka.+
10 Kuwaha kwamuntu waloña kwaleteshaña musumba kuzañalala,
Nawa neyi muntu watama nafwi, mwekalaña kudila kwamuzañalu.+
12 Muntu wejima wabula maana* wasawulaña* ntuñi nindi,
Ilaña muntu wukweti kashinshi kakeni wadimwenenañahu kwindi.+
13 Muntu watwambaña wayaña nakushimuna nsañu yakujinda,+
14 Neyi hosi wunlomboli wawuwahi,* antu adimbukaña,
15 Muntu wejima wuneteji kumufwetelaku muntu wacheñi mukudi,* wakamona kukala,+
Ilaña muntu wejima watondolwelaña* kukwata mumakasa,* wakiñewa.
18 Muntu watama watambulaña nfwetu yakutwamba,+
Ilaña muntu wakuwaña kuloña watambwilaña nfwetu yalala.+
19 Muntu wakolela kukwila yaloña wudi munjila yakuwumi,+
Ilaña muntu wafwilaña yuma yatama wudi munjila yaya kukufwa.
22 Mumbanda walubanji wakaanaña maana amawahi
Wudi neyi kazeya kawuru kadi mumazulu angulu.
23 Yuma yafwilañawu aloña yalombolaña kuyuma yayiwahi,+
Ilaña yuma yachiñejañawu atama yalombolaña kukuzuwa.
24 Muntu wumu wahanaña chakufuma hamuchima* nawa wekalaña nayuma yayivulu;+
Mukwawu niyena wakiishanaña, ilaña wekalaña muwuzweñi.+
25 Muntu* wahanaña chakufuma hamuchima yuma yakamuwahila,+
Nawa wejima wenkaña* akwawu menji akunwa niyena akamwinka menji akunwa.+
26 Muntu wakaanaña kulandisha mbutu akamushiña kudi antu,
Ilaña muntu walandishaña mbutu akamukiswila.
27 Muntu wadikitaña nakufwila kwila yuma yayiwahi, wafwilaña wuselewa,+
Ilaña muntu wakeñakeñaña kutama—chalala diyuma yakamuwana.+
29 Muntu wejima waletaña kukala* kudi amwitala dindi wakaswana mpepela,+
Nawa chisupi wakekala nduñu kudi mukamaana.
31 Neyi chalala muntu waloña heseki anakumufweta,
Dikwila nawu muntu watama nimukanshidi akayifweta kubadikahu.+
2 Muntu wamuwahi amutiyaña kuwaha kudi Yehova,
Ilaña Yena wadiwulaña muntu wakwataña tufuta twatama.+
3 Kwosi muntu wakiñewaña nakutamaku,+
Ilaña waloña hiyakamubwitaku.
4 Mumbanda watelela hichibañula kudi nfumwindi,+
Ilaña mumbanda welaña yuma yansonyi wudi neyi kutoka mumafwaha indi.+
5 Yitoñojoka yamukakuloña yoloka,
Ilaña wunlomboli wamuntu watama hikudimbana.
7 Neyi antu atama anayimiki mushindu, ajiyaña,
Ilaña itala damuntu waloña dakatwalekahu.+
9 Chachiwahi kukulemesha chanti ilaña wikala nañamba
11 Muntu wadimaña mpata yindi wakekuta nayakuda,+
Ilaña muntu wafwilaña yuma yamukunkulwayi hakweti maanaku.*
12 Muntu watama watiyilaña lwisu yuma yinalawuliwu akwawu atama,
Ilaña muji wamuntu waloña wasoñaña nyikaabu.
13 Muntu watama wafwaña munhoshelu yindi yatama,+
Ilaña waloña wapulukaña muyihuñu.
14 Yuma yahoshañayi muntu, yinateli kuletesha yuma kumwendela chiwahi,+
Nawa mudimu wamakasa indi wakamufweta.
17 Muntu washimunaña mwakashinshi wakahosha mwalala,
Ilaña chinsahu wakutwamba wahoshaña makudi.
19 Nyivumbu yahoshaña mwalala yakashakama haya nyaaka,+
Ilaña idimi datwambaña dakashakama kapinji kantesha hohu.+
20 Makudi adi mumuchima wawantu akasaña tufuta twakuleta kukala,
22 Nyivumbu yatwambaña yawuzondu kudi Yehova,+
Ilaña ana elaña mwakashinshi amutiyishaña kuwaha.
23 Muntu wababala waswekaña yuma yelukayi,
Ilaña muchima wachisupi wedishaña wusupi windi.+
26 Muntu waloña wakeñakeñaña munyenvu windi,
Ilaña njila yawantu atama yayijimbeshaña.
27 Nkopi hazombañaku,+
Ilaña kudikita hiiheta damuntu dalema.
28 Njila yaloña yatwalaña kuwumi,+
Nawa muniyi njila himwekala kufwaku.
2 Yuma yahoshañayi muntu, yinateli kuletesha yuma kumuwahila,+
Ilaña mukakudimbana wafwilaña hohu madombu.
4 Nkopi wafwilaña yuma yayivulu henohu hakweti chumaku,+
5 Muntu waloña wahela makudi,+
Ilaña yuma yelañayi muntu watama yaletaña nsonyi nikusawuka.
6 Kuloña kwakiñaña muntu wukweti njila yakadi ihuji,+
Ilaña kutama kwadimbwishaña mukanshidi.
7 Kudi muntu wadifwikijaña neyi waheta, ilaña hakweti chumaku;+
Kudi mukwawu niyena wadifwikijaña neyi hikazweñi, ilaña wukweti maheta amavulu.
12 Neyi chuma chinakuchiñejayi muntu kushikijewa swayi nehi, chakataña kumuchima,+
Ilaña yuma yafwilañayi neyi yinashikijewi himutondu wawumi.+
15 Kashinshi kalala katambwilaña wuselewa,
Ilaña njila yamukakudimbana hiwukatu.
18 Muntu wejima wadiwulaña kubabesha wekalaña kazweñi nawa wasawukaña,
19 Yuma yafwilañayi muntu neyi yinashikijewi, yatowala kudi yena,+
Ilaña chisupi hakeñaña kufuma kuyuma yatamaku.+
20 Muntu wunakwenda nawakamaana wakekala namaana,+
Ilaña muntu wadikundaña nawayisupi wakamona kukala.+
22 Muntu wamuwahi washiyaña wuswana kudi ejikulu indi,
Ilaña maheta awakanshidi akekala amuntu waloña.+
23 Iha dadimañayi kazweñi dedishaña yakuda yayivulu,
Ilaña anateli kudikomba* muloña wawuñanji waheña.
24 Muntu wabulaña kubabesha* mwanindi wamuhela,+
Ilaña muntu wakeña mwanindi wanyakalaña kumubabesha.+
2 Muntu wendaña mukwoloka kwindi wamutiyaña Yehova woma,
Ilaña muntu wekala nanjila jakudimbana* wamudiwulaña Yena.
3 Chikoti chadinka wanta chidi mukanwa kachisupi,
Ilaña nyivumbu yawakamaana yikayikiña.
4 Neyi ñombi kwosi, mwakudiila ayimuna mwekalaña mwawunyonji,
Ilaña ñovu yachizamba chañombi yedishaña mbutu jajivulu.
5 Chinsahu washinshika kwila atwamba nehi,
Ilaña chinsahu wakutwamba watwambaña mpinji yejima.+
6 Wasehaña akwawu wakeñakeñaña maana nawa hayiwanañaku,
Ilaña kwiluka kwenzaña swayi kudi muntu wekala nakashinshi.+
7 Swinaku kwakulehi namuntu wasupa,
Muloña kunyivumbu yindi hiwukuwanaku kwilukaku.+
8 Muloña wamaana, muntu wababala welukaña njila munakuyayi,
9 Ayisupi asehaña hela chakwila anafwi namuloña,+
Ilaña hakachi kawantu oloka, hekalaña muchima wakufwila kutiyañana.
10 Muchima weluka kulula kwawu waweni,
Nawa kwosi wacheñi wunateli kuzañalela hamu nawuku.
11 Itala damuntu watama akadikisañana,+
Ilaña itenti damuntu woloka dakafuka nankashi.
13 Nimumpinji yakuseha muchima wunateli kukata,
Nawa muzañalu wunateli kubalumuka kuneña.
14 Muntu watama muchima wakaañula yuma yafumaña munjila jindi,+
Ilaña muntu wamuwahi wañulaña nfwetu yafumaña munyidimu yindi.+
15 Chisupi wakuhwelelaña izu dejima,
Ilaña muntu wababala watoñojokaña hachuma chejima chinakukeña kwilayi.+
16 Muntu wamaana wasoñama nawa wafumaña kuyuma yatama,
Ilaña chisupi wadihinda* nawa wasweja kudikuhwelela.
17 Muntu wazuwaña swayi welaña yuma chakubula kutoñojoka,+
Ilaña muntu watoñojokaña mwamaana amuhela.
18 Chisupi wakaswana wusupi,
Ilaña ababala anayivwiki chibañula chakwiluka.+
19 Antu atama akadibuka kudi amawahi,
Nawa elaña yatama akafukama hayiisu yawakakuloña.
21 Muntu wadiwulaña ntuñi nindi wakoñaña nshidi,
Ilaña wejima wamutiyilaña muntu wakehelamu wushona wudi namuzañalu.+
22 Komana ana akasaña tufuta twakuleta kukala hiyakasenukaku?
Ilaña ana afwilaña kwila yayiwahi akatambwila kukeña kwakashinshi nikushinshika.+
23 Mumudimu wejima wakola mwafumaña yuma yayiwahi,
Ilaña kutatoka kwaleteshaña kubula yuma.+
24 Chibañula chawakamaana himaheta awu;
Ilaña wusupi wawayisupi hikusupa.+
25 Chinsahu walala wamwinaña mawumi,
Ilaña mukakudimbana watwambaña mpinji yejima.
26 Muntu wamutiyaña Yehova woma wamukuhwelela muyuma yejima,+
Nawa anyanindi akawana iluña mwakuswama.+
27 Kumutiya Yehova woma hikaseloki kawumi,
Kwafumishaña muntu kunyihetu yakufwa.
28 Antu amavulu hiwukeleñi wamwanta,+
Ilaña nyuuli wabula antu wamukunkulwayi.
29 Muntu wabulaña kuzuwa swayi wukweti kashinshi chikupu,+
Ilaña muntu wabulaña kudiwunjika wamwekeshaña wusupi windi.+
30 Muchima wawunda waletaña wumi kumujimba,
Ilaña ichima datokeshaña mafwaha.+
31 Muntu weyilaña wakehelamu watukaña Ntuñi yindi,+
Ilaña wejima watiyilaña atuzweñi wushona wamulemeshaña Yena.+
32 Kutama kwamuntu watama kwakamudimbwisha heseki,
Ilaña muntu waloña wakabatama mukashinshi kindi.+
33 Maana ashakamaña nzo-o mumuchima wamuntu wakashinshi,+
Ilaña hakachi kawayisupi maana adimwekeshaña aweni.
34 Kuloña kwaleteshaña muza kuwulemesha,+
Ilaña nshidi yasawishaña antu.
35 Mwanta wamutiyaña kuwaha kambuñindi welaña yuma nakashinshi,+
Ilaña kuzuwa kwindi kwekalaña hadi muntu wakoñaña yuma yansonyi.+
2 Idimi damukamaana dazatishaña chiwahi maana,+
Ilaña kanwa kachisupi kedishaña wusupi.
6 Mwitala damuntu waloña mudi maheta amavulu,
Ilaña yuma yaañulañayi watama yamuletelaña kukala.+
10 Kubabesha kwamwekanaña neyi kwatama* kudi muntu wunakushiya njila,+
Ilaña wejima wahela kumuzuwila wakafwa.+
11 Neyi chakwila Yehova wamonaña antu adi Mwijamu* niiluña dakujilumwinahu,*+
Indi nyichima yawantu chikukumina kudihi?+
12 Wasehaña akwawu wahela muntu wamwololaña.*+
Hehulaña akamaanaku.+
13 Muchima wamuzañalu wazañaleshaña kumesu,
Ilaña muchima wakata wachikaña spiritu.+
15 Mafuku ejima amuntu akabishañawu atama,+
Ilaña muntu wukweti muchima wawuwahi watwalekañahu kwikala nachawija.+
16 Chachiwahi kwikala nayuma yantesha iku wunakumutiya Yehova woma+
17 Chachiwahi kuda namafu iku hadi kukeña+
Kubadika kuda chizamba chañombi wanuna* iku hadi kuhelañana.+
18 Muntu wazuwaña swayi wasañumunaña ndombu,+
Ilaña muntu wabulaña kuzuwa swayi wawundishaña ipumba.+
22 Yuma yinafuukuliyi muntu yazatikaña wanyi neyi kwihujola* nehi,
Ilaña hadi akakukwashana maana* amavulu yuma yalumbulukaña.+
23 Muntu wazañalalaña neyi ahana ñakwilu yoloka,*+
Nawa izu dakuhoshela hampinji yayiwahi—ochidawaha!+
27 Muntu wahetelaña muwupwapoki waletelaña amwitala dindi kukala,*+
Ilaña muntu wahela maseleka wakatwalekahu kuhanda.+
28 Muntu waloña wasambilaña kutoñojoka mumuchima windi henohu kanda aakuli,*+
Ilaña kanwa kamuntu watama kedishaña yuma yatama.
29 Yehova wekala kwakulehi namuntu watama,
Ilaña watiyaña kulomba kwamuntu waloña.+
31 Muntu watiyililaña kukuzuwila kwahanaña wumi,
Washakamaña hakachi kawakamaana.+
32 Muntu wejima wakaanaña kubabesha wadiwulaña wumi windi,+
Ilaña muntu wejima watiyililaña kukufumba wekalaña nakashinshi.*+
4 Yehova nakojeji yuma yejima kuzatika muloña wankeñelu yindi,
Niantu atama kulonda akajilumuki hefuku dayihuñu.+
5 Muntu wejima wadivwimba mumuchima wawuzondu kudi Yehova.+
Ilukaku* neyi hiyakakañanya kumubabeshaku.
6 Muloña wakukeña kwakashinshi nikushinshika, chiluwa achibutaña,+
Nawa muloña wakumutiya Yehova woma muntu wafumaña kuyuma yatama.+
7 Neyi Yehova atiya kuwaha nanjila jamuntu,
Wakojejaña niayilumbu jindi kushakama mukuwunda nayena.+
8 Chachiwahi kwikala nayuma yantesha iku waloña+
Kubadika kwikala nayuma yayivulu iku hiwukweti wuñanjiku.+
9 Muntu nateli kukasa njila yindi mumuchima windi,
Ilaña Yehova diyi walombolaña ntampu jindi.+
11 Yipimu nimasikelu alala afuma kudi Yehova;
Kulema kwejima kudi mwipakumuna hinyidimu yindi.+
13 Nhoshelu yaloña yatiyishaña anyanta kuwaha.
Akeña muntu wahoshaña mwalala.+
15 Muchejeji chakumesu amwanta mwekala wumi,
Wuselewa windi wudi neyi ivu danvula mumpinji yachishika.+
16 Ochichawaha kuheta maana kubadika wuru!+
Kashinshi anateli kukitonda kubadika siliva.+
17 Njila yamuntu woloka yatondolwelaña yuma yatama.
Muntu washinshikaña chikupu njila yindi wakahemba wumi windi.+
18 Kudinka wanta kwaletaña kujilumuka,
Nawa spiritu yadivwimba yaleteshaña kuhukana.+
19 Chachiwahi kwikala wadizoza* hakachi kawantu amwovu+
Kubadika kwanzañana yuma yinapuupiwu akakudivwimba.
20 Muntu wamwekeshaña kashinshi muyuma, yuma yakamulumbulukila,*
Nawa wudi namuzañalu yowu muntu wakuhwelela mudi Yehova.
21 Muntu wamaana mumuchima akamutena nawu kashinshi,+
Nawa muntu wekala nanhoshelu* yayiwahi waleteshaña antu kutiyilila kuyuma yahoshañayi.+
22 Kashinshi hikaseloki kawumi kudi ana akihetaña,
Ilaña ayisupi ayibabeshaña nawusupi wawu awenawu.
23 Muchima wamukamaana wenkaña kanwa kindi kashinshi+
Nawa waleteshaña antu kutiyilila kuyuma yahoshañayi.
24 Mazu amawahi hiipuma dawuchi,
Atowejaña wumi nawa okaña mafwaha.+
25 Kudi njila yamwekanaña neyi yoloka kudi muntu,
Ilaña kunsa yayu yalombolaña kukufwa.+
29 Mukamadombu wamudimbekaña ntuñi nindi
Kulonda amutwali munjila yaheña.
30 Wamunyachilaña mesu indi hanakutoñojokayi yatama.
Wakasaña nyivumbu yindi hamu hanakusendayi kukala.
32 Muntu wabulaña kuzuwa swayi+ nabadiki chilobu cheyala,
Nawa muntu wayuulaña kuzuwa* kwindi nabadiki muntu wunashindi musumba.+
33 Chinjikijilu chakusakula nachu achinatilaña hamakata,+
Ilaña yuma yejima yafuukulañawu nachinjikijilu yafumaña kudi Yehova.+
17 Chachiwahi kuda chitebu chadinkendi dominina iku hadi kuwunda+
2 Kambuña wudi nakashinshi wakamuyuula mwana waletaña nsonyi;
Wakatambulaku wuswana neyi kwiji himanakwawu.
4 Muntu watama watiyililaña kunhoshelu yatama,
Nawa mukakudimbana watiyililaña kwidimi daletaña kukala.+
5 Muntu wejima wasehaña kazweñi watukaña Ntuñi yindi,+
Nawa wejima wazañalalaña nayihuñu yamukwawu hiyakakañanya kumubabeshaku.+
7 Nhoshelu yoloka* hiyamutelela chisupiku.+
Nawa nhoshelu yakutwamba hiyamutelela nyuuli* hela hantiku.+
8 Chawaana chidi neyi ilola* dalema wuseya kudi yomweni;+
Kwejima kwabalumukilañayi, daleteshaña yuma kumulumbulukila.+
9 Muntu wejima wanakenaña* yiluwa wafwilaña kukeña,+
Ilaña muntu watwalekañahu kukeñakeña nsañu wambulaña amabwambu adikunda.+
10 Kuzuwila kwashikaña chikupu hamuchima wamuntu wudi nakashinshi+
Kubadika kuvupola muntu wasupa mapampa nkulakaji.+
11 Muntu watama wafwilaña hohu kudikaña,
Ilaña ntemesha wawukatu akamutemesha kuya nakumubabesha.+
12 Chachiwahi kubulakana bera wunafwishi anyanindi
Kubadika kubulakana muntu wasupa nawusupi windi.+
13 Neyi muntu afuntisha katama nakakawahi,
Kutama hikwakafuma mwitala dindiku.+
14 Kutachika ndombu kudi neyi kwenzununa chenzelu chadibaji;*
Fumakuhu henohu kanda hekali kubobola.+
15 Muntu wejima wayiñishaña watama niwafwishaña waloña nanyiloña+
—Ejima wawu awuzondu kudi Yehova.
17 Ibwambu walala wamwekeshaña kukeña mpinji yejima+
Nawa himana kwamuntu wamukwashaña mumpinji yayihuñu.+
18 Muntu wabula maana* wemushaña mumakasa nakwiteja
Kumufwetelaku mukwawu mukudi nikuhana kapopu kamuloña hamesu antuñi nindi.+
19 Muntu wakeña yikonkojola wakeña kuvulumuna.+
Muntu wejima waleheshaña chiisu chindi wadiletelaña wubanji.+
21 Iyala wavwalaña mwana wasupa wakadineña;
Nawa tata yawantu wukweti mwana wabula maana hekala namuzañaluku.+
24 Maana adi kumesu amuntu wukweti kashinshi,
Ilaña mesu achisupi apuputaña kunsa jeseki.+
26 Kubabesha muntu waloña chachiwahi wanyi,
Nawa kuvupola antu alema hikufumpa nshimbi.
28 Nichisupi wamwena akumutena nawu wukweti maana,
Nawa muntu wakasaña nyivumbu yindi, nawu wukweti kashinshi.
2 Chisupi hatiyaña kuwaha nakashinshiku;
Ilaña yena wukufuukulahu kwidisha yidi mumuchima windi.+
3 Neyi muntu watama nenzi, kusawuka nikwena kwamulondelaña,
Nawa kubula kulemeshewa kwendelaña hamu nansonyi.+
4 Mazu amukanwa kamuntu hiishima dakunama.+
Kaseloki kamaana hikasulu katupulaña ifulolu.
7 Kanwa kachisupi kamujilumwishaña yomweni,+
Nawa nyivumbu yindi himuhetu wawumi windi.
9 Muntu wejima wakatala hamudimu windi
Himana kwanowu wakojejaña kujilumuka.+
10 Ijina daYehova hikaposhi kakola.+
Muntu waloña dimwatemukilañayi nawa wakiñewaña.*+
11 Maheta amuntu waheta himusumba windi wakiñewa;
Adi neyi mbañu yakiñewa mukufwikija kwindi.+
14 Spiritu yamuntu yinateli kumukwasha muyikatu,+
15 Muchima wamuntu wukweti kashinshi wahetaña kwiluka,+
Nawa itu damukamaana dafwilaña kuwana kwiluka.
16 Chawaana chikwetiyi muntu chamushinkwilaña njila;+
Chamuleteshaña kudiluka nawantu alema.
19 Kuwundisha mana kwamuntu anahilishiwu kwakala kubadika kutambula musumba wudi mumpwembu,+
Nawa kwekala yikonkojola yidi neyi nyikomenu yakola.+
20 Yuma yahoshañayi muntu, yikaletesha ivumu dindi kwikuta;+
Wakekuta nayuma yedishaña nyivumbu yindi.
23 Kazweñi walembaña neyi nakuhosha,
Ilaña samaheta waakulaña nakuzuwa.
24 Kudi amabwambu afwilaña kudichika wumu namukwawu,+
Ilaña kudi ibwambu damuntu wadikundaña namukwawu kubadika manakwindi.+
19 Chachiwahi kwikala kazweñi iku wunakwenda mukashinshi+
Kubadika kwikala chisupi nakuhosha makudi.+
3 Wusupi wamuntu yomweni diwaluwañeshaña njila yindi,
Nawa muchima windi wamuhililaña Yehova.
4 Maheta akokolaña amabwambu amavulu,
Ilaña kazweñi akamutemuka nikudi ibwambu dindi.+
6 Antu amavulu akeñaña wuselewa wamuntu walema,*
Nawa muntu wejima hiibwambu damuntu wahanaña yawaana.
Wayaña kudi wena nakuyilomba, ilaña kwosi niwumu wamwakulañaku.
8 Wejima wahetaña maana* wadikeña yomweni.*+
Wejima walemesha kashinshi yuma yakamulumbulukila.*+
9 Chinsahu wakutwamba akamubabesha,
Nawa muntu watwambaña mpinji yejima wakajiya.+
10 Chisupi hatelela kushakama chiwahiku;
Ochichabula dinu kumutelela nduñu kuyuula atulamba!+
13 Mwana wasupa wamuletelaña tata yindi kukala,+
Nawa mumbanda wayikonkojola* wudi neyi chisu chavwaña mpinji yejima.+
14 Itala nimaheta ayiswanaña kufuma kudi atata jawantu,
Ilaña mumbanda wamaana wafuma kudi Yehova.+
19 Muntu wahilaña swayi wakamona kukala;
Neyi weseka kumwamwina, wakatwalekahu hohu nakumwamwina.+
22 Yuma yafwilaña muchima wamuntu hikukeña kwindi kwakashinshi;+
Nawa chachiwahi kwikala kazweñi kubadika kwikala sakutwamba.
23 Kumutiya Yehova woma kwalombolaña kuwumi;+
Muntu wamutiyaña woma wakanooka chachiwahi, hiyakamukatishaku.+
24 Nkopi weñijaña chikasa chindi mucheña chayakuda,
Ilaña hafwilaña nikuchifuntisha cheñi hakanwa kindiku.+
25 Etaku mukakusupishana,+ kulonda wabula maana ekali wababala,+
Nawa zuwilaku muntu wakashinshi, kulonda asweji kwilukilaku.+
26 Muntu wakabishaña tata yindi nikuhaña mama yindi
Himwana waletaña nsonyi nikusawuka.+
27 Mwanami, neyi wuleka kutiyilila kukufumba,
Wakasenuka mumazu akwiluka.
2 Mwanta chatiyishañayi woma chidi neyi kubuluma kwamutupa;*+
Wejima wasañumunaña kuzuwa kwindi washaña wumi windi muwubanji.+
4 Nkopi hadimaña mumpinji yamashikaku,
Dichi wakalombalombaña muchilaaka chakwaañula hakabulayi yakuda.*+
5 Yitoñojoka* yamumuchima wamuntu yidi neyi menji adi mwishima dakunama,
Ilaña muntu wakashinshi wayitahañamu.
6 Antu amavulu ashimunaña kukeña kwawu kwakashinshi,
Ilaña hinyi wunateli kuwana muntu washinshika?
7 Muntu waloña nakwenda mukashinshi kindi.+
Adi namuzañalu wowu anyanindi* alondelaña hadi yena.+
12 Itu datiyaña nidisu damonaña
—Yehova diyi wayituñili yejima.+
13 Bayi wukeñesha kukaamaku, neyi nehi wakekala muwuzweñi.+
Tonaku, nawa wakekuta dinkendi.+
14 Mukakulanda wahoshaña nindi: “Yayiwahi wanyi, yayiwahi wanyi!”
Kuhiñahu hakuya nawa hakudisamba yomweni.+
16 Tambulaku chakuvwala neyi muntu nakwinki nindi wukwatilimu muloña wamukudi wamuntu wacheñi;+
Tambulaku kapopu kamuloña kudi yena neyi mwalala welili mwenomu hakukwasha mumbanda wakwacheñi.*+
17 Dinkendi dakuwana muwupwapoki datowala kudi muntu,
Ilaña kunsa yachu kanwa kindi kakenzala nkalawanda.+
18 Mwafuukulañawu antu mwalumbulukaña* neyi ashakama hampuña+
Nawa kuhitila muwunlomboli wawuwahi zuñaku njita yeyi.+
19 Muntu watwambaña wayaña nakushimuna nsañu yakujinda;+
Bayi wudikunda namuntu wakeña kutuñula akwawuku.*
20 Wejima washiñaña tata yindi nimama yindi,
Inoñu dindi dakajima neyi mwidima wunenzi.+
21 Wuswana wakutambula nalwisu hatachi
Kunsa yawu hiwakekala nkisuku.+
22 Bayi wuhosha neyi: “Nukufuntisha katama nakatamaku!”+
Muchiñeji Yehova,+ nawa wakakwamwina.+
23 Yesekelu yabula kuloña* yawuzondu kudi Yehova,
Nawa masikelu akudimbana amawahi wanyi.
25 Himuhetu kudi muntu neyi yahosha swayi nindi, “Kujila!”+
Ilaña nkumininaku hakutoñojoka dinu hayuma yakanayi.+
27 Muuya wamuntu hiinoñu daYehova,
Dasandujolaña mukachi kindi mwamweni.
28 Kukeña kwakashinshi nikushinshika jamuhembaña mwanta;+
Wakoleshaña itanda dindi nakukeña kwakashinshi.+
21 Muchima wamwanta wudi neyi tuloña twamenji muchikasa chaYehova.+
Wawulombolaña kwejima Kunakeñiyi.+
3 Kwila chuma chaloña nawa choloka
Kwamutiyishaña Yehova kuwaha nankashi kubadika mulambu.+
4 Mesu adinka wanta nimuchima wadivwimba
—Inoñu dalombolaña antu atama hinshidi.+
5 Yuma yafuukulaña mukakudikita yaleteshaña yuma kumulumbulukila,+
Ilaña ejima anyakalaña kwila yuma chakadi kutoñojokahu, chalala akekala muwuzweñi.+
7 Antu atama akayikomba kudi madombu awu,+
Muloña akaanaña kwila mwawuñanji.
8 Njila yasamuloña yaheña,
Ilaña nyidimu yamuntu wakadi majilu yoloka.+
9 Chachiwahi kushakama hakona* yahewulu detala
11 Neyi mukakusupishana anamubabeshi, wabula maana wekalaña namaana,
Nawa neyi muntu wamaana natambwili kashinshi, wekalaña nakwiluka.*+
12 Nzambi waloña washinshikaña itala damuntu watama;
Wanatilaña antu atama mukukala kwawu.+
15 Chazañaleshaña neyi muntu waloña ela mwawuñanji,+
Ilaña chatama nankashi kudi ana elaña yatama.
16 Muntu wasenukaña munjila yakashinshi
Wakanookela hamu nanana afwa dehi.+
17 Muntu wakeña chiseki wakekala muwuzweñi;+
Muntu wakeña vinyu nimanji hakahetaku.
18 Watama hiifutu danyiloña damuntu waloña,
Nimukakudimbana hiifutu danyiloña damuntu woloka.+
20 Maheta alema nimanji jawanikaña mwitala damukamaana,+
22 Mukamaana nateli kushinda musumba wawakañovu
Nikuzeyesha ñovu mwakuhwelelawu.+
24 Muntu welaña yuma nakudivwimba chakadi kwakamena yuma yikufumamu
Mwamutenaña nenu mukakudivwimba,+ waditiya nawa wadeta hantulu.
25 Yuma yafwilañayi nkopi yakamujaha,
Muloña makasa indi akaanaña kuzata.+
26 Mpinji yejima wafwilaña yuma yayivulu,
Ilaña muntu waloña wahanaña chakufuma hamuchima.+
27 Mulambu wamuntu watama wawuzondu.+
Hanu dinu chikukumina kudihi neyi yawuhana nayitoñojoka yatama!*
29 Muntu watama hakweti nsonyi kumesu indiku,+
30 Mukudikaña naYehova himwekala maana hela kashinshi indi kwiji kufumbaku.+
2 Samaheta nikazweñi anesekani;*
Yehova diyi wayileñeli ejima.+
3 Wababala wamonaña wubanji hakuswama,
Ilaña wabula maana watwalekañahu kuya nawa wamonaña kukala.
4 Yuma yafumaña mukudizoza nikumutiya Yehova woma
Himaheta, kulema niwumi.+
5 Nyiña ninyihetu yidi munjila yachipwapoki,
Ilaña wejima walemesha wumi windi waswinaña kwakulehi nayumiyi.+
12 Mesu aYehova akiñaña chalala,
Ilaña Wabalumunaña mazu amukakudimbana.+
13 Nkopi wahoshaña nindi: “Hanji hadi mutupa!
Akunjahila hakachi kalubanza!”+
14 Kanwa kamumbanda mukanshidi* hiibuku dakunama.+
Muntu anafwishiwu namuloña kudi Yehova wakafwamu.
16 Muntu wunakwiyila kazweñi kulonda avulishi maheta indi+
Nimuntu wunakwinka yawaana muntu waheta
Wakekala muwuzweñi.
17 Teñelekaku itu deyi nawa tiyililaku kumazu amukamaana,+
Kulonda wiluki yuma yinakudizishaña,+
18 Muloña chachiwahi kujihemba mukachi keyi,+
Kulonda jejima jitwalekihu kwikala kunyivumbu yeyi.+
19 Hakwila wutwalekihu kumukuhwelela Yehova,
Nakulumbulwili yuma dalelu.
20 Komana hinnakusonekeli
Kufumba ninshimbi,
21 Kulonda kukudizisha mazu alala nawa akuhwelelawu,
Kulonda wakafunti nachileji choloka kudi owu wakutemesheliku?
22 Bayi wumwiyila kazweñi nanochu chidiyi kazweñiku,+
Nawa bayi wumuchika wakehelamu muchiisu chamusumbaku,+
23 Muloña Yehova yomweni wakayihakwilaku muloña wawu+
Nawa wakasenda wumi* wanowu ayiyilili.
24 Bayi wudikundaña namuntu wazuwaña swayi
Hela kudibomba hamu namuntu wekala nanduluku,
25 Kulonda wubuli kudiza njila jindi
Nakuditila eyi aweni muhetu.+
26 Bayi wiikala hakachi kawantu adimushaña mumakasa nakukasa chitiyañenu,
Nakuhana kapopu kamuloña hanyikudi yawakwawuku.+
27 Neyi wudana chuma chakufweta,
Akakutambula kadidi keyi hohenohu!
28 Bayi wuswija chinjikijilu chañinza chakushankulu
Ochu chashiliwu ankakulula jenuku.+
29 Wunamumoni iyala welukisha mudimu?
Wakemana kumesu awanyanta;+
Hamba kemana kumesu awantu abula kulemaku.
23 Neyi wushakama nakudiila hamu namwanta,
Watela kusha maana hayuma yinakwinkiwu;
2 Diyuuli eyi aweni*
Neyi wukweti nankashi chipepa chakuda.*
3 Bayi wufwila yakuda yindi yayiwahiku,
Muloña hiyakuda yakudimbana.
4 Bayi wudizeyesha nakufwila kuhetaku.+
Lekaku nawa mwekeshaku kashinshi.*
6 Bayi wuda yakuda yamuntu wachifwaku;*
Bayi wufwila yakuda yindi yayiwahiku,
7 Muloña nakuchinda* yakuda yejima yiwunakuda.
Hakukuleja nindi, “Daku nawa nwaku,” henohu nakutwamba.*
8 Wukusanza yiwunadii
Nawa kuhameka kweyi kukwikala kwamukunkulwayi.
10 Bayi wuswija chinjikijilu chañinza chakushankulu+
Hela kwiñila mwiha dawanyana abula atata jawuku.
12 Shaku muchima weyi kukubabesha
Niitu deyi kumazu amaana.
13 Bayi wuleka kumubabesha kansi weyalaku.*+
Neyi wumweta nachikoti, wukufwa wanyi.
17 Bayi wuleka muchima weyi wutiyili akanshidi ichimaku,+
Ilaña mutiyeña Yehova woma mpinji yejima,+
18 Kufumahu wakekala nambidi yayiwahi+
Nawa yuma yiwachiñejaña yikashikijewa.
19 Mwanami, tiyililaku kulonda wiikali namaana,
Nawa lombolaku muchima weyi munjila yoloka.
20 Bayi wiikala hakachi kawantu anwaña nankashi vinyu,+
Hakachi kawantu adaña nankashi mbijiku.+
21 Muloña mukakusheta walwa niwafwa hakuda akekala muwuzweñi,+
Nawa kunoñoka kukabuta muntu namahina.
22 Tiyililaku kudi tata yeyi wakuvweli,
Nawa bayi wumudiwula mama yeyi nanochu chinashinakajiyiku.+
24 Tata yawantu wukweti mwana waloña, chakadi nikujina, wakazañalala;
Wejima wavwalaña mwana wamaana wakazañalala.
25 Tata yeyi nimama yeyi akekala namuzañalu,
Nimumbanda wakuvweli wakazañalala.
26 Mwanami, nyinki muchima weyi,
Nawa mesu eyi atiyi kuwaha njila jami.+
28 Wabelamenaña neyi mbanji;+
Wavulishaña amayala abula kushinshika.
29 Hinyi wunakukabakana? Hinyi wunakwakama?
Hinyi wudi nayikonkojola? Hinyi wudi nanyaabu?
Hinyi wukweti yilonda hakadi muloña? Hinyi wunachinani* mesu?
31 Bayi wumona chinachinani vinyu
Nichiyinakukejima mukaapu* nakuhita chiwahi hamudiwuku,
32 Muloña hansa yachu yasumañanaña neyi kapela,
Nawa yedishaña wulembi neyi kabandayuula
33 Mesu eyi akumonaña yuma yawenyi,
Nawa muchima weyi wukuhoshaña yuma yabula kushikilamu.+
34 Nawa wukwikala neyi muntu wunakaami hakachi kakaluñalwiji,
Neyi muntu wunakaami hewulu dambopolu haheni.
35 Wukuhosha neyi: “Anañeti, ilaña kwosi jinatiya.*
Anhumpula, ilaña neluka wanyi.
Nukuhinduka mpinjinyi?+
Inakukeña kunwa cheñi.”*
24 Bayi wutiyila antu atama ichimaku,
Nawa bayi wufwila kudikunda nawuku,+
2 Muloña nyichima yawu yatoñojokaña chikupu hamadombu,
Nawa nyivumbu yawu yahoshaña hakukala.
5 Muntu wamaana wukweti ñovu chikupu,+
Nawa muloña wakwiluka muntu wavulishaña ñovu jindi.
6 Muloña wawunlomboli wawuwahi* wukuzuña njita yeyi,+
Nawa hadi akakulejana maana* amavulu hekalaña kwimika mushindu.*+
7 Chisupi hanateli kuwana maana alalaku;+
Hakweti yuma yakuhosha muchiisu chamusumbaku.
8 Muntu wejima watoñojokaña kwila yatama
Akumutenaña nawu nkuluñaña watufuta twatama.+
11 Pulwishaku owu anakutwalawu kukufwa,
Nawa funtishakumu ana anakutedañila anakuya nakujahawu.+
12 Neyi wuhosha neyi, “Ilaña hitwelukili iyi yumaku,”
Komana Owu washinshikaña nyichima* neluki wanyi?+
13 Mwanami, daku wuchi, muloña wawuwahi;
Wuchi wepuma watowala kuwida.
14 Munjila yoyimu, ilukaku neyi maana amawahi kudi eyi.*+
Neyi wuyiwana, wakekala nambidi yayiwahi
Nawa yuma yiwachiñejaña yikashikijewa.+
15 Bayi wumubelamina muntu waloña kwitala dindi kulonda wumulukukiku;
Bayi wukisañana iluña dindi dakunookelaku.
16 Muloña muntu waloña nateli kudimbuka mapampa 7, nawa wukunyamuka cheñi,+
Ilaña muntu watama wakahukanaña muloña wayihuñu.+
17 Neyi chilumbu cheyi nadimbuki, bayi wuzañalalaku,
Nawa neyi nahukani, muchima weyi bayi wuzañalalaku;+
18 Neyi nehi, Yehova wukumona nawa wukuneña,
19 Bayi wuhila* muloña wawantu atamaku;
Bayi wutiyila antu atama ichimaku,
20 Muloña muntu watama hakweti mbidiku;+
Inoñu damuntu watama akadijima.+
21 Mwanami, mutiyi Yehova woma nimwanta.+
Hinyi wuneluki kujilumuka kukaleta wejima wawu ayedi* hadi wena?+
23 Awa mazu analondelihu cheñi awakamaana:
Kumwekesha chaambu hakusompesha kwakuwahi wanyi.+
24 Wejima walejaña muntu watama nindi, “Eyi waloña,”+
Akamushiña kudi antu nawa nyuza yakamuhela.
26 Antu akafufwa nyivumbu yamuntu waakulaña chakadi kutwamba.*+
28 Bayi wushimuna wunsahu hadi mukwenu neyi hosi wunsahu walalaku.+
Bayi wudimba antu nanyivumbu yeyiku.+
29 Bayi wuhosha neyi: “Nakamwila neyi chinañiliyi;
Nakamufweta hayuma yeliliyiku.”+
32 Namweni yumiyi nawa nayishili kumuchima;
Nayimweni nawa nadizili ichi chikuma:*
33 Kukaama chantesha, tulu twantesha,
Kuvuña makasa chantesha nakunooka,
34 Wuzweñi weyi wakenza neyi ikombi,
Nawa yuma yiwakeñaña yakenza neyi muntu wunadimanyeki.+
25 Iyi niyena hiyishimu yaSolomoni,+ yatuntulwiliwu* kudi ayilolu amwanta waYuda Hezekiya:+
2 Kuhemba nsañu nakajindilu hichuma chalema kudi Nzambi,+
Nawa kusandujola nsañu hikulema kwawanyanta.
3 Neyi chaleha mawulu nichakunama iseki,
Dichakunama nimuchima wawanyanta.
4 Fumishaku majilu kusiliva,
Nawa yikutooka to-o.+
5 Fumishaku muntu watama kumesu amwanta,
Nawa itanda dindi dikushimata chikupu mukuloña.+
6 Bayi wudilemesha eyi aweni kumesu amwantaku,+
Nawa bayi wushakama hakachi kawantu alemaku,+
7 Muloña chikuwaha yena kukwila nindi, “Twaya kunu,”
Kubadika kukusawisha hamesu amuntu walema.+
8 Bayi wunyakala kutwala muloña weyi kuchotaku,
Muloña neyi mukwenu nakufwishi namuloña, chumanyi chiwukwila?+
9 Manishaku muloña nantuñi neyi,+
Ilaña bayi wusolola yuma yakujinda yakulejayiku,*+
10 Kulonda muntu wunakutiyilila abuli kukutiyisha nsonyi
Nawa wubuli kutaandisha nsañu yatama* yakubula kutwesha kwanuka.
11 Kufwana maapo akutuña nawuru adi muyeña yakubaza nasiliva
Dichekala niizu dakuhoshela hampinji yatelela.+
12 Kufwana kazeya kawuru kakumatu nichingelingeli chawuru yayiwahi
Dichekala nimukakuzuwila wamaana kwitu datiyililaña.+
13 Neyi chekalaña kutuuta kwasino* hefuku dakwaañula
Dichekala nintemesha washinshika kudi ana amutemeshaña,
14 Kufwana mavu abulaña kunokesha nvula
Dichekala nimuntu waditiyaña nachawaana chinabuli kumwinkawu.*+
15 Kudiwunjika kwafwomonaña mukulumpi wamashidika,
Nawa idimi dadovu dinateli kukotola ifwaha.+
16 Neyi wuwana wuchi, daku hohu washikila,
Muloña neyi wuda wawuvulu nankashi, wunateli kuwusanza.+
17 Bayi wuvulaña kudata mwendu weyi mwitala dantuñi neyiku,
Kulonda abuli kukutiya kutama nikukuhela.
18 Kufwana kabama kanjita, mpoku yakabali nimuvu watwa
Dichekala nimuntu washimunaña wunsahu wakutwamba hadi ntuñi nindi.+
19 Kufwana izewu dakotoka hela mwendu wachiñumuka
Dichekala nikukuhwelela muntu wabula kushindamenawu* mumpinji yakukala.
20 Kufwana muntu wasubulaña chakuvwala hefuku dachishika
Nawa kufwana vinega yinahuñunwiniwu hasoda
Dichekala nimuntu wembilaña muchima wadihomba tumina.+
21 Neyi chilumbu cheyi* natiyi nzala, mwinki dinkendi adii;
Neyi natiyi mpwila, mwinki menji anwi,+
22 Muloña wukumulumbikilaña makala akesi hamuntu windi,*+
Nawa Yehova wakakusomwena.
23 Mpepela yakukabeta kakuchimunswa yaletaña nvula yeneni,+
Nawa idimi damatuñu daleteshaña kuzuwa.
24 Chachiwahi kushakama hakona* yahewulu detala
26 Kufwana kaseloki kadi namalowa niishima dakisika
Dichekala nimuntu waloña wovwahilaña* muntu watama.
27 Chachiwahi wanyi kuda wuchi wawuvulu,+
Nawa chachiwahi wanyi kudi muntu kudikeñela kulema kwindi yomweni.+
2 Neyi chaleteshaña kada kutemuka nikambimbi kutuuka,
Ishiñu nidena hidenzaña hakadi muloñaku.*
3 Chikoti chakweta nachu kawalu, mubulu wachimbuulu,+
Nawa mbwechi yakweta nachu nyima jawantu asupa.+
4 Bayi wumwakula chisupi kwesekeja nawusupi windiku,
Kulonda wubuli kwikala neyi yena.*
5 Mwakuli chisupi kwesekeja nawusupi windi,
Kulonda abuli kutoñojoka nindi wudi namaana.+
6 Kufwana muntu wakatishaña* nyendu yindi kulonda ekali chifwayi
Dichekala nimuntu wenkaña chisupi mudimu.
8 Kwinka chisupi kulema,
Kudi neyi kukasila ilola kumwonji wakwasa nachu.+
9 Kufwana mutondu wanyiña weñilaña muchikasa chamukakusheta walwa,
Dichekala nichishimu mukanwa kawantu asupa.
10 Kufwana mukakwasa nawuta wamukunji wakatishaña wudi wejima,
Dichekala nimuntu weñijaña chisupi mudimu hela antu anakuhita.
11 Kufwana kawa kafuntilaña kumasanjila aku,
Chisupi niyena wafuntishañahu wusupi windi.+
12 Wamonahu dehi muntu watoñojokaña nindi wamaana?+
Chisupi wakahimpa kubadika yena.
13 Nkopi wahoshaña nindi: “Mumukwakwa mudi mwenzi wamutupa,
Mulubanza mudi mutupa!”+
14 Chenzelu chabalumokelaña hachikasilawu
Nkopi niyena dichelañayi hakadidi kindi.+
15 Nkopi weñijaña chikasa chindi mucheña chayakuda,
Ilaña wakañanyaña kuchifuntisha cheñi hakanwa kindi muloña wakuzeya chikupu.+
16 Nkopi watoñojokaña nindi wukweti maana
Kubadika antu 7 aakulaña mwamaana.
17 Kufwana muntu wakwataña kumatelu akawa
Dichekala nimuntu wunakuhita wahilaña* hayikonkojola yinabuli kumukundama.+
18 Kufwana muntu wazaluka waasaña nyitendanzumbu yakesi, nyivu nikufwa*
19 Dichekala nimuntu wadimbaña ntuñi nindi nakuhosha nindi, “Nasensekeña hohu!”+
20 Habula nchawa, kesi kajimaña,
Nawa habula mukakutwamba, yikonkojola yamanaña.+
21 Neyi chelaña makala hakesi nichelaña nchawa hakesi,
Muntu wantaadi niyena dichasañumunañayi yikonkojola.+
23 Neyi siliva yinalambwijiwu kuchitebu chewumba
24 Muntu wahela akwawu waswekaña kuhelañana nanyivumbu yindi,
Ilaña mukachi wahembaña makudi.
25 Hela chakwila wahoshaña mazu amawahi, bayi wumukuhwelelaku,
Muloña mumuchima windi mudi yuma 7 yawuzondu.*
26 Hela chakwila makudi anasweki kuhelañana kwindi,
Kutama kwindi akakusolola hamesu awantu.
27 Wejima wapundaña ibuku wakaholokelamu,
Nawa wejima walañumunaña ilola—dakamufuntila.+
28 Idimi datwambaña dahela ana idachikaña,
Nawa kanwa katwambaña kakojejaña kujilumuka.+
2 Lekaku muntu wacheñi akuhameki, bayi kanwa keyi eyi aweniku,
3 Ilola dalema niwusekulula walema,
Ilaña kukala kwaletaña chisupi kwalema kubadika yejima.+
4 Kwekala kuzuwa kwawukatu nikuzuwa kudi neyi dibaji,
Ilaña hinyi wunateli kukañesha ichima?+
5 Kuzuwila kwahatooka kwakuwahi kubadika kukeña kwakusweka.+
8 Muntu washiyaña itala dindi
Wudi neyi kada kashiyaña* chisakala chaku.
10 Bayi wuvulamena ibwambu deyi hela ibwambu datata yeyiku,
Nawa bayi wiñila mwitala damanakweyi hefuku dayihuñu yeyiku;
Ntuñi neyi wudi mukamwihi nabadiki manakweyi wudi kwakulehi.+
11 Mwanami, ikalaku namaana nawa wuzañaleshi muchima wami,+
Kulonda nitweshi kumwakula muntu wansupishaña.+
12 Muntu wababala wamonaña wubanji hakuswama,+
Ilaña wabula maana watwalekañahu kuya nawa wamonaña kukala.
13 Tambulaku chakuvwala neyi muntu nakwinki nindi wukwatilimu muloña wamukudi wamuntu wacheñi;
Tambulaku kapopu kamuloña kudi yena neyi mwalala welili mwenomu hakukwasha mumbanda wakwacheñi.*+
14 Neyi muntu emusha* mukwawu nezu datiyakana nabudidi nankashi,
Mukwawu wukumona nindi hichuma chatama.*
15 Mumbanda wayikonkojola* wudi neyi chisu chatwalekañahu kuvwa hefuku danvula.+
16 Muntu wejima wunateli kumukañesha nateli kukañesha mpepela
Nawa nateli kukwata chikupu manji nachikasa chindi chachidiilu.
18 Muntu wakamenaña mutondu wachikuyu wakada nyikaabu yawu,+
Nawa muntu wakamenaña nkaaka yindi akamulemesha.+
19 Neyi menji chamwekeshañawu chamesu amuntu,
Muchima wamuntu niwena wamwekeshaña chekala muchima wamukwawu.
21 Neyi chekala ndehu yakweñunwinamu yasiliva nawa luteñu lwawuru,+
Dichi muntu niyena amwesekaña nachamuhamekañawu.*
22 Hela chakwila wukumutwa chisupi namwishi
Neyi mbutu yinachikiwu mwiyanda,
Wusupi windi hiwukumufumaku.
23 Watela kwiluka chiwahi chamwekanaña mukanka wayimuna yeyi.
Akamenaku chiwahi* nyikoku yeyi,+
24 Muloña maheta hiyashakamaña haya nyaaka,+
Hela chibañula kumakiñu ejimaku.
25 Matahu atuuta ajiyaña, matahu amaha amenaña,
Nawa matahu akumapidi anayipompeshi.
26 Anyana kanyikoku ayizamba dikwafumaña yakuvwala yeyi,
Nawa muyizamba yampembi wukulandamu iha.
27 Nawa kwakekala mayeli ampembi ashikila akunwa eyi,
Akunwa chisaka cheyi, niakukwasha ambuñeyi awambanda kutwalekahu kuhanda.
2 Neyi mwituña mwikala kuvulumuna,* ayilolu amwituña akadisinsashanaña,+
Ilaña nawukwashu wamuntu wakashinshi nikwiluka, chilolu* wakashakama yaaka yayivulu.+
3 Kazweñi wadimbekaña akehelamu nakuyiyila+
Wudi neyi nvula yakombaña yakuda yejima.
4 Owu alekaña kwovwahila nshimbi ahamekaña muntu watama,
Ilaña wena ayihela kudi alondelaña nshimbi.+
5 Antu atama hiyanateli kwiluka mwatalisha wuñanjiku,
Ilaña ana amukeñakeñaña Yehova anateli kwiluka yuma yejima.+
6 Kazweñi wendaña mukashinshi wamuwahi
Kubadika samaheta wukweti njila jatama.+
7 Mwana wakashinshi wahembaña nshimbi,
Ilaña ibwambu dawantu afwa hakuda wasawulaña tata yindi.+
8 Muntu wavulishaña maheta indi kuhitila mukumushilahu mali ahewulu+ nimuwupwapoki
Wamuvulishilañawu muntu watiyilaña atuzweñi luwi.+
10 Muntu waluwañeshaña oloka nakuyitwala munjila yatama wakaholokela mwibuku dindi yomweni,+
Ilaña akadi muloña akaswana yuma yayiwahi.+
11 Samaheta wadimonaña yomweni nindi wukweti maana,+
Ilaña kazweñi wukweti kashinshi nateli kumusandujola.+
12 Neyi muntu waloña ashinda, kwekalaña kulema chikupu,
Ilaña neyi watama ekala hachifulu, antu ayaña nakuswama.+
13 Muntu waswekaña nshidi jindi hakamona kuwahaku,+
Ilaña wejima washimunaña nshidi jindi nakujileka akamutiyila luwi.+
14 Wudi namuzañalu yowu muntu wasoñama* mpinji yejima,
Ilaña muntu wejima wakoleshaña muchima windi wakamona kukala.+
15 Neyi mutupa wunakubuluma nibera wunakulukuka
Nyuuli watama niyena dichayuulañayi antu akadi wakuyikwasha.+
16 Nlomboli wabula kashinshi wazatishaña ñovu yindi chatama,+
Ilaña muntu wahela kuheta munjila yawupwapoki wakashakama mafuku amavulu.+
17 Muntu wudi namuloña wamashi muloña wakujaha muntu* wakatemukaña hohu sampu nayi mwijamu.*+
Bayi amukwashaku kudi muntu wudi wejimaku.
19 Muntu wunakudima iseki dindi wakekala namankendi amavulu,
Ilaña muntu wunakufwila yuma yamukunkulwayi wakekala muwuzweñi chikupu.+
20 Muntu washinshika wakatambwila nkisu jajivulu,+
Ilaña muntu wunakufwila kuheta swayi hamba kabula muloñaku.+
21 Kumwekesha chaambu kwakuwahi wanyi;+
Ilaña muntu nateli kwila chuma chatama hamuloña wachibalu chadinkendi.
22 Muntu walwisu wafwilaña chikupu maheta,
Chakadi kwiluka nindi wuzweñi wakamuwana.
24 Wejima wabuwilaña tata yindi nimama yindi nakuhosha nindi, “Chatama wanyi,”+
Hiibwambu damuntu wakojejaña kujilumuka.+
27 Muntu wejima wenkaña atuzweñi hakakaankila chumaku,+
Ilaña ona wabulaña kukwasha atuzweñi wakatambwila mashiñu amavulu.
28 Neyi watama ekala hachifulu, muntu waswamaña,
Ilaña neyi yajilumuka, aloña avulaña.+
29 Muntu wakoleshaña nshiñu* yindi hanyima yakumuzuwila nankashi+
Wakakotoka nshiñu mukukasumwisha chakadi kutwesha kumuuka.+
2 Neyi aloña avula, antu azañalalaña,
Ilaña neyi watama hakuyuula, antu abaaña.+
3 Muntu wakeña maana wamuzañaleshaña tata yindi,+
Ilaña muntu wadikundaña nawayivumbi wakisañanaña maheta indi.+
4 Mwanta wakoleshaña ituña nawuñanji,+
Ilaña muntu wakeña majika kanwa wakisañanaña ituña.
5 Muntu wamudimbaña ntuñi nindi
Wataña kaleñi mwakufwa nyendu yindi.+
9 Neyi mukamaana hakutaadeka nachisupi,
Hakwikala kubobola nikusupisha, nawa kwosi yuma yayiwahi yikufumamuku.+
12 Neyi nyuuli atiyililaña nsañu yakutwamba,
Ambuñindi ejima akwikala atama.+
13 Kazweñi nimuntu wakabishaña akwawu, ejima esekana:*
Wejima wawu Yehova wayinkaña chejeji.*
16 Neyi antu atama avula, kuvulumuna kwavulaña,
Ilaña aloña akamona chakayijilumunawu.+
17 Babeshaku mwaneyi nawa wakaletesha wakanooki;
Nawa wakakuzañalesha chikupu.+
19 Ñamba haketeja kumwolola namazuku,
Hela chakwila wayiluka, hovwahilañaku.+
20 Wamonahu dehi muntu wahoshaña mazu chakulusukila?+
Chisupi wakahimpa kubadika yena.+
24 Ibwambu dekombi wadihela yomweni.*
Anateli kumuleja kushimuna nsañu,* ilaña washimunaña wanyi.+
26 Antu amavulu ayaña kudi* nyuuli nawu ayikwashi,
Ilaña Yehova diyi wahakwilañaku muntu mwawuñanji.+
30 Nsañu yalema yekala mumazu aAguri mwana kaYake, oyu yalejeliyi Itiyeli, Itiyeli niUkali.
2 Hineluka yuma hela hantiku,+
Nawa hinikweti kashinshi katela kwikala namuntuku.
3 Hinadizi maanaku,
Nawa hinikweti kwiluka kukwetiyi Wajila Chikupuku.
4 Hinyi wayahu dehi mwiwulu nawa asuluka?+
Hinyi wakwata mpepela mumakasa indi ejima ayedi?
Hinyi wavuñila menji muchakuvwala chindi?+
Hinyi washimatisha* insa jeseki jejima?+
Neyi weluka, ijina dindi hinyi nawa ijina damwanindi diyinyi?
5 Mazu aNzambi ejima akutookesha.+
Hinkebu kudi ana abatamaña mudi yena.+
7 Nakulombi yuma yiyedi.
Nyinki yumiyi henohu kanda nifwi.
8 Swijaku kutwamba nimakudi hahalehi nanami.+
Bayi wunyinka wuzweñi hela mahetaku.
Nleki hohu nidii iseka dami dayakuda,+
9 Kulonda nibuli kwikuta nikukukaana nakuhosha nami, “Yehova diyinyi?”+
Hela kunleka niikali kazweñi kulonda niiyi nakusawisha ijina daNzambi yami.
10 Bayi wumutwambila ñamba kudi nkaaka yindiku,
Neyi nehi wakakushiña nawa wakafwa namuloña.+
11 Kudi ikiñu dashiñaña tata yadu
Nawa hidakiswilaña mama yaduku.+
13 Kudi ikiñu dikweti mesu adinka wanta chikupu
Nawa dikweti mesu atalaña nakudivwimba chikupu!+
14 Kudi ikiñu dikweti mazewu adi neyi mpoku jatubali
Nawa nyibaña yadu yidi neyi mpoku jakujaha nachu;
Adaña akehelamu ahamaseki
Niatuzweñi hakachi kawantu.+
15 Nyizambu yidi nanyana yawambanda yiyedi yadilaña nawu, “Nyinki! Nyinki!”
Kudi yuma yisatu yabulaña kwikuta,
Yuma yiwana yabulaña kuhosha nawu, “Kunahu!”
17 Disu dasehaña tata yawantu nawa dabulaña kwovwahila mama yawantu+
—Makololu amuchinekineki* akaditumbulamu,
Nawa anyana kambuulu akadida.+
18 Kudi yuma yisatu yabulaña kunlumbulukila,*
Niyiwana yinakañanyaña kwiluka:
19 Chatuukañayi mbuulu muluzwizu,
Chendaña kapela helola,
Chendaña mbopolu hakaluñalwiji,
Nichelañayi iyala neyi wudi nachañadima.
20 Ichi dichelañayi mumbanda mukawujila:
Wadaña, wadikombolaña kukanwa kindi;
Kuhiñahu hakuhosha nindi, “Kwosi chuma chatama chinneliku.”+
21 Kudi yuma yisatu yaleteshaña iseki kukanka
Niyuma yiwana yinateli kubula kuumikawu antu:
22 Neyi nduñu ekala mwanta,+
Neyi chisupi ekala nayakuda yayivulu,
23 Neyi mumbanda ahelawu* anamusumbuli,
Nawa neyi ñamba wamumbanda atambula* chifulu chankaaka yindi wamumbanda.+
24 Kudi yuma yiwana yidi hakachi kayuma yanyanya chikupu yekala hanu hamaseki,
29 Kudi yuma yisatu yendaña chakuhayamisha,
Yiwana yahayamishaña neyi yinakwenda:
30 Mutupa, wañovu hadi anyama ejima,
Wabulaña kutemuka wudi wejima;+
31 Kawa kazombaña; mpembi wachizamba;
Nimwanta wudi hamu namashidika indi.
32 Neyi wunadinyamuni nawusupi weyi+
Indi kwiji wunatoñojoki kwila mwenimu,
Kwataku chikasa cheyi hakanwa keyi.+
33 Neyi chedikaña bata* mukuchuka mayeli
Nawa mashi mukunyota muzulu,
Kusañumuna kuzuwa nikwena kwaletaña yikonkojola.+
31 Mazu aMwanta Lemweli, nsañu yalema yamulejeliwu kudi mama yindi yakumudizisha:+
2 Eyi mwanami, yumanyi yinukukuleja,
Yumanyi, eyi mwana wamwivumu dami,
Nawa yumanyi, eyi mwana wakukana kwami?+
4 Eyi Lemweli, hichatelela anyantaku,
Hichatelela anyanta kunwa vinyuku
Indi kwiji anyuuli kuhosha nawu, “Yakunwa yami yidi kudihi?”+
5 Kulonda abuli kunwa nakuvulamena nshimbi
Nikuzatisha chatama wuswa wawantu akehelamu.
7 Yileki anwi kulonda avulameni wuzweñi wawu;
Abuli kwanuka cheñi kukala kwawu.
8 Yihosheliku ana anakukañanya kudihakwilaku;
Hakwilakuku wuswa wanana ejima anakujilumuka.+
9 Hoshaku nawa sompeshaku mwaloña;
Hakwilakuku antu akehelamu niatuzweñi.+
א [Alefu]
10 Hinyi wunateli kuwana mumbanda watelela?*+
Wuseya windi wabadika chikupu wakorali.*
ב [Beti]
11 Nfumwindi wamukuhwelela chakufuma hamuchima,
Nawa wukweti yuma yejima yakeñañayi.
ג [Gimeli]
12 Mumafuku akuhanda kwindi kwejima,
Wamwinkaña nfumwindi yuma yayiwahi, bayi yatamaku.
ד [Daleti]
13 Wakeñakeñaña wanda niihina dadiwahi;
Watiyaña kuwaha kuzata namakasa indi.+
ה [Hi]
14 Wudi neyi mbopolu jamukakulanda nakulandulula,+
Waletaña yakuda yindi kufuma kwakulehi.
ו [Wawu]
15 Cheñi wahindukaña henohu kuchidi wufuku,
Nakwinka amwitala dindi yakuda
Nikwinka ambuñindi awambanda maseka awu.+
ז [Zayini]
16 Washaña maana kwiha nawa wadilandaña;
Watumbaña itempa danyivinyu kufuma hanyidimu yindi.*
ח [Heth]
ט [Teti]
18 Weluka nindi yuma yalandishañayi wawaninañamu;
Inoñu dindi nawufuku dajimaña wanyi.
י [Yodi]
כ [Kafu]
20 Wolwelaña akehelamu makasa indi,
Nawa wakamunwinaña atuzweñi makasa indi.+
ל [Lamedi]
21 Hakamenaña nindi amwitala dindi akufwa nakutuuta kwasinoku,*
Muloña amwitala dindi ejima akweti yakuvwala yamashika.*
מ [Memu]
22 Watuñaña mahina indi akwaala hakadidi.
Yakuvwala yindi yakutuña namahina amawahi niwanda wawusombu.
נ [Nuni]
ס [Sameki]
24 Watuñaña nikulandisha yakuvwala yamahina
Walandishaña nyishipi kudi akakulanda nakulandulula.
ע [Ayini]
25 Wavwala ñovu nilubanji,
Nawa hakamaña yuma yakumbidiku.*
פ [Pi]
צ [Tisadi]
27 Watalaña nyidimu yawantu amwitala dindi,
Nawa hakatalaku.+
ק [Kofu]
28 Anyanindi anyamukaña nakumutena nawu wudi namuzañalu;
Nfumwindi wanyamukaña nakumuhameka.
ר [Reshi]
29 Kudi ambanda amavulu atelela,*
Ilaña eyi—eyi wunayibadiki ejima.
ש [Shini]
30 Kuwaha kunateli kudimbana, nawa lubanji lunateli kwikala lwakapinji kantesha,*+
Ilaña mumbanda wamutiyaña Yehova woma akamuhameka.+
ת [Tawu]
MuchiHeberu, “eluki.”
Hela “yuma yaloña.”
Hela “wunlomboli wamaana.”
Hela “kaanu.”
Hela “Shelu,” dikwila nawu, ijamu dawantu ejima. Talenu Kulumbulula.
Hela “Natilaku chinjikijilu cheyi muyetu.”
Hela “kwanzañana ipakumuna dimu (chikwama).”
MuchiHeberu, “mutu.”
MuchiHeberu, “Balumukenu neyi niyizuwila.”
MuchiHeberu, “kuda kunyikaabu yawu.”
Hela “tufuta; kufuukula.”
Talenu Kulumbulula.
MuchiHeberu, “wacheñi.” Hadaha wudi nayilwilu yaambuka kudi Nzambi.
Hela “ekoku.”
MuchiHeberu, “ñiinza.” Hadaha wudi nayilwilu yaambuka kudi Nzambi
Hela “nfumwindi.”
MuchiHeberu, “njila jakalolu.”
MuchiHeberu, “anakwiñila.”
Hela “owu wahembaña kashinshi.”
Hela “nshimbi.”
Hela “chalala.”
MuchiHeberu, “kukundamena.”
MuchiHeberu, “mukovu.”
Hela “yuma yasweja kuwaha.”
Hela “nfwetu,”
Talenu Kulumbulula.
Hadaha anakutena yilwilu yaNzambi yinashimuniwu mumavasi anafumihu.
Hela “kudituntula kuchuma chidi chejima.”
Hela “owu atelela.”
Hela “chikasa cheyi chikweti ñovu.”
Hela “nshimbi.”
MuchiHeberu, “Teñelekaku itu deyi.”
MuchiHeberu, “kwanyijimba yawu yejima.”
Hela hekwawu, “Shinshikaku chikupu.”
MuchiHeberu, “Teñelekaku itu deyi.”
MuchiHeberu, “wacheñi.” Talenu Yis 2:16.
Hela “Shelu,” dikwila nawu, ijamu dawantu ejima. Talenu Kulumbulula.
Hela “ñovu.”
MuchiHeberu, “mukachi kezaza nichipompelu.”
Hela “atuuta.”
Hela “nsulu yamenji.”
Hela “mpembi wampidi wachizamba.”
Hela “kushetesha.”
MuchiHeberu, “wacheñi.” Talenu Yis 2:16.
MuchiHeberu, “ñiinza.” Talenu Yis 2:16.
Dikwila nawu, kukana.
Hela “kukudizisha.”
MuchiHeberu, “ñiinza.” Talenu Yis 2:16.
MuchiHeberu, “hakweti muchimaku.”
Hela “wumi windi.”
Hela “ifutu danyiloña.”
Hela “nshimbi.”
MuchiHeberu, “wacheñi.” Talenu Yis 2:16.
MuchiHeberu, “ñiinza.” Talenu Yis 2:16.
Hela “njanina.”
Hela “abula maana.”
MuchiHeberu, “kubula muchima.”
Hela “nayakuvwala yavwalaña.”
MuchiHeberu, “Nyendu yindi hiyashakamaña.”
Hela “Shelu,” dikwila nawu, ijamu dawantu ejima. Talenu Kulumbulula.
MuchiHeberu, “kudi anyana kawantu.”
MuchiHeberu, “muchima wakwiluka.”
Talenu Kulumbulula.
Hela “yilwilu yawuswana.”
Hela “kufuma kunyaaka.”
Hela “kuvwalika neyi nanyisoñu yakuvwala.”
MuchiHeberu, “njiñumuki.”
MuchiHeberu, “Hakolesheliyi.”
Hela “antu.”
Hela “Watwalekañahu kutona.”
MuchiHeberu, “Najahi dehi mbiji yindi.”
MuchiHeberu, “kubula muchima.”
MuchiHeberu, “kubula muchima.”
Hela “Shelu,” dikwila nawu, ijamu dawantu ejima. Talenu Kulumbulula.
Hela “wumi wamuntu waloña.”
MuchiHeberu, “kubula muchima.”
Hela “yuma yalema.”
Hela hekwawu, “wudi munjila yaya kuwumi.”
Hela “mbonji.”
Hela “chineñi; makabi.”
Hela “kudi muntu wamwiñija mudimu.”
Hela “kasoñaña nyikaabu.”
Hela “akutwamba.”
Hela “kulema kwelola kwamukuma.”
Hela “Yuma yalema.”
Hela “Muntu watama.”
MuchiHeberu, “kubula muchima.”
Hela “kudiwula.”
MuchiHeberu, “muntu washinshika muspiritu.”
MuchiHeberu, “wabutaña hansañu.”
Hela “wunlomboli wamaana.”
Hela “wamwinu.”
Hela “akakushakama hampuña.”
Hela “kapopu kamuloña.”
MuchiHeberu, “wahela.”
Dikwila nawu, “kudikana.”
Hela “walubanji.”
Hela “Muntu wukweti kukeña kwakashinshi.”
Hela “welilaña wumi windi yayiwahi.”
Hela “nsonyi.”
MuchiHeberu, “Chikasa nachikasa.”
MuchiHeberu, “wapalañeshaña.”
Hela “Wumi.”
MuchiHeberu, “watukumwinaña chawaana.”
Hela “nsonyi.”
Talenu Kulumbulula.
MuchiHeberu, “abelamenaña kulonda apwekeshi mashi.”
MuchiHeberu, “dinkendi.”
Hela “wumi wachimuna chindi.”
MuchiHeberu, “kubula muchima.”
Hela “kufumba.”
Hela “hefuku dodimu.”
MuchiHeberu, “wabutaña.”
MuchiHeberu, “ana akwataña mpuña.”
Hela “kwamuneñeshaña.”
Hela “kufumba.”
Hela “yuma yahoshañayi.”
Hela “wumi.”
MuchiHeberu, “akamununisha namanji.”
MuchiHeberu, “hiyatiyaña kuzuwilaku.”
MuchiHeberu, “chazañalalaña.”
Hela “ana anakutiyañana.”
Hela “Maheta akuheta mukudivwimba.”
MuchiHeberu, “kupompesha nachikasa.”
Hela “izu.”
Hela “nshimbi.”
Hela “kumuzuwila.”
Hela “kumukomba.”
MuchiHeberu, “kubula kuzatisha musanjelu.”
Hela “jaheña.”
Hela hekwawu, “chisupi wadimbaña akwawu.”
Hela “kuzuwa.”
Hela “dadwovu.”
Hela “dakata.”
Hela “Idimi dokaña.”
MuchiHeberu, “kuchikika kwaspiritu.”
Hela “kumuzuwila.”
Hela “kwakata.”
Hela “Shelu,” dikwila nawu, ijamu dawantu ejima. Talenu Kulumbulula.
Hela “niAbadoni.”
Hela “kumuzuwila.”
Hela “kafwilaña.”
Hela “kuluwankana.”
MuchiHeberu, “wadiilaña mwadiishilañawu ayimuna.”
MuchiHeberu, “kubula muchima.”
Hela “mpanji yakujiinda.”
Hela “akakushakama hampuña.”
MuchiHeberu, “muñakwilu yamukanwa kindi.”
Hela “Shelu,” dikwila nawu, ijamu dawantu ejima. Talenu Kulumbulula.
Hela “kusawuka.”
Hela “watoñojokañahu chikupu chakwakula, watoñojokaña henohu kanda ahoshi.”
MuchiHeberu, “chanunishaña mafwaha.”
MuchiHeberu, “muchima.”
MuchiHeberu, “Kuloñesha muchima kwekala kwamuntu.”
Hela “ñakwilu yaloña.” MuchiHeberu, “ñakwilu yedimi.”
MuchiHeberu, “kutooka.”
MuchiHeberu, “aspiritu.”
MuchiHeberu, “Alumwinaku nyidimu yeyi kudi Yehova.”
MuchiHeberu, “Chikasa nachikasa.”
Hela “kwaNzambi.”
Hela “watondolwelaña.”
MuchiHeberu, “kukehelamu kwaspiritu.”
MuchiHeberu, “kuwaha.”
MuchiHeberu, “Nawa kutowala kwanyivumbu.”
Hela “Wumi.”
MuchiHeberu, “kanwa.”
Hela “Mukakukwata tufuta.”
Hela “kulema.”
MuchiHeberu, “wunakuyuula spiritu yindi.”
MuchiHeberu, “nyilambu.”
Hela “anvwali.”
Hela “anyana.”
Hela “yayiwahi.”
Hela “muntu walema.”
Hela “hiilola daletaña wuselewa.”
MuchiHeberu, “kubuta.”
Hela “neyi kushinkula menji ajikawu.” MuchiHeberu, “kuleka menji ahiti.”
Hela “Henohu hakweti maanaku.”
MuchiHeberu, “kubula muchima.”
MuchiHeberu, “kuwaha.”
Hela “yokaña chiwahi.”
Hela “yoomishaña mafwaha.”
MuchiHeberu, “majika kanwa muntulu.”
MuchiHeberu, “kulula.”
MuchiHeberu, “kuwunda kwaspiritu.”
Hela “Wadiwulaña.”
Hela “neyi yuma yakuminya swayi-swayi.”
MuchiHeberu, “amunyamunaña hewulu,” dikwila nawu, hakadi kutwesha kushika, hakiñewa.
Hela “kudineña chikupu.”
Hela “kumushinshika chikupu.”
MuchiHeberu, “kwaambula.”
Hela “wumi.”
MuchiHeberu, “wanyakalaña nanyendu yindi.”
Hela “muntu wekala nachisambu.”
MuchiHeberu, “wahetaña muchima.”
Hela “wumi windi.”
MuchiHeberu, “kuwaha.”
MuchiHeberu, “kupandakana.”
Hela “nshidi.”
Hela “mwenzi wamutupa weyala.”
Hela “ntaadi.”
Hela “wumi.”
Hela “kusomwena.”
Hela “kufwila.” MuchiHeberu, “kunyamwina wumi weyi.”
Hela “nkeñelu.”
Hela “mwenzi wamutupa weyala.”
Hela hekwawu, “Wakatalatala mumpinji yakwaañula ilaña hakawana chuma hela chimuku.”
Hela “kufuukula.” MuchiHeberu, “mpuña.”
MuchiHeberu, “anyana.”
Hela “Yakupiminaku malola yiyedi yaambuka nimakontena akupiminaku ayedi ambuka.”
Hela “mwana weyala.”
Talenu Kulumbulula.
Hela “ñiinza.”
Hela “kukola.”
Hela “wakokolaña nanyivumbu yindi.”
Hela “Yakupiminaku malola yiyedi yaambuka.”
Hela “njila yakuyamu.”
Hela “Nyinkakambu.”
Hela “kujima.”
Hela “nkeñelu.”
Hela hekwawu, “kudi ana anakukeña kufwa.”
Hela “iwombu.”
Hela “ntaadi.”
Hela “Wumi wamuntu watama.”
Hela “welukaña jakwila.”
MuchiHeberu, “majika kanwa muntulu.”
Hela “ntaadi.”
MuchiHeberu, “kuminya.”
Hela “wumi windi.”
Hela “hamu nayilwilu yansonyi.”
MuchiHeberu, “kuhosha haya nyaaka.”
Hela “wakoleshaña njila yindi.”
Hela “Mpuhu yayiwahi.” MuchiHeberu, “Ijina.”
MuchiHeberu, “Wuselewa.”
MuchiHeberu, “kubulakana hamu.”
Hela “mwana; mukwenzi.”
Hela “mukakusondamisha.”
MuchiHeberu, “Muntu wudi nadisu dadiwahi.”
Hela “Nyiloña.”
MuchiHeberu, “wacheñi.” Talenu Yis 2:16.
Hela “mwana; mukwenzi.”
Hela “kubuwa wumi.”
MuchiHeberu, “Shaku mpoku hamudiwu weyi.”
Hela “wumi wunakufwila yuma yayivulu.”
Hela hekwawu, “Lekaku kwiluka kweyi.”
Hela “yamuntu wukweti disu datama.”
Hela “nakuchinda muwumi windi.”
MuchiHeberu, “muchima windi hiwudi naneyiku.”
MuchiHeberu, “Nkuuli.”
Hela “mwana; mukwenzi.”
Hela “wumi windi.”
Hela “Shelu,” dikwila nawu, ijamu dawantu ejima. Talenu Kulumbulula.
MuchiHeberu, “Nshiya jami.”
Hela “Hetaku.”
MuchiHeberu, “wacheñi.” Talenu Yis 2:16.
Hela “azeyelela”
Hela “apompaña kulonda atompi.”
Hela “lupasa.”
Hela “natiyili kukata wanyi.”
Hela “nukuyikeñakeña cheñi.”
Hela “amwitala.”
Hela “wunlomboli wamaana.”
Hela “akakushakama hampuña.”
Hela “kulumbuluka; wamwinu.”
Hela “Tufuta twachisupi.”
Hela “mumpinji jakukala.”
Hela “nkeñelu.”
Hela “wumi weyi.”
Hela “atowala kuwumi weyi.”
Dikwila nawu, chilumbu.
Hela “kudimwekesha eyi aweni neyi wunahili.”
Hela “ana akeñaña kuhimpa yuma.”
Dikwila nawu, Yehova nimwanta.
Hela hekwawu, “Kwakula chakadi kuhita mumbadi kudi neyi kufufwana.”
Hela “amwitala.”
MuchiHeberu, “kubula muchima.”
Hela “matahu.”
MuchiHeberu, “netejeli kumbabesha.”
Hela “yakopolweliwu nakuyisoneka hamu.”
Hela “tujindilu twawantu acheñi.”
Hela “mbonji yatama.”
Hela “nvula yachishika yitooka.”
Hela “wumi wamwanta windi.”
MuchiHeberu, “chawaana chakutwamba.”
Hela hekwawu, “watwambaña.”
MuchiHeberu, “muntu wakuhela.”
Dikwila nawu, kumwovwahisha muntu nikusuñununa kukola kwindi.
Hela “iwombu.”
Hela “ntaadi.”
Talenu Kulumbulula.
Hela “kwiteja.” MuchiHeberu, “kutedañila kumesu.”
Hela “spiritu yindi.”
Hela “nvula yachishika yitooka.”
Hela hekwawu, “Ishiñu dabula kutelela hidamwekanañaku.”
Hela “Kulonda wubuli kwesekana nindi.”
MuchiHeberu, “wanwaña ndombu.”
Hela “kuyekela.”
Hela hekwawu, “wadiñijaña.”
Hela “nyivu yafwana.”
Hela “neyi yuma yakuminya swayi-swayi.”
Hela “nyivumbu yikweti iyena.”
Hela “Muloña muchima windi wawuzondu chikupu.”
MuchiHeberu, “yikavwalika.”
Hela “ñiinza.”
Hela hekwawu, “kwakufuma hamuchima wanyi, kwakukanjikija.”
Hela “Wumi.”
MuchiHeberu, “kudatola.”
Hela “wumi wudi nanzala.”
Hela “kanakutemuka.”
Hela “kufumba kwakufuma hamuchima.”
Hela “ñiinza.”
MuchiHeberu, “kukiswila.”
MuchiHeberu, “ishiñu.”
Hela “ntaadi.”
MuchiHeberu, “chamesu ebwambu dindi.”
Hela “Shelu niAbadoni.”
Hela “Dichi muntu wekala kwesekeja nakuhamekewa kwindi.”
Hela “Shaku muchima weyi hadi; Shaku maana kudi.”
Hela “mwenzi wamutupa.”
Hela “kudikaña.”
MuchiHeberu, “yena.”
Hela “watiyaña woma.”
Hela “namashi awumi.”
Hela “ibuku.”
Hela hekwawu, “Wumi wadivwimba.”
MuchiHeberu, “wakatoha.”
Hela “watwalekañahu kudikaña.”
Hela “mbaka.”
Hela “wumi.”
Hela hekwawu, “Ilaña muntu woloka wakeñaña kukiña wumi windi.”
MuchiHeberu, “spiritu.”
MuchiHeberu, “abulakanaña hamu.”
Dikwila nawu, wayinkaña wumi.
Hela “kubabesha.”
Hela “chimwenu chawuprofwetu; chimwekeshu.”
Hela “ntembelekantati.”
Hela “wumi windi yomweni.”
Hela “kusanyika munabombeli ishiñu.”
Hela “Kutiya woma.”
Hela “hikuditila muhetu.”
Hela hekwawu, “akeñaña wuselewa kudi.” MuchiHeberu, “akeñaña chamesu.”
MuchiHeberu, “kwimika.”
MuchiHeberu, “tuji.”
Hela “Shelu,” dikwila nawu, ijamu dawantu ejima. Talenu Kulumbulula
Hela “muhoñi.”
Hela “yanhayamishaña nankashi.”
Hela “abula kukeñawu.”
Hela “kusinsa.”
Hela “twasweja maana.”
MuchiHeberu, “antu abula kukola.”
MuchiHeberu, “antu abula ñovu.”
Hela “kudaambula mumazanvu.”
Hela “manteka”
Hela “adi nawumi walula.”
Hela “wamuwahi.”
Talenu Kulumbulula.
Hela “ngalanyi yindi.” MuchiHeberu, “kufuma hanyikaabu yamakasa indi.”
MuchiHeberu, “wamanyekaña nkuma jindi nañovu.”
Mutondu wefufu nikazala hinyitondu yazatishileñawu kupombelaku hela kuvuñilaku wanda nakwana mbuña.
Hela “nvula yachishika yitooka.”
MuchiHeberu, “yakulunjika.”
Hela “wasehaña ifuku dakumbidi.”
Hela “Nshimbi yayiwahi; Nshimbi yakukeña kwakashinshi.”
Hela “amawahi.”
Hela “lwamukunkulwayi.”
MuchiHeberu, “Mwinki kufuma hanyikaabu yamakasa indi.”