Kapetulu 12
Munateli Kushinda Kukala Kwatamishaña Chisaka
1. Kukalanyi kwabulaña kumwekana hatooka kwekalaña muyisaka yikwawu?
ITALA dakusota datela kumwekana neyi dakola chikupu hanzi nawa dadiwahi. Ilaña kwishina, yishimi yakwatisha itala yatachika dehi kutoka. Chochimu nimuyisaka yikwawu. Hela chakwila antu akumonaña neyi yuma yejima yidi chiwahi, ilaña mukachi kachisaka mudi kukala. Nawa yuma yinakumwekana mwitala, yinabuli kwiluka antu acheñi yinakumanisha kuwunda muchisaka. Kudi yuma yiyedi yinateli kuleta iku kukala, kuteñuka nawalwa, nindombu.
KUKALA KWAFUMAÑA MUKUTEÑUKA NAWALWA
2. (a) Bayibolu yahosha nawudi kutalisha hakunwa walwa? (b) Indi kuteñuka nawalwa kwatalisha mudihi?
2 Bayibolu hiyakaanisha kunwa walwa wanteshaku, ilaña yakaanisha kusheta. (Yishimu 23:20, 21; 1 Akorinda 6:9, 10; 1 Timotewu 5:23; Titusa 2:2, 3) Hela chochu, kuteñuka nawalwa kunambuki nakusheta; kuteñuka hikusweja kwiñija mutu muwalwa nikukañanya kwiluka mwakukumina. Akulumpi diwu avula kuteñuka nawalwa. Chawushona, atwansi niwena anateli kuteñuka nawalwa.
3, 4. Lumbululenu kukala kwamonaña mwinikwamuntu wateñuka nawalwa nianyana.
3 Bayibolu yashimwineñahu dehi nawu kusweja kunwa walwa kunateli kuluwañesha kuwunda muchisaka. (Kuhituluka 21:18-21) Yuma yafumaña mukuteñuka nawalwa yaluwañeshaña antu ejima muchisaka. Mwini kwindi wukufwilaña chikupu kulekesha mukwawu wateñuka nawalwa hela wukufwilaña kushinda yililu yindi yatama.a Wukwesekaña kusweka walwa, kuwumwaña, kusweka mali, nikumulembelela kulonda yakameneña chisaka, wumi windi, nikumukeña Nzambi, ilaña mukwakuteñuka nawalwa chanwayi. Chikukañanyañayi kumulekesha walwa, mumbanda nateli kuneña nakudimona neyi hashikilamuku. Nateli kumona kukala hamuloña wakutiya woma, kuzuwa, chineñi, kudakamena, nikubula kudilemesha.
4 Anyana niwena ayandilañamu neyi nvwali wateñuka nawalwa. Amakwawu ayetaña. Amakwawu ayishimbaña mukuyikanjikija. Anateli kudifwisha namuloña kutalisha hadi nvwali yawu wateñuka nawalwa. Kakavulu akañanyaña kukuhwelela antu amakwawu hamuloña wayililu yatama yanvwali wateñuka nawalwa. Muloña wakukañanya kushimuna yuma yinakumwekana muchisaka, anyana akutachika kusweka yuma yinakutoñojokawu, nawa chaletaña kukala kumujimba. (Yishimu 17:22) Anyana amuchidawa anateli kukula nayitoñojoka yakubula kudikuhwelela hela kubula kudilemesha.
CHUMANYI CHATELA KWILA CHISAKA?
5. Muntu nateli kuleka ñahi kuteñuka nawalwa, nawa muloñadi chichakalila?
5 Hela chakwila ayuli amavulu ahoshaña nawu himwatela kulekesha muntu wateñuka dehi nawalwaku, amavulu etejaña nawu nateli kuleka neyi yawutondolwelaña chikupu. (Esekejenu Matewu 5:29.) Hela chochu, kukwasha muntu wateñuka nawalwa chaswayi kuhosha kubadika kwilamu, muloña wavulaña kukaana nindi hakweti kukalaku. Ilaña, neyi chisaka chilondelaña njila yayiwahi yakuzatilamu nakukala kunakumonawu hamuloña wakuteñuka kwindi, nateli kwiteja nindi wudi nakukala. Ndotolu wakuluka yitembi munsañu yakukwasha antu ateñuka nawalwa niyisaka yawu wahosheli nindi: “Chuma chalema nankashi, chisaka chatela kutwalekahu kukalakala nyidimu yakoñañawu munjila yayiwahi. Mukwakuteñuka nawalwa welukaña chikupu chaambu chidi hadi yena nawantu ejima amuchisaka.”
6. Indi yisaka yashakama namuntu wateñuka nawalwa yatela kuwana kudihi kufumba kwakuwahi?
6 Neyi muchisaka chenu mudi wateñuka nawalwa, kufumba kwamuBayibolu kwonenewa kunateli kuyikwasha kushakama munjila yayiwahi. (Isaya 48:17; 2 Timotewu 3:16, 17) Shinshikenu haniji nshimbi jinakwashi yisaka kutwesha kushakama namuntu wateñuka nawalwa.
7. Neyi muntu muchisaka wateñuka nawalwa, hinyi wukweti muloña?
7 Bayi muditwikaña nyiloña yejimaku. Bayibolu yahoshaña nawu: “Antu ejima akadisendela yiteli yawu,” nawa “wejima wetu twamba kalumbulula kudi Nzambi mutwelaña hamuntu hamuntu.” (Aŋalija 6:5; Aroma 14:12) Mukwakuteñuka nawalwa nateli kutwika muloña antu amuchisaka. Chakutalilahu, nateli kuhosha nindi: “Neyi mwañilaña kakawahi, chiña nanwaña wanyi.” Neyi amakwawu amwekana neyi anakwiteja munakwilayi, dikwila nawu anakumukolesha kutwalekahu kunwa walwa. Hela chakwila twamonaña kukala nayuma yamwekanaña hela atumweshaña kukala kudi antu amakwawu, wejima wetu, nimukwakuteñuka nawalwa, tukweti muloña hayuma yitwakoñaña.—Esekejenu Afwilipi 2:12.
8. Njilanyi mumwatela kumuleka mukwakuteñuka nawalwa yadimweni yuma yafumañamu?
8 Bayi mutoñojoka nenu mpinji yejima mwatela kukiñaña mukwakuteñuka nawalwa kuyuma yafumañamuku. Chishimu chamuBayibolu chahosha hadi muntu waswejaña kuzuwa chinateli kutalisha nikudi muntu wateñuka nawalwa chahosha nawu: “Neyi wumukuuli, wakamukuulahu nawa cheñi.” (Yishimu 19:19) Mulekenu mukwakuteñuka nawalwa yadimweni yuma yafumañamu. Neyi naditamishi, mulekenu yadiwahishi yomweni.
9, 10. Muloñadi yisaka yikweti antu ateñuka nawalwa chiyatela kwitejelawu wukwashi, nawa wukwashu wawanyi wuyatela kukeña?
9 Itejenu amakwawu kuyikwasha. Mukanda waYishimu 17:17 wahosha nawu: “Ibwambu damuntu wamukeñaña mukwawu mwahita mpinji yejima; mana kwamuntu wavwalikila yakala.” Neyi muchisaka chenu mudi wateñuka nawalwa, dikwila nawu mudi kukala. Munakukeñeka kuyikwasha. Bayi mulabajala kwihula ‘amabwambu ayikeña’ kulonda ayikwashiku. (Yishimu 18:24) Kuhosha nawantu anateli kwiluka kukala kumukweti hela amonahu dehi kukala kwokumu anateli kuyikwasha kwiluka chimwatela kwila nichimukubula kwila. Hela chochu, mwatela kwiluka mwakukumina. Hoshenu nawantu imwakuhwelela, anateli ‘kujiinda nsañu yenu.’—Yishimu 11:13.
10 Kuhwelelenu aeluda akwaKristu. Aeluda amuchipompelu chawakwaKristu anateli kuyikwasha chikupu. Awa amayala apama eluka chikupu Izu daNzambi nawa eluka chakuzatisha nshimbi jekalamu. Anateli kwikala “neyi kwakubatama mpepela nikwakweyama nvula; neyi tuloña twameji twamwawuma, neyi wulelu welola deneni mwituña dazeyaña antu.” (Isaya 32:2) Aeluda akwaKristu hiyakiñaña hohu chipompelu chejima kuyuma yatamaku, ilaña akundejaña, akoleshaña nikukwasha muntu wudi mukukala. Mwatela kuzatisha wukwashu wawu.
11, 12. Hinyi wakwashaña chikupu yisaka yikweti antu ateñuka nawalwa, nawa munjilanyi mwahaninañawu iwu wukwashi?
11 Chabadika, shindamenenu hadi Yehova yayikoleshi. Bayibolu yatukoleshaña nawu: “Yehova wudi kwakwihi nawantu abaluka nyichima yawu mwivumu, wayamwinaña antu akweti spiritu yachikeka puchi.” (Masamu 34:18) Neyi mutiya neyi muchima wunabaluki mwivumu hela spiritu yinachikeki hamuloña wakukala kwakushakama namuntu wateñuka nawalwa muchisaka, ilukenu nenu “Yehova wudi kwakwihi.” Weluka kukala kumunakumona muchisaka.—1 Petulu 5:6, 7.
12 Kukuhwelela yuma yahoshayi Yehova Mwizu dindi kunateli kuyikwashaku kushinda kwakama. (Masamu 130:3, 4; Matewu 6:25-34; 1 Yowanu 3:19, 20) Kudiza Izu daNzambi nikuzatisha nshimbi jamuBayibolu muchihandilu chenu chikuyileñela spiritu yaNzambi yajila yiyikwashi, yikuyikwashaku kwikala “nañovu jabadika nankashi” kulonda kuumika nakukala kwamwekanaña mpinji yejima.—2 Akorinda 4:7.b
13. Kukalanyi kwamuchiyedi kwatamishaña yisaka yayivulu?
13 Kusweja kunwa walwa kwaletaña ndombu muchisaka nawa dikukala kukwawu kwatamishaña yisaka yayivulu.
WUBANJI WAFUMAÑA MUNDOMBU YAMUCHISAKA
14. Indi ndombu yamuchisaka yatachikili mpinjinyi, nawa chumanyi chinakumwekana makonu?
14 Ndombu yatachi yamwekeni munsañu yawantu, hindombu yamuchisaka yamana kwamuntu namwanyikindi, yaKena naAbeli. (Kutachika 4:8) Kufuma tuhu hayina mpinji, muntu weñila mundombu jashiyashana muchisaka. Kudi amayala ahumpulaña añodi jawu, niambanda ahosholaña anfumu jawu, anvwali etaña anyanawu munjila yatama, nianyana akula dehi ahembaña chatama anvwali jawu ashinakaja dehi.
15. Indi ndombu yamuchisaka yaluwañeshaña ñahi antu amuchisaka?
15 Yuma yatama yafumaña mundombu yamuchisaka yatama chikupu kubadika kushala hohu nachibaata. Mumbanda wumu wahumpwileñawu wahosheli nindi: “Kwekala kuneña nikutiya nsonyi chikupu. Kakavulu nantetemena, wukukeñaña hohu neyi nishakami mukadidi, nakutoñojoka neyi chiña chadiña hohu chilota.” Anyana atalaña ndombu yamuchisaka hela etañawu niwena ekalaña akwamadombu chakakulawu nakwikala nayisaka yawu.
16, 17. Indi kukabisha muntu muyitoñojoka kwatalisha mudihi, nawa kwakabishaña ñahi antu amuchisaka?
16 Ndombu yamuchisaka hiyakatishaña hohu muntu kumujimbaku. Kakavulu iku kukatisha kwekalaña kwamumazu. Yishimu 12:18 yahosha nawu: “Kwekala muntu wahoshaña mazu akutuboka neyi wudi nakukutapola mpoku yakabali.” Iku “kutapola” kwekalaña mundombu yamuchisaka kwabombelamu kuditena majina akasawuntu nikubobola, nikukeñaña yiluwa, kudituka, nikukeña kuzuña. Yilonda yafumaña mukudihoshola hiyamwekanañaku nawa kakavulu antu hiyayilukañaku.
17 Kumuhosholaña mwana, kukeñaña yiluwa nikudiwulaña ñovu jindi jawansi, maanindi, hela kubula kumulemesha, kwekala kwatama nankashi. Kumuhosholaña mwana muniyi njila kunateli kukisañana yililu yamwana yayiwahi. Eñañi, anyana ejima akeñekaña kuyifumba. Ilaña Bayibolu yaleja atata jawantu nawu: “Bayi muvulokaña anyanenuku, akenda kamona kukala.”—Akolose 3:21.
CHIMWATELA KUKAÑESHA NDOMBU MUCHISAKA
18. Ndombu yamuchisaka yatachikilaña kudihi, nawa Bayibolu yashimunaña njilanyi yatela kukwasha muntu kuyileka?
18 Ndombu yamuchisaka yatachikilaña mumuchima nimuyitoñojoka; yuma yitwatoñojokaña diyi yitwelaña. (Yakoba 1:14, 15) Hakwila nawu muntu yaleki ndombu, watela kuhimpa yitoñojoka yindi. (Aroma 12:2) Komana chaswayi kuhimpa yitoñojoka? Eña. Izu daNzambi dikweti ñovu yakuhimpa antu. Izu daNzambi dinateli ‘kusanda mpwembu jakola’ dikwila nawu yitoñojoka yatama. (2 Akorinda 10:4; Aheberu 4:12) Chalala chekala muBayibolu chinateli kuleñela antu kuhimpa chikupu nakuvwala wuntu wawiha.—Aefwesesa 4:22-24; Akolose 3:8-10.
19. Indi mukwaKristu watela kumumonaña ñahi mwini kwindi?
19 Njila yimwatela kumwena mwini kwenu. Izu daNzambi dahosha nawu: “Amayala niwena akeñi añodi jawu aweni neyi chakeñawu nyijimba yawu. Muntu wakeña iñodindi wadikeña yomweni.” (Aefwesesa 5:28) Bayibolu cheñi yahosha nawu iyala watela ‘kumulemesha ñodindi muloña diyi wakuminamu ñovu.’ (1 Petulu 3:7) Ambanda ayikonkomwena “kukeña anfumu jawu” ‘nikuyilemesha chikupu.’ (Titusa 2:4; Aefwesesa 5:33) Eñañi, kwosi iyala wamwakamaña Nzambi wunateli kuhosha nindi wamulemesha ñodindi neyi wamuhumpulaña nikumuhoshola. Nawa kwosi mumbanda wunateli kuhosha nindi wamukeña chikupu nfumwindi nikumulemesha neyi wamuhoshaña nezu dankalu, wamutukaña, hela wamuzuwilaña.
20. Hinyi wayinka anvwali mudimu wakwakamena anyanawu, nawa muloñadi chiyatela kubula kukuhwelelawu anyanawu kwila yuma yabadika muchipimu chawu?
20 Njila yayiwahi yakumwenamu anyana. Mwalala, anvwali atela kukeña nikwakamena anyanawu. Izu daNzambi dayitena anyana nawu “hiwuswana wakutwinka kudi Yehova” nawa “hiwuloku.” (Masamu 127:3) Anvwali ayinka mudimu kudi Yehova wakwakamena iwu wuswana. Bayibolu yahosha ‘hayaaku yawansi’ ‘nihawusupi’ wakansi. (1 Akorinda 13:11; Yishimu 22:15) Anvwali hiyatela kuhayama neyi amona yuma yawusupi mudi anyanawuku. Atwansi bayi neyi hiyakulumpuku. Anvwali bayi akuhwelela mwana kukoña yuma yinabadiki hachipimu chinduku, chidi neyi kwiluka chisaka mwakulilayi, niñovuku.—Tañenu Kutachika 33:12-14.
21. Njilanyi yatulejañayi Nzambi yitwatela kumwenamu anvwali ashinakaja dehi nikuyihemba?
21 Chimwatela kumona anvwali ashinakaja dehi. Mukanda waAlevi 19:32 wahosha nawu: “Neyi kukwinza muntu wukweti mutu wanvu wakanyamukaña, wakalemeshaña ipala kumesu indi.” Dichi Lushimbi lwaNzambi lwakonkomweneni nankashi hakulemesha atushinakaji. Ichi chakalaña neyi nvwali washinakaja dehi yaswejaña kulomba hela neyi wakata indi kwiji hendaña hela kutoñojoka swayuku. Hela chochu, anyanya ayileja ‘kukwasha anvwali jawu.’ (1 Timotewu 5:4) Ichi chinakubalumuna kuyilemesha chikupu, hadaha nikuyikeñelaku mali. Kuhemba chatama anvwali ashinakaja dehi kwaambuka chikupu nachatufumbaña Bayibolu.
22. Chililwinyi chatela kuyikwasha kumanisha ndombu yamuchisaka, nawa munateli kuchimwekesha ñahi?
22 Ikalenu adihemba. Yishimu 29:11 yahosha nawu: “Chisupi washimunaña yejima yidi mumuchima windi, ilaña mukwamaana wadifumbaña nakudimwenesha.” Munateli kuyula ñahi yililu yenu? Chatela kutwalekahu kuhila, nyakalenu kumanisha kukala kukumwekana. (Aefwesesa 4:26, 27) Nyamukenuhu neyi mutiya ndulu hiyikusweja. Lombenu spiritu yaNzambi yajila kulonda mutweshi kudihemba. (Aŋalija 5:22, 23) Kwendujola hela kuya nakudolojola kunateli kuyikwasha kumanisha ndulu. (Yishimu 17:14, 27) Fwilenu ‘kulaba kuzuwa.’—Yishimu 14:29.
MWATELA KWAAMBUKA NTAHINDI MUKUSHAKAMA HAMU?
23. Chumanyi chinateli kuzatika neyi mukwaKristu yelaña ndombu chakadi kuleka, hadaha nikuyandisha chisaka chindi?
23 Bayibolu yahosha hanyidimu yachisemwa yakaanayi Nzambi yidi neyi “kuhelañana, kuzuña, . . . madombu” nawa yahosha nawu “antu akwila mwenimu hiyamba kaswana wanta waNzambuku.” (Aŋalija 5:19-21) Dichi, muntu waditenaña nindi himukwaKristu wazuñaña nikwila ndombu chakadi kuleka, hadaha nikuyandisha mwini kwindi hela anyana, anateli kumuhaña muchipompelu chawakwaKristu. (Esekejenu 2 Yowanu 9, 10.) Muniyi njila chipompelu chikwikala chitooka neyi afumishamu antu atama.—1 Akorinda 5:6, 7; Aŋalija 5:9.
24. (a) Chumanyi chatela kufuukulahu antu anakuyandishawu mumaluwi? (b) Indi amabwambu niaeluda anateli kukwasha ñahi muntu anakuyadishawu mumaluwi, nawa chumanyi chatela kubula kwilawu?
24 Chumanyi chatela kwilawu akwaKristu ahumpulañawu kudi eni kwawu atama muchima abulaña kuhimpa? Amakwawu kudi yuma yayileñelaña kufuukulahu kushakama namwini kwawu watama muchima. Amakwawu afuukulañahu kwaambuka, muloña atoñojokaña nawu kuhanda kwawu kwakumujimba, muyitoñojoka, kuspiritu hadaha niwumi wawu, wudi muwumbanji. Muntu yeniwu watela kufuukulahu yomweni chuma chatela kwilayi kumesu aYehova. (1 Akorinda 7:10, 11) Amabwambu jindi, niantaña, hela aeluda akwaKristu anateli kumukwasha nikumufumba, ilaña hiyatela kumukanjikija kulonda yeli chuma chidi chejimaku. Watela kufuukulahu yomwenindi.—Aroma 14:4; Aŋalija 6:5.
YUMA YALETAÑA KUKALA KEÑA YIMANI
25. Chumanyi chafuukwililiyi Yehova chisaka?
25 Yehova chayisumbwishiliyi Adama naEvu, hakeñeli nindi yisaka yimoneña kukala kwatamishaña yisaka kudi neyi kuteñuka nawalwa hela ndombuku. (Aefwesesa 3:14, 15) Muchisaka mwateleleli kwikala kukeña nikuwunda nawa muntu wejima wamuchisaka ateleleli kumwakamena chinakutoñojokayi, nikuspiritu. Dichi, hamuloña wanshidi, chihandilu chachisaka chatachikili kutama.—Esekejenu Mukwakutaŋisha 8:9.
26. Yumanyi yinakutalilawu antu anakushakama kwesekeja nanshimbi jaYehova?
26 Chamuzañalu, Yehova hajimbala kufuukula kwindi kwafuukwililiyi chisakaku. Yehova wakana kuleta ituña dadiha mwakekala kuwunda ‘mwakashakama antu chakadi kwakama, kwosi wakayitiyisha womaku.’ (Ezekeli 34:28) Haniyi mpinji, hikwakekala cheñi nawa kuteñuka nawalwa, kuzuña muchisaka, nikukala kukwawu kwatamishaña yisaka makonuku. Antu akatumbaña yimwemweta hakanwa, bayi neyi kulonda kusweka woma nikukalaku, ilaña muloña wakwila “akatiya kuwaha nankashi nakushakama chachiwahi chamwena.”—Masamu 37:11.
[Tumazu twaheshina]
a Hela chakwila tunateni iyala netu diyi wateñuka nawalwa, chochimu yuma yitunateni yinateli kumwekana neyi mumbanda diyi wateñuka nawalwa.
b Kumatuña amakwawu kwekala maluña akuukila, niyipatela, nimaprogilamu akukwasha antu ateñuka nawalwa niyisaka yawu. Muntu watela kufuukulahu yomweni neyi nakukeña iwu wukwashi hela nehi. A Yinsahu jaYehova hiyahamekaña kuuka kudi kwejimaku. Hela chochu, hakukeña wukwashu mwatela kushaku kanshinshi chikupu kulonda kubula kudiñija muyuma yabula kwitejewa nanshimbi jamuNsona.
INDI IJI NSHIMBI JAMUBAYIBOLU JINATELI KUKWASHA . . . ÑAHI YISAKA KUTONDOLWELA KUKALA KUNATELI KUTAMISHA CHIKUPU CHISAKA?
Yehova wahisha kusweja kunwa walwa. —Yishimu 23:20, 21.
Muntu nimuntu wakalumbulula mwelañayi.—Aroma 14:12.
Chakadi kudihemba hitunateli kumukalakela Yehova munjila yayiwahiku.—Yishimu 29:11.
AkwaKristu alala alemeshaña anvwali jawu ashinakaja dehi.—Alevi 19:32.
[Mwevulu wudi hefu 146]
Aeluda akwaKristu anateli kukwasha chikupu hakumanisha kukala kwamuchisaka
[Mwevulu wudi hefu 151]
AkwaKristu adisumbula adikeña nikudilemesha anyakalaña kumanisha kukala