Watchtower LAYIBULALI YAHAINTANETI
Watchtower
LAYIBULALI YAHAINTANETI
Lunda
  • BAYIBOLU
  • NYIKANDA
  • KUPOMPA
  • bsi08-1 kapetulu 43 mafu 11-14
  • Mukanda wamuBayibolu Naambala 43—Yowanu

Vidiyo yimwatonda hosi.

Atwanakeniku mwani, vidiyo yakañanya kwenzunuka.

  • Mukanda wamuBayibolu Naambala 43—Yowanu
  • “Nyikanda Yajila Yejima” Yalala Nawa Yayiwahi, Volumu 16
  • Tunyitu Twanyanya
  • CHIWAWAHILA
“Nyikanda Yajila Yejima” Yalala Nawa Yayiwahi, Volumu 16
bsi08-1 kapetulu 43 mafu 11-14

Mukanda wamuBayibolu Naambala 43—Yowanu

Nsoneki: Kapostolu Yowanu

Awisonekeleli: muEfwesesa hela kukamwihi

Awimanishili Kuwisoneka: Kwakwihi na 98 C.E.

Mpinji Yahitiluhu: Hanyima ya 29–33 C.E.

NSAÑU Yayiwahi yasonekeliyi Matewu, Maku niLuka yawaninini kudi antu kubadika hayaaka 30 nawa ayilemesheli chikupu kudi akwaKristu amunkulakaji yakusambila hamu neyi nyikanda yasonekeluwu kudi antu onenenuwu naspiritu yajila. Chelili yaaka nkulakaji hiyikushika kwakwihi nakukuma, antu adiñi naYesu akeheli, lwihu lwadiña lwakwila nawu, Komana kwachidiña chuma chikwawu chakushimuna? Komana kwachidiña muntu mukwawu wateleleli kwanuka yuma yejima kutalisha hamudimu waYesu? Eña, wadiñi kwoku. Yowanu wadiñi wakula dehi wadiñi nakukooleka kwadimena kwakudikunda naYesu. Chakubula nikujinooka wadiñi hakachi kawatumbanji atachi aYowanu Mpapatishu yelukiluwu kudi Mwana kamukoku waNzambi nawa wadiñi hakachi kawatumbanji awana adiñi atachi kutambikewa kudi Mwanta kulonda kuzata nindi mumudimu wampinji yejima. (Yow. 1:35-39; Maku 1:16-20) Watwalekeluhu kudikunda naYesu mumudimu windi wejima nawa wadiñi kambanji ‘yakeñeluwu kudi Yesu’ washakamini kumbidi yaYesu haPaseka yakukumishaku. (Yow. 13:23; Mat. 17:1; Maku 5:37; 14:33) Wadiñi hohu hampinji yachineñi yamujahiluwu Yesu nawa diyi yenkeluwu mudimu wakuhemba mama yaYesu wakumujimba, nawa diyi watemukili nakumushiya Petulu hampinji yayileñawu kwijamu kulonda atali neyi chalala Yesu wasañukili.—Yow. 19:26, 27; 20:2-4.

2 Wapamini hadi yaaka kukamwihi na 70 mumudimu wakuzata chikupu nawa amusañumwini nayimwenu nikutoñojoka chikupu hampinji yamushiluwu mukaleya nkawindi hachitutu chaPatamosa, Yowanu wadiloñesheli kusoneka yuma yahembeliyi mumuchima windi hadi mpinji yayilehi. Spiritu yajila yamwinkeli kashinshi kakwanuka nikusoneka chiwahi yuma yayivulu yalema, nsañu yahanaña wumi kulonda muntu wudi wejima wunakutaña ‘yetiyi nindi Yesu diyi Kristu, Mwana kaNzambi, kulonda chakumwitiyayi yamoni wumi mwijina daYesu.’—20:31.

3 AkwaKristu akusambila amuyaaka nkulakaji yamuchiyedi etejeli nawu Yowanu diyi nsoneki waniyi nsañu nawa cheñi alemesheli nyikanda yeniyi hamu neyi Nyikanda yonenawu. Clement wakuAlesanderiya, Irenaeus, Tertullian niOrigen, wejima wawu adiña amukukuma kwayaaka nkulakaji yamuchiyedi nikumatachikilu ayaaka nkulakaji yamuchisatu, eteja nawu Yowanu diyi nsoneki. Kubombelahu, wunsahu wawuvulu wakwila nawu Yowanu diyi nsoneki wudi mumukanda waweni. Chakubula nikujinooka nsoneki wadiñi kaYudeya nawa welukili chikupu yaaku niituña dawu. (2:6; 4:5; 5:2; 10:22, 23) Kunuñañana kwansañu kunakumwekesha nawu hadiñi kapostolu hohuku, ilaña wadiña wumu hakachi kawatumbanji asatu—Petulu, Yakoba niYowanu—ayili naYesu hampinji yalema. (Mat. 17:1; Maku 5:37; 14:33) Hakachi kawu Yakoba (mwana kaZebedewu) amufumishiluhu muloña amujahili kudi Herodi Agiripa I kukamwihi na 44 C.E., kunyima chikupu henohu awunu mukanda kanda awisoneki. (Yil. 12:2) Petulu amufumishiluhu muloña anamuteneni hamu nansoneki haYowanu 21:20-24.

4 Munawa mavasi akukumishilaku, nsoneki amutena nawu kambanji “akeñeluwu kudi Yesu,” mazu wenawa ninhoshelu yadifwanaku ayizatisha nankashi munsañu, hela chakwila ijina dakapostolu Yowanu hiyaditenaku. Yesu amushimuna neyi nakuhosha hadi yena nindi: “Neyi nakeñi nami yena akashaluhu nichinakenza, hinsañu yeyi?” (Yow. 21:20, 22) Ichi chaya mukwila nawu kambanji yanatenuwu wateleleli kuhanda yaaka yayivulu kubadika Petulu niapostolu amakwawu. Nsañu yejimiyi yamutelela kapostolu Yowanu. Chekala chakuzañalesha hakwiluka nawu hanyima yakumumwekeshela Yowanu chimwenu chaChimwekeshu chakwinza kwaYesu, wakunkulwili iwu wuprofwetu wawuwahi namazu akwila nawu: “Amena, inzaña Mwanta Yesu.”—Chim. 22:20.

5 Hela chakwila nyikanda yaYowanu hiyashimuna wunsahu walala hansañu yeniyuku, chelukewa chakubula nikujinooka nawu Yowanu wasonekeli Nsañu yindi Yayiwahi hanyima yakufuma muwunkoli hachitutu chaPatamosa. (Chim. 1:9) Mu 96-98 C.E., Mwanta wawaRoma Nerva wanukili antu amavulu adiña muwunkoli hakukuma kwakuyula kwamwanta Domitian mutachi kuyula hadi yena. Hanyima yakusoneka Nsañu yindi Yayiwahi kwakwihi na 98 C.E., chelukewa nawu Yowanu wafwili mukuwunda muEfwesesa mumwaka wamuchisatu wakuyula kwaMwanta Trajan, 100 C.E.

6 Wunsahu wakwila nawu wasonekeleli muEfwesesa hela kwiluña damukamwihi, mukwakusoneka nsañu yanyaka Eusebius (kwakwihi na 260-342 C.E.) wasonekeli mazu aIrenaeus akwila nawu: “Yowanu, kambanji kaMwanta, wanookeleli muntulu yindi, wasonekeli yomweni Nsañu yindi Yayiwahi hampinji yashakamineñayi muEfwesesa muAsia.”a Mazu akwila nawu mukanda hiyawisonekeleleli muPalestinuku ashindamena hakushimuna kakavulu hadi ayilumbu jaYesu mumazu amakwawu “aYudeya” kubadika kutena nawu “Afwarisi,” “akulumpi jawatupristu,” niamakwawu. (Yow. 1:19; 12:9) Cheñi ijiya daÑaliliya adilumbulula nejina dachiRoma dakwila nawu ijiya daTiberasi. (6:1; 21:1) Yowanu walumbulwili chachiwahi hansañu yayawija yawaYudeya muloña wawantu abulili kwikala aYudeya. (6:4; 7:2; 11:55) Patamosa Iluña dadiñileñayi muwunkoli, dadiñi kwakwihi naEfwesesa nawa chineli welukili ituña denidi hamu niyipompelu yikwawu yamuAsia Minor, amwekesha muChimwekeshu kapetulu 2 ni 3.

7 Manusikiliputi yawaninuwu muyaaka nkulakaji yamu 20 yashimuna hakulema kwalala kwaNsañu Yayiwahi yaYowanu. Hakachi kamanusikiliputi yeniyi hekala chibalu chaNsañu Yayiwahi yaYowanu yawaninuwu muEjipitu, yinakutenawu katataka nawu Papyrus Rylandas 457 (P52), mwekala mukanda waYowanu 18:31-33, 37, 38, nawa ayihembela muJohn Rylands Library, Manchester, muEngland.b Wunsahu wakwila nawu mukanda weniwu awisonekeli kudi Yowanu hakumana kwayaaka nkulakaji yakusambila, iseki dawu Sir Frederic Kenyon wahosheli mumukanda windi waThe Bible and Modern Scholarship, 1949, ifu 21 nindi: “Hela chakwila iwu mukanda wanyanya, chashikila kwiteja nawu manusikiliputi yaniyi Nsañu Yayiwahi ayihanini kudi antu, chakubula kujinooka mwiluña daEjipitu muyayiwanini kukamwihi nayaaka A. D. 130-150. Kwitejaku mpinji yantesha hakutandisha nsañu yayiwahi kufuma kwiluña kuyasonekeleluwu, chumichi chadi kufuntisha mpinji yasonekeluwu kunyima, kwakwihi nachaaka chiyasonekeluwu muyaaka ikumi yakukumishaku yayaaka nkulakaji yakusambila nawu kwosi muloña wakujinookela kulema kwansañu yasonekeluwu.”

8 Nsañu Yayiwahi yaYowanu yekala yayiwahi hamuloña wantachikilu yachu, yamwekeshaña Izu, wadiñi “naNzambi hamu, kufumisha kutachi,” hamu neyi yuma yejima ayileñeleli mudi Yena. (1:2) Hanyima yakulumbulula wubwambu wawuwahi wekala hakachi Tata naMwana, Yowanu watachikili kumwekesha nyidimu yañovu nijimpanji jaYesu, sweje-e kutalisha hakukeña kwakweni kwanuñañeshaña yuma yejima mukuloñesha kwaNzambi kwalema. Iyi nsañu yachihandilu chaYesu heseki yasenda mpinji yakufuma mu 29-33 C.E. nawa yashimuna chiwahi jiPaseka jiwana jawanikiluku Yesu hampinji yakalakeleñayi mudimu windi, dichi chinakuhana wunsahu wakwila nawu mudimu windi wadiñi nakuleha kwayaaka yisatu nachikunku. JiPaseka jisatu ajitena muniyi njila. (2:13; 6:4; 12:1; 13:1) Paseka yimu ayitenaña nawu “chawija chawaYudeya,” ilaña nsañu yamwekeni hanyima yakwila Yesu yahoshi nindi “kunashali tukweji tuwana hikwakenza chilaaka chakumuna,” dichi chamwekeshaña chawija kwikala Paseka, chadiñaku kukamwihi nakutachika kumuna.—4:35; 5:1.c

9 Nsañu yayiwahi “yasonekeluwu kudi Yowanu” yabombelamu chikupu, mapesenti 92 ansañu yayiha yabulawu kutena munsañu yikwawu yisatu yaNsañu Yayiwahi. Hela chochu, Yowanu wakunkulula namazu akwila nawu: “Kudi niyuma yayivulu yikwawu yeliliyi Yesu, yenoyu nayitoñojoki nami neyi ayisoneka yejima, mpata yamunu mwishina hiyadi kumona hakutenteka nyikanda yadi kusonekawuku.”—21:25.

CHIWAWAHILA

30 Hakwikala mukanda walala chikupu nawa wañovu, hakulumbulula chiwahi Izu, wekalili Kristu, nsañu yayiwahi “yasonekeluwu kudi Yowanu” yatwinkaña mmwenu yayiwahi yaMwana kaNzambi wawayishewa munhoshelu nimunzatilu. Hela chakwila nsonekelu yaYowanu nimazu azatishiliyi apela, nawa amushimuna hamu neyi muntu “[w]akadi kwiluka nyikanda,” nsañu yindi yekala yakunama. (Yil. 4:13) Nsañu yindi Yayiwahi yashimuna chikupu nakulumbulula kukeña kwekala hakachi kaTata naMwana, kubombelahu nikukooleka kwakwikala nawubwambu wawuwahi wutunateli kuwana neyi tudikunda nawu hamu. Yowanu kakavulu wazatishaña mazu adi neyi “Kukeña” ‘nikukeñewa’ kakavulu kubadika Nsañu Yayiwahi yikwawu yisatu kuyibomba hamu.

31 Hakutachika kwadiñi wubwambu wawuwahi hakachi Kezu naNzambi Tata. Muñovu yaNzambi “Izu dabalumukili kwikala muntu; washakamini mukachi ketu, hitukubanjila lubanji lwakulema kwindi, kulema kwaMwana kaTata wumu hohu, wasweja luwi ninsañu yalala.” (Yow. 1:14) Kufumahu, munsañu yejima yaYowanu, Yesu wakonkomweneni kwovwahila kwindi kwakubula kujinooka kunkeñelu yaTata. (4:34; 5:19, 30; 7:16; 10:29, 30; 11:41, 42; 12:27, 49, 50; 14:10) Kuhosha hawubwambu windi wawuwahi kwashikili hankumishilu yayiwahi kuhitila mukulomba kwakufuma hamuchima kwekala haYowanu kapetulu 17, hamulejeliyi Yesu Tata yindi nindi namanishi dehi mudimu Wamwinkeliyi kukalakala heseki nawa wabombelahu nindi: “Ichi dinu, eyi Tata, anlemesheli kumu naneyi aweni nakulema kunadiñi naku hadiñi mpata yamunu mwishina yichidi kanda.”—17:5.

32 Indi hawubwambu waYesu niatumbanji twindi? Mudimu waYesu hamu neyi njila yimu hohu yatambwilañamu atumbanji nkisu yaNzambi nawa ayihanaña kumuchidi wamuntu wejima, atwalekahu kuyimwekesha. (14:13, 14; 15:16; 16:23, 24) Amutenaña hamu neyi “Mwana kamukoku waNzambi,” ‘dinkendi dawumi,’ “chejeji champata yamunu mwishina,” “kabiña walala,” ‘diyi kusañuka, diyi kuhanda,’ ‘diyi njila, diyi walala, diyi wumi,’ nawa ‘diyi muvinyu walala.’ (1:29; 6:35; 8:12; 10:11; 11:25; 14:6; 15:1) Kuhitila munichi chakutalilahu ‘chamuvinyu walala’ Yesu halumbulwili hohu hakunuñañana kwakuwahi kwekala nawatumbanji twindi alala nayenaku, ilaña nikwekala naTata yindi. Kuhitila mukusoña nyikabu yayivulu, akamulemesha Tata yindi. Yesu wafumbili nindi: “Mwanankeñuwu kudi Tata, dimu nawa munayikeñenu; shakamenu mukukeña kwami.”—15:9.

33 Walombeli cheñi kudi Yehova kulomba kwakufuma kumuchima nindi awa ejima akeñewa, nawa cheñi ‘niantu akumukuhwelela kuhitila mumazu awu’ ekali anuñañana naTata yindi niyomwenindi, kulonda kulemeshewa nezu dalala. Chalala, nkeñelu yejima yamudimu waYesu ayilumbulula chachiwahi mumazu akukumishaku mukulomba kwindi kudi Tata yindi akwila nawu: “Nayileji ijina deyi kulonda adiluki, namba kayilejadu nawa kulonda akadiluki; kulonda kukeña kuwankeñeli nachu kwakekali mudi wena ninami nakekali mudi wena.”—17:20, 26.

34 Hela chakwila Yesu wayishileña atumbanji twindi mukaayi, haadi kuyishiya chakadi nkwashuku, ‘spiritu yansañu yalala.’ Kubombelahu, wayifumbili hampinji yatelela hawubwambu wawu nakanu kaayi, nakuyileja chiyatela kushinda hamu neyi ‘nyana kachejeji.’ (14:16, 17; 3:19-21; 12:36) Yesu wahosheli nindi: “Neyi mukushakama mumazu ami, mukwikala atumbanji twami chalala; mukwiluka nsañu yalala, ninsañu yalala yikuyifumisha muwuduñu.” Mukwambukaku, wayilejeli anyana kamwidima nindi: “Enu tata yenu Diyabolu; mwakeñaña kwila mwafwilañayi tata yenu. . . . Yena hemanaña munsañu yalalaku, muloña himwekala nsañu yalala mudi yenaku.” Eña, tutwalekuhu mpinji yejima kwimana muchalala, kulonda ‘kudifukula kudi Tata chalala muspiritu,’ nikukoleshewa namazu aYesu akwila nawu: “Tiyenu kuwaha, ami nemiki mpata yamunu mwishina mushindu.”—8:31, 32, 44; 4:23; 16:33.

35 Yuma yejimiyi yinakundami cheñi kuWanta waNzambi. Hampinji yamusompesheleñawu Yesu washimwini nindi: “Wanta wami hiwampata yamunu mwishinaku; neyi wanta wami wadiñi wampata yamunu mwishina, ambuñami adi kulwa, kulonda abuli kunhana kudi aYudeya; wanta wami hiwamunuku.” Kuhiñahu, hakumwakula Pilatu Yesu wahosheli nindi: “Wunahoshi eyi aweni neyi nimwanta; dichi chinavwalikilili, dichi chinenjilili mumpata yamunu mwishina, kulonda nikali chinsahu chansañu yalala. Akwansañu yalala ejima atiyaña izu dami.” (18:36, 37) Akoleka wowu antu atiyililaña nawa “avwalika chachiha” kulonda “kwiñila muwanta waNzambi” mukudinuña naMwanta. Akoleka wowu “anyikoku acheñi” atiyaña kwizu daniwu Kabiña Mwanta nakwikala nawumi. Chalala, chakeñekaña kuhameka hakuloñesha kwaNsañu Yayiwahi yaYowanu, muloña ayisonekeleli kulonda, “mwitiyi nenu Yesu diyi Kristu, Mwana kaNzambi, kulonda chimukwitiya chakukuhwelela mumoni wumi mwijina dindi.”—3:3, 5; 10:16; 20:31.

[Tumazu twaheshina]

a The Ecclesiastical History, Eusebius, V, VIII, 4.

b Insight on the Scriptures, Vol. 1, ifu 323.

c Insight on the Scriptures, Vol. 2, mafu 57-8.

    Lunda Publications (2006-2025)
    Fumenumu
    Iñulenu
    • Lunda
    • Inkenuhu akwenu
    • Hakusetiñila
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Nshimbi Jakulondela
    • Nshimbi Jakujinda
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Iñulenu
    Inkenuhu akwenu