Munafumi Nsañu Yakuzatisha muChihandilu niMudimu Wanetu AkwaKristu Mukanda waKupompa
MAY 7-13
YUMA YALEMA YAMWIZU DANZAMBI | MAKU 7-8
“Sendaku Mutondu Weyi Wakuyandishila Wunlondeleña”
(Maku 8:34) Kuhiñahu, watambikili izaza dawantu niatumbanji twindi kwinza kwadiñayi nakuyileja nindi: “Neyi muntu nakukeña kunlondela, yadibondi yomweni nakusenda mutondu windi wakuyandishila nawa yatwalekihu kunlondela.
nwtsty nsañu yakudiza yidi haMak 8:34
yadibondi yomweni: Hela “Yaleki kudihandila yomweni.” Chumichi chamwekeshaña nawu muntu wudi namuchima wakudibonda hela kumwiteja Nzambi yamulomboleña. Awa mazu muchiGiriki anateli kuyihosha nawu “watela kudikaana yomweni,” awa mazu anateleli muloña munabombeli kuleka yuma yafwilañayi muntu, yuma yakuditiyisha kuwaha hela kwikala nachihandilu chachiwahi. (2Ko 5:14, 15) Izu dodimu dachiGiriki adizatisha kudi Maku hakulumbulula Petulu chamukaaniniyi Yesu.—Mak 14:30, 31, 72.
w92 8/1 17 ¶14
Munakutemuka Ñahi Lufuchi Lwakuwumi?
Yesu walejeli izaza dawantu niatumbanji twindi nindi “Neyi muntu nakukeña kunlondela, yadibondi yomweni (hela, “watela, ‘kudikaana,’ yomweni,” Charles B. Williams) nakusenda mutondu windi wakuyandishila nawa yatwalekihu kunlondela.” (Maku 8:34) Neyi twiteja iwu mutambi, twatela kudiloñesha ‘kutwalekahu’ kwila mwenimu, bayi neyi muloña wayuma yayiwahi yafumaña mukudibondaku, ilaña kubula kwilamu kunateli kukisañana wubwambu wetu naNzambi nawa tunateli nikukañanya kuheta wumi wahaya nyaaka. Hashimbulaña hakwila wubwambu wetu naNzambi wukoli, Ilaña tunateli kuwujimbesha mukunyakashana neyi kubabala nehi!
(Maku 8:35-37) Muloña muntu wejima wunakukeña kwamwina wumi windi, wakawujimbesha, hakwila muntu wejima wukujimbesha wumi windi kukoola ami nihamuloña wansañu yayiwahi, wakawamwina. 36 Kuhosha hohu chalala, chumanyi chikuwaninamu muntu neyi yaheta kaayi kejima ilaña yajimbesha wumi windi? 37 Chumanyi chinateli kuhimpayi muntu nawumi windi?
Yumanyi Yimwatela Kuleka Kulonda Kuheta Wumi Wahaya Nyaka?
Hampinji yoyimu, Yesu wehwili malwihu ayedi amawahi chikupu nindi: “Neyi muntu wukuheta mpata yamunu mwishina yejima, ajimbeshelahu wumi windi, wakadiila kwodi? nawa, “Chumanyi chakahanayi muntu akahimpi nachu wumi windi?” (Maku 8:36, 37) Kwesekeja nayitoñojoka yawuntu, ñakwilu yalwihu lwatachi yikwikala yapela. Kwosi chuma chakadiilamu muntu, neyi yaheta mpata yamunu mwishina yejima, ilaña yajimbeshelahu wumi windi. Wunateli hohu kudiluñisha maheta neyi wudi wamumi. Lwihu lwaYesu lwamuchiyedi lwakwila nawu: “Chumanyi chakahanayi muntu akahimpi nachu wumi windi?” lwatela lwanukishili antiyilili indi mazu ahosheli Satana mumafuku aYoba nindi: “Muntu wukuhana yuma yakwetiyi yejima nawumi windi.” (Yoba 2:4) Kudi antu amakwawu abulaña kudifukula kudi Yehova, awa mazu aSatana anateli kwikala alala. Antu amavulu anateli kwila chuma chidi chejima, nikufumpa nshimbi yayiwahi, kulonda atwalekuhu nakuhanda. Ilaña akwaKristu, hiyakoñaña muniyi njilaku.
Tweluka netu Yesu henjili hamaseki kulonda kutwinka nyijimba yakola, maheta, nichihandilu chamafuku amavulu mukanu kaayiku. Wenjili nakushinkula njila yakuwumi wahaya nyaka mwituña dadiha, nawa kuchiñeja kwawumi wahaya nyaka dichuma chitwalemesha chikupu. (Yowanu 3:16) MukwaKristu nateli kutiya neyi lwihu lwaYesu lwatachi lwatalisha mukwila nawu, “Neyi muntu wukuheta mpata yamunu mwishina yejima nawa yajimbeshelahu nikuchiñeja kwindi kwawumi wahaya nyaka wakadiila mwodi?” Ñakwilu yidi nawu, Kwosi chakadiilamu. (1 Yowanu 2:15-17) Hakwila nawu twakuli lwihu lwaYesu lwamuchiyedi, twatela kudihula netu, ‘Yumanyi yinatela kuleka kulonda kukwatisha chikupu kukuchiñeja kwami kwawumi wamwituña dadiha?’ Ñakwilu yetu yikushindamena hachihandilu chetu, neyi twakuhwelela chikupu iku kuchiñeja kwawumi wahaya nyaka.—Esekejenu Yowanu 12:25.
(Maku 8:38) Muloña muntu wejima watiyaña nsonyi kwikala kambanji kami nawa wabulaña kukuhwelela mazu ami mudinu ikiñu dabula kushinshika nawa datama, Mwana kamuntu niyena hampinji yakenzayi mukulema kwaTata yindi hamu nawañelu ajila, wakamutiyila nsonyi owu muntu.”
Mwana kaMuntu Hinyi?
Hakwila nawu Yesu yakayikiswili atumbanji twindi, atela kwikala ahamuka nikudihana. Yesu wahosheli nindi: “muntu wejima watiyaña nsonyi kwikala kambanji kami nawa wabulaña kukuhwelela mazu ami mudinu ikiñu dabula kushinshika nawa datama, Mwana kamuntu niyena hampinji yakenzayi mukulema kwaTata yindi hamu nawañelu ajila, wakamutiyila nsonyi owu muntu.” (Maku 8:38) Mwamweni, mpinji yakenzayi Yesu, “wakafweta muntu-himuntu kwesekeja nayilwilu yindi.”—Matewu 16:27.
Kukeña Yuma Yalema yakuSpiritu
(Maku7:5-8) Dichi awa aFwarisi nawansoneki amwihwili nawu: “Muloñadi atumbanji tweyi chabulilañawu kulondela chaaku chawantu akushankulu, ilaña wena adaña yakuda yawu chakadi kwisuka?” 6 Yena wayakwili nindi: “Isaya waprofweteli chachiwahi hadi enu anfwikiji, neyi chochasonekawu nawu, ‘Awa antu anlemeshaña hohu nanyivumbu yawu, ilaña nyichima yawu yidi kwakulehi nanami. 7 Kudifukula kwadifukulañawu kudi ami kwamukunkulwayi, muloña ntañishilu yawu yashindamena hanshimbi jawantu.’ 8 Mwalekaña nshimbi jaNzambi nakukolela kuyaaku yawantu.”
Malwihu Kufuma Kudi Antañi
Muloñadi ayilumbu jaYesu chiyakolesheleli kashidikilu kakwisuka kumakasa?
▪ Iku kwadiña kukala kwamuwanineñawu naku Yesu nawatumbanji twindi kudi ayilumbu jindi. MuNshimbi jaMosi jahosheli hadi antu akukwata yilonda yamashina, akwambumba ninyijimba yawantu niatunyama afwa. Yahosheli cheñi chatela kufumishawu majilu mukachi kawu. Njila yimu yakufumishilamu majilu hikulambula, kukosa nikukomba.—Lev., tupetulu. 11-15; Kuch., kapetulu. 19.
Akulumpi jawaYudeya ashililiku nshimbi jikwawu kuniji nshimbi. Mukanda wumu wahosheli nawu chuma chejima chikuleta majilu “atela kwiluka chuma chinaleteshi, chinateli kusambukila ñahi hela chikusenda mpinji yiñahi hakwila chisambukili kudi antu amakwawu, yumanyi yikubula hela yikwikala yamajilu niyuma yatela kwilawu antu hakwila nawu abuli majilu.”
Yesu amwihwili kudi ayilumbu jindi nawu: “Atumbanji tweyi alekelañadi kwenda mwaya chaaku chawakulumpi chadyañawu yakudya yawu namakasa amajilu?” (Maku 7:5) Awa ayilumbu bayi neyi atalishili mukwikala nawunyonji waweniku. Awa ayilumbu akeñelaña muntu kwisuka kumakasa henohu kanda yadi. Mukanda wutwatena hewulu wahosheli cheñi nawu: “Atondeleña inuñu datela kuzatishawu kwichila menji, menji amuchidinyi atelela kuzatishawu, hinyi watela kwichila, nawa muntu watela kuwela kumakasa kushikija mudihi.”
Yesu walumbulwili chachiwahi iji nshimbi jawantu. Wayilejeli akulumpi jansakililu amumafuku awapostolu nindi: “Komana mwaprofweteliyi Isaya chayiteneniyi enu anfwikiji mwalala, ichi chanasonekuwu nawu, Antu awa anlemeshaña nanyivumbu yawu, ilaña nyichima yawu yidi kwakulehi nanami. Komana chadifukulañawu kudami, hikudifukula kwamukunkulwayi, chalejañawu yijila yawantu. Mwalekaña kuleja kwaNzambi, himukukakela chaaku chawantu.”—Maku 7:6-8.
(Maku 7:32-35) Kwenoku amuleteleli iyala wajika matu wakabakeneña hakuhosha nawa amulembeleli Yesu nawu yamunañiki owu iyala chikasa chindi. 33 Dichi wamutwalili owu iyala kwakankawindi kwakadi izaza dawantu. Kuhiñahu weñijili nyinu yindi mumatu anowu iyala, nawa Yesu chafwijiliyi mazeñi wamukwatili owu iyala hedimi. 34 Chataliliyi mwiwulu, wadishishimwini nankashi nakumwila owu iyala nindi: “Efwata,” dikwila nawu, “Jikukaku.” 35 Hohenohu matu indi ajikukili nawa walekeli kukabakana hakuhosha, watachikili kuhosha chiwahi.
w00 2/15 17-18 ¶9-11
Komana Mukweti “Yitoñojoka yaKristu”?
Iyala wadiña wajika matu nawa wakabakeneña hakuhosha. Yesu watela welukili nindi iwu iyala nakutiya woma hela nsonyi. Dichi Yesu welili chuma chadimena. Wamutwalili iwu iyala kwakankawindi, kwakadi izaza dawantu. Kuhiñahu Yesu wazatishili makasa hakumuleja iwu iyala chuma chakeñeleñayi kwila. “Weñijili nyinu yindi mumatu anowu iyala, nawa Yesu chafwijiliyi mazeñi wamukwatili owu iyala hedimi.” (Maku 7:33) Kuhiñahu, Yesu watalili mwiwulu nawa wadishishimwini nankashi. Muloña wachuma cheliliyi, chidi neyi wamulejeleña ona iyala nindi ‘Chuma chinakukeña kukwilila chikuzatika nañovu yaNzambi.’ Nkumininaku, Yesu wahosheli nindi: “Jikukaku.” (Maku 7:34) Hohenohu matu anjika matu ajikukili nawa watachikili kuhosha chiwahi.
Yesu wakameneneña antu chikupu! Yesu wadiña nakutiyila antu wushona nawa welileña yuma yabulileña kuneñesha antu. Chineli tudi akwaKristu, twatela kwikala nayitoñojoka yaKristu nikuyimwekesha. Bayibolu yatulejaña nawu: “wejima wenu nuñañanenu muyitoñojoka, dakamenenuña, keñenuña anakwetu, ditiyilenuña wushona nikudizoza.” (1 Petulu 3:8) Dichi hakwila twili mwenimu, twatela kuhoshaña nikwila yuma munjila yinakumwekesha nawu twakamenaña akwetu.
Muchipompelu, twatela kutoñojokelaku akwetu kuhitila mukuyilemesha, nikuyilila yuma yitunakukeña netu atwilili. (Matewu 7:12) Chumichi chinabombelimu kwiluka mazu akuhosha nichitwatela kuyihosha. (Akolosi 4:6) Ilukenu nenu ‘mazu akutuboka atapolaña neyi mpoku’. (Yishimu 12:18) Indi muchisaka? Eyala namumbanda adikeña, adakamenaña nikudilemesha chikupu. (Aefwesesa 5:33) Twatela kutondolwela mazu akasawuntu, kuzuwa, ninhoshelu yatama, yuma yakatishaña kumuchima nawa yaletaña chikela. Anvwali atela kutoñojokelaku anyanawu niwena. Neyi hiyakuyifumba, awa anvwali ayifumbaña anyanawu munjila yakalemesha, nawa chakadi kuyitisha nsonyi. (Akolosi 3:21) Neyi tutoñojokelañaku akwetu, tukumwekesha netu tudi nayitoñojoka yaKristu.
Kutaña Bayibolu
(Maku 7:1-15) Kuhiñahu, aFwarisi nawansoneki amu afumini kuYerusalema apompeli kwadiñayi Yesu. 2 Dichi amweni atumbanji twindi amu anakuda yakuda namakasa amajilu, dikwila nawa akadi kwisuka. 3 (Muloña aFwarisi nawaYudeya ejima neyi anesuki wanyi kumakasa awu nakushika munkokola hiyadañaku, akolelaña kuchaaku chawankakulula jawu, 4 nawa neyi anafumi dehi kuchisankanu, hiyadañaku chiña asambila kuwela. Kudi yaaku yikwawu yayivulu yalondelañawu nawa yakolelawu, yidi neyi kujimika makaapu, nyilondu niyuma yawuneñu mumenji.) 5 Dichi awa aFwarisi nawansoneki amwihwili nawu: “Muloñadi atumbanji tweyi chabulilañawu kulondela chaaku chawantu akushankulu, ilaña wena adaña yakuda yawu chakadi kwisuka?” 6 Yena wayakwili nindi: “Isaya waprofweteli chachiwahi hadi enu anfwikiji, neyi chochasonekawu nawu, ‘Awa antu anlemeshaña hohu nanyivumbu yawu, ilaña nyichima yawu yidi kwakulehi nanami. 7 Kudifukula kwadifukulañawu kudi ami kwamukunkulwayi, muloña ntañishilu yawu yashindamena hanshimbi jawantu.’ 8 Mwalekaña nshimbi jaNzambi nakukolela kuyaaku yawantu.” 9 Wayilejeli cheñi nindi: “Mwadiwulaña nshimbi jaNzambi mukubabala kulonda mutwalekihu kulondela yaaku yenu. 10 Chakutalilahu, Mosi wahosheli nindi, ‘Lemeshaku tata yeyi nimama yeyi,’ nawa ‘Muntu wejima wukumuhosha chatama tata yindi hela mama yindi, amujahi.’ 11 Ilaña enu mwahoshaña nenu, ‘Neyi muntu yamuleja tata yindi hela mama yindi nindi: “Chuma chejima chinikweti chinateli kukukwasha eyi, hikorabani (dikwila nawu, hichawaana chakumwinka Nzambi),”’ 12 himwamwitejaña kumwilila tata yindi hela mama yindi chuma hela chimuku. 13 Dichi muloña wayaaku yenu yimunadizishi akwenu, mwaleñelaña izu daNzambi kwikala damukunkulwayi. Nawa mwelaña yuma yayivulu yidi neyi iyi.” 14 Kuhiñahu, watambikili cheñi izaza dawantu kwinza kwadiñayi nakuyileja nindi: “Ntiyililenu wejima wenu nawa ilukenu munatalishi mazu ami. 15 Kwosi chuma cheñilaña mukanwa kamuntu chamutamishañaku, chiña chuma chedikaña mukanwa dichamutamishaña.”
MAY 14-20
YUMA YALEMA YAMWIZU DANZAMBI | MAKU 9-10
“Chimwenu Chakolesheli Chikuhwelelu Chawu”
(Maku 9:1) Kuhiñahu, wayilejeli nindi: “Inakuyileja chalala nami, hakachi kanawa antu anemani hanu, hadi amu akabula kufwa sampu asambila kumona Wanta waNzambi wunatachiki dehi kuyuula.”
w05 1/15 12 ¶9-10
Kristu—Hashindameneni Wuprofwetu
Hanahiti dehi chaaka kufuma hamwekesheleliyi Yesu chinjikijilu chakwila nawu diyi Mesiya. Chipandakenu chamu 32 C.E chinahiti dehi. Antu amavulu amukuhweleli analeki kumulondela, hadaha muloña wamakabisha, kukeña yuma yakumujimba hela kwakama kwamuwumi. Amakwawu analuwankani hela ananeñi muloña Yesu nakaani kumwilisha mwanta. Hiyamutadikishileñawu kudi anlomboli jansakililu yawaYudeya, wakaanini kukoña chinjikijilu chakudilemesha nachu kufuma mwiwulu. (Matewu 12:38, 39) Chumichi chahayamishili antu amakwawu. Kubombelahu, Yesu natachiki kuleja atumbanji twindi yuma yinakañanyiwu kutiyisha, nawu “watela kuya kuYerusalema nakumukabisha chikupu kudi akulumpi niakulumpi jawatupristu niansoneki nikumujaha.”—Matewu 16:21-23
Mutukweji 9 kushika ku 10, yikwikala mpinji ‘yaYesu yakufuma mukanu kaayi nakuya kudi Tata yindi.’ (Yowanu 13:1) Chineli wakeña atumbanji twindi ashinshika, Yesu nayikani chuma chakaaniniyi aYudeya abula chikuhwelelu dikwila nawu chinjikijilu chakufuma mwiwulu. Yesu wahosheli nindi, “Inakuyileja chalala nami, hakachi kanawa antu anemani hanu, hadi amu akabula kufwa sampu asambila kumona Mwana kamuntu nakwinza muWanta windi.” (Matewu 16:28) Yesu nakuhosha wanyi nindi atumbanji twindi amakwawu akekala amomi kushika nihakatachika kuyuula Wanta windi wawuMesiya mu 1914. Yesu nakutoñojoka hadi atumbanji twindi asatu akumona chimwenu chakulema kwindi muWanta. Ichi chimwenu achitenaña nawu chimwenu mwahimpikili mmwekenu yindi.
(Maku 9:2-6) “Chimwahitili mafuku 6, Yesu wasendeli Petulu, Yakoba niYowanu nakuyitwala hampidi yayilehi kwakankawawu. Kwenoku mmwekenu yindi yahimpikili iku anakumonaku; 3 yakuvwala yindi yahewulu yatachikili kutoñeka, yatookeli nankashi chakwila kwosi mukwakukosa yakuvwala hanu hamaseki wunateli kuyitookesha neyi chiyatookeliku. 4 Cheñi, amweni Elija niMosi anakuhanjeka naYesu. 5 Kuhiñahu, Petulu wamulejeli Yesu nindi: “Rabi, kunu kwakuwahi etu kushakama. Dichi tulemenu matenti asatu, dimu deyi, dikwawu daMosi nawa dikwawu daElija.” 6 Kafwampi, Petulu helukili mazu akuhoshaku, muloña atiyili woma nankashi.
w05 1/15 12 ¶11
Kristu—Hashindameneni Wuprofwetu
Chimwahitili mafuku 6, Yesu wasendeli Petulu, Yakoba niYowanu nakuyitwala hampidi yayilehi yaHerimoni kwakankawawu. Kwenoku, ‘mmwekenu yaYesu yahimpikili iku anakumonaku, yakuvwala yindi yahewulu yatachikili kutoñeka.’ Amweni atuprofwetu ayedi aElija niMosi anakuhanjeka naYesu. Ichi chimwenu chatela chadiñaku nawufuku,nawa dichaletesheli achimoni chiwahi. Mwamweni, Petulu wadihanini kulema matenti asatu, dimu daYesu, dikwawu daMosi nawa dikwawu daElija. Henohu wuchidi kuhosha, kutala hikukwinza ivu ditooka dayibutili nawa atiyili izu dafumini munodu ivu nadu: “Iwu diyi Mwanami, inakeña, inatiyaña kuwaha; Mutiyililenu.”—Matewu 17:1-6.
(Maku 9:7) Dichi kwenjili ivu, dayibutili nawa atiyili izu dafumini munodu ivu nadu: “Iwu diyi Mwanami, inakeña. Mutiyililenu.”
nwtsty nsañu yakudiza yidi haMak 9:7
izu: Aka diku kapampa kamuchiyedi hamapampa asatu ashimunawu munsañu yayiwahi hahoshayi Yehova yomweni nawantu.—Talenu nsañu yakudiza yidi haMak 1:11; Ywn 12:28.
Kukeña Yuma Yalema yakuSpiritu
(Mak 10:6-9) Ilaña, kufuma tuhu kukutachika kwakuleña yuma, ‘Wayileñeli iyala nimumbanda. 7 Hamuloña wachumichi, iyala wakashiya tata yindi nimama yindi, 8 nawa wejima wawu ayedi akekala mujimba wumu,’ dikwila nawu hiyadi cheñi ayediku, ilaña adi mujimba wumu. 9 Dichi, chuma chinabombiyi Nzambi hamu, muntu bayi yachaambulaku.”
Yikuma Yamaneni Kufuma muMukanda waMaku
10:6-9. Nzambi wakeña nindi antu adisumbula atwalekuhu kwikala hamu. Dichi, chatela kunyakala kukeña kudiseña, amayala niambanda atela kweseka kuzatisha nshimbi jamuBayibolu kulonda kushinda kukala kudi kwejima kwatela kumwekana mumaluwi.—Mat. 19:4-6.
(Mak 10:17, 18) Chayileñayi munjila, iyala wumu wenjili lufuchi nakumufukamina nakumwihula nindi: “Ntañishi Muwahi, chumanyi chinatela kwila kulonda nakekali nawumi wahaya nyaaka?” 18 Yesu wamwilili nindi: “Muloñadi chiwunanteneni neyi muwahi? Kwosi muntu muwahiku, chiña Nzambi hohu.”
nwtsty nsañu yakudiza yidi haMak 10:17, 18
Ntañishi Muwahi: Iwu iyala wazatishileña awa mazu akwila nawu “Ntañishi Muwahi” hakumuhameka, muloña anlomboli amunsakililu dichakeñeleñawu. Hela chakwila Yesu wakaanineña wanyi kumutena nawu “Ntañishi” nawa ‘hiMwanta,’ munjila yayiwahi (Ywn 13:13), wahanini kalemesha kejima kudi tata yindi.
Kwosi muntu muwahiku, chiña Nzambi hohu: Yesu welukili nindi Yehova hohu diyi nsulu yayuma yayiwahi, diyi wukweti ñovu mukuleña kwejima yakufuukula nawu iyi yayiwahi iyi yatama. Adama naEva chadiiliwu kumutondu wakwiluka nachu yuma yayiwahi niyatama, akeñeleña kwikala naniyi ñovu. Kwambukaku, Yesu welukili nindi Yehova diyi watela kufuukula nshimbi jakulondela antu. Nzambi walumbulula chitunateli kwila yuma yayiwahi mwiizu dindi.—Mak 10:19.
Kutaña Bayibolu
(Mak 9:1-13) Kuhiñahu, wayilejeli nindi: “Inakuyileja chalala nami, hakachi kanawa antu anemani hanu, hadi amu akabula kufwa sampu asambila kumona Wanta waNzambi wunatachiki dehi kuyuula.” 2 Chimwahitili mafuku 6, Yesu wasendeli Petulu, Yakoba niYowanu nakuyitwala hampidi yayilehi kwakankawawu. Kwenoku mmwekenu yindi yahimpikili iku anakumonaku; 3 yakuvwala yindi yahewulu yatachikili kutoñeka, yatookeli nankashi chakwila kwosi mukwakukosa yakuvwala hanu hamaseki wunateli kuyitookesha neyi chiyatookeliku. 4 Cheñi, amweni Elija niMosi anakuhanjeka naYesu. 5 Kuhiñahu, Petulu wamulejeli Yesu nindi: “Rabi, kunu kwakuwahi etu kushakama. Dichi tulemenu matenti asatu, dimu deyi, dikwawu daMosi nawa dikwawu daElija.” 6 Kafwampi, Petulu helukili mazu akuhoshaku, muloña atiyili woma nankashi. 7 Dichi kwenjili ivu, dayibutili nawa atiyili izu dafumini munodu ivu nadu: “Iwu diyi Mwanami, inakeña. Mutiyililenu.” 8 Hohenohu atachikili kutalatala ilaña hiyamwenihu muntu mukwawu wadiña nawena cheñiku, chiña Yesu hohu. 9 Chakunkumukileñawu kufuma hampidi, wayikonkomweneni nindi bayi alejaku muntu chuma chamweniwuku, sampu Mwana kamuntu anamusañuli kufuma mudi afu. 10 Dichi ahembeli mazu ayilejeliyi kumuchima, ilaña ahanjekeleña mulwawu mwatalishili kusañuka kufuma mudi afu. 11 Atachikili kumwihula nawu: “Muloñadi ansoneki chahoshelañawu nawu Elija watela kwinzañahu dehi?” 12 Yena wayilili nindi: “Elija watela kwinzañahu dehi kulonda yafuntishi yuma yejima; hanu dinu muloñadi chasonekelawu nawu Mwana kamuntu watela kumona makabi nikumukaana? 13 Ilaña inakuyileja nami Elija wenza dehi nawa amukoñeli mwejima mwakeñeliwu kumukoña neyi chochasonekawu hadi yena.”
MAY 21-27
YUMA YALEMA YAMWIZU DANZAMBI | MAKU 11-12
“Nombilimu Mali Amavulu Kubadika Ejima”
(Maku 12:41, 42) Yesu washakamini kwakwihi nayikasha yamali nawa watalileña izaza dawantu chidombilileña mali muyikasha yamali, dichi akwamaheta amavulu adiña nakuumbilamu mawayawaya amavulu. 42 Kuhiñahu mumbanda nfwila kazweñi wenjili nakuumbilamu tumawayawaya twanyanya tuyedi twapela wuseya nankashi.”
nwtsty nsañu yakudiza yidi haMak 12:41, 42
yikasha yamali: Nsañu yakushankulu yawaYudeya yamwekeshaña nawu yikasha yamali yadiña yasoñoloka neyi mpuña, hela neyi nseñu, nikadipwata kanyanya hewulu. Antu anatilileñamu yawana yashiyashana. Awa mazu achiGiriki ekala cheñi haYwn 8:20, hiyasonekawu nawu “yikasha yamali.” Iyi nhoshelu yatalisha kwiluña dadiña muLubanza Lwawambanda. (talenu nsañu yakudiza yidi haMat 27:6 niChibalu 15 mu sgd.) Kwesekeja nansañu yawaLabi, yikasha 13 yamali ayishileña hamakona ajimbañu mulubanza. Nsañu yikwawu yahosha nawu mutembeli mwadiña chikasha chamali cheneni mwashileñawu mali afumineña muyikasha yanyanya.
tumawayawaya twanyanya tuyedi: MuchiHeberu, “madirakima ayedi,” mawayawaya amavulu muchiGiriki ayitenaña nawu leputoni, daya mukwila nawu chuma chanyanya nawa chapepela. Leputoni dadiña iwayawaya desekeni nadenari ya 1/128 nawa dadiña dali dakopa hela wuneñu danyanya chikupu dazatishileñawu muIsarela.—Talenu chibalu 18 mu sgd.
twapela wuseya nankashi: MuchiHeberu, dikwila nawu “kwadirani.” Izu dachiGiriki dako·dranʹtes (dafuma kwizu dachiLatini da quadrans) datalisha kwiwayawaya dakopa hela wuneñu wamuRoman dalemeni kushika ku 1/64 yadenari. Maku wazatisha mali awaRoma hakulumbulula kulema kwamawayawaya azatishileñawu nankashi aYudeya.—Talenu Chibalu 18 mu sgd.
(Mak 12:43) Dichi watambikili atumbanji twindi nakuyileja nindi: “Inakuyileja chalala nami iwu mumbanda nfwila kazweñi nombilimu mali amavulu kubadika ejima anombili mali muyikasha yamali.
w97 10/15 16-17 ¶16-17
Yehova Wahamekaña Nyidimu Yimwazataña naMuchima Wejima
Chimwahitili mafuku, hanisani 11, Yesu washakamini ifuku damukuma mutembeli, antu ajinokeli ñovu jindi nawa amwihwili malwihu amavulu kutalisha hanyisonku, hakusañuka niyuma yikwawu. Wayihishili ansoneki niaAfwarisi hayuma yelileñawu, ‘Adileña maheta awambanda anfwila.’ (Maku 12:40) Kuhiñahu Yesu washakamini hadaha muLubanza Lwawambanda, kwesekeja nansañu yawaYudeya, mwadiña yikasha yamali 13. Washakamini nakushinshika antu chiyadiña nakunatila yawaana muyikasha. Asamaheta amavulu enjili, hadaha namuchima wakukeña kudimwekesha kuloña. (Esekejenu Matewu 6:2.) Mesu aYesu ashinshikili chikupu hadi mumbanda wumu. Mesu awuntu hohu hiyadi kumumona kulema nichawaana chahaniniyiku. Ilaña Yesu welukileña jadiña munyichima yawantu, welukili nindi wadiña “nfwila kazweñi.” Nawa welukili nimali ombililimu dikwila nawu “tumawayawaya twanyanya tuyedi twapela wuseya nankashi.”—Maku 12:41, 42.
Yesu watambikili atumbanji twindi, muloña wakeñeleña nindi adimweni nsañu yakeñeleñayi kutañisha. Yesu wahosheli nindi, “nombilimu mali amavulu kubadika ejima anombili mali muyikasha yamali.” Mukwesekeja wombililimu mali amavulu kubadika amakwawu. Wombililimu mali ejima adiñayi nawu. Cheliliyi mwenimu, washindameneni hadi Yehova. Muntu wateneniyi nindi chakutalilahu hakuhana yawaana kudi Nzambi diyi wahanini chawaana chakehelamu. Kumesu aNzambi chadiña chasweja kulema!—Maku 12:43, 44; Yakoba 1:27.
(Maku 12:44) Muloña wejima wawu anombilimu mali anafumishiwu hamaheta awu, ilaña iwu mumbanda hela chakwila hikazweñi, nombilimu mali ejima adiñayi nawu akuhandilamu.”
w97 10/15 17 ¶17
Yehova Wahamekaña Nyidimu Yimwazataña naMuchima Wejima
Yesu watambikili atumbanji twindi, muloña wakeñeleña nindi adimweni nsañu yakeñeleñayi kutañisha. Yesu wahosheli nindi, “nombilimu mali amavulu kubadika ejima anombili mali muyikasha yamali.” Mukwesekeja wombililimu mali amavulu kubadika amakwawu. Wombililimu mali ejima adiñayi nawu. Cheliliyi mwenimu, washindameneni hadi Yehova. Muntu wateneniyi nindi chakutalilahu hakuhana yawaana kudi Nzambi diyi wahanini chawaana chakehelamu. Kumesu aNzambi chadiña chasweja kulema!—Maku 12:43, 44; Yakoba 1:27
w87 12/1 30 ¶1
Komana kuhana kwenu himulambu?
Kudi nsañu yayivulu yalema yitunateli kudizilaku kuniyi nsañu. Chuma chimu chasweja kulema, chidi chakwila nawu wejima wetu tukweti kukooleka kwakuhakwilaku kudifuukula kwalala nayuma yitukweti, ilaña chuma chikwawu chasweja kulema kumesu aNzambi bayi kuhana yuma yitunabuliku ilaña hikuhana yuma yitukweti. Munjila yikwawu, komana tunakuhana yuma yitukabula kwanuka? Tahindi kuhana kwetu kunafumi hamuchima?
cl 185 ¶15
Maana ekala “Mwizu daNzambi”
Hadi antu ejima enjili hatembeli hadina ifuku, Bayibolu yatenahu hohu iwu mumbanda, iyi nsañu yalema nankashi. Kuhitila munichi chakutalilahu, Yehova watudizishaña nindi hiNzambi wahamekaña. Watiyaña kuwaha hakutambwila chawaana chetu chakufuma hamuchima, hichidi namuloña nayawaana yikuhanawu akwetuku. Yehova wawana njila yayiwahi yakutudizishilamu nsañu yalala!
Kukeña Yuma Yalema yakuSpiritu
(Maku 11:17) Watañishileña nikuyileja nindi: “Komana hichasonekewa nawu, ‘Itala dami akaditena nawu itala dakulombelamu kudi antu akunyuza yejimaku,’ tahindi? Ilaña enu munadibalumuni kwikala iyeñu dawatupondu.”
nwtsty nsañu yakudiza yidi haMak 11:17
itala dakulombelamu kudi antu akunyuza yejima: Hadi ansoneki asatu ansañu yayiwahi ahosheli mazu adi haIsa 56:7, Maku hohu diyi wabombeleliku nhoshelu yakwila nawu “antu akunyuza yejima.” (Mat 21:13; Luk 19:46) Tembeli yadiña muYerusalema dadiña hiluña dakudifukwilamu aIsarela niantu akunyuza yacheñi amwakamineña Nzambi. (1An 8:41-43) Yesu wahishili aYudeya azatishileña tembeli kwikala iluña dakwilila bizinisi, nikuyilisha kwikala iyeñu dawatupondu. Yuma yelileñawu yaletesheli antu akunyuza yejima kubula kudifuukwila munidi itala dakulombela kudi Yehova, nawa yumiyi yayikañesheleña kumwiluka Nzambi.
(Mak 11:27, 28) Kuhiñahu, enjili cheñi muYerusalema. Chendeleñayi mutembeli, akulumpi jawatupristu, ansoneki niakulumpi enjili 28 kudi yena nakumwihula nawu: “Yuma yejimiyi wayikoñaña nawuswa wanyi? Hela hinyi wakwinkeli iwu wuswa wakukoña yumiyi?”
Mutondu Wachikuyu Anawuzatishi Hakudizisha Hachikuhwelelu
Yesu niatumbanji twindi eñilili muYerusalema. Neyi dikalu, Yesu wayili kutembeli nawa watachikili kutañisha. Akulumpi jawatupristu niaeluda, adiña nakutoñojoka yuma yeliliyi ifuku dafuminihu hahinwiniyi jimesa jawakwakuhimpa mali, amwihwili nawu; “Yuma yejimiyi wayikoñaña nawuswa wanyi? “Hela hinyi wakwinkeli iwu wuswa wakukoña yumiyi?”—Mak 11:28.
Kutaña Bayibolu
(Mak 12:13-27) Kuhiñahu, amutemesheleli aFwarisi amu hamu nawakwakumulondela Herodi kulonda amwinki muloña namazu akuhoshayi. 14 Chashikiliwu, amulejeli nawu: “Ntañishi, tweluka netu wahoshaña mwalala nawa hiwakeñaña wukwashu kudi muntuku, muloña hiwatalaña antu kumesuku, ilaña watañishaña njila yaNzambi muchalala. Komana nshimbi yeteja kuhana musonku kudi Kesari tahindi nehi? 15 Tuhani tahindi nehi?” Yena chelukiliyi wunfwikiji wawu, wayilejeli nindi: “Muloñadi chimunakuñesekela? Nletelenu denari niyitali.” 16 Dichi wena amuleteleli denari yimu, yena wayihwili nindi: “Indi iwu mutu ninsona jidi aha, janyi?” Wena amwakwili nawu: “JaKesari.” 17 Yesu wayilili nindi: “Yuma yaKesari, mwinkenu Kesari nawa yuma yaNzambi, mwinkenu Nzambi.” Dichi ahayamini nanochu chayakwiliyi. 18 Kuhiñahu, aSadusi ahoshaña nawu hikwekala kusañukaku, enjili nakumwihula nawu: 19 “Ntañishi, Mosi watusonekeleli nindi, neyi mana kwamuntu yafwa nawa yashiya mumbanda chakadi kuvwalilamu mwana, manakwindi watela kumusumbula owu mumbanda nakumuvwalilamu manakwindi anyana. 20 Kwadiña amayala 7 evumu dimu. Watachi wasumbwili mumbanda, ilaña owu iyala wafwili chakadi kuvwalilamu mwana. 21 Kuhiñahu, wamuchiyedi wamusumbwili owu mumbanda, ilaña niyena wafwili chakadi kuvwalilamu mwana nawa wamuchisatu niyena chochimu. 22 Dichi wejima wawu 7 afwili chakadi kuvwalilamu mwana. Nkumininaku, owu mumbanda niyena wafwili. 23 Hanu dinu hakusañuka, hinyi wakekala mwini mumbanda? Muloña wejima wawu 7 amusumbwilihu.” 24 Yesu wayakwili nindi: “Enu dinu mwajimbelamu, muloña himweluka Nsona hela ñovu yaNzambiku. 25 Hakusañuka kufuma mudi afu, amayala hiyakasumbulañaku nawa ambanda niwena hiyakasumbukañaku, ilaña akekala neyi chekalawu añelu mwiwulu. 26 Kutalisha hansañu yawafu akasañulawu, komana kanda mutañeñahu dehi munsañu yahosha hachiputa mumukanda waMosi, mwahosheliyi Nzambi nayena nindi: ‘Ami yami Nzambi yaAbarahama, Nzambi yaIsaka nawa Nzambi yaYakoba’ tahindi? 27 Yena hiNzambi yawantu amomi, bayi afwaku. Enu mwajimbelamu chikupu.”
MAY 28–JUNE 3
YUMA YALEMA YAMWIZU DANZAMBI | Maku 13-14
“Tondolwelenu Kufwa Mumuhetu Wakutiya Antu Woma”
(Maku 14:29) Ilaña Petulu wamulejeli nindi: “Hela neyi ejima akukushiya, ami nukukushiya wanyi.”
(Maku 14:31) Ilaña Petulu wakoleliku chikupu nakuhosha nindi: “Hela tuhu kufwa hamu naneyi, ami nukukukaana wanyi.” Dichi niakwawu ejima niwena atachikili kuhosha mwomumu.”
(Maku 14:50) Dichi atumbanji ejima amushiyili nakumutemuka.
(Maku 14:47) Hela chochu, wumu hakachi kanowu emeni kukamwihi, waholeli mpoku yindi yakabali nakutapa nduñu yakapristu muneni nakumuketula itu dindi.
(Maku 14:54) Ilaña Petulu wamulondeleleña hahalehi chanti kushika nimulubanza lwetala dakapristu muneni; nawa washakamini hamu nawañamba amwitala nakwota kesi.
(Maku 14:66-72) Hampinji yadiñayi Petulu mulubanza lwetala, ñamba wumu wakansi wamumbanda wakapristu muneni wenjili. 67 Chamumweniyi Petulu nakwota kesi, wamushinshikili nakumwila nindi: “Nineyi nawa wadiña hamu naniwu Yesu wakuNazareta.” 68 Ilaña yena wakaanini nakuhosha nindi: “Ami kwami iwu muntu hinamwilukaku nawa ninsañu yiwunakuhosha, ami kwami nayiluki wanyi,” hohenohu wayili hanji kuchiisu chakwiñilila. 69 Kwenoku ñamba wamumbanda wakansi wamumweni nawa watachikili cheñi kuleja antu emeni mukamwihi nindi: “Iwu niyena wudi hakachi kawatumbanji twindi.” 70 Yena wakaanini cheñi. Chihahitili kapinji kanti, antu emeni kwakwihi atachikili cheñi kumuleja Petulu nawu: “Kuhosha hohu chalala, nineyi wudi hakachi kawatumbanji twindi, muloña wudi wakuÑaliliya.” 71 Ilaña watachikili kudishiña nikusanyika nindi: “Ami kwami iwu muntu imunakutena, hinamwilukaku!” 72 Hohenohu ikombu yetela nikamuchiyedi nawa Petulu wanukili mazu amulejeliwu kudi Yesu nindi: “Henohu ikombu kanda yeteli kamuchiyedi, wukunkaana mapampa kasatu.” Dichi waneñeli nankashi nawa watachikili kudila.”
Mwanta Wamudizishili Kwanakena Antu
Petulu watwalekeluhu kumulondela Yesu mukuswamujoka nichashikiliyi kuchisu chetala deneni damuYerusalema. Idi itala dadiña daKayafwasi, kapristu muneni walema nawa samaheta. Matala amuchidiwu avulileña kuyituñila muchipañu, nawa kumbidi kwadiña chinsu. Petulu chashikiliyi hachinsu, amukaanishili kwiñila. Yowanu wamwilukili kapristu muneni nawa wadiña mukachi, wedikili nakuleja muntu wahembeleña kuchinsu kulonda yamwiteji Petulu kwiñila. Petulu watela washakamini hamu naYowanu wanyi; hela kwiñila mukachi ketala kulonda yemani kwakwihi naMwanta winduku. Washakamini muchipañu, kwadiña anduñu nawatulama adiña nakota kesi nampinji yawufuku muloña kwadiña mashika, iku nakutala ayinsahu amutwambilileña Yesu eñilileña nikwidika mwadiña nakumusompeshelawu.—Maku 14:54-57; Yow. 18:15, 16, 18.
it-2 619 ¶6
Petulu
Amutwalili kudi kambanji mukwawu kwitala dakapristu muneni, nawa Petulu weñilili mulubanza lwakapristu muneni. (Ywn 18:15, 16) Washakamini wanyi wumweneni mumwidima ilaña wayili nakwota kesi. Chejeji chaletesheli antu amwiluki nawu wendeleña hamu naYesu, nhoshelu yindi niyena yaletesheli amuteni nawu hikaÑaliliya. Chamuteneniwu, Petulu wakaanini kapampa kasatu nindi wamwiluka Yesu, nkumininaku watachikili nikusanyika hakukaana. Mumusumba, ikombu yetela nikamuchiyedi, nawa Yesu “washetumukili nakumushinshika Petulu.” Dichi Petulu wayili hanji nawa wadilili nankashi. (Mat 26:69-75; Mak 14:66-72; Luk 22:54-62; Ywn 18:17, 18, talenu COCKCROWING; OATH.) Hela chochu, kulomba kwaYesu hadi Petulu akwakwili, nawa chikuhwelelu chaPetulu chamanini wanyi.—Luk 22:31, 32.
Kukeña Yuma Yalema yakuSpiritu
(Maku 14:51, 52) Hela chochu, kansi weyala wavwalili hohu chakuvwala chehina dadiwahi hamujimba windi watachikili kumulondela hanyima mukamwihi nawa esekeli nawu amukwati, 52 ilaña wasubukili muchakuvwala chindi chehina nakutemuka nzekesi.
Yikuma Yamaneni Kufuma muMukanda waMaku
14:51, 52—Indi mukwenzi weyala ‘watemukili nzekesi’ wadiñanyi? Maku hohu diwahosha hanichi chuma chamwekeni, dichi tunateli kukunkulula chachiwahi netu wadiña nakuditena yomweni
(Maku 14:60-62) Kuhiñahu, kapristu muneni wemeni mukachi kawu nawa wamwihwili Yesu nindi: “Indi eyi wukuhoshahu neyidi? Wunatiyi wunsahu wunakushimunawu awa amayala hadi eyi tahindi?” 61 Ilaña yena wamweneni kwanzo-o nawa hakwiliku. Cheñi kapristu muneni wamwihwili nindi: “Komana yeyi Kristu Mwana kaWakiswilewa tahindi?” 62 Kuhiñahu Yesu wamwakwili nindi: “Eña yami; nawa mwakamona Mwana kamuntu nashakami kuchikasa chachidiilu chañovu nawa nakwinza namavu amwiwulu.”
Yesu Amutwalili kudi Anasi, Kuhiñahu nikudi Kayafwasi
Kayafwasi neluki nindi aYudeya anakukeñakeña muntu wudi wejima wunakuditena nindi himwana kaNzambi. Hohenohu, Yesu wamuteneni Nzambi nindi tata yindi dichi aYudeya akeñeleña nawu amujahi muloña ahosheli nawu wadiña “nakudesekeja hamu naNzambi.” (Yowanu 5:17, 18; 10:31-39) Kwesekeja naniyi yitoñojoka Kayafwasi mukubabala wamwilili nindi “Inakukusanyikisha mudi Nzambi wamumi wutuleji neyi yeyi Kristu, Mwana kaNzambi!” (Matewu 26:63) Hela chochu, Yesu wetejeli nindi himwana kaNzambi. (Yowanu 3:18; 5:25; 11:4) Neyi wetejeli wanyi, wadikumwekesha neyi nakukaana nindi himwana Nzambi hela Kristu. Dichi Yesu wakwili nindi: “Eña yami; nawa mwakamona Mwana kamuntu nashakami kuchikasa chachidiilu chañovu nawa nakwinza namavu amwiwulu.”—Maku 14:62.
Kutaña Bayibolu
(Maku 14:43-59) Nawa hohenohu, iku wuchidi kuhosha, Yudasi, wumu wahadi apostolu 12, wenjili nezaza dawantu datemesheliwu kudi akulumpi jawatupristu, ansoneki niakulumpi, iku anasendi mpoku jatubali nitubama. 44 Mukwakumufukejela wadiña wayileja dehi owu antu chinjikijilu nindi: “Yowu muntu inukufufwa, diyi yowenowu; mumukasi kulonda muyi nakumuhemba.” 45 Dichi wenjili kwadiñayi nakumwila nindi, “Rabi!” nawa wamufufwili. 46 Dichi amukwatili nawa amukasili. 47 Hela chochu, wumu hakachi kanowu emeni kukamwihi, waholeli mpoku yindi yakabali nakutapa nduñu yakapristu muneni nakumuketula itu dindi. 48 Ilaña Yesu wayilili nindi: “Munenzi nampoku jatubali nitubama nakunkwata neyi kwiji munenzi nakukwata kapondu tahindi? 49 Hefuku-hefuku, nashakamineña nanenu mutembeli nakutañisha, enu himwankasiliku. Hela chochu, yumiyi yinamwekani kulonda Nsona yishikijewi.” 50 Dichi atumbanji ejima amushiyili nakumutemuka. 51 Hela chochu, kansi weyala wavwalili hohu chakuvwala chehina dadiwahi hamujimba windi watachikili kumulondela hanyima mukamwihi nawa esekeli nawu amukwati, 52 ilaña wasubukili muchakuvwala chindi chehina nakutemuka nzekesi. 53 Kuhiñahu, Yesu amutwalili kudi kapristu muneni nawa akulumpi jawatupristu niakulumpi niansoneki ejima apompeli. 54 Ilaña Petulu wamulondeleleña hahalehi chanti kushika nimulubanza lwetala dakapristu muneni; nawa washakamini hamu nawañamba amwitala nakwota kesi. 55 Hampinji yeniyi, akulumpi jawatupristu niakwaSanihedirini ejima amukeñeleleña Yesu wunsahu wakutwamba kulonda amujahi, ilaña hiyawaninihu wunsahu wakutwamba hela wumuku. 56 Mwamweni, antu amavulu adiña nakushimuna wunsahu wakumutwambila, ilaña wunsahu wawu wadiña nakwambokelamu. 57 Cheñi, antu amakwawu emeneña nakushimuna wunsahu wakumutwambila nawu: 58 “Twamutiya nakuhosha nindi, ‘Nukusanda iyi tembeli yatuñiliwu namakasa nawa mumafuku asatu, nukutuña yacheñi bayi yakutuña namakasaku.’” 59 Hela chakwila ashimwini iyi nsañu, hohamu wunsahu wawu wambokelelimu.