MUTU WUDI HAKAVA | MUNATELI KUTIYA CHAHOSHA BAYIBOLU
Himukanda Wumunateli Kutiya
Bayibolu himukanda wakushankulu chikupu. Wunashakami yaaka yiñahi? Bayibolu ayitachikili kuyisonekela kuMiddle East kwakwihi yaaka na 3,500 yinahituhu. Neyi kuyesekeja, iyi yadiña mpinji yayuulileña mwanta wañovu wamuChina Shang nawa henohu kunashali dehi nkulakaji yanyaka ikumi henohu nsakililu yachiBuddha kanda yitachiki muIndia.—Talenu chikasha chinakwila nawu “Walala kutalisha haBayibolu.”
Bayibolu yahanaña ñakwilu yayiwahi yamalwihu alema itwadihulaña
Hakwila mukanda wuyikwashi nawa wuyilomboli antu chiwahi, atela kuwutiya nikuwulemesha. Bayibolu niyena dichiyekala. Yahanaña ñakwilu yayiwahi hamalwihu itwadihulaña sweje-e hamalwihu alema.
Chakutalilahu, komana mwadihulahu dehi nenu, ‘Muloñadi chitwekalilaku?’ Ilu lwihu lunayikabishi antu hadi yaaka yayivulu niyinu mpinji luchidi kuyikabisha. Ilaña, ñakwilu yidi mutupetulu tuyedi twamukanda watachi wamuBayibolu waKutachika. Munitu tupetulu, Bayibolu yashimunaña nsañu yayuma yamwekeni mabiliyoni ayaaka yinahituhu ‘yakutachika kuleña,’ haleñeluwu mawulu itwamonaña, kushilahu ninyilalanji, tutumbwa nimaseki niyuma yejima. (Kutachika 1:1) Yalumbulula cheñi, yuma chiyatachikili kuwaha, iseki chidenjili nakwikala iluña dakushakama, yuma yayivulu yikweti wumi niantu chayileñeluwu chiyenjili ninkeñelu yayileñeluwu.
AYISONEKELI KULONDA ANTU AYITIYEÑA
MuBayibolu mwekala kufumba kwakuwahi kwatukwashaña kumanisha kukala kutwamonaña. Iku kufumba kwapela kutiya. Kwapela muloña wayuma yiyedi.
Chatachi, nhoshelu yamuBayibolu yapela kutiya, yahitaña mumbadi wanyi nawa yikweti ikoku. Chatela azatisheña nhoshelu yakala hela nsañu yabula kwilukawu antu, muBayibolu mwekala mazu akukolesha hela akundama kuyuma yitwelaña. Nhoshelu yakala ayilumbulula mumazu itwazatishaña ifuku dejima.
Chakutalilahu, Yesu wazatishileña yakutalilahu yapela yayivulu yakundamini kuyuma yelileñawu antu hakwila yayidizishi nakuyishika hanyichima. Yakutalilahu yamuchidiwu yawanikaña mumpanji yatenañawu nawu Mpanji yaHampindi yasonekawu mukapetulu 5 kushika mu 7 mumukanda waMatewu. Nhoshi wumu wayiteneni nindi “mpanji yalema,” muloña nkeñelu yaniyi mpanji “bayi neyi yatulejaña hohu nsañuku, ilaña yatulombolaña nikutukwasha.” Munateli kutaña itu tupetulu mudi maminiti 15 hela 20 nawa mukuhayama hakuwana mazu aYesu apela ilaña akweti ñovu chikupu.
Nsañu yekalamu hichuma chikwawu chaletesha Bayibolu yikali yaswayi kutiya. Himukanda wansañu yakutwamba hela yakulumbishaku. Neyi chashimuna mukanda waThe World Book Encyclopedia nawu nsañu yekalamu yahosha hadi antu ejima, “aya mpuhu niantu aseka” “nichiyakabakenuwu, yuma yakeñeleñawu, kuzeyazeya kwawu niyuma yakoñeluwu.” Chatupelelaña kwiluka nikutiyisha nsañu yawantu ashimunawu niyuma yamwekeni niyuma yitwadilazañaku.—Aroma 15:4.
YEKALA YAWANTU EJIMA
Hakwila mutiyi nsañu yidi mumukanda, yatela kwikala mwidimi dimweluka. Makonu chinamwekani neyi Bayibolu yidi mwidimi dimwatiyaña, hichikweti muloña nakumwashakamaña hela chisemwa chenuku. Talenu yuma yaletesheli iwu mukanda awusoneki chiwahi.
Kubalumuna. Bayibolu atachikili kuyisoneka muchiHeberu, Aramayiki, nimuchiGriki. Antu antesha hohu diwu atañileña muloña wedimi. Hakwila ayisoneki mumadimi amavulu, akwakubalumuna ashinshika azatili nañovu. Hamuloña wakudikita kwawu, chayinu mpinji Bayibolu ayibalumuna yamukuma hela yachibalu mumadimi kwakwihi na 2,700. Chumichi chinakumwekesha nawu antu akubadika hamapasenti 90 atela akweti Bayibolu yachibalu mwidimi dawu.
Kusoneka. Nsona yatachi yamuBayibolu ayisonekeli hayuma yabula kukola, yidi neyi yitembi nihayipapilu yamushiinji. Hakwila iyi nsañu ayishi hanyikanda yikwawu, ansoneki ashiluku kashinshi hakuyituntulula nikuyisoneka cheñi namakasa. Iyi nyikanda yadiña yakala kuwana chakwila antu antesha hohu diwu alandileña. MaBayibolu avulili nankashi chelili muhiti yaaka yakubadika ha 550 kufuma hatuñiliyi Gutenberg ikina dakupulinta nachu. Kwesekeja nakuchinda kumu, makopi aBayibolu akubadika ha 5 biliyoni amukuma hela ayibalu ayihanaña.
Kwosi mukanda wejima wamunsakililu wunateli kwesakana naBayibolu muniyi njila. Chakadi nikujina, Bayibolu himukanda wutunateli kutiya. Hela chochu, kutiya kwakalaña. Ilaña wukwashu wudi kwoku. Kudihi kumunateli kuwana iwu wukwashu? Nawa munateli kuhetelamu ñahi? Wanenu ñakwilu muchibaaba chinalondeluhu.