Watchtower LAYIBULALI YAHAINTANETI
Watchtower
LAYIBULALI YAHAINTANETI
Lunda
  • BAYIBOLU
  • NYIKANDA
  • KUPOMPA
  • wp17 na. 6 mafu 12-14
  • Muloñadi maBayibolu Chinavuliliwu?

Vidiyo yimwatonda hosi.

Atwanakeniku mwani, vidiyo yakañanya kwenzunuka.

  • Muloñadi maBayibolu Chinavuliliwu?
  • Kaposhi Kakutalila Kanakubidika Wanta wa Yehova (kawantu Amavulu)—2017
  • Tunyitu Twanyanya
  • Nsañu Yinadifwani
  • BAYIBOLU YAYENI YATACHI
  • BAYIBOLU YACHIGIRIKI YASEPTUAGINT
  • BAYIBOLU YALATIN VULGATE
  • MABAYIBOLU AMAHA AVULILI
  • Yehova, Nzambi Wahoshaña Nawantu
    2015 Kaposhi Kakutalila Kanakubidika Wanta wa Yehova
  • “Izu daNzambi Yetu Saña Dakolela Haya Nyaka”
    Kaposhi Kakutalila Kanakubidika Wanta WaNzambi (Kakudiza)—2017
Kaposhi Kakutalila Kanakubidika Wanta wa Yehova (kawantu Amavulu)—2017
wp17 na. 6 mafu 12-14
Various written, printed, and electronic Bibles

MULOÑADI MABAYIBOLU Chinavuliliwu?

Muloñadi chikunekalili maBayibolu ashiyashana hela netu chinakubalumwinawu maBayibolu amavulu makonu? Mwamonaña maBayibolu amaha nenu akuyikwasha, indi kwiji nenu akuyiluwañesha kubula kutiyishisha Bayibolu? Neyi mwiluka kwafumawu chikuyikwasha kuyizatisha chiwahi.

Hanu dinu, hinyi wasonekeli Bayibolu yatachi nawa mpinjinyi?

BAYIBOLU YAYENI YATACHI

Bayibolu ayambula muyibalu yiyedi. Chibalu chatachi chikweti nyikanda 39 mudi “mazu ajila, aNzambi.” (Aroma 3:2) Nzambi wayoneneni awa amayala ashinshika kusoneka iyi nyikanda hadi mpinji yayilehi, ayisonekeli kwakwihi nayaaka 1,100 kufuma mu 1513 B.C.E. nakushika mu 443 B.C.E. Nyikanda yayivulu ayisonekeli muchiHeberu, ichi chibalu twachitenaña netu Nsona yachiHeberu, hela netu Chitiyañenu Chachikulu.

Chibalu chamuchiyedi chikweti nyikanda 27 mudi cheñi “mazu aNzambi.” (1 Atesalonika 2:13) Nzambi wayoneneni atumbanji twaYesu Kristu ashinshika kusoneka iyi nyikanda hadi yaaka yantesha, ayisonekeli kwakwihi nayaaka 60 kufuma mu 41 C.E. nakushika mu 98 C.E. Nyikanda yayivulu ayisonekeli muchiGiriki, ichi chibalu twachitenaña netu Nsona jawakwaKristu jachiGiriki, hela netu Chitiyañenu Chachiha.

Iyi nyikanda yejima 66 yonenawu diyi yatuña Bayibolu yejima, mazu aNzambi asonekelayi antu. Hanu dinu, muloñadi chiyabalumwininiwu maBayibolu amakwawu? Iyi diyi yuma yisatu yaleñeleli abalumuni maBayibolu amakwawu.

  • Kulonda chiyikwashi antu kutaña Bayibolu mwidimi dawu.

  • Kulonda afumishimu yiluwa yashilimu akwakukopolola nakufuntishamu mazu aweni adiñamu atachi.

  • Kulonda awahishiku idimi.

    Tutalenu wunsahu waleñeleli abalumuni maBayibolu ayedi kushankulu.

BAYIBOLU YACHIGIRIKI YASEPTUAGINT

Hadi yaaka 300 henohu Yesu kanda yasemuki, aYudeya adiza atachikili kubalumuna Nsona yachiHeberu nakutwala mwidimi dachiGiriki. Iku kubalumuna akuteneneña nawu Bayibolu yachiGiriki yaSeptuagint. Muloñadi chiyayibalumwininiwu? Kulonda akwashi aYudeya amavulu ahosheleña idimi dachiGiriki abulileña kuhosha chiHeberu hakwila atiyishisheña “nsona jajila.”—2 Timotewu 3:15.

Iyi Septuagint yakwashili cheñi antu amavulu abulili kwikala aYudeya, antu ahosheleña chiGiriki kutiya nsañu yamuBayibolu. Munjilanyi? Nkuluñaña W. F. Howard wahosheli nindi, “Kufuma tuhu kumatachikilu ayaaka nkulakaji yakusambila, yekalili Bayibolu yamuChechi yawakwaKristu, yazatishileñawu amishonali mumasinagogi ‘nakuyilumbulwila antu kuzatisha nsona nawu Yesu diyi Mesiya.’” (Yilwilu 17:3, 4; 20:20) Muntu wadiza Bayibolu F. F. Bruce, wahosheli nindi, “Ichi dichuma chaleñeleli aYudeya amavulu aleki kuzatisha Septuagint.”

Chelili atumbanji twaYesu atwalekihu kutambwila nyikanda yaNsona jawakwaKristu jachiGiriki, abombeli iyi nyikanda hamu naSeptuagint yabalumwiniwu yaNsona jachiHeberu kulonda atuñi Bayibolu yamukuma iyi yitudi nayu makonu.

BAYIBOLU YALATIN VULGATE

Chimwahitili yaaka 300 kufuma hamanishiliwu kusoneka Bayibolu, Jerome muntu wadiza jansakililu wedishili Bayibolu muchiLatin, yateneneñawu nawu Latin Vulgate. Kwadiña dehi maBayibolu amakwawu amuchiLatin, hanu dinu muloñadi chiyedishililuwu Bayibolu yikwawu yayiha? The International Standard Bible Encyclopedia yahosha nawu Jerome wakeñeleña kolola “nsonekelu, kufumishamu yiluwa, kufumisha nsañu yiyashilimu nikushamu nsañu yiyafumishilimu.

Jerome wafumishilimu yiluwa yayivulu. Ilaña chimwahitili mpinji, anlomboli amuchechi ayiluwañesheli iyi Bayibolu. Ahosheli nawu Bayibolu yaLatin Vulgate diyi Bayibolu hohu yadiña chiwahi nawa alileña mwenimu hadi yaaka yayivulu! Chatela ayikwasheña antu kutiyishisha Bayibolu, ilaña wena aleñeli antu amavulu kukañanya kutiya iyi Bayibolu muloña yadiña hohu muchiLatin.

MABAYIBOLU AMAHA AVULILI

Mukuhita kwampinji, antu atwalekelihu kubalumuna maBayibolu amakwawu amaha, chidi neyi Syriac Peshitta yabalumwiniwu kwakwihi nayaaka nkulakaji yamuchitanu C.E. Hela chochu, antu hiyadiña nakukooleka kwakwikala namaBayibolu mumadimi atiyileñawuku, kushika nimuyaaka nkulakaji yamuma 14 dimwenjiliwu nakwidishawu maBayibolu amakwawu.

MuEngland kumakumishilu ayaaka nkulakaji yamuma 14, John Wycliffe watachikili kuleka tushidikilu twakukakela kuBayibolu yayikulu kuhitila mukubalumu Bayibolu mwidimi daEnglish, idimi datiyileñawu antu adiña mwiluña dawu. Chimwahitili yaaka yantesha, ikina dakupulinta nachu daJohannes Gutenberg dakwashili antu adiza nsañu yamuBayibolu kutachika kupulinta nikuhana maBayibolu amavulu amaha mumadimi atiyileñawu antu mwahita Europe yejima.

Chavulili maBayibolu abalumwiniwu muEnglish, akwakusekesha atachikili kwihula chaletesheli atwalekihu kubalumuna maBayibolu amakwawu mwidimi dodimu. Muyaaka nkulakaji yamuma 18, mukulumpi wamunsakililu wedimi daEnglish John Lewis wasonekeli nindi: “Idimi dakulaña nawa mazu amakwawu alekaña kuyizatisha, muloña wachumichi chachiwahi kusoneka chachiha maBayibolu amakulu mwidimi dinakuzatishawu antu nawa dinateli kutiyawu anyana anakusemuka.”

Makonu, antu adiza nsañu yamuBayibolu adi nakukooleka kwakusoneka chachiha maBayibolu amakulu. Eluka nyichidi mwadiña maBayibolu adiñaku kunyima, nawa akweti mamanyusikiliputi aBayibolu amavulu anawaniwu katataka. Chumichi chayikwashaña kwiluka nsañu yayeni yadiña muBayibolu.

Dichi, chachiwahi kwikala namaBayibolu amaha. Ilaña twatela kusoñama namaBayibolu amakwawu.a Neyi antu anakubalumuna anakuzata kwesekeja nankeñelu yaNzambi, maBayibolu akwidishawu akutukwasha.

Hakwila mutañi Bayibolu mwidimi denu haintaneti hela hachozelu chenu, yenu ha www.jw.org. Talenu hanasonekiwu nawu NYIKANDA> BAYIBOLU.

a Talenu chibaaba chinakwila nawu, “Munateli Kutonda Ñahi Bayibolu Yabalumunawu Chiwahi?” mukaposhi kakutalila kaMay 1, 2008-CW.

IJINA DANZAMBI DAJILA MUBAYIBOLU

Ijina daNzambi mumanyusikiliputi yaSeptuagint yadiñaku mumafuku aYesu

Ijina daNzambi mumanyusikiliputi yaSeptuagint yadiñaku mumafuku aYesu

Bayibolu yaNew World Translation of the Holy Scriptures yazatisha ijina daNzambi dajila daYehova muNsona jachiHeberu nimuNsona jawakwaKristu jachiGiriki. Ilaña mumaBayibolu amavulu aEnglish akatataka mwosi idi ijina. Azatisha hohu nkumbu yakwila nawu “Mwanta.” Chuma chaleteshaña afumishimu ijina daYehova, akwakubalumuna amakwawu ahoshaña nawu ijina daNzambi demenañaku nsona jaTetragiramatoni (YHWH), dekalamu wanyi munsona jachiGiriki jaSeptuagint jabalumwiniwu muNsona jachiHeberu. Komana dimu?

Muyaaka yamuma 1900, awanini mamanyusikilipu amakwawu amakulu chikupu aSeptuagint adiñaku mumafuku aYesu. Adiña nejina daNzambi dajila dasonekeliwu munsona jachiHeberu. Chinamwekani neyi chimwahitili mpinji, akwakukopolola nsañu afumishilimu ijina daNzambi nakuhiñishamu izu daKyʹri·os, dalumbuluka muGiriki nawu “Mwanta.” Bayibolu yaNew World Translation yafuntisha ijina daNzambi hamaluña hidadiña muNsona.

KOMANA BAYIBOLU ANAYILUWAÑESHI?

A Dead Sea Isaiah Scroll

Muvuñilu waIsaya washakamini yaaka 2,000 awuwanini kuKaluñalwiji Kafwa. Wesakana nansañu yasonekawu muBayibolu makonu

Eña, akwakukopolola Bayibolu ashilimu yiluwa. Hela chochu yiluwa yawu hiyaluwañesheli Bayiboluku. “Kwosi tushidikilu twawakwaKristu hashindameneni chikuhwelelu chawu tudi muBayiboluku.”—Our Bible and the Ancient Manuscripts.

Akwakukopolola aYudeya ashilimu yiluwa yantesha. “Ansoneki awaYudeya adiñaku mumpinji yawakwaKristu akusambila akopolweli nsona yamuBayibolu yachiHeberu nakanañachima.”—Second Thoughts on the Dead Sea Scrolls.

Chakutalilahu, muvuñilu waIsaya awuwanini hakachi Kanyivuñilu yawaniniwu kuKaluñalwiji Kafwa nawa washakamini yaaka 1,000 kubadika nyivuñilu yazatishileñawu. Wunesakani ñahi nanyivuñilu yidiku makonu? “Wesakana chikupu, hamu-hamu hohu dihu hiyabombelilihu nsañu yikwawu hekwawu cheñi afumishilihu.”—The Book. A History of the Bible.

Yiluwa, yidi neyi kuhimpa nsona, mazu hela mukuku wamazu, yashilimu akwakukopolola abula kukuluka yitembi, chayinu mpinji yidi yaswayi kuyiluka nikuyiwahisha. “Kwosi nyikanda yikwawu mudi nsañu yayiwahi neyi nsañu yidi Muchitiyanenu Chachihaku.”—The Books and the Parchments.

“Antu akamenaña nawu hekwawu Bayibolu ayiluwañesha atela kukuhwelela nawu nsañu yidimu yoloka, hela chakwila ayikopolweli nikuyipulinta hadi yaaka yayivulu.”—The Book. A History of the Bible.

Komana Bayibolu anayiluwañeshi? Inehi, mwani!

    Lunda Publications (2006-2025)
    Fumenumu
    Iñulenu
    • Lunda
    • Inkenuhu akwenu
    • Hakusetiñila
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Nshimbi Jakulondela
    • Nshimbi Jakujinda
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Iñulenu
    Inkenuhu akwenu