Munafumi Nsañu Yakuzatisha muChihandilu niMudimu Wanetu AkwaKristu Mukanda waKupompa
JUNE 4-10
YUMA YALEMA YAMWIZU DANZAMBI | MAKU 15-16
“Yesu Washikijili Wuprofwetu”
(Maku 15:3-5) Ilaña akulumpi jawatupristu atachikili kumwinka nyiloña yayivulu. 4 Kuhiñahu, Pilatu wamwihwili cheñi nindi: “Indi eyi wukuhoshahu neyidi? Tiyaña nyiloña kuvula yinakukwinkawu.” 5 Ilaña Yesu hakwiliku chakwila Pilatu wahayamini.
(Maku 15:24) Dichi amupopeleli hamutondu nawa adanzañeneni yakuvwala yindi yahewulu kuhitila mukusakula natuyinjikijilu kulonda eluki chatela kusendayi muntu-himuntu.
(Maku 15:29, 30) Antu ahitileña niwena atachikili kumusupisha nakupukumuna nyitu yawu nakuhosha nawu: “Aha-a! Eyi wunateli kusanda tembeli nakuyituña mumafuku asatu, 30 daamwini eyi aweni kuhitila mukusuluka hanowu mutondu wakuyandishila.”
nwtsty nsañu yakudiza yidi haMak 15:24, 29
adanzañeneni yakuvwala yindi yahewulu: Nsañu yidi hamukanda waYwn 19:23, 24 yashimuna nsañu yikwawu yabula kushimunawu kudi Matewu, Maku, ni Luka: Mashidika awaRoma adanzañeneni yakuvwala yindi yahewulu niyamukachi; anoneli yakuvwala yindi yahewulu nakuyanzañana muyibalu yiwana, mushidika-himushidika wanonelihu chibalu chimu”; Ilaña hiyakeñeleña kudanzañena chakuvwala chindi chamukachiku dichi asakwili chijikijilu kulonda chishikiji wuprofwetu wahosha hadi Mesiya wekala haMs 22:18. Chumichi chamwekesheli hatooka to-o nawu akwakujahana ahembeleña chakuvwala chamuntu ajahileñawu, ambanji ayivulileña yakuvwala nikuyitambula yuma yadiñawu nayu henohu kanda ayikwati kulonda ayikabishi nakuyisawisha.
kupukumuna nyitu: Kubombelahu nimazu, kakavulu iyi nhoshelu yamwekeshaña kadiwu hela kutukana. Antu ahitileña elileña mwenimu chakadi kwiluka nawu hanakushikija wuprofwetu wasonekawu haMs 22:7.
(Maku 15:43) kwenjili Yosefu wakuAramateya, chilolu wamuChota chaSanihedirini, niyena wadiña nakutalila Wanta waNzambi. Wamwekesheli wulobu nakuya kudi Pilatu nakulomba mujimba waYesu.
(Maku 15:46) Chelili nalandi dehi ihina dadiwahi nawa namufumishihu hamutondu, wamuvuñilili hehina dadiwahi nawa wamushili mwijamu dapokweliwu mwilola; kuhiñahu walañumwinini ilola kuchiisu chejamu.
nwtsty nsañu yakudiza yidi haMak 15:43
Yosefu: Kwambuka kwanawa ansoneki ansañu yayiwahi kwamwekeni munsañu yasonekeliwu kutalisha hadi Yosefu. Mukwakutambula nyinsonku Matewu wasonekeli nindi wadiña “samaheta”; Maku niyena wayisonekeleli Aroma nindi wadiña“chilolu wamuChota chaSanihedirini” wadiña nakutalila Wanta waNzambi; Luka ndotolu waluwi wahosheli nindi wadiña “iyala wamuwahi nawa waloña” wabulileña kwiteja mpuña yawakwawu niyuma yelileñawu kutalisha hadi Yesu; Yowanu kankawindi hohu diyi wahosheli nindi wadiña “kambanji kaYesu ilaña wadiswekeleña hamuloña wawoma watiyileñayi aYudeya.”—Mat 27:57-60; Mak 15:43-46; Luk 23:50-53; Ywn 19:38-42.
Kukeña Yuma Yalema yakuSpiritu
(Maku 15:25) Chiyashikili ora yamuchisatu, amupopeleli hamutondu.
nwtsty nsañu yakudiza yidi haMak 15:25
ora yamuchisatu: Diyi mpinji ya09:00 hrs. Hayoyeniyi mpinji kwamwekeni yikonkojola hakachi kaniyi nsañu yidi haYwn 19:14-16, yahoshaña nawu “mpinji yadiña kwakwihi naora yamu 6” hampinji yelili Pilatu yamuhani Yesu nawu amujahi. Hela chakwila nsona hiyalumbulula chikupu chambuku, iyi diyi nsañu yakutoñojokahu: Ilaña nsañu yayiwahi yakwantankana chiwahi nampinji yamujahililimu Yesu nikukuma kwanshakaminu yindi yahanu hamaseki. Ansoneki ansañu yayiwahi ejima awana amwekesheli nawu chikwachili nantentemena atupristu niaeluda abulakeni nakuhanjeka kuhiñahu Yesu amutwalili kudi nguvulu wawaRoma Pontius Pilatu. (Mat 27:1, 2; Mak 15:1; Luk 22:66–23:1; Ywn 18:28) Matewu, Maku, niLuka wejima wawu ahosheli nawu hampinji yadiñayi Yesu amutondu wakuyandishila, kwelili mwidima munodu iluña dejima kutachika “naora yamu 6. . . nakushika kuora yamu 9.” (Mat 27:45, 46; Mak 15:33, 34; Luk 23:44) Kukala kwanukishaña mpinji yamujahileñawu Yesu nikumumwesha ilamba chidi neyi: kumuvupola yikoti, iyi diyi yamweniwu nawu yadiña njila yakumujahilamu. Mpinji yikwawu adiña nakuhumpula chikupu chakwila muntu washikeneneña hohu dakufwa. Kukabadi kaYesu, chamukatili nankashi chakwila chateleleli muntu wacheñi kusenda mutondu wakuyandishila nakumulondela Yesu. (Luk 23:26; Ywn 19:17) Neyi mahumpu amuhumpwiliwu ayimweni nawu diyi njila yakumujahilamu Yesu, dikwila nawu h adi kuhita mpinji henohu Yesu kanda amupopeli hamutondu wakuyandishila. Hakwila twiteji chumichi, Mat 27:26 niMak 15:15 yalumbulula mahumpu (yikoti) yamuhumpwiliwu nichamujahiliwu amutondu wakuyandishila. Dichi dinu, kwesekeja nayitoñojoka yawantu yashiyashana, ahanineña mpinji yamboka-mboka kutalisha kumpinji yakumujahilamu. Chumichi chaleñeleli Pilatu kujinoka neyi chakwila Yesu nafwi dehi, hanyima yakumupopa hamutondu. (Mak 15:44) Kubombelahu, ansoneki aBayibolu kakavulu azatisha iyi nhoshelu hakwambula idi ifuku muyibalu yiwana yamuma ora asatu, neyi chochelileñawu nawufuku. Kwambula ifuku muyina njila kwamwekesheleña chambu chekala hefuku damuchisatu, ora yamu 6 niora yamu 9, kuchinda kufuma nampinji ya06:00hrs. (Mat 20:1-5; Ywn 4:6; Yil 2:15; 3:1; 10:3, 9, 30) Cheñi, antu amuchituñilu hiyelukili wunsahu waweniku, dichi mpinji yanidi ifuku yawanikili kapampa kakavulu “kwakwihi,” neyi chochasonekawu haYwn 19:14. (Mat 27:46; Luk 23:44; Ywn 4:6; Yil 10:3, 9) Mukwihihisha: Maku wahosheli cheñi hayikoti yamweteliwu nichamupopeliwu hamutondu ilaña Yowanu wahosheli hohu chamupopeliwu hamutondu. Ansoneki ejima akunkulwili nampinji yaora yamuchisatu nawa Yowanu wazatishili “kwakwihi” hakutena mpinji yatachikililimu. Iyi yishina yatela kukojeja kwambuka kwampinji yinateniwu munsañu. Nkumininaku, muyaaka yakunyima yasonekeliyi Yowanu mwabombeleli mpinji yambukaku naya Maku nawa yamwesheleña nawu Yowanu wakopeleleña wanyi nsañu yaMaku.
(Maku 16:8) Chedikiliwu hanji, atemukili lufuchi nakufuma kwijamu iku anakuzaala nikuhayama nankashi. Nawa hiyalejeliku muntu hela wumuku, muloña atiyili woma.
nwtsty nsañu yakudiza yidi haMak 16:8
muloña atiyili woma: Kwesekeja na manyusikiliputi yakukumishaku mumukanda waMaku, nsañu yayiwahi yamana namazu awanikaña muvasi 8. Mazu akukumishaku ekala akukasumwisha nawa akweti wunsahu waweni wankukulula nachu mukanda. Hela chochu, Maku wasoneka munjila yakukasumwisha, nsonenkelu yindi yadimena. Kuhiñahu cheñi antu adiza chikupu aJerome niEusebius amwekesheli nawu kukwata mazu alala kwayileñeleli kwakama “muloña atiyili woma.”
Kudi mamanyusikiliputi amuchiGiriki amavulu nawa nikubalumuna kwanyichidi yayivulu yabombelawu kuyuma yayivulu hela yantesha kubadika havasi 8. Mazu amavulu akukumishaku (akweti mavasi 12 akubombelaku) awanikaña muCodex Alexandrinus, Codex Ephraemi Syri rescriptus, nimuCodex Bezae Cantabrigiensis,ejima amuyaaka nkulakaji yamuchitanu C.E. Nawa damwekenaña cheñi muLatin Vulgate, muCuretonian Syriac, nimuSyriac Peshitta. Hela chochu hidamwekanaña muyaaka nkulankanji yamuchiwana yamumanyusikiliputi yachiGiriki, Codex Sinaiticus niCodex Vaticanus, hela muCodex Sinaiticus Syriacus wamuchiwana hela wamuyaaka nkulankanji yamuchitanuku, hela henohu Sahidic Coptic manyusikiliputi yaMaku yamuyaaka nkukalanji yamuchitanu kanda. Hohamu, manyusikiliputi yayikulu yaMaku yamuArmenian nimuGeorgian yamana navasi 8.
Chalala kumbindi manyusikiliputi yachiGiriki nikubalumuna munyichidi yikwawu mwabombela kukunkulula namazu amavulu (mwekala nsañu ninyikuku yamazu yadisumbula). Codex Regius yamu muyaaka nkulakaji 8 C.E. yikweti nsañu yejima yakunkulula. yahanaña nsañu yantesha yakunkulula nachu kumatachikilu. Kunkukulula kwejima kukweti amazu akwila nawu iyi nsañu yimu yidi mwiluña dodimu hela chakwila hiyinamwekeshi nawu nsañu yayivulu yalema.
KUKUNKULULA NAMAZU AMEHI
Mazu akunkukulula nachu amavulu ekala kubadika haMak 16:8 hiyekala munsona yonenawuku. Atañewaña nawu:
Ilaña yuma yejima yinahoshiwu ayishimuna mukwihihisha kutalisha hadi Petulu. Kubombelahu, hanyima yayuma iyi, Yesu yomweni wayitumini kukabeta kakumusela nikukabeta kakuluwunda kushimwina nsañu yajila yawamwinu.
KUKUNKULULA NAMAZU AMAVULU
Mazu akunkukulula nachu amavulu ekala kubadika haMak 16:8 hiyekala munsona yonenawuku. Atañewaña nawu:
9 Chelili nasañuki dehi habudidi hefuku damulungu damuchimu, wasambilili kumwekana kudi Mariya Mandaleni afumishiliyi andemoni atanu nayedi. 10 Yena hakuya nakuleja adiñiyi nawu, chadiñuwu nakuneña nikudila. 11 Wena chatiyiliwu nawu wamumi, niyena Mariya namumoni dehi, hiyetiyili kwawuku. 12 Kulondela hayumiyi, amumwekesheli mwacheñi kudi akwawu ayedi chadiñi nakufumawu kuñanda nakuya kumukala wawu. 13 Niwena ayili nakuyileja akwawu; hela wena nawa kutiya nehi. 14 Nkumininaku amumwekesheli kudi awenawu ikumi nawumu chashakaminuwu nakudya; hakuyihoshola nansañu jantadi jawu nikuchinchika nyichima, nanochu chabuliliwu kwitiya wena amumweni heliliyi nasañuki dehi. 15 Hakuyila nindi, Yenu mumatuña ejima ampata yamunu mwishina nakushimwina nsañu yayiwahi kudi ejima aleñawu. 16 Muntu wukwitiya, wukupapatishewa, wakahanda; ilaña wukubula kwitiya wakatanya. 17 Tiyenu yinjikijilu yakalondela mudi wena akwitiya chakukuhwelela; akafumisha andemoni mwijina dami; akahosha namadimi amaha; 18 akanyamuna tupela; neyi akanwa yafwana hiyakayikatisha nihantuku; anañika akata makasawu, akakola.
Dichi Mwanta Yesu cheliliyi nahoshi dehi nawu, hiyakumutambula mwiwulu, hakushakama kuchikasa chaNzambi chachidiilu. 20 Wena hiyakuya nakushimuna kwejima, Mwanta hakukoña nawu chimu, hakukolesha mazu nayinjikijilu yalondelumu.
Kutaña Bayibolu
(Maku 15:1-15) Chikwelili budidi, akulumpi jawatupristu hamu nawakulumpi niansoneki niakwaSanihedirini ejima ashakamini hampuña, amukasili Yesu kumakasa namwonji nawa amutwalili nakumuhana kudi Pilatu. 2 Dichi Pilatu wamwihwili nindi: “Yeyi Mwanta wawaYudeya tahindi?” Yena wamwakwili nindi: “Mwomwenomu muwunahoshi.” 3 Ilaña akulumpi jawatupristu atachikili kumwinka nyiloña yayivulu. 4 Kuhiñahu, Pilatu wamwihwili cheñi nindi: “Indi eyi wukuhoshahu neyidi? Tiyaña nyiloña kuvula yinakukwinkawu.” 5 Ilaña Yesu hakwiliku chakwila Pilatu wahayamini. 6 Hachawija nichawija, Pilatu wombileñaku muntu akasawu mukaleya akeñeleñawu kudi izaza dawantu. 7 Hanoyu mpinji mukaleya mwadiña iyala ateneneñawu nawu Baraba. Yena niakwawu adiñayi nawu hamu mukaleya, adikañili nanfulumendi nawa ajahañeni. 8 Kuhiñahu, izaza dawantu denjili nawa datachikili kumulomba Pilatu kwesekeja nachadiña nakuyililayi dikalu. 9 Yena wayakwili nindi: “Munakukeña niyuumbiliku Mwanta wawaYudeya tahindi?” 10 Muloña Pilatu welukili nindi akulumpi jawatupristu amuhanini kudi yena muloña amutiyilili ichima. 11 Ilaña akulumpi jawatupristu asañumwini izaza dawantu kulonda amuleji yayuumbiliku Baraba. 12 Pilatu wayakwili cheñi nindi: “Indi iwu muntu imwatenaña nenu Mwanta wawaYudeya nimwili ñahi?” 13 Wena abidikili cheñi nawu: “Mujahilenu hamutondu!” 14 Ilaña Pilatu wayihwili cheñi nindi: “Muloñadi? Chumanyi chatama chinakoñiyi?” Wena aswejeli nikubidika nawu: “Mujahilenu hamutondu!” 15 Dichi, hamuloña wakukeña kutiyisha izaza dawantu kuwaha, Pilatu wayuumbililiku Baraba; nawa hanyima yakwila Yesu anamuvupoli dehi yikoti, wamuhanini kudi mashidika kulonda amujahili hamutondu.
JUNE 11-17
YUMA YALEMA YAMWIZU DANZAMBI | LUKA 1
“Imbujolenu Kudizoza kwaMariya”
(Luka 1:38) Kuhiñahu Mariya wahosheli nindi: “Talaña, ami nduñu waYehova wamumbanda! Lekaku chimwekani kudi ami kwesekeja nachiwunahoshi.” Hohenohu kañelu wamushiyili.
‘Tala Ami Kambuñambala kaYehova waMumbanda’
Nimakonu antu ejima akweti chikuhwelelu eluka chetejeliyi munjila yakudizoza nikwovwahila. Wamulejeli Gabireli nindi: ‘Tala ami kambuñambala kaYehova wamumbanda; mwonsu muwunahoshi mumwekani kudami.’ (Luka 1:38) Kambuña wamumbanda wadiña ñamba wakehelamu nankashi; chihandilu chindi chejima chashindameneni hadi mwanta windi. Mariya wamukuhweleli chikupu Mwanta windi, Yehova. Welukili nindi wukumukiña, wekala washinshika kudi antu amwovwahilaña, nawa nindi wakamukiswila hampinji yakadikitañayi iwu mudimu wakala.—Mas. 18:25.
(Luka 1:46-55) Mariya wahosheli nindi: “Wumi wami wunamutuumbakeshi Yehova, 47 nawa muchima wami wunakuzañalala nankashi naNzambi Chamwinu chami, 48 muloña namushinshiki nduñu yindi wamumbanda wakehelamu. Tiyaña, kufuma dalelu makiñu ejima akantena nawu nidi namuzañalu, 49 muloña Mukwañovu nankoñeli nyidimu yamaneni nawa ijina dindi dajila, 50 luwi lwindi lwekalaña hadi antu amutiyaña woma kufuma kwikiñu dimu nakushika kwikiñu dikwawu. 51 Nakoñi yuma yañovu nachikasa chindi; napalañeshi antu amwekeshaña kudivwimba munyichima yawu kuhitila muyuma yafwilañawu. 52 Nafumishi antu akwañovu hamatanda awu nawa natoheshi adikehesha; 53 antu adi nanzala nayikutishi chikupu nayuma yayiwahi, antu adiña namaheta nayihañi makasakasa. 54 Namukwashi kambuñindi Isarela. Neli mwenimu kulonda yamwekeshi nindi mpinji yejima wanukaña chikaninu chamukaniniyi chakumumwekeshela luwi 55 Abarahama nianyanindi, neyi chochalejeliyi ankakulula jetu.”
‘Tala Ami Kambuñambala kaYehova waMumbanda’
Mariya niyena wahosheli. Mazu ahosheliyi ayisoneka Mwizu daNzambi. (Tañenu Luka 1:46-55.) Diwu mazu amavulu ahosheliyi Mariya asonekawu muBayibolu nawa amwekeshaña yuma yayivulu hadi yena. Mazwindi amwekeshaña nawu wamuhamekeli Yehova chikupu hakumwinka kukooleka kwakwikala mama yaMesiya. Amwekeshaña nawu wamukuhweleleli Yehova chikupu chahosheliyi nindi wababeshaña adinkaña wanta niakwañovu nawa wakwashaña adizoza niatuzweñi afwilaña kumukalakela. Amwekeshaña cheñi nawu wadiña weluka chikupu nyikanda yajila. Kwesekeja nakuchinda kumu, wateneni Nyikanda yachiHeberu kapampa 20.
Mwamweni, Mariya watoñojokeleña chikupu Hezu daNzambi. Wadiña wadizoza muloña wafuukwiluhu kuhosha hansañu yamuNyikanda yajila chatela yahosheña hayuma yatoñojokeleñayi yomweni. Mwanindi wadiña mwivumu hayina mpinji niyena wamwekesheli yililu yoyimu yakudizoza, hakuhosha nindi: ‘Yuma yinatañishaña hiyamami awenuku, yambala yanona wantemesheli.’ (Yow. 7:16) Dichi twatela kudihula netu: ‘Komana nalemesha chikupu nikwakama Izu daNzambi? Tahindi nakeñaña yitoñojoka nintañishilu yami?’ Mariya wadiña nayitoñojoka yayiwahi.
Kukeña Yuma Yalema yakuSpiritu
(Luka 1:69) Natunyamwini dehi luseñu lwawamwinu mwitala dakambuñindi Davidi.
nwtsty nsañu yakudiza yidi haLuk 1:69
luseñu lwawamwinu: Hela “chamwinu wañovu.” MuBayibolu, nseñu jakanyama jemenañaku ñovu, kwimika mushindu nikushinda. (1Sa 2:1; Ms 75:4, 5, 10; 148:14; tth.) Kubombelahu, anlomboli nianyuli amuchisaka chimu, aloña niabula kuloña, emenañaku nseñu nawa kushinda kwawu akwifwanisha nakushinjika nseñu. (Kuh 33:17; Dan 7:24; 8:2-10, 20-24) Nhoshelu yakwila nawu “luseñu lwawamwinu” lwatalisha kudi Mesiya neyi muntu wukweti ñovu yakwamwina, nawa chamwinu wañovu.
(Luka 1:76) Hakwila eyi mwana wanyanya, akakutena nawu kaprofwetu kaMukwakubadika Chikupu, muloña wakayañahu dehi hambidi yaYehova kulonda wakamuloñesheli njila jindi,
nwtsty nsañu yakudiza yidi haLuk 1:76
wakayañahu dehi hambidi yaYehova: Yowanu Mupapatishi “wakayañahu dehi hambidi yaYehova” munjila yikwawu wadi kwikala ntwamina yaYesu, wadi kwimenaku Tata yindi, nikwinza mwijina daTata yindi.—Ywn 5:43; 8:29; talenu nsañu yakudiza hadi Yehova muyinu vasi.
Kutaña Bayibolu
(Luka 1:46-66) Mariya wahosheli nindi: “Wumi wami wunamutuumbakeshi Yehova, 47 nawa muchima wami wunakuzañalala nankashi naNzambi Chamwinu chami, 48 muloña namushinshiki nduñu yindi wamumbanda wakehelamu. Tiyaña, kufuma dalelu makiñu ejima akantena nawu nidi namuzañalu, 49 muloña Mukwañovu nankoñeli nyidimu yamaneni nawa ijina dindi dajila, 50 luwi lwindi lwekalaña hadi antu amutiyaña woma kufuma kwikiñu dimu nakushika kwikiñu dikwawu. 51 Nakoñi yuma yañovu nachikasa chindi; napalañeshi antu amwekeshaña kudivwimba munyichima yawu kuhitila muyuma yafwilañawu. 52 Nafumishi antu akwañovu hamatanda awu nawa natoheshi adikehesha; 53 antu adi nanzala nayikutishi chikupu nayuma yayiwahi, antu adiña namaheta nayihañi makasakasa. 54 Namukwashi kambuñindi Isarela. Neli mwenimu kulonda yamwekeshi nindi mpinji yejima wanukaña chikaninu chamukaniniyi chakumumwekeshela luwi 55 Abarahama nianyanindi, neyi chochalejeliyi ankakulula jetu.” 56 Mariya washakamini naElizabeta hadi tukweji tusatu, kuhiñahu wafuntili kumukala wawu. 57 Mpinji yaElizabeta yakusampuluka yashikili, wavweli mwana weyala. 58 Nawa antuñi nindi niantaña jindi atiyili nawu Yehova namutiyili luwi, dichi azañaleli hamu nayena. 59 Hefuku damu 8 enjili nakumwalamisha mwana wanyanya nawa amutumbili nawu Zekariya, ijina datata yindi. 60 Ilaña mama yindi wahosheli nindi: “Inehi! tukumutenaña netu Yowanu.” 61 Hamuloña wachumichi amulejeli nawu: “Hakachi kawantaña jeyi hosi niwumu wekala nanidi ijina.” 62 Kuhiñahu, kuhitila mukuzatisha makasa amwihwili tata yindi ijina dakeñeleñayi nindi amutumbi. 63 Dichi walombeli nindi amwinki ilola dawubasa nawa wasonekelihu nindi: “Ijina dindi diyi Yowanu.” Antu ejima ahayamini. 64 Hohenohu kanwa kindi kenzunukili niidimi dindi dasubukili nawa watachikili kuhosha nakumushimeka Nzambi. 65 Antu ejima amuchituñilu chawu atiyili woma nawa yuma yejimiyi atachikili kuyihoshahu mwituña damapidi daYudeya dejima. 66 Antu ejima atiyili iyi nsañu ahosheleña munyichima yawu nawu: “Indi iwu mwana wanyanya wakekala muntu wamuchidinyi?” Muloña chikasa chaYehova chadiña nayena chikupu.
JUNE 18-24
YUMA YALEMA YAMWIZU DANZAMBI | LUKA 2-3
“Atwansi—Komana Munakupama kuSpiritu?”
(Luka 2:41, 42) Anvwali jindi ayileña kuYerusalema kuchawija chaChipandakenu hachaaka-hachaaka. 42 Nawa chashikijiliyi yaaka 12, anyamukili nakuya kuchawija kwesekeja nachiyelileñawu mpinji yejima.
nwtsty nsañu yakudiza yidi haLuk 2:41
Anvwali jindi ayileña: Nshimbi hiyetejeli muntu wamumbanda kuya nakwanakana chawija chaChipandakenuku. Ilaña Mariya wadiña nachaaku chakuya hamu naYosefu kuYerusalema nakwanakana chawija hachaka-hachaka. (Kwi 23:17; 34:23) Hachaka-hachaka, chisaka chawu chendeleña kwakwihi namakilomita 300.
(Luka 2:46, 47) Chimwahitili mafuku asatu, amuwanini mutembeli nashakami mukachi kawantañishi nakuyitiyilila nikuyihujola malwihu. 47 Ilaña antu ejima adiña nakumutiyilila ahayamini nankashi nañakwilu yindi nikashinshi kakutiyishisha yuma chiwahi.
nwtsty nsañu yakudiza yidi haLuk 2:46, 47
kuyihujola malwihu: Neyi chamwekesheliwu antu adiña nakumutiyilila Yesu, kwihula kwindi hikwadiña neyi kansi wunakufwila kwiluka hohu hela kutiya nsañuku. (Luk 2:47) Izu dachiGiriki dakwila nawu “kuyihujola . . . malwihu” mumazu amakwawu dinateli kutalisha kukwihula chidi neyi kwihujola kwawunsompeshi kutalisha kumalwihu nawa dinateli kubombelamu kwihula hawunsahu wahoshawu dehi. (Mat 27:11; Mak 14:60, 61; 15:2, 4; Yil 5:27) Akwakusoneka nsañu yanyaaka ahosha nawu akulumpi jansakililu aya mpuhu amakwawu adiña nachaaku chakushala kutembeli hanyima yayawija kulonda atañisheña antu mumakeki amaneni atembeli. Antu adiña nakushakama kunyendu yawu nakutiyilila nikuyihula malwihu.
ahayamini nankashi: Izu dachiGiriki dakwila nawu “ahayamini” dinateli kutalisha kukutwalekahu kuhayama.
(Luka 2:51, 52) Dichi wakunkumukili nakufunta hamu nawu kuNazareta nawa watwalekelihu kuyovwahila. Mama yindi niyena wahembeli awa mazu ejima kumuchima windi. 52 Yesu watwalekelihu kukula namaana nimuchiminu nawa amutiyileña kuwaha kudi Nzambi niantu.
nwtsty nsañu yakudiza yidi haLuk 2:51, 52
watwalekelihu kuyovwahila: Hela “kutwalekahu kuyovwahila; kwikala wovwahila.” Izu dachiGiriki datwalekahu, damwekeshaña nawu hanyima yakuyitisha kuwaha antañishi hatembeli namazu aNzambi, Yesu mukudizoza wafuntili kumukala nakuyovwahila anvwali jindi. Iku kovwahila kwadiña kwalema muloña kwabadikili kwawanyana amakwawu; kwadiña mbadi yakushikijilamu wuprofwetu wadiña munshimbi jaMosi.—Kwi 20:12; Ñal 4:4.
Kukeña Yuma Yalema yakuSpiritu
(Luka 2:14) “Kulema kwikala kudi Nzambi mwiwulu nawa hamaseki hekali kuwunda.”
nwtsty nsañu yakudiza yidi haLuk 2:14
nawa hamaseki hekali kuwunda hakachi kawantu atiyañayi kuwaha: Mamanyusikiliputi amakwawu ekala nansona yinateli kuzatishawu nawu “nawa kuwunda kwikali hamaseki, kuwaha hakachi kawantu,” nawa awa mazu ekala mumaBayibolu amakwawu. Ilaña nsona yekala muBayibolu yaNew World Translation yashindamena hamanyusikiliputi yakushankulu nawa yalala. Awa mazu abidikiliwu añelu atalisha kudi antu atiyañayi Nzambi kuwaha, bayi neyi nayilwilu yawantu ejima niyuma yelañawuku. Ilaña atalisha kudi antu amutishaña kuwaha kuhitila mukumukuhwelela chikupu nikwikala akwakumulondela mwanindi.—Talenu nsañu yakudiza hadi antu atiyañayi kuwaha muyinu vasi.
antu atiyañayi kuwaha: Mazu akwila nawu “atiyañayi kuwaha” anateniwu munawa mazu ahosheliwu añelu afumini kudi Nzambi bayi kudi antuku. Izu dachiGiriki da eu·do·kiʹa anateli cheñi kudizatisha nawu “wuselewa; kutiya kuwaha, kukeña.” Izu dikwawu dadifwanaku na eu·do·keʹo adizatishaña haMat 3:17; Mak 1:11; nihaLuk 3:22 (Talenu nsañu yakudiza yidi haMat 3:17; Mak 1:11), Hamwekesheliyi Nzambi nindi Yesu himwanindi hanyima yakumupapatisha. Yikweti nsañu yayeni yakwila nawu “kukeña; atiyañayi kuwaha, kulemeshewa; mwatiyilañayi kuwaha.” Kwesekeja nanawa mazu, nhoshelu yakwila nawu “antu akeñayi” (an·throʹpois eu·do·kiʹas)” yatalisha kudi antu akeñayi Nzambi niatiyañayi kuwaha, nawa anateli cheñi kudizatisha nawu “antu anatejiyi; antu anatiyiyi kuwaha.” Dichi awa mazu ahosheliwu añelu atalishileña kudi antu atiyañayi Nzambi kuwaha bayi neyi antu adi ejimaku ilaña kudi amutiyishaña kuwaha kuhitila mukumukuhwelela chikupu nikwikala akwakumulondela Mwanindi. Hela chakwila, izu dachiGiriki daeu·do·kiʹa munyikuku yikwawu yamazu dinateli kutalisha kudi antu atiyañayi kuwaha (Rom 10:1; Fwp 1:15), kakavula adizatishaña kukalemesha kekala naNzambi kudi antu atiyañayi kuwaha; hela kutiya kuwaha, hela akeñayi yomweni (Mat 11:26; Luk 10:21; Efw 1:5, 9; Fwp 2:13; 2Te 1:11). MuSeptuagint haMs 51:18 [50:20, LXX], idi izu anadizatishi hadi Nzambi nichelañayi “chachiwahi.”
(Luka 3:23) Henohu Yesu nashiki dehi kafwampi munyaka makumi asatu, hiyakumutoñojoka nawu mwana kaYosefu; ankakulula jindi adiñi iwu Heli,
Komana Mweluka?
Hinyi wadiña tata yaYosefu?
Yosefu kaNazareta mukwakusoña, wadiña tata yaYesu wakuwanamu. Hanu dinu hinyi wadiña tata yaYosefu? Ndandanda yamajina achisaka chaYesu adi muMukanda Wansañu Yayiwahi waMatewu watena Yakoba, ilaña Luka washimuna nindi Yosefu wadiña “mwana kaHeli.” Muloñadi iwu wunsahu chiwunambukili?—Luka 3:23; Matewu 1:16.
Nsañu yaMatewu yahosha nawu: “Yakoba wavweli Yosefu,” wazatishili izu dachiGriki damwekeshaña nawu Yakoba diyi tata Yosefu wamuvweli. Matewu wadiña nakushimuna chadiña chisaka chaYosefu, mutaña wawanta waDavidi mwavwalikililiyi mwanta Yesu, mwana kaYosefu wakuwanamu.
Kwambukaku, nsañu yaLuka yahosha nawu: ‘Yosefu himwana kaHeli.’ Mazu akwila nawu, ‘himwana ka,’ anateli kuyitiya nawu “mukuwindi weyala.” Iyi nsañu yesekana nansañu yekala haLuka 3:27, hamutenawu Sheyaleteli, mwana kaZerubabeli nawu “himwana kaNeri.” (1 Kushindulula 3:17; Matewu 1:12) Sheyaleteli wasumbwili mwana kaNeri wabula kutenawu ijina, wekalili mukuwindi. Yosefu niyena dichekaliliyi “mwana” kaHeli, chelili wasumbwili mwana kaHeli Mariya. Dichi Luka wahosheleña hamutaña waYesu “kwesekeja namwavwlikililiwu kumujimba,” mudi mama yindi wamusemeni Mariya. (Aroma 1:3) Bayibolu yatulejaña yuma yiyedi yambukaku niyisaka yaYesu
Kutaña Bayibolu
(Luka 2:1-20) Mumafuku wenowu, Kesari Agusitusi wahanini lushimbi lwakwila nawu antu ejima ashakamaña hamaseki ayisoneki. 2 ( (Iku kudisonekesha kwatachi kwadiñaku hampinji Kerini yadiñayi nguvulu waSiriya.) 3 Dichi antu ejima ayili nakudisonekesha, muntu-himuntu kumusumba wawu. 4 Yosefu niyena wafumini mumusumba waNazareta, muÑaliliya, nakuya mumusumba waDavidi watenañawu nawu Betelemi, muYudeya, muloña wadiña wamwitala nawa wamuchisaka chaDavidi. 5 Wayili nakudisonekesha naMariya asumbwiliyi neyi chochamukaniniyi nawa wadiña kwakwihi nakusampuluka. 6 Chadiñawu kwenoku, mpinji yakusampuluka yashikili. 7 Dichi wavweli mwana weyala wawedi nawa wamuvuñekeli mumahina nakumukaamika mwadiilaña yimuna, muloña mwitala mwakukaama enyi himwadiña kapeka mwakukaama wenaku. 8 Kunodu iluña kwadiña cheñi atubiña ashakamineña mwisaña nakuhemba nyikanka yayimuna yawu nawufuku. 9 Hohenohu kañelu kaYehova wamwekeni kudi wena nawa kulema kwaYehova kwayitoñekeleli chejeji heluña hadiñawu hejima, dichi wena atiyili woma nankashi. 10 Ilaña kañelu wayilejeli nindi: “Bayi mutiya womaku, tiyenu, inakuyileja nsañu yayiwahi yamuzañalu wasweja wakekala nawantu ejima. 11 Muloña dalelu mumusumba waDavidi munayivwalikili chamwinu, diyi Kristu Mwanta. 12 Ichi dichinjikijilu chimukumwilukilaku; mukuwana mukeki anavuñekeliwu mumahina nawa anamukaamiki mwadiilaña yimuna.” 13 Hohenohu, kukashimuka iwu kañelu wudi namazaza awañelu amwiwulu, anakumuhameka Nzambi nawu: 14 “Kulema kwikala kudi Nzambi mwiwulu nawa hamaseki hekali kuwunda hakachi kawantu atiyañayi kuwaha.” 15 Chelili añelu anayishiyi dehi nakuya mwiwulu, atubiña atachikili kuhanjeka mulwawu nawu: “Tuyenu kuBetelemi tukamoni yuma yinamwekani, yinatulejiyi Yehova.” 16 Dichi ayili swayi-swayi, amuwanini Mariya niYosefu nimukeki anamukaamiki mwadiilaña yimuna. 17 Chamweniwu chumichi, ashimwini nsañu yayilejeliwu yaniwu mwana wanyanya. 18 Nawa antu ejima atiyili iyi nsañu yayilejeliwu kudi atubiña ahayamini nankashi, 19 ilaña Mariya watachikili kuhemba iyi nsañu yejima, nakutoñojoka mumuchima windi mwatalishili iyi nsañu. 20 Kuhiñahu, atubiña afuntili iku anakumulemesha nikumuhameka Nzambi hayuma yejima yatiyiliwu nikumona, neyi chochayilejeliwu.”
JUNE 25–JULY 1
YUMA YALEMA YAMWIZU DANZAMBI | LUKA 4-5
“Kaanenu Kweseka Neyi Cheliliyi Yesu”
(Luka 4:1-4) Kuhiñahu, Yesu chenzeliyi naspiritu yajila, wafumini kuYodana nawa spiritu yamutwalili mwisaña 2 hadi mafuku 40 nakumweseka kudi Diyabolu. Mumafuku wenowu hadiilihu yakudaku, chamanini owu mafuku, watiyili nzala. 3 Hohenohu Diyabolu wamulejeli nindi: “Neyi wudi mwana kaNzambi, ilaku idi ilola dibalumuki dinkendi.” 4 Ilaña Yesu wamwakwili nindi: “Chasonekewa nawu, ‘Muntu hatela kuhanda namankendi hohuku.’”
Dishinshikenu Kulonda Mwiluki Chimwatela Kwikala
Satana wazatishili njila yoyimu hampinji yamwesekeliyi Yesu mwisaña. Hanyima yakwila Yesu najiñi dehi nanzala hadi mafuku 40, mwaana niwufuku, Satana wesekeli kumweseka kuhitila mukuzatisha chipepa chayakudya. Satana wahosheli nindi, “Neyi wuMwana kaNzambi, hoshaku ilolidi dibalumuki dinkendi.” (Luka 4:1-3) Yesu wateleleli kutondahu chuma chimu: Wadi kutondahu kubula kuzatisha ñovu jindi muchihayamisha kulonda yamanishi nzala yayakudya, hela wadi kutondahu kuzatisha ñovu jindi. Yesu welukili nindi hateleleli kuzatisha ñovu jindi munjila yatamaku. Hela chakwila wadiña nanzala, kumanisha nzala yindi hikwadiña kwalema kubadika kutwalekahu kwikala nawubwambu naYehovaku. Yesu wamwakwili nindi, “Anasoneki nawu, “‘Muntu hakuhanda namankendi hohuku, chiña namazu ejima akufuma mukanwa kaNzambi.’”—Matewu 4:4.
(Luka 4:5-8) Kuhiñahu, wamukandamishili hewulu nakumuleja mawanta ejima ahamaseki mukapinji kantesha. 6 Dichi Diyabolu wamwilili nindi: “Nukukwinka wuswa hamawanta ejima awa nikulema kwawu, muloña anayinyinkiwu ami nawa nenkaña muntu wejima inakeñi. 7 Neyi wukudifukula kudi ami kamu hohu, yuma yejimiyi yikwikala yeyi.” 8 Yesu wamwakwili nindi: “Chasonekewa nawu, ‘Watela kudifukula kudi Yehova Nzambi yeyi nawa yena hohu diyi iwatela kukalakela mudimu wajila.’”
Dishinshikenu Kulonda Mwiluki Chimwatela Kwikala
Indi Yesu? Satana ‘wamulejeli mawanta amunu mwishina ejima yena mpinji oyu. Diyabolu hakumwila nindi, Nukukwinka mawantawa ejima nikulema kwawu.’ (Luka 4:5, 6) Bayi neyi yuma yamweniyi Yesu yadiña mawanta ejima ahamasekuku, ilaña wamweni chimwenu chakulema kwamawantawa. Satana watela watoñojokeli nindi Yesu wukuhuñumuka nayuma yamweniyi. Chakadi nikutiya nsonyi, Satana wahosheli nindi: ‘Neyi wukudifukula kudami, ejima akwikala eyi.’ (Luka 4:7) Yesu hakeñeleña kwikala neyi chakeñeleñayi Satana nindi yekaluku. Wamwakwili hohenohu. Wahosheli nindi: “Anasoneki nawu, Kadifukulaña kudi Yehova Nzambi yeyi, diyi wakakalakelaña kanka windi hohu.”—Luka 4:8.
(Luka 4:9-12) Kuhiñahu, wamutwalili muYerusalema nakumwimika hewulu dambañu yatembeli nawa wamulejeli nindi: “Neyi wudi mwana kaNzambi, fumaku hanu wudinatili heseki, 10 muloña chasonekewa nawu, ‘Wakaleja añelu jindi hadi eyi kulonda akakukiñi,’ 11 nawa, ‘Akakwaka mumakasa awu kulonda idatilu deyi dikabuli kuhuma kwilola.’” 12 Yesu wamwilili nindi: “Chahoshewa nawu, ‘Bayi wumweseka Yehova Nzambi yeyiku.’”
nwtsty intaneti
Hewulu daTembeli
Satana watela wamwimikili Yesu “hewulu dambañu [yayilehi] yatembeli” nawa wamulejeli kudinata heseki, ilaña iluña dadeni demeniyi Yesu hidelukewaku. Chineli izu ‘datembeli’ dinazatishiwu hanu datalisha kutembeli yejima, Yesu watela wemeni mukona yakabeta kasumbwañesha musela nachidiilu (1) yatembeli. Hela watela wemeni kukona yikwawu yatembeli. Kuholoka hanawa maluña kwadi kumuleñela kufwa nawa chumichi chadi kuzatika hohu chiña neyi Yehova hohu diyi wachitejeli.
Dishinshikenu Kulonda Mwiluki Chimwatela Kwikala
Kwambukaku naEvu, Yesu watwimikilili chakutalilahu chachiwahi chakudizoza. Satana wesekeli kumweseka Yesu munjila yikwawu, ilaña Yesu wakaanini kwila chuma chadi kutiyisha antu amakwawu kuwaha nikumweseka Nzambi. Kwila mwenimu chadi kwikala hikudinka wanta. Ilaña, Yesu waakwili hatooka nawa chakadi nikuhita mumbadi nindi: “Aneli nawu, Bayi wakamweseka Yehova Nzambi yeyuku.’”—Tañenu Luka 4:9-12.
Kukeña Yuma Yalema yakuSpiritu
(Luka 4:17) Dichi amwinkeli muvuñilu wakaprofwetu Isaya, wawuvuñulwili owu muvuñilu nawa wawanini hasonekeliwu nawu:
nwtsty nsañu yakudiza yidi haLuk 4:17
muvuñilu wakaprofwetu Isaya: Muvuñilu waEsaya waKukaluñalwiji Kafwa wadiña nayitembi 17 yakukasila hamu, waleheli kushika kumamita 7.3 nawa wadiña namakolamu 54. Muvuñilu wazatishileñawu musinagogi munazaleta watela wadifwanini mukuleha naniwu muvuñilu. Dichi chakadi tupetulu namavasi, abuliliku muyaaka nkulakaji yakusambila, Yesu wateleleli kukeña chibaba chakutaña. Hela chochu, wawanini hakutaña hasonekeliwu mazu awuprofwetu amwekeni chikupu kudifwana nezu daNzambi.
(Luka 4:25) Chakutalilahu, inakuyileja chalala nami: Kwadiña ambanda amavulu anfwila muIsarela mumafuku aElija helili iwulu adenzeli hadi yaaka yisatu natukweji 6 nawa mwaholokeli nzala yakapwelendendi munodu ituña dejima.
nwtsty nsañu yakudiza yidi haLuk 4:25
hadi yaaka yisatu natukweji 6: Kwesekeja na 1An 18:1, Elija wahosheli hakukuma kwachaña “hamwaka wamuchisatu.” Amakwawu ahosheleña nawu Yesu watadikishileña nsañu yekala mu 1 Anyanta. Hela chochu, Nsona yachiHeberu hiyahosha hansañu yachaña nawu chamanini henohu yaaka yisatu kanda yishikiku. Nhoshelu yakwila nawu “hamwaka wamuchisatu” yatalisha kumpinji yatachikili Elija kushimuna nsañu yachaña kudi Ahabi. (1An 17:1) Ana mazu ayihosheli munoña chakwila hahitili tukweji tusatu ilaña ateleleli hashimbwili chakwila chadiña chatachika dehi nikumwekana. Kubombelahu, chaña hichamanini hampinji yakwila Elija namwekani cheñi kudi Ahabi, “hamwaka wamuchisatuku,” ilaña hanyima yakwila kesi kanalondeli dehi nakweseka hampindi yaKarameli. (1An 18:18-45) Dichi dinu, mazu aYesu asonekahu hanu, anadifwani namazu amwanyikindi wakuwanamu, asonekawu haYak 5:17, nawa aditejaña namazu asonekawu ha 1An 18:1.
Kutaña Bayibolu
(Luka 4:31-44) Kuhiñahu, wakunkumukilili kuKaperinamu, musumba wamuÑaliliya. Nawa watañishileña antu haSabata, 32 dichi ahayamini chikupu nantañishilu yindi, muloña wahosheleña nawuswa. 33 Musinagogi mwadiña muntu wadiña nandemoni nawa wabidikili nezu datiyakana nindi: 34 “Aha-a! Muloñadi chiwunakutukabishila eyi Yesu wakuNazareta? Wunenzi nakutujilumuna tahindi? Nakwiluka chiwahi, yeyi Wajila Wambala waNzambi.” 35 Ilaña Yesu wamuzuwilili owu ndemoni nindi: “Mwena, fumaku mudi owu muntu.” Dichi owu ndemoni chamudimbwishiliyi owu iyala mukachi kawu, wafuminimu mudi owu iyala chakadi kumukatisha. 36 Hohenohu antu ejima ahayamini nankashi nawa atachikili kuhanjeka mulwawu nawu: “Indi iyi hinhoshelu yamuchidinyi? Muloña walejaña andemoni nawuswa niñovu nawa afumaña!” 37 Dichi mpuhu yindi yatiyakeneña mumaluña amukamwihi ejima. 38 Chafuminiyi musinagogi, weñilili mwitala daShimona. Muku waShimona wamumbanda wakatili mashika asweja nankashi, antu amulejeli Yesu nawu yamukwashi. 39 Dichi wemeni kwadiña owu mumbanda nakuzuwila mashika nawa amumanini. Hohenohu wahindukili nakutachika kuyiloñeshela yakuda. 40 Itena chidayileña nakuhuma, antu ejima adiña nawantu akata yikatu yeñi-nayeñi ayileteli kudi yena. Wayinañikili makasa nakuyuuka wejima wawu. 41 Andemoni niwena afumini mudi antu amavulu nakubidika nawu: “Eyi wudi Mwana kaNzambi.” Ilaña chayizuwililiyi, hayitejeli kuhoshaku, muloña amwilukili nawu hiKristu. 42 Hela chochu, chikwelili mwaana, wayili kwakankawindi. Ilaña mazaza awantu atachikili kumukeñakeña nawa enjili kwadiñayi, amukaanishileña nawu bayi yayishiyaku. 43 Ilaña yena wayilejeli nindi: “Natela cheñi kushimwina nsañu yayiwahi yaWanta waNzambi kunyisumba yikwawu, muloña ichi dichantemesheleliwu.” 44 Dichi watwalekelihu nakushimwina mumasinagogi amuYudeya.