Oktoba

Jehova en “Nyasaye ma konyowa nano kendo ma chiwonwa hoch.” (Rumi 15:5) En kende e ma ong’eyo chuth chandruoge ma wan-go, gik ma yudowa, kaka wawinjo e chunywa, kod kaka ne wapon. Omiyo, en e ma owinjore omiwa teko mar nano. Ere kaka Nyasaye biro dwoko lamo ma wakwayego ni omiwa teko mar nano? Sama wakwayo Jehova mondo okonywa nano e chandruogewa, obiro losonwa “yo mar wuok.” (1 Kor. 10:13) Be Jehova tayoga weche mondo ogolnwa tem moro? Seche moko. Kata kamano, kinde mang’eny olosonwaga yo mar wuok e tem ‘mondo wabed gi nyalo mar nano.’ Adier, Jehova miyowaga teko mondo ‘wanan chutho ka wahore kendo ka wamor.’ (Kol. 1:11) To nikech ong’eyo maber kama tekowa nyalo chopoe, ok obi yie mondo chal moro ma wantiere obed matek ma ok wanyal chung’ motegno. w16.04 2:5, 6

Muma nyisowa ni onego wawinj sirkande mag dhano, kata kamano, opuonjo bende ni nyaka wawinj Nyasaye moloyo winjo dhano. (Tich 5:29; Tito 3:1) Be weche ariyogo tuomore? Ooyo! Puonj ma dwaro ni wanyis bolruok e okang’ mowinjore konyowa winjo tiend chike ariyogo. Yesu nowuoyo e wi puonjni kane owacho weche manie ndiko ma kawuononi. Wabolore ne sirkal kuom luwo chike ma giketo, chiwo luor ne joma nie sirkandno, kendo ka wachulo osuru. (Rumi 13:7) Kata kamano, ka po ni sirkal dwaro ni kik waluw chike Nyasaye, wabiro tamore luwo kaka gidwarono ka watimo kamano e yor luor. Ok wariw lwedo siasa kod lwenje mag pinyni. (Isa. 2:4) Omiyo, ok wakwed sirkande ma Jehova omiyo thuolo mar bedo gi loch, to bende ok wariw lwedo kata timo gik ma nyiso ni waneno ni pinywa ber moloyo mamoko. (Rumi 13:1, 2) Ok watem wilo sirkande kata wilo jotend siasa, ok wago ombulu, kata timo kampen mondo oyierwa e sirkal. w16.04 4:1, 2

Thothne ywaruok mabetga e kind Jokristo ariyo, en gima ginyaloga tieko kendgi giwegi. Kata kamano, Yesu nowacho ni nitie ywaruok moko ma nyalo dwaro ni jomoko e kanyakla okony. (Mat. 18:15-17) En okang’ mane ma ng’at mochwany onego okaw ka owadwa kata nyaminwa mochwanye otamore loso kuwe, otamore winjo wach joneno ma konyogi tieko ywaruokno, kendo otamore winjo jodong-kanyakla? Onego onene “mana kaka ng’at moa e ogendni mamoko kendo kaka jasol osuru.” E ndalowagi, wanyalo wacho ni ng’atno onego ogol oko e kanyakla. Okang’ mapekno nyiso ni gima notimo ne en “richo” maduong’. Ne en (1) richo minyalo los gi ji ariyo kendgi, to bende ne en (2) richo mapek ma ka ok olos, to nyalo miyo ng’ato ogol e kanyakla. Richo ma kamago oriwo tiyo gi miriambo e mayo ng’ato gimoro kata ketho nying’ ng’ato kiwacho kuome miriambo. Okenge adek ma Yesu nowacho ma ondik e Mathayo 18:15-17 nyalo mana tiyo e chal monyis malo kae kende. w16.05 1:14

Nitiere weche moko ma Muma ok ketnwae chik ma achiel kachiel. Kuom ranyisi, Ndiko ok nyis kit lewni ma Jokristo onego orwak. Ere kaka mano nyiso rieko matut ma Jehova nigo? Kit lewni ma ji rwako opogore opogore kaluwore gi kuonde ma ji odakie, kendo kaka kinde medo kalo e kaka kit rwakruok bende medo lokore. Dine Muma ket chik kuom kit lewni gi rwakruok ma Nyasaye dwaro, dikoro chikego ok ti sani. E yo machalo kamano, Wach Nyasaye ok chiw chike mathoth e wi tich monego Jakristo otim, kit thieth monego otigo kotuwo, kata yore mag manyo mor monego oluw. Onego watim ang’o sama waromo gi weche moko ma Muma ok oketoe chik ma achiel kachiel? Ka waromo gi weche ma kamago, wan gi ting’ mar nono matut chal mantie kod timo yiero ma itayo gi paro ma Jehova oyiego kendo ma obiro guedho, to ok kaka wan wawegi e ma wadwaro.​—Zab. 37:5. w16.05 3:2, 6

Onge kiawa ni ng’ato ka ng’ato kuomwa nigi kamoro e Muma mohero somo. Jomoko ohero somo buge mag Injili, ma wuoyo e wi kido mabeyo mag Jehova ma nonenore kuom Wuode. (Joh. 14:9) Jomoko to ohero somo buge ma wuoyo e wi weche ma nokor, kaka bug Fweny, ma wuoyo machuok kuom “gik ma nyaka timre e kinde mokayo machiegni.” (Fwe. 1:1) Donge en adier ni waduto waseyudo hoch sama wasomo bug Zaburi kata yudo puonj moko ma nyalo konyowa sama wasomo bug Ngeche? Kuom adier, Muma en buk ma konyo ji duto. Nikech wahero somo Muma, mano miyo wahero bende bugewa ma lero Muma. Kuom ranyisi, wamor ahinya gi chiemb chuny ma wayudo e buge, brosua, gasede, kod gik mamoko kaka vidio. Wang’eyo ni Jehova pidhowa kokalo kuom bugego mondo okonywa wabed gi winjruok maber kode, kendo wabed “motegno e yie.”​—Tito 2:2. w16.05 5:1-3

Roho maler nyalo rieyowa kendo chueyowa e yore mopogore opogore. Kuom ranyisi, roho maler nyalo konyowa bedo gi kido kaka mag Kristo, ma gin olembe ma rohono nyago. Achiel kuom olembego en hera. Wahero Nyasaye, waikore winje, kendo wayie mondo opuonjwa nikech wang’eyo ni chikene ok tek luwo. Roho maler nyalo miyowa teko mar kwedo yore ma pinyni temo lombowago. (Efe. 2:2) Ka ne jaote Paulo pod en rawera, chuny mar ng’awruok ma jotend din mar Jo-Yahudi ne nigo ne omake. Bang’e, nondiko kama: “E weche duto, an gi nyalo kokalo kuom jalno ma miya teko.” (Fil. 4:13) Omiyo, wadhiuru nyime kwayo Nyasaye rohone maler mana kaka Paulo notimo. Jehova ok bi weyo ma ok odwoko kwayo mag jotichne mobolore.​—Zab. 10:17. w16.06 1:12

Mondo wanyis ni Jehova e Nyasachwa kende, nyaka wachiwre mar tiyone gi chunywa duto. Ok wanyal tiyo ne Jehova to komachielo walamo nyiseche manono. Bende, ok wanyal kiko lamo mar Jehova gi kit lamo moko mag miriambo. Jehova ok en mana Nyasaye manie wi nyiseche mamoko kata ni en gi teko moloyogi, to gima duong’ monego wang’e en ni Jehova e Nyasaye kende monego walam. Mondo wanyis ni walamo mana Jehova kende, ok onego wawe gimoro amora okaw kar lamo monego wami Jehova. Gigo nyalo bedo ang’o? Jehova nowacho maler e Chike Apar ni joma lame ok onego olam nyiseche mamoko mopogore kode kendo ok onego oti gi kido, tiende ni sanamu, moro amora e lamo. (Rap. 5:6-10) E ndalowagi, lamo sanamu inyalo tim e yore mopogore opogore, kendo moko ok yot fwenyo. Jehova to pok oloko chikene, pod en mana “Jehova achiel.”​—Mar. 12:29. w16.06 3:10, 12

Kane Petro openjo Yesu kabe owinjore wawe ne jomoko kethogi “nyadibiriyo,” Yesu nodwoke niya: “Awachoni ni, ok nyadibiriyo, to nyadi 77.” Nenore maler ni Yesu ne dwaro ni wawe ne jomoko kethogi kowuok e chunywa, kendo mano en gima onego watim kinde duto. (Mat. 6:15; 18:21, 22) Onego wapar ni nikech wan joketho, wan bende nyalo bedo ni wachwanyo jomoko. Ka wafwenyo ni wachwanyo nyawadwa moro, ber ka waluwo puonj ma Muma chiwonwa ni wadhi ir jal ma wachwanyono mondo walos weche. (Mat. 5:23, 24) Wabedoga mamor sama jomoko oweyonwa kethowa, wan bende onego watim kamano. (1 Kor. 13:5; Kol. 3:13) Ka waweyo ne jomoko kethogi, Jehova bende biro weyonwa. Omiyo, gima ber ma Jakristo onego otim sama jomoko ochwanye en timo kaka Jehova timonwaga seche ma wakethone.​—Zab. 103:12-14. w16.06 4:15, 17

E ndalo mag gikogi, jotich Jehova duto osemi chik mar lando ‘wach maber mar Pinyruoth mondo ochiw neno ne ogendni duto.’ (Mat. 24:14) Wach ma walando bende iluongo ni “wach maber mar ng’wono mogundho mar Nyasaye,” nikech gueth duto ma wageno yudo e bwo loch mar Pinyruodh Nyasaye, wabiro yudo nikech ng’wonone monyisowa kokalo kuom Kristo. (Tich 20:24; Efe. 1:3) Be walendo gi kinda kaka Paulo mondo wanyisgo ni wagone Jehova erokamano kuom ng’wonone mogundho? (Rumi 1:14, 15) Kata obedo ni wan joricho, wayudo gueth mang’eny nikech ng’wono mogundho mar Jehova. Kuom mano, waduto wan gi ting’ mar nyiso ji duto kaka Jehova ohero dhano kod kaka ginyalo yudo gueth nikech herane. w16.07 4:4, 5

Mana kodong’ matin to Yesu tho, nonwoyo ne jopuonjrene nyadidek ni gitang’ gi “jaloch mar pinyni.” (Joh. 12:31; 14:30; 16:11) Yesu nong’eyo ni Satan ne dhi dino pach ji mang’eny mondo kik gidew weche ma nokor ma nyiso ni giko chiegni. (Zef. 1:14) Satan osebedo ka wuondo ji kotiyo gi dinde mag miriambo. En ang’o ma isefwenyo seche ma igoyo mbaka gi ji? Donge isefwenyo ni Jachien “osedino pach joma ok oyie” ma miyo ok ging’eyo ni giko mar pinyni okayo machiegni, kendo ni Kristo sani locho e Pinyruodh Nyasaye? (2 Kor. 4:3-6) Kuonde mang’eny ma walendee, thoth ji ok dwar chiko itgi sama wanyisogi ni giko piny okayo. Kik chunyi nyosre ma iwe siko kineno mana nikech jomoko otamore rwako wach sama ilendo. Wan wang’eyo gimomiyo onego wasik ka waneno. w16.07 2:11, 12

Sama nyako ma jaber ochung’ e bath wuoyi ma dwaro kende e chieng’ arusgi, giduto gibedo mamor ahinya. To nikech Nyasaye dwaro ni joma okendore odag gi mor kod kuwe, mano e momiyo ochiwonegi puonj mabeyo e Muma mondo otagi. (Nge. 18:22) Kata kamano, Muma wacho maler ni joma okendore “nobed gi masira e ringregi” nikech pod gin dhano morem. (1 Kor. 7:28) En ang’o ma nyalo konyo joma okendore mondo onyagre gi masira ma ndikono wuoye? To ang’o ma nyalo miyo kend odhi maber? Muma jiwo ahinya gimomiyo hera en gima duong’ e kend. Nitie kit hera mopogore opogore ma joma okendore onego obedgo e kindgi. Kuom ranyisi, onego giherre gi hera mang’won (phi·liʹa) kod hera matut ma bedoga e kind dichwo gi dhako (eʹros). To ka gin gi nyithindo, dwarore ni gibed gi hera ma bedoga e kind joot (stor·geʹ). Kata kamano, hera mitayo gi puonj manie Muma (a·gaʹpe) ema miyo kend dhi maber gadier. w16.08 2:1, 2

Timotheo nosebedo jalendo molony. Kata kamano, tije mar lendo ne dhi bedo gi nyak mana ka ne ‘osiko konono’ yo ma nopuonjogo. Timotheo ne ok onego opar ni ji ne dhi rwako weche ma nopuonjo mana ka otiyo gi yo achiel kende mar lendo. Mondo Timotheo ne chop e chuny joma ne olendonegi, nyaka ne oti gi yore mopogore opogore mag lendo. Wan bende onego watim kamano. Kinde mang’eny ok wayudga ji sama walendo ot ka ot. Kuonde moko ok yot donjoe nikech rangeye olor. Ka mano e gima timore e alworau, donge inyalo temo tiyo gi yore mamoko mag lando wach maber? Lendo e lela en achiel kuom yore mabeyo mag lando wach maber. Joneno mag Jehova mang’eny yudo nyak motiap kuom lendo e lela. Gimanyo thuolo mar lendo ne ji e stend mag mtokni kod mag gach reru, chirni, kuonde ma ji yueyoe kod kuonde ma ji ng’enyie. w16.08 3:14-16

Jehova omiyowa owete kod nyimine e piny mangima ma dewowa kendo jiwowa. (Hib. 12:12, 13) Owete gi nyimine mang’eny e kinde Jokristo mokwongo ne ojiw e yo machalo kamano. E kindegi bende owete gi nyimine pod jiwore. Ere kaka wanyalo timo kamano? Par ane kaka Harun kod Hur nosiro luet Musa aching’ ka ne gin e lweny. (Wuok 17:8-13) Wan to ok ochuno ni wasir luet jomoko aching’, to wanyalo mana manyo yore mag konyogi. Wanyalo konyo jomage? Jomoti, joma tuore, joma yudo akwede mawuok kuom joodgi, joma chunygi ool, kata joma wedegi kata osiepegi otho. Bende wanyalo jiwo rowere ma jomoko temo chuno mondo otim gik maricho kata mondo gimany ngima maber e pinyni kokalo kuom somo ma malo, pesa, kata tich. (1 The. 3:1-3; 5:11, 14) Many yore ma inyalo nyisogo ni idewo jomoko gadier ka in e Od Romo, e tij lendo, sama uchiemo kanyachiel, kata sama igoyo ne ng’ato simo. w16.09 1:13, 14

Kaka warwakore onego onyis ni wachiwo luor ne Jehova, ne owete gi nyiminewa, ne joma walendonegi kod ne ote ma walando. (Rumi 13:8-10) Mano dwarore ahinya sama wadhi e chokruogewa kaachiel gi tij lendo. Onego warwakre ‘e yo mowinjore gi joma wacho ni giluoro Nyasaye.’ (1 Tim. 2:10) En adier ni nitie kit rwakruok ma nyalo bedo mowinjore gi kamoro to ok owinjore gi kamachielo. Mano e momiyo jotich Jehova e piny mangima keto e paro timbe kod kit ogendni mopogore opogore mondo kik gichwanygi. Sama wadwa dhi e chokruoge mag alwora kod mag ndalo adek, onego warwakre e yo mowinjore to ok rwako lewni mokalo tong’ ma onya e piny sani. Mano biro miyo wabed thuolo nyiso jomoko ni wan Joneno mag Jehova kendo lendonegi ka mano nyalore. w16.09 3:7, 8

Ranyisi ma Paulo notiyogono ber nikech okonyo ng’ato oti gi pache. Ot nyaka bed gi ng’at mariek ma nogere. Inyalo tiyo gi yorno kapo ni iwuoyo gi ng’at ma nigi kiawa e wi Muma. Tem ane nono gik moyiego kod weche manie Muma ma nyalo more. (Nge. 18:13) Kapo ni ohero gik modok korka sayans, onyalo winji ka isomone kuonde ma nyiso ni Muma wacho adier e wi sayans. Jomoko nyalo mor ka gineno weche ma nyiso ni Muma wacho adier e wi weche mokor kod histori. Kata inyalo wachone puonj mag Muma ma tayowa kaka ma Yesu nopuonjo e twak ma nogolo e wi got. Gima duong’ monego ipar en ni idwaro chopo e chunygi to ok loyogi gi wach. Omiyo chik iti malong’o. Penj penjo mowinjore kendo wuo gi muolo kod luor to ahinya ahinya ka iwuoyo gi joma dongoni. Kitimo kamano, ginyalo chiwo luor e wi paro ma in-go. w16.09 4:14-16

Mondo ikony joma oa e piny machielo one ni orwakgi e kanyaklau, inyalo penjori niya, ‘Ka dabed ni an e piny machielo, daher ni jopinyno otimna ang’o?’ (Mat. 7:12) Bed ng’at ma hore gi joma welo ma temo ng’iyo gi pinyu. Sama e ka wahango romo kodgi, nyalo bedo matek ng’eyo gik ma giparo kata kaka ginyalo timo sama wach moro oneno. Kar rito mondo gitim gik moko kaka ogandawa timoga, donge wanyalo rwakogi arwaka kaka ginno? Ka wakawo thuolo mondo wang’e kit ngimagi, biro bedonwa mayot mondo wang’egi maber. Sama watimo lamo mar joot, wanyalo tiyo gi thuolo moko e timo nonro e wi joma welo ma pok wang’eyo maber e kanyaklawa kata e alworawa. Yo machielo ma wanyalo makogo osiep gi joma welogo en gwelogi e utewa mondo wachiem kodgi. To nikech Jehova oseyawo “dhoot ne ogendni mamoko mondo girwak yie,” donge wan bende onego warwak joma welo ma “wan-go e yie”?​—Tich 14:27; Gal. 6:10; Ayub 31:32. w16.10 1:15, 16

Bang’ wuoyo e wi chwo gi mon ma ne nigi yie motegno, Paulo nowuoyo e wi jal ma noketonwa ranyisi maber moloyo ma en Ruodhwa Yesu Kristo. Ndiko mar Jo-Hibrania 12:2 wacho niya: “Nikech mor maduong’ ma ne oket e nyime, ne onano e yadh-sand ka ochayo wich-kuot, kendo osebet piny e bat korachwich mar kom-loch mar Nyasaye.” Adier, onego ‘wapar ahinya’ ranyisi ma Yesu noketonwa mar bedo gi yie motegno sama waromo gi tembe mager. Mana kaka Yesu, Jokristo mokwongo notamore kwedo yie margi. Mano nomiyo oneg moko kuomgi kaka japuonjre Yesu miluongo ni Antipa. (Fwe. 2:13) Ne gidhi yudo pok margi ka ichierogi mondo gidhi e polo, ma en “chier maber moloyo” mar joma nigi geno mar dak e piny. (Hib. 11:35) Bang’e, ka ne osechung Pinyruodh Nyasaye e higa mar 1914, Jokristo duto mowal ma ne osetho ne ochier mi gidhi e polo mondo giloch gi Yesu ka gin kuno.​—Fwe. 20:4. w16.10 3:12

Jonyuol moko ok pwo nyithindgi nikech gin bende jonyuolgi ne ok opwoyogi kata matin. Thoth ji ok yud pwoch kuonde ma gitiye, omiyo gineno ni onge jip mora amora ma giyudo sama gidhi e tich. Jiwo ng’ato oriwo pwoye kuom gima ber ma otimo. Bende, wanyalo jiwo jomoko kuom nyisogi ni gin gi kido mabeyo kata kuom wuoyo e yo ma “hoyo joma chunygi onyosore.” (1 The. 5:14) Wach motigo e dho Grik ni jiwo ng’ato tiende hie hie en “luonge e bathi.” Nikech kinde mathoth wan-ga gi owete gi nyiminewa, wayudo thuolo mang’eny mag jiwogi. (Ekl. 4:9, 10) Be amanyoga thuolo mowinjore mar nyiso owete gi nyimine gimomiyo aherogi kendo agenogi? Kapok wadwoko penjono, ber paro gima ndiko ma luwoni wacho: “Wach mohul e ndalo mowinjore, ber ahinya.”​—Nge. 15:23. w16.11 1:3-5

Nyasaye nokoro ni joma lame ne dhi bedo gi winjruok maber ka nowacho niya: “Anaketgi kaachiel kaka rombe.” (Mika 2:12) E wi mano, Jehova nokoro kama kotiyo gi janabi Zefania: “Nalok ni ogendini dhok maler [mar adiera mag Ndiko], ni mondo giduto giluong nying Jehova, kendo gitine gi chuny achiel.” (Zef. 3:9) To mano kaka wamor gi thuolo ma wan-go mar tiyo ne Jehova ka wan gi winjruok maber! En adier ni weche ma yudore e Muma ma en bug Nyasaye owuon, nokonyo Jokristo mokwongo ma ne ni Korintho kod kuonde mamoko mondo orit ler, kuwe, kod winjruok maber ma ne nie kanyakla. (1 Kor. 1:10; Efe. 4:11-13; 1 Pet. 3:8) E kindegi bende, jotich Jehova ochan maber e riwruok mar ogandane kendo mano miyo gilando wach maber ne ji mang’eny e piny mangima. w16.11 2:16, 18

Kuom higni miche moko bang’ tho mar Kristo, ji mathoth pod ne nyalo somo Muma e dho Grik, kata dho Latin. Omiyo, ne ginyalo pimo puonj ma yudore e Wach Nyasaye kod puonj mochochni ma ne ipuonjogi e kanisa. Nikech gik ma ne gisesomo e Muma, moko kuomgi nochako kwedo gik ma ne ipuonjogi e kanisa, mak mana ni timo kamano e lela ne nyalo miyo oneggi. Kaka kinde ne medo kalo, ji mang’eny koro ne ok wach dho Grik kod dho Latin, to kanisa bende ne kwedo wach loko Muma e dhok ma ji mang’eny ne nyalo winjo. Ng’ato ang’ata ma ne kwedo puonj mag kanisa ne imiyo kum mager. Ne chuno ni Jokristo mowal ma nomakore gi Nyasaye ochokre e grube matindo tindo ma ok ofwenygi kapo ni mano ne nyalore. Jokristo mowalgi bende ne ok nyal lamo Jehova e yo mochanore maber. Babilon Maduong’ nodino ne ji. w16.11 4:8, 10, 11

Nyaka wawere gi richo madongo ma moko kuom Jo-Korintho notimo. Mano en gima dwarore ahinya eka wawach ni wayie gi ng’wono mogundho mar Nyasaye kendo ni ‘richo ok obedo ruoth e wiwa.’ Kata kamano, be wang’ado mar “timo kaka Nyasaye dwaro” kendo timo duto ma wanyalo mondo kik wadonj e richo ma jomoko kuomwa nyalo neno ni gin richo matindo? (Rumi 6:14, 17) Par ane jaote Paulo. Wanyalo bedo gadier ni ne ok otim richo madongo mowuo kuomgi e 1 Jo-Korintho 6:9-11. Kata kamano, pod nowacho ayanga ni ne en jaricho. Nondiko niya: “An mar ringruok, kendo an jal ma richo oseng’iewo. Nimar ok ang’eyo gimomiyo atimo gik ma atimo. Nikech gik ma daher timo, ok asik ka atimo, to gik ma asin-go e ma atimo.” (Rumi 7:14, 15) Mano nyiso ni nitie gik ma Paulo ne neno ni gin richo kendo notemo matek mondo kik otimgi. (Rumi 7:21-23) Wan bende onego watim mana kamano sama wakedo matek mondo ‘watim kaka Nyasaye dwaro.’ w16.12 1:15, 16

Sama iromo gi gik ma keloni parruok mang’eny, nyis Jehova. Bang’ timo duto minyalo mondo itiek chandruok moro, lamo biro konyi mondo ibed gi chuny mokuwe. (Zab. 94:18, 19) Kaluwore gi Jo-Filipi 4:6, 7, Jehova oikore dwoko kwayowa ma wasayego mondo okonywa. Odwokogi e yo mane? Kuom miyowa chuny mokuwe ma miyo ok wabed gi parruok mang’eny ma chandowa. Ji mang’eny nyalo yie gi wachno. Kar bedo gi parruok kod luoro mang’eny, Nyasaye osekonyogi ma gibedo gi chuny mokuwe modhiero dhano ng’eyo. Samoro in bende Nyasaye osekonyi e yo machalo kamano. Omiyo, “kuwe mar Nyasaye” nyalo konyi mondo inyagri gi pek moro amora ma iromogo. Inyalo bedo gadier kuom gima Jehova osingonwa niya: “We ng’eng’, ni kech an Nyasachi: anamii teko; ee, nakonyi.”​—Isa. 41:10. w16.12 3:3, 4

Musa noweyo mwandu duto mag Misri “koyiero mondo ji otimne marach kanyachiel gi oganda Nyasaye, kar mondo oyud mor mar ndalo manok ma richo kelo.” (Hib. 11:25, 26) Donge wan bende dwaher luwo yie mar jotich Nyasaye machon-go kaka Musa kuom tiyo maber gi thuolo ma wan-go mar timo yiero mondo gik ma watimo omi Nyasaye duong’? Kata obedo ni weyo jomoko otimnwa yiero en gima yot, mano nyalo monowa yudo gueth maduong’ ma wanyalo yudo ka wan e ma watimo yiero wawegi. Guethno ileronwa e Rapar mar Chik 30:19, 20. Kwan matindo 19 wacho ni Nyasaye nomiyo Jo-Israel thuolo mar timo yiero. Kwan matindo 20 nyiso ni yiero ma ne gidhi timono ne dhi miyo Jehova ong’e gima ne nie chunygi gadier. Wan bende wanyalo yiero mar lamo Jehova. Onge gima ber maloyo timo gik ma kelo ne Jehova duong’ kod pak ka wanyisogo ni wahere! w17.01 2:10, 11

Jehova dwaro ni wati maber gi nyalo ma nochueyowago. Nikech ang’o? Nikech oherowa kendo ong’eyo ni ka watiyo gi nyalogo e yo maber, to wabedo mamor e ngimawa. Jehova ong’eyo ni dhano gin joma orem. Wan wawegi ok wanyal tieko richo kod tho ma ne wayudo kuom Adam, to bende ok wanyal chiko jomoko nikech waduto nochuewa gi nyalo mar timo yiero. (1 Ru. 8:46) E wi mano, kata wabed gi rieko kod lony ma romo nade, kinde duto wabiro mana chalo gi nyithindo kopimwa gi Jehova. (Isa. 55:9) Onego wagen kuom Jehova e weche duto mondo otawa, okonywa, kendo otimnwa gik ma wan wawegi ok wanyal timo. Kata kamano, wan bende onego watim ma wanyalo kendo kawo okang’ ma dwarore e tieko chandruok momakowa kendo konyo jomoko. Gima duong’ ma inyisowa en ni onego ‘wagen kuom Jehova, watim maber,’ kendo ‘waluw adiera.’ w17.01 1:2-4

Barzillai notamore wachno. Nikech ang’o? Nikech koro noseti, nonyiso Daudi ni ne ok odwar miye ting’ mapek. Omiyo, Barzillai nokwayo Daudi ni mondo okaw Chimham, ma samoro ne en wuod Barzillai. (2 Sa. 19:31-37) Bolruok nomiyo Barzillai ong’ado paro maber. Ne ok otamore kwayo mar Daudi mana nikech ne ok odwar ting’ momedore kata nikech nodwaro mana dhi yueyo mos e dalane nikech koro noseti. Kar mano, nong’eyo ni ngimane noselokore, omiyo noyie ni nitie gik ma ne ok onyal timo nikech hike. Ne ok odwar yie ayiea gi migepe kata ma ne ok onyal timo. (Gal. 6:4, 5) Ka waketo pachwa mana kuom yudo duong’ kod huma, kata timo gik moko mana ni mondo jomoko onewa, mano nyalo miyo wabed gi chuny mar piem kod nyiego ma gikone wayud wich kuot maduong’. (Gal. 5:26) Bedo gi bolruok nyalo konyo Jokristo duto mondo oti gi nyalo ma gin-go e miyo Jehova duong’ kendo e konyo jomamoko.​—1 Kor. 10:31. w17.01 4:5, 6

Jehova en Jachuech mang’ula ahinya. Gik moko duto mochueyo beyo miwuoro. (Yer. 10:12) Jehova noketo tong’ ne chuechne duto. Noketo chike ma tayo chuechne mondo gik moko duto otimre e yo makare. (Zab. 19:7-9) Gimoro ka gimoro ma Jehova nochueyo nigi kare monego obedie kod tich monego otim. Chike ma tayo chuech mag Jehova miyo muya ma wayueyo ok rum, chiko kaka yamo kutho e nembe madongo, miyo apaka ok kal tong’, kendo miyo ngima bedo maber e piny. Chuech duto moriwo nyaka dhano luwo chike ma Jehova noketogo. En adier ni yo ma Jehova nochanogo chuechne nyiso ni nitie gimomiyo nochueyo piny kod gimomiyo nochueyo dhano. Sama walendo, donge wanyalo nyiso ji ni gik moko duto ochanore maber nikech Jehova e ma nochanogi kamano?​—Fwe. 4:11. w17.02 1:4, 5

Ka ne Musa osetho, malaika ma Muma luongo ni “jaduong’ oganda mar Jehova,” notego Joshua ma koro ne tayo Jo-Israel mondo oked gi Jo-Kanaan. (Jos. 5:13-15; 6:2, 21) Higni moko bang’e, jolweny mag Asuria ne obiro monjo Jerusalem e kinde Ruoth Hezekia. E otieno achiel kende, “malaika mar [Jehova] nodhi monego jo-Asuria alufu mia achiel gi piero aboro gabich.” (2 Ru. 19:35, Luo, 1976) Kata obedo ni malaikego ne gin chuech makare, joma ne gitayo ne gin dhano morem. Nitie kinde moro ma Musa ne ok omiyo Jehova duong’. (Kwan 20:12) Joshua notimo singruok gi Jo-Gibeon kapok openjo Jehova wach. (Jos. 9:14, 15) Nitie kinde ma Ruoth Hezekia nobedo jang’ayi. (2 We. 32:25, 26) Kata obedo ni jogo ne gin joma orem kamano, Jo-Israel ne nyaka luw kaka ne gitayogi. Jehova nokonyo chwogo kotiyo gi malaikene. Kuom adier, Jehova e ma ne tayo joge. w17.02 3:7-9

Ka wamiyo ng’ato luor, mano nyiso ni ok wabi timo gik ma nyiso ni wachaye. En adier ni mondo wami ng’ato luor, nyaka bed ni osetimo gima miyo waneno ni owinjore yudo luor ma kamano, kata samoro nyalo bedo ni en gi migawo kata telo moro. Omiyo, onego wapenjre niya: En ng’a mowinjore wami luor, to onego wamiye luor nikech ang’o? Mana kaka Fweny 5:13 wacho, ‘Jal mobet e kom-loch kod Nyarombo’ owinjore yudo luor. Fweny sula mar 4 nyisowa gimomiyo onego wami Jehova luor. Malaike ting’o dwondgi kanyachiel ka gipako Jehova ma e “Jal ma dak mochwere nyaka chieng’.” Gikok kama: “In Jehova Nyasachwa, in e ma iwinjori yudo duong’, gi luor, kod teko nikech ne ichueyo gik moko duto, kendo gigo ne obetie kendo ne ochuegi nikech dwachi.”​—Fwe. 4:9-11. w17.03 1:1, 2

Nitie wach moro ma ji mang’eny ohero tiyogo ahinya sama gidwaro timo yiero. Giwachoga ni, ‘Tim kaka chunyi dwaro.’ Timo kamano nyalo kelo chandruok. E wi mano, parono ok luwre gi puonj mag Muma. Muma nyisowa ni kik wayie mondo chunywa morem e ma ochikwa sama watimo yiero. Nitie ranyisi moko manie Muma ma nyiso rach ma nyalo bedoe ka ng’ato otimo kaka chunye chike. Gima rach en ni ‘chuny dhano otimo wuond motamore nono kendo en gi tuoche mang’eny.’ (Yer. 3:17; 13:10; 17:9; 1 Ru. 11:9) Omiyo, ang’o ma nyalo timorenwa ka waluwo mana kaka chunywa chikowa kendo weyo mondo chunywa e ma ochik gik ma waparo kod ma watimo? Kuom ranyisi, ang’o ma nyalo timore kapo ni watimo yiero sama iwa owang’? Dwoko mar penjono ok tek kapo ni isegatimo yiero sama iyi owang’. (Nge. 14:17; 29:22) Kata, be inyalo timo yiero maber sama chunyi onyosore? (Kwan 32:6-12; Nge. 24:10) Nenore maler ni ka watimo yiero ka luwore gi kaka wawinjo e chunywa, mano nyalo kelonwa chandruok. w17.03 2:12, 13

Nikech wan dhano morem, kinde mang’eny watimoga gik maricho. Gima ber en ni Jehova ok timnwa “kaka richowa obet,” tek mana ni waloko chunywa kendo wakwaye ng’wono ka waketo yie kuom misango mar Yesu. (Zab. 103:10) Kata kamano, mondo Jehova oyie kodwa kaka jotichne, nyaka ‘watine gi chuny modimbore,’ tiende ni watine gi chunywa duto, mana kaka Daudi nonyiso Solomon. (1 We. 28:9) Tiyo ne Nyasaye gi chunywa duto nyiso ni nyaka wachiwrene ma onge giko. Chuny itiyogo e Muma kiwuoyo kuom gombo mag ng’ato, paro ma en-go, nyalone, kaka oneno gik moko, kod gik mochano timo e ngimane. Omiyo, ng’at ma tiyo ne Jehova gi chunye duto ok otim gik motudore gi lamo Jehova mana nikech nyaka otimgi. To nade wan? Wanyalo mana tiyo ne Jehova gi chunywa duto ka wachiworene maonge wuondruok kata obedo ni wan dhano morem.​—2 We. 19:9. w17.03 3:1, 3

Kapo ni watimo gimoro maber, be dipo ni Jehova nyalo ‘wewa mondo otemwa’ kong’eyogo gima ni e chunywa? Kuom ranyisi, nyalo bedo ni owadwa moro otimo kinda ndi mondo oik twak maber kae to ogolo twagno e chokruok maduong’. Bang’ mano owete gi nyimine pwoye kaka ogolo twak maber. Obiro timo nang’o sama ipwoye kamano? Sama ipwoyowa, ber mondo waluw gima Yesu nowacho niya: “Ka usetimo duto moketnu mondo utim, wachuru ni: ‘Wan mana wasumbni ma kayiem nono. Gik ma wasetimo e gik ma nonego watim.’” (Luka 17:10) Ranyisi mar Hezekia bende nyalo puonjowa gimoro. Sunga nochako make nikech ok nodwoko erokamano marom gi ber ma notimne. (2 We. 32:24-27, 31) Paro matut kuom gik ma Jehova osetimonwa biro konyowa mondo kik wabed gi sunga. Wanyalo nyiso jomamoko kaka Jehova ber kod gik mabeyo mosetimonwa. Jehova osebedo ka konyo joge. w17.03 4:12-14