Novemba

Sama watiyo ne Jehova, wan gi geno mar yudo gik ma Adam gi Hawa nolalo, moriwo nyaka thuolo mar dak nyaka chieng’. Adam gi Hawa ne ok odhi nyime tiyo ne Jehova nikech ne ok gitimo kinda mondo gihere matut. Kata kamano, Jehova pod noyienegi mondo gidag aming’a, ginyuol nyithindo, kendo giyier giwegi chike ma gidwaro tiyogo e pidho nyithindgi. Mapiyo nono, nonenore maler ni yiero ma Adam gi Hawa notimo ne en aena fuwo lilo. Wuodgi makayo nonego owadgi, kendo mosmos timbe mahundu nokwako oganda dhano duto, mi koro ji nochako timo mana gik ma konyogi giwegi ma ok gidewo jomamoko. (Cha. 4:8; 6:11-13) Kata kamano, Jehova noketo chenro mar reso nyithind Adam gi Hawa duto ma ne dwaro tiyone. (Joh. 6:38-40, 57) Sama imedo puonjori kaka Jehova hore kod kaka ohero ji, mano biro miyo imed here. Hera ma kamano biro miyo kik itim gima Adam gi Hawa notimo, to kar mano ichiw ngimani ne Jehova. w19.03 2 ¶3; 4 ¶9

Mondo inyis ni ikecho ji, tem ng’eyo pek ma joodu kod Jokristo weteni romogo. Nyis ni idewo rowere ma ni e kanyaklau, jomoti, joma tuore, kod joma wedegi kata osiepegi otho. Penjgi kaka ngima dhi kodgi. Chik iti maber sama giwuoyo kodi. Konygi mondo gine ni in bende iwinjo malit nikech chandruok ma omakogi. Chiwri konyogi e yo moro amora minyalo. Ka watimo kamano, wanyiso ni waherogi gadier. (1 Joh. 3:18) Dwarore ni waikre tiyo gi yore mopogore opogore sama watemo konyo jomamoko. Nikech ang’o? En nikech ji opogore e yo ma ginyagorego gi chandruok ma giyudo. Jomoko niga thuolo wacho gik ma chandogi; moko to dikorega. Omiyo, kata obedo ni wagombo konyo ji, onego watang’ kik wapenjgi penjo moko ma nyalo kuodo wigi kata miyo gipar ni wachayogi. (1 The. 4:11) To kata ka giyawonwa chunygi mi gipimonwa weche te, pod wanyalo neno kuonde moko ma wanie gi paro mopogore kodgi. Kata ka en kamano, gima onego wang’e en ni mano e kaka giwinjo e chunygi. Kuom mano, ber ka wachiko achika itwa maber, kar wuoyo mang’eny.​—Mat. 7:1; Jak. 1:19. w19.03 17-19 ¶18-19

Di bed ni iwinjoga kiluor sama ilero adiera e nyim ji? Par ane Nehemia. Ne otiyo e od ruoth moro ma nigi teko ahinya. Nehemia nokuyo nikech nowinjo ni ohinga mag Jerusalem kod rangeyene ne okethore. (Neh. 1:1-4) Par ane kaka nyaka bed ni adundone ne oguecho matek ka ne ruoth okwaye mondo onyise gimomiyo ne okuyo! Nehemia nolemo gikanyono kae to ochiwo dwoko. Ruoth nowinjo kwayone mi ruoth notimo mathoth mondo okony jotich Nyasaye. (Neh. 2:1-8) Par ane Jona bende. Ka ne Jehova oore mondo odhi onyis Jo-Nineve kum ma ne dhi yudogi, luoro nomake mi oidho yie mochomo kumoro nono. (Jona 1:1-3) Kata kamano, Jehova nokonye ma gikone ne otimo migawono. To weche ma ne owacho noreso ngima Jo-Nineve. (Jona 3:5-10) Ranyisi mar Nehemia puonjowa ni sama waluor, ber lemo ka pok wachiwo dwoko. To ranyisi mar Jona puonjowa ni Jehova oikore konyowa mondo watine kata bed ni gik ma kelonwa luoro dongo ma romo nade. w19.01 11 ¶12

Ka wayiero dak ka luwore gi puonj mag Muma, tudruok ma ni e kindwa gi osiepewa kod wedewa nyalo lokore. Nikech ang’o? Yesu nokwayo Jehova kama e wi jopuonjrene: “Pwodhgi gibed maler kokalo kuom adiera; wachni en adiera.” (Joh. 17:17) Wach motigo e ndikono ni “pwodhgi” inyalo lok bende ni “ketgi mabor gi.” Sama warwako adiera e ngimawa, iketowa mabor gi piny nikech koro piny ok chikwa. Jopiny neno ni wapogore kodgi nikech puonj ma tayowa opogore gi maggi. Wan waluwo puonj mag Muma. Kata obedo ni ok wadwa kelo ywaruok, joodwa moko kod osiepewa nyalo ringowa kata ginyalo kwedowa. Mano ok bwogwa. Yesu nowacho niya: “Wasik ng’ato nobed joode owuon.” (Mat. 10:36) Bende, nosingo ni gueth ma ng’ato yudo thoth moloyo nengo ma ng’ato chulo mondo oyud adiera. w18.11 6 ¶11

Jaote Paulo nogeno Jokristo wetene kendo nonyiso mano e yo ma nowuoyogo kuomgi. Ne ogoyoga erokamano ne Nyasaye sama olemo ka en kende kuom miye owete gi nyiminego. Bende ka nondikonegi, nonyisoga ni nomor kodgi. E Jo-Rumi 16:1-15, Paulo noluongo Jokristo 27 gi nyingegi. Paulo nowacho achiel kachiel ni Priska gi Akwila ‘noikore kata mana thone,’ kendo ni Fibi ‘nosekonyo ji mang’eny’ moriwo nyaka Paulo owuon. Nopwoyo Jokristogo nikech kinda ma ne gin-go. (Rumi 16:1-15) Paulo nong’eyo maber ni Jokristo wetene ne gin dhano morem, kata kamano, nowuoyo mana e wi kido mabeyo ma ne gin-go. Parie kaka owete gi nyiminego nobedo ma mor ka ne giwinjo ka isomo ne kanyakla barua ma Paulo nondikonegi! Nyalo bedo ni mano nomiyo osiep ma ne ni e kind Paulo gi Jokristogo omedo bedo motegno. Be inyisoga ni imor gi gik mabeyo ma jokanyaklau wacho kata timo? w19.02 16 ¶8-9

Be nyaka wabed joma onge richo kata matin e ka wamakre gi Jehova? Ooyo, wabothga e yore mathoth. Ok onego waluor nikech Jehova ok ket pache mana kuom ketho matindo tindo ma watimo. Muma nyisowa niya: “A Jehova, ka da irango tim mamono, A Ruoth, ng’a ma dibedi maler e nyimi?” (Zab. 130:3) Jehova ong’eyo ni wan dhano morem, omiyo, oikore weyonwa richowa. (Zab. 86:5) Bende, Jehova ong’eyo nyalowa, omiyo, ok odwar ni watim gik ma ohingowa. (Zab. 103:12-14) Hera e gima duong’ ma miyo jotich Jehova makore kode. Nyaka waher Jehova kendo wachiwrene gi chunywa duto. Ka wahero Jehova, wabiro makore kode kata sama wakalo e tembe. (1 We. 28:9; Mat. 22:37) Wang’eyo ni Jehova nigi chike makare ma odwaro ni waluw kendo waket pachwa kuom timo gik ma more. Hera ma waherogo Jehova miyo waketo dwache obed mokwongo sama watimo yiero moro amora. Mano miyo watimo gik ma nyiso ni wamakore gi Jehova. w19.02 3 ¶4-5

Sa asaya ma waneno ber mar timo gik ma kare, yiewa medo bedo motegno. (Jak. 1:2, 3) Wawinjo maber nikech wamiyo Jehova bedo ma mor sama oluongowa ni nyithinde, to mano miyowa mijing’o mar timo gik ma more. (Nge. 27:11) Tem ka tem ma waromogo miyowa thuolo mar nyiso ni ok wati ne Jehova gi chuny ma nusnus. (Zab. 119:113) Tembego miyowa thuolo mar nyiso ayanga ni wahero Jehova gi chunywa duto kendo ni waikore luwo chikene kendo timo dwache. (1 Ru. 8:61) Pod wabiro both e yore moko nikech wan dhano morem. To ka waboth, ber mondo wapar ranyisi mar Ruoth Hezekia. Ne oboth e yore moko. Kata kamano, noloko chunye gi yorene mi odhi nyime tiyo ne Jehova gi chunye duto. (Isa. 38:3-6; 2 We. 29:1, 2; 32:25, 26) Kuom mano, watimuru kinda mondo Satan kik rwak pache kuomwa mi oduw chunywa. Wakwa Jehova omiwa “chuny mariek” mondo wasik ka wamakore kode. 1 Ru. 3:9; Zab. 139:23, 24. w19.01 18-19 ¶17-18

Sama wachiwo paro e chokruok, wan wawegi wayudo konyruok. (Isa. 48:17) E yo mane? Mokwongo, sama wachano dhi chiwo paro e chokruok, waikorega e yo maber. To sama waikore maber, wamedo ng’eyo Wach Nyasaye e yo matut. To ka wang’eyo Wach Nyasaye e yo matut, wabiro tiyo gi gik ma wapuonjre, to mano konyowa. Mar ariyo, sama wachiwo paro, chokruok bedonwa mamit nikech wan bende nitie kama wasiro. Mar adek, nikech chiwo paro maber en gima dwaro kinda, yot mondo paro ma wachiwogo ogurre e pachwa kod chunywa kuom kinde malach. Bende, sama wachiwo paro, wamoro chuny Jehova. Wan gadier ni sama wachiwo paro, Jehova chiko ite kendo omor gi kinda ma watimo. (Mal. 3:16) Onyiso morne kuom guedhowa. (Mal. 3:10) Mana kaka waneno, nitie gik monego ochwalwa mondo wachiw paro e chokruok. w19.01 8 ¶3; 9-10 ¶7-9

Jehova nyiso rieko mang’eny e yo motayogo jotichne. Ok omiwa chike modhuro, kar mano, ohore kodwa kopuonjowa chik mar hera. Odwaro ni puonjge e mota ngimawa kendo wasin gi gik maricho. Twak ma Yesu nogolo e wi got nyiso mano maler nikech twagno konyowa ng’eyo gimomiyo ji timo gik maricho. (Mat. 5:27, 28) Kristo ma en Ruoth e Pinyruodh Nyasaye biro dhi nyime puonjowa e piny manyien mondo wabed gi paro ma chalo gi mare kodok korka hero gik mabeyo kendo sin gi gik maricho. (Hib. 1:9) Bende, obiro konyowa mondo wabed gi ngima maber bang’ tieko richo mar Adam. Parie kaka ngima biro chalo ka koro ok wadonj e tem mar timo gik maricho kata ok wachandre nikech bedo dhano morem. Mano biro miyo gikone wabed thuolo gadier mana kaka Jehova nosingo. (Rumi 8:21) Mana kaka wang’eyo, onge chieng’ ma Jehova biro miyowa thuolo ma onge tong’. Thuolo ma wabiro bedogo biro kelonwa ber mana ka itaye gi hera mar Nyasaye.​—1 Joh. 4:7, 8. w18.12 23 ¶19-20

Ja-Israel ne nyalo ketho kend ka po ni chiege ‘otimo tim moro ma kuodo wich.’ Chike Musa ne ok ler ni ‘tim ma kuodo wichno’ ne en tim mane. Nyaka bed ni ne en tim marach ahinya to ok mana ketho moko matindo tindo. (Rap. 23:14) Gima lit en ni e kinde Yesu, chwo ma Jo-Yahudi ne ketho kend “nikech wach moro amora.” (Mat. 19:3) Ok dwaher bedo gi paro marach ma ne gin-gono. Janabi Malaki nowacho paro ma Jehova nigo e wi wach ketho kend chuth. E kindego, chwo ne nigi tim mar ketho kend chuth gi mondegi mondo giyud thuolo mar kendo mon matindo ma ne ok lam Jehova. Malaki nowacho ni Jehova ‘osin gi wach ketho kend chuth.’ (Mal. 2:14-16) Mano winjore maber gi gima Wach Nyasaye nyisowa e wi kend ma nokwongo betie: “[Dichwo] nopadre gi chiege: mi ginibedi ringruok achiel.” (Cha. 2:24) Yesu noriwo pach Jehova lwedo ka nowacho kama: “Gima Nyasaye oseriwo, dhano moro amora kik opog.”​—Mat. 19:6. w18.12 11 ¶7-8

Moko kuom owete gi nyimine nigi nyalo mar chiwore mondo gidhi gilend kuonde maboyo. Gin gi paro kaka ma janabi Isaya ne nigo. Ka ne Jehova openjo ni, “Naor ng’a, ng’a ma nodhinwa?” Isaya nodwoko ni: “An ka; ora.” (Isa. 6:8) Be igombo chiwori e yo ma kamano ka po ni chalni oyieni? Ka ne Yesu wuoyo e wi tij yalo wach maber kendo konyo ji obed jopuonjre, nowacho niya: “Omiyo, kwauru Ruodh keyo mondo oor jotich e keyone.” (Mat. 9:38) Donge inyalo dhi lendo e alwora ma jolendo dwaroree? Inyalo kata bedo painia! Ka po ni mano ok nyalreni gie sani, be inyalo konyo jalendo machielo mondo otim kamano? Owete gi nyimine mang’eny oseyudo ni yo maber mar nyiso ni gihero Nyasaye kod jowetegi en timo tij painia e alwora ma jokeyo dwaroree. Be inyalo paro yore mamoko momedore minyalo tiyoego kanyachiel gi Nyasaye? Ibiro yudo mor mogundho kitimo kamano. w18.08 27 ¶14-15

Buge mag Injili konyowa ng’eyo paro ma Jehova nigo e wi mwandu. Nyasaye noyiero mondo dhano adhana kendo modhier e ma opidh Wuode. (Lawi 12:8; Luka 2:24) Ka ne Maria onyuolo Yesu, “nopiele e sanduk mimiyoe dhok chiemo nikech ne onge od bworo ma ne ginyalo betie.” (Luka 2:7) Jehova ne nyalo tiyo gi yore mang’eny mondo oyier kama ber mogik mondo nyuolie Wuode, to ne ok otimo kamano. Gima ne duong’ ne Jehova en ni Yesu odong e lwet jonyuol mohero weche mag chuny. Ranyisini konyowa neno paro ma Jehova nigo e wi mwandu. Nitie jonyuol moko ma nyalo jiwo ne nyathi wach manyo mwandu ma kata nyathi weyo lamo Jehova to ok gidew. Jehova to neno ni weche motudore gi lame duong’ ma ok dipim gi gimoro amora. Be iserwako pach Jehova e wachno? Timbeni nyiso ang’o? w18.11 24 ¶7-8

Nikech Jehova en Nyasaye ma mor, odwaro ni wan bende wabed ma mor kendo onyisowa gik ma ka watimo to wabedo ma mor. (Rap. 12:7; Ekl. 3:12, 13) Kata kamano, e piny ma sani, bedo ma mor ok yotga. Nikech ang’o? Nitie gik mang’eny ma nyalo mayowa mor kaka sama watwa kata osiepwa otho, sama ogol watwa e kanyakla, sama kend marwa ochomo kama okethoree, kata sama tich orumonwa. Tungni mag dak kod koko ma sa ka sa nyalo mayowa mor e udi. Mor ma wan-go nyalo dok chien bende sama jotich wetewa kata joskul wetewa jarowa, sama isandowa nikech dinwa, kata sama otuewa e jela nikech yiewa. Midekre gi parruok mathoth bende nyalo mayowa mor. Kata kamano, Yesu Kristo ma en “jal mamor kendo ma . . . jateko” ne ohoyo ji kendo ne omiyo gibedo ma mor. (1 Tim. 6:15; Mat. 11:28-30) E twak ma Yesu nogolo e wi got, nowuoyo e wi gik mopogore opogore ma nyalo miyo wabed ma mor kata obedo ni waromo gi chandruok mathoth e piny Satanni. w18.09 17-18 ¶1-3

Achiel kuom gik ma nyalo bedo matek ahinya timo mondo wang’iew adiera en weyo kueche kod timbe ma Muma ok oyiego. (Nge. 23:23) Kata obedo ni jomoko nyalo yie mayot weyo kueche kod timbe ma Muma kwero, jomoko to nyalo yudo ka teknegi nikech joodgi, jotich wetegi, kod osiepegi thung’ogi mondo kik giwe. Weche nyalo bedo matek, to ahinya-ahinya ka po ni wat otho to idwa tim kuechego. Chir ma jomoko osenyiso mondo giwe kuechego nyalo konyowa mondo wan be watim lokruok ma dwarore. Joma ne timo timbe-juok kae to obedo Jokristo e kanyakla ma Efeso ne nyaka tim ang’o mondo ging’iew adiera? Muma wacho kama: “[Ne gichoko] bugegi kanyachiel mi ne giwang’ogi e nyim ji duto. Kendo ne gigoyo kwan mar nengogi mi ne oyud ni ne giromo pes fedha ma mingli 50,000.” (Tich 19:19, 20) Jokristogo nokawo okang’ mapekno kendo ne giyudo gueth modhuro. w18.11 7 ¶15-16

Mapiyo bang’ ka Jo-Israel noseng’ado Aora Jordan, Joshua nopo korodhno gi ng’at moro moting’o ligangla mosewuodh chuth. Ng’atno ne en “jaduong’ oganda [lweny] mar Jehova” kendo noikore kedo ne jo Nyasaye. (Jos. 5:13-15) Jehova nosebedo ka nyiso Joshua weche ma nonego oluw mondo gikaw taon mar Jeriko. Moko kuom gik ma nonyise ni otim ne ok nenre ka gik ma ne nyalo konyo. Kuom ranyisi, Jehova nogolo chik mondo ter chwo duto nyange, ma en gima ne dhi miyo chwogo ok nyal kedo kuom ndalo buora. (Wuok 34:24, 25; Jos. 5:2) Ka noseter chwo duto nyange moriwo nyaka jokedo mag Israel, nyaka bed ni jokedogo ne parore kaka ne gidhi geng’o ne joodgi masira ka po ni jowasigu omonjogi. Kata kamano, apoya nono, ne giyudo ripot ni joma nodak Jeriko nolorore matek e i taondno nikech ne giluoro Jo-Israel. (Jos. 6:1) Onge kiawa ni luwo kaka Nyasaye nonyisogi kendo neno kaka weche nodhi nyamonge nomiyo gimedo bedo gi geno kuome! w18.10 23 ¶5-7

Wanyalo timo ang’o mondo wabolre mana kaka Paulo? Mokwongo, nyaka watem matek mondo kik wadonj e tem mar dwaro ni ji opakwa kuom gima watimo mana gi teko Jehova. Ng’ato ka ng’ato kuomwa onego openjre kama: ‘An gi paro mane kuom joma alendonegi? Mita di po ni achayo joma ogandawa ochayoga?’ Gima ber en ni Joneno mag Jehova e piny mangima osebedo ka nono alwora duto ma gilendee mondo gine ka be pod nitie joma nyalo rwako wach maber. Mondo watim mano, seche moko nyalo dwarore ni wapuonjre dhok mamoko kaachiel gi kido kod timbe mag ogendni ma ji ochayo. Joneno ma lendo ne joma kamago ok onego okawre ni gin joma lich moloyo jogo. Kar mano, onego gitem matek mondo ging’e ng’ato ka ng’ato e yo maber mondo gilendnegi e yo ma miyo wach Pinyruoth mulo chunygi. w18.09 5 ¶9, 11

Jo-Rumi notemo matek monego Judas. Mopogore gi joma ne ni e grub Zealots, Jo-Yahudi mang’eny to ne rito Mesia ma ne dhi bedo jasiasa. Mano tiende ni ne gigeno ni Mesia ma ne dhi biro ne dhi resogi e lwet Jo-Rumi kendo keto piny Israel obed maber kaka ne en chon. (Luka 2:38; 3:15) Ji mang’eny ne paro ni Mesia ne dhi bedo gi sirkal ma mare e piny Israel. Mano ne dhi miyo Jo-Yahudi ma ne oke e pinje mamoko oduog e pinygi. Kinde moro Johana Jabatiso nopenjo Yesu niya: “Be in e Jal Mabiro, koso onego warit ng’at machielo mopogore?” (Mat. 11:2, 3) Nyaka bed ni Johana ne dwaro ng’eyo ka be ng’at machielo mopogore gi Yesu ne dhi biro mondo otim ne Jo-Yahudi gik moko duto ma ne gidwarogo. Jopuonjre ariyo ma ne owuoyo gi Yesu e yo mochomo Emau bang’ chierne bende ne nigi geno ma ok kare e wi Mesia. (Luka 24:21) Ndalo machuok bang’e, joote Yesu nopenje niya: “Ruoth, be ma e kinde ma idwaro duokoe pinyruoth ne Israel?”​—Tich 1:6. w18.06 4 ¶3-4

Onego wabed motang’ ahinya sama wawinjo weche moko ma landore e wi Joneno mag Jehova. Ng’e ni Satan e ma chwalo joma ketho nying jotich Nyasaye. (Fwe. 12:10) Yesu nowacho ni jowasikwa ne dhi ‘wacho weche duto maricho kuomwa.’ (Mat. 5:11) Ka wakawo weche Yesugo mapek, ok wabi bwok sama wawinjo ka ji wacho weche maricho kuomwa. Be iheroga oro ne osiepeni e-mail kata mesej mamoko? Ka en kamano, sama iwinjo wach moro manyien e televison, redio, kata intanet, yot ahinya mondo wachno oili mi ichak timori ka ng’ama ondik tij fwambo gi keyo ma kowinjo awinja gimoro ni i, to okeyo ne ji. Kata kamano, sama pok ioro mesejno, penjri ane ni: ‘Be an gadier gi wach ma koro adwa keyoni? Be ang’eyo weche duto motudore gi wachni?’ Ka ok in gadier gi wachno, inyalo po kichako oro ne owete gi nyimine wach ma miriambo. Ruche mana gi sama ichichee kodeno! w18.08 3 ¶3; 4 ¶6-7

Yesu dwaro ni wabed ma mor kuom bedo jochiwo. Ji mang’eny bedoga ma mor sama omigi gimoro. To nitie joma ok bi bedo ma mor gi gik ma wamiyogi, kata kamano, sama gichako nyiso ni gimor gi gigo, mano nyalo kelo ber moko. Omiyo, in chiw achiwa, bed ni ji morgo kata ooyo. Ok ing’eyo ber ma nyalo betie bang’e. Joma chiwo gi chunygi duto ok gen ni joma gimiyogo biro chiwonegi gin bende. Yesu nowacho niya: “Ka iloso nyasi, gwel joma odhier, gi joma ong’ol, gi pudhe, kod muofni; kendo inibed mamor nimar gionge gima ginyalo chuligo.” (Luka 14:13, 14) Jandik Muma moro nowacho kama kitaye gi roho maler: “Ng’at ma jachiwo noyud gueth.” Kae to machielo nowacho niya: “Ng’at mamor en ng’at ma kecho jachan.” (Nge. 22:9, NW; Zab. 41:1, NW) Kuom adier, onego wabed jochiwo nikech timo mano miyo wabedo ma mor. w18.08 21-22 ¶15-16

Yudo weche madier kendo nonogi mi wabed gadier ni gin weche migeno ok yot e piny ma sani nikech wadak e kinde ma weche mag miriambo thoth. Weche moko bende oting’o mana adiera ma nus-nus, kendo dhano bende orem. Ang’o ma biro konyowa mondo wanon-ga weche e yo matut ka pok wang’ado paro moro amora? Nyaka wang’e puonj mag Muma kendo wati kodgi. Achiel kuom puonjgo en ni rikni chiwo dwoko ka pok wang’eyo weche te en tim fuwo kendo nyalo kelonwa wich-kuot. (Nge. 18:13) Puonj machielo en ni kik wathor yie ayiea weche duto ka pok wanonogi maber. (Nge. 14:15) To mogik, kata bed ni wasebedo e adiera kuom higni mang’eny ma romo nade, kik wagen lonywa gi riekowa kende. Puonj mag Muma biro konyowa mondo wanon weche e yo maber ka pok wayie kodgi kata ng’ado paro moro amora. w18.08 7 ¶19

Achiel kuom yore ma wanyisogo Jehova ni wamor gi thuolo ma omiyowa en chiworene gi chunywa duto. Sama itisowa e pi, wanyiso e lela ni wan mag Jehova kendo ni wayie bolorene. Mano e gima Yesu notimo. Sama ne itise, ne chalo ka gima onyiso Jehova ni, “A Nyasacha, amor ahinya timo gi midwaro.” (Zab. 40:7, 8) Jehova nowinjo nade ka ne obatis Yesu? Muma nyisowa kama: “Bang’ ka nosebatise, gikanyono Yesu noa e pi; to ne! polo noyawore kendo noneno roho mar Nyasaye ka biro kuome e kit akuru. Kendo ne! Dwol moro bende noa e polo ka wacho niya: ‘Ma en Wuoda ma ahero kendo ma aseyiego.’” (Mat. 3:16, 17) Kata obedo ni Yesu ne en Wuod Jehova chakre chon, Jehova pod ne mor ka noneno ka Wuodeno nyiso ayanga ni noikore tiyone e okang’ malach. Wan bende Jehova bedo ma mor kodwa sama wachiworene kendo oguedhowa.​—Zab. 149:4. w18.07 23 ¶4-5

Kuom wacho ni “wagolnu,” nyalo bedo ni Musa ne wuoyo kuome owuon kod Harun. Weche ma nowachogo nonyiso maler ni ne ok ochiwo luor mowinjore ne Jehova ma e Jal ma notimo honono. Nitie weche ma ni e Zaburi ma siro paro ma kamano. Zaburino wacho ni: ‘Jo-Israel nomiyo Nyasaye mirima e sokni mag Meriba, kendo gima ne gitimono nokelo ne Musa chandruok. Ne gimiyo iye owang’, mi ochadho wach.’ (Zab. 106:32, 33, The Bible in Luo, 1976; Kwan 27:14) Bed ni en ang’o ma ne chando Musa, gima notimo ne ok omiyo Jehova duong’. Jehova nonyiso Musa gi Harun niya: “Nudagi rito chikna kuom pi Meriba.” (Kwan 20:24, Luo, 1976) Mano ne en richo maduong’ ahinya! Kinde motelo, nitie Jo-Israel moko ma Jehova ne osetamo ni ne ok gidhi donjo Kanaan nikech ne ging’anyone. (Kwan 14:26-30, 34) Omiyo, ne en gima owinjore mondo Jehova ong’ad ne Musa bura ma chal gi ma nong’ado ne jogo nikech en be nong’anyo, to Nyasaye ok lokre. En be ne ok oyiene donjo e Piny ma Nosingi. w18.07 14 ¶9, 12; 15 ¶13

Be iikori tuonori gimoro ma inie gi ratiro kifwenyo ni gino nyalo chwanyo chuny jomamoko? Ee, mano e gima onego itim. Nitie Jokristo wetewa moko ma ne madhoga kong’o aduwa ka ne pok gipuonjore adiera, to sani koro gikedo matek mondo kik gibil kong’o kata matin. Kuom adier, onge ng’ato ang’ata kuomwa ma diher keto owadwa e tem mar dok e gima noseweyo mi kelne hinyruok maduong’! (1 Kor. 6:9, 10) Omiyo, nyalo bedo marach ahinya ka owadwa ma orwako welo e ode chuno owadwa molime mondo omadh kong’o to ok odwar. Ka ne Timotheo jahigni 20 kama, ne oyie mondo otere nyange mondo kik ochwany chuny Jo-Yahudi ma ne odhi yalonegi. Jaote Paulo bende ne oikorega timo lokruoge moko mondo oyal ne ji duto. (Tich 16:3; 1 Kor. 9:19-23) Mana kaka Timotheo, be iikori timo gimoro amora ma dwarore mondo kik ichwany chuny jomamoko? w18.06 18-19 ¶12-13

Jehova ywayo ire joma gombo ng’eye mondo gibi e lamo madier. (Joh. 6:44) Sama ihango ng’eri gi ng’at ma ok lam Jehova, be inyalo wacho ni ing’eye maber adier? Ooyo. Samoro ing’eyo mana nyinge kod kaka ochalo gi oko. Mano opogore ahinya gi sama ihango ng’eri gi jatich Jehova wadu. Kata ka po ni ng’atno wuok e oganda machielo kata e piny machielo, kata owacho mana dhok mane, gik miseng’eyo kuome thoth to in bende ong’eyo gik mathoth kuomi! Kuom ranyisi, piyo-piyo ibiro fwenyo ni uwacho dhok achiel, tiende ni “dhok maler” mar adiera. Nikech mano, ung’eyo gik ma uduto uyiego e wi Nyasaye, timbe modwaro ni wabedgo, kod geno mar kinde mabiro, to mago mana matin. E wi mano, mago e gik madongo ma ng’ato onego ong’e sama ong’ere gi ng’ato, ma gin e gik ma miyo inyalo geno ng’atno. To mago bende e gik ma miyo osiep bedo maber kendo ma siko. w18.12 21 ¶9-10

Kristo notayo burano mi ong’ad ni ne onge tiende mondo oter Jokristo ma ok Jo-Yahudi nyange. (Tich 15:19, 20) Kata kamano, higni mang’eny bang’e, Jokristo mang’eny ma Jo-Yahudi pod ne tero nyithindgi nyange. Samoro wanyalo penjore ni, ‘Ang’o momiyo Yesu noweyo mondo wach tero ji nyange okel ywaruok kuom kinde malach kata obedo ni thone nosetieko Chike Musa?’ (Kol. 2:13, 14) Nitie joma nyalo kawo kinde malach ka pok girwako yo manyien molergo puonj moro. Jokristo ma Jo-Yahudi ne dwaro thuolo malach mondo e ka gilok pachgi. (Joh. 16:12) Moko kuomgi noyudo ka teknegi yie ni nyange koro ne ok nyis ni ng’ato nigi winjruok gi Nyasaye. (Cha. 17:9-12) Moko bende noluoro sand, e momiyo ne ok gidwar timo gik moko e yo mopogore gi Jo-Yahudi ma ne pok orwako yie. (Gal. 6:12) Mosmos, Kristo nomedo konyogi kokalo kuom barupe ma Paulo ne ndikonegi.​—Rumi 2:28, 29; Gal. 3:23-25. w18.10 24-25 ¶10-12

Kayafa nooro jolweny mondo odhi omak Yesu gotieno. Yesu noseng’eyo motelo tim marach ma jogo ne dwaro timo, omiyo, sama ne ochamo chiemo modhiambo mogik gi jootene, nonyisogi mondo gimanre gi ligangla. Ligangla ariyo noromo miyogi puonj moro maduong’ ahinya. (Luka 22:36-38) Bang’e gotienono, Petro nochadho it achiel kuom joma nobiro mako Yesu. Gima ne chando chuny Petro ahinya en ni jogo ne mako Yesu gotieno, ma en gima chik nodagi. (Joh. 18:10) To Yesu nonyiso Petro niya: “Duok liganglani kare, nimar jogo duto ma tiyo gi ligangla notho tho ligangla.” (Mat. 26:52, 53) Puonj maduong’no ne owinjore gi gima Yesu nosewacho kolamonegi gotienono ni kik gibed mag piny. (Joh. 17:16) Nyasaye kende e ma nyalo tieko gik ma ok kare. Wan wasiko ka wan gi kue kod winjruok e kindwa. Sama Jehova rango pinyni kendo oneno kaka ogendni medo mana pogore, nyaka bed ni omor matek koneno kaka jotichne to nigi kue e kindgi.​—Zef. 3:17. w18.06 6 ¶13; 7 ¶14, 16

Mopogore gi tiyo gi obadho, Satan temo bwogowa mondo wawe makore gi Jehova. Kuom ranyisi, onyalo tiyo gi sirkande mondo ogo tijwa mar lendo marfuk. Kata, onyalo chwalo joma watiyogo, kata ma wasomogo mondo ojarwa nikech watemo dak ka luwore gi chike makare mag Muma. (1 Pet. 4:4) Bende, onyalo tiyo gi joodwa ma samoro paro ni konyowa mondo onyos chunywa kik wadhi e chokruoge. (Mat. 10:36) Wanyalo timo nang’o? Mokwongo, nyaka waikre ne sand machalo kamano nikech wang’eyo ni Satan kedo kodwa. (Fwe. 2:10) Onego wang’e ni gigo duto timorenwa nikech Satan nowacho ni wanyalo mana lamo Jehova seche ma weche beyo. Satan temo wacho ni ka piny obedonwa madiny to wabiro weyo lamo Nyasaye. (Ayub 1:9-11; 2:4, 5) To mogik, nyaka wagen kuom Jehova mondo wayud teko mar nano. Par ni Jehova ok bi jwang’owa ngang’.​—Hib. 13:5. w18.05 26 ¶14

Kata kapo ni nyalo nenore ni wach Pinyruoth ma walando ok chop e chuny ji, ok onego wapar ni tij chuoyo kodhi ma watimo en kayiem nono. Gima ber en ni kata ka ji mang’eny ok dwarga winjowa, girangowaga. Gineno kaka warwakore maler, timbewa beyo kendo wahero bwonjo gi ji. Bang’ kinde, timbewa mabeyo nyalo konyo jomoko mondo one ni paro maricho ma gin-go kuomwa ok gin adier. Sergio gi Olinda ma gin jopainia wacho niya: “Nikech tuoche, nitie kinde ma ne wabudho ka ok wadhi e taon kama ne walendega. Ka ne wachako dhi, joma ne kalowaga nopenjowa ni, ‘Ang’o ma ne otimore? Uselalnwa ahinya.’” Ka ok ‘wageng’o lwetwa’ sama wachuoyo kodhi mag Pinyruoth, wabedo gi migawo makende mar ‘chiwo neno ne ogendni duto.’ (Mat. 24:14) To moloyo mago duto, wabedo mamor kuom ng’eyo ni Jehova oyie kodwa nikech ohero jogo duto ma ‘nyago olemo ka ginano’!​—Luka 8:15. w18.05 16 ¶16-18

Jehova osebedo ka nyiso ni en Nyasaye ma jiwo ji chakre dhano donj e richo. Mana mapiyo bang’ ka ne Adam gi Hawa oseng’anyo e puodho mar Eden, notimo gima ne dhi miyo nyithind Adam obed gi geno kod chir. Weche ma nokor e Chakruok 3:15 ne dhi miyo dhano obed gi geno ni gikone ne idhi keth “thuol machon” ma en Satan kendo Jachien kaachiel gi tijene duto. (Fwe. 12:9; 1 Joh. 3:8) Jatich Jehova miluongo ni Noa nodak e kind joma ne ok oluoro Nyasaye kendo joma ne lamo Jehova e kindeno ne en mana Noa gi joode kende. Nikech timbe mag mahundu kod terruok nopong’o piny, mano ne nyalo nyoso chuny Noa. (Cha. 6:4, 5, 9, 11; Juda 6) Kata kamano, Jehova nonyiso Noa ni nodwaro ketho piny marachno kod gima ne nyaka otim mondo otony gi joode. (Cha. 6:13-18) Jehova nojiwo Noa gadier! w18.04 15 ¶1-2

Nyalo bedo gima rach paro ni ok wanyal jiwo jomamoko nikech ok wan joma wuoyo ahinya. Ok ochuno ni nyaka itim gimoro malich ahinya e ka ijiw ng’ato, samoro gima dwarore en mana bwonjo kode sama imose. Ka dipo ni ok obwonjo kodi, mano nyalo nyiso ni nitie chandruok moro, kendo chiko iti mos sama owuoyo kodi nyalo jiwe ndi. (Jak. 1:19) Waduto wanyalo jiwo owadwa kata nyaminwa moro ma dwarore ni ojiw. Ruoth Solomon nowacho niya: “Wach mohul e ndalo mowinjore, ber ahinya. Gi moromo wang’ dhano omiyo chuny mor; kendo weche mabeyo mokow omiyo choke bedo motegno.” (Nge. 15:23, 30) Paulo nowacho ni wero wende mag Pinyruoth gi jomamoko bende nyalo jiwowa. (Tich 16:25; Kol. 3:16) Biro dwarore ni wamed jiwore e kindwa sama waneno ka odiechieng Jehova “medo sudo machiegni.”​—Hib. 10:25. w18.04 23 ¶16; 24 ¶18-19