Aseneno Teko mar Adiera Manie Muma

Kaka Iwachonwa gi Vito Fraese

NYALO bedo ni pok ne iwinjo ngang’ nying’ mar Trentinara. Mano en taon moro matin yo milambo mar dala mar Naples, e piny Italia. Jonyuolna kaachiel gi Angelo owadwa maduong’, ne onyuol kanyo. Bang’ kane osenyuol Angelo, jonyuolna ne odar modhi e piny Amerka, mi gichako dak kama iluongo ni Rochester, e dala mar New York, kendo kanyo e kama ne onyuolae e higa 1926. E higa mar 1922 ema wuonwa nokwongo romoe gi Joneno mag Jehova, ma kindego ne iluongogi ni, Jopuonjre mag Muma. Mapiyo bang’ mano, en kaachiel gi Minwa, ne gibedo jokanyo mag Jopuonjre mag Muma.

Wuonwa ne en ng’ama muol, maparo matut, to ne osin gi timbe maok kare. Kane oneno kaka jotend din ne ok kony ji ng’eyo Nyasaye, mano ne miyo ok owe thuolo kal ngang’ maok okonyo ji ng’eyo adiera manie Muma. Kane oseritaya, nochako tiyo ne Nyasaye kuom thuolone duto, kendo nonano e tijno nyaka nochopo kama midekre gi kinde mag ng’ich mager nochune weyo, ka ojahigini 74. Kata mana bang’ mano, podi ne odhi nyime lendo kuom kind seche 40 gi 60 dwe ka dwe nyaka e kinde ma ne en gi higini 90 gi wiye. Ranyisi maber ma wuonwa noketo ne okonya ahinya. Kata obedo ni seche moko ne otimo ngera, ne en ng’ama kawo gik moko gi pek madwarore. Ne ojawacho kama, “Adiera nyaka kaw gi pek madwarore.”

Wuonwa kod Minwa notimo kinda ahinya e puonjowa Wach Nyasaye, waduto karwa nyithindo abich. Ne obatisa Agost 23, higa 1943, kendo ka nochopo Jun higa 1944, ne abedo painia. Nyamera Carmela gi nyawadgi miluongo ni Fern ma pile ne mor, ne tiyo kanyachiel kaka jopainia e Geneva, dala mar New York. Ne afwenyo mapiyo ni Fern ema ne en nyako ma ne adwaro dakgo e ngimana duto. Omiyo, e dwe mar Agost higa 1946, ne wakendore.

Tiyo Kaka Jomisonari

Kuonde ariyo ma ne wakwongo timoe migawo bang’ donjo e kend ka wan painia makende, ne gin Geneva kod Norwich, e dala mar New York. E higa mar 1948 Agost, ne wayudo gweth majaber mar dhi e klas mar 12 mar Gilead. Bang’e ne oorwa e dala mar Naples, e piny Italia, kaachiel gi jomisonari mamoko, Carl Ridgeway kod chiege Joanne. E kindego, dala mar Naples eka ne ochak gero kendo, bang’ kethruokne e lweny. Yudo ot ne tek, omiyo kuom dweche moko manok, ne wadak e ot moro matin ma nigi rumbe ariyo e iye.

E kinde ma ne adongo, ne ajawinjo jonyuolna kawacho dho Italia miwacho e alwora mar Naples, omiyo, yo ma ne awachogo dho Italia ne podi winjore kata obedo ni ne awuoyo kaka ng’at mowuok Amerka. Ne ok yot ne Fern wacho dhokno. Kata kamano, ne ochopo kama koro ne owache kaka an, mi obedo molony moloya.

Kar chakruok, joma ne wayudo morwako wach e Naples ne gin joot moro mar ji ang’wen. Ne giloko ohala mar ndawa ma chik sirkal nokwero. Odiechieng’ kodiechieng’, Teresa ma en achiel kuom joodno, ne bedo gi lokruok moro maduong’ e dende. Gokinyi, ne ojanenore ng’ama chwe nimar ndawa nopong’o ofuke mang’eny mag nangane. To godhiambo nonenore ng’ama odhero. Adiera ne okelo lokruok chuth ne joodno. Gikone, ji 16 e odno ne obedo Joneno. E dala mar Naples, sani nitie Joneno chiegni 3,700.

Akwede ne Tijwa mar Lendo

Bang’ bedo Naples kuom dweche ochiko kende, jotelo mag sirkal ne oriembowa waduto ji ang’wen a e dalano. Ne wadhi e piny Switzerland kuom dwe achiel kama, kae to wachako wadok Italia kwatiyo gi visa mar jowuoth. An kod Fern ne oorwa e dala mar Turin. Mokwongo, dhako moro ne omiyowa rum moro mipango, kendo ne watiyo kod baf, cho, kod jokon mare. Kane Carl kod Joanne Ridgeway ochopo Turin, ne wapango ot moro maduong’ mi wadakie waduto. Bang’ kinde, jomisonari apar mokendore nodak e odno.

Ka nochopo kama jo sirkal noriembowa wuok e dala mar Turin e higa mar 1955, kanyakla ang’wen manyien ne koro nyalo chakore. Koro ne nitie owete ma jokanyo mosetieg, ma ne nyalo rito kanyaklago. Jo sirkal nowachonwa ni, “Wang’eyo ni bang’ ka un jo Amerka usedhi, duto musegero biro lwar.” Kata kamano, medruok ma ne otimore bang’e nonyiso ni Nyasaye ema siro tijno. Sani, Turin nigi Joneno mokalo 4,600 kod kanyakla 56.

Florence—Dala Majaber

Migawo marwa ma noluwo, ne en e dala mar Florence. Ne wahinyo winjo wach dalano nimar kuno ema nyamera Carmela kod Merlin Hartzler chwore, ne odhiyoe e migawo margi kaka jomisonari. Kata kamano, ne nitie kuonde mabeyo miwuoro e dalano kaka—Piazza della Signoria, Ponte Vecchio, Piazzale Michelangelo, kod Palazzo Pitti—kuonde kaka mago ne miyo dalano bedo malich ndi! Ne ber ahinya neno kaka moko kuom jodala mar Florence ne rwako wach maber.

Ne wapuonjore gi joot moro, kendo ne obatis jonyuol mag odno. Kata kamano, wuoro ne en jamadh ndawa. E higa 1973, gaset mar The Watchtower nolero ni madho ndawa en tim maok ler kendo jiwo jowinjo mondo owe timno. Nyithinde madongo ne osaye mondo owe. Nosingo ni obiro weyo, kata kamano ne ok otimo kamano. Chieng’ moro gotieno, chiege ne otero nyithinde ariyo ma rude mondo onind to wi chiege nowil wacho lamo mar dhi nindo. Bang’e chiege nowinjo malit modok e od nyithindogo. Ne oyudo ka gisewacho lamo margi giwegi. Nopenjogi ni: “Ulemo e wi ang’o?” Ne giwacho ni, “Jehova, wasayi kony Baba owe madho ndawa.” Miyono noluongo chwore kowacho ni, “Bi iwinjie lamo mar nyithindi.” Kane owinjo wachno, nochako ywak mowacho niya: “Ok anamadh ndawa kendo ngang’!” Ne omakore gi singruokneno, kendo sani ji 15 e odno gin Joneno.

Tiyo ne Nyasaye e Afrika

E higa 1959, ne oterwa e dala mar Mogadishu e piny Somalia kaachiel gi jomisonari ariyo mamoko, Arturo Leveris kod Angelo owadwa. Ywaruok mag siasa ne ni kanyo e kinde ma ne wachopo. Kaluwore kod kaka Riwruok mar Pinje (United Nations) ne osechiko, sirkand Italia ne onego ota piny Somalia oyud loch, kata kamano chal mar pinyno ne medo kethore. Moko kuom jo Italia ma ne oyudo wapuonjrego Muma noringo pinyno, kendo chako kanyakla ne ok nyalre.

E kindeno, jarit malimo ofise mag Bethel nokwaya mondo abed jakonyne. Omiyo ne wachako limo pinje moluoro Somalia. Moko kuom joma ne wapuonjrego notimo dongruok, to nochunogi ringo pinjegi nikech akwede. Moko kuomgi ne odong’, kata kamano nochunogi nano e bwo sand mang’eny.a Paro matut kuom hera ma ne giherogo Jehova koda gik ma ne ginanoe mondo omi gichung’ motegno, pod jiwowa ahinya kata nyaka sani.

Kinde mang’eny, liet ma ne ni Somalia kod Eritrea ne ger ahinya. Chiemo moko ma kuno bende ne miyo liet medorenwa. Chieng’ ma ne wakwongo chamo achiel kuom kit chiemogo e od japuonjre moro mar Muma, jaoda nowacho e yor ngera ni chiemono ne nigi pilpil mager mamiyo ite bedo makwar!

Kane Angelo kod Arturo oyudo migawo mar dhi kamachielo, ne wadong’ kendwa. Bedo maonge gi ng’ama jiwowa ne ok yot. Kata kamano, mano nokonyowa medo sudo machiegni gi Jehova kendo geno kuome e okang’ moloyo. Limbe ma ne watimo e pinje ma ne tijwa ogoe marfuk, ne ojiwowa gadier.

Ne wayudo chandruoge mopogore opogore e piny Somalia. Ne waonge gi frij, omiyo ne wang’iewo mana chiemo mwachamo e odiechieng’no, kata ka mano ne dwaro ni wang’iew rech mar papa kata olembe mag kuno kaka mawembe, poi, mzabibu, nas, kata rabolo. Kinde mang’eny ne wakedo gi kute mafuyo. Seche moko ne gipiyo e ng’utwa sama watimo puonjruok mar Muma gi ji. Gimaber en ni ne wan gi pikipiki moro matin, omiyo ne ok wawuoth kuom seche mogwaro e bwo chieng’ mager.

Wadok Italia

Osiepe ne okonyowa mi waidho yie mating’o rabolo, mi wadok Italia e chokruok mariwo pinje ma ne otim e dala mar Turin e higa 1961. Ne wayudo ni wadhi bedo gi migawo machielo. E higa 1962 Septemba, ne wadok Italia, mi ne achako tiyoe kaka jarit-alwora. Ne wang’iewo mtoka moro matin, ma ne watiyogo kuom higini abich ka walimo kanyakla manie alwora ariyo.

Bang’ bedo e liet mar Afrika, koro ne chunowa kedo gi piny mang’ich. Kinde ng’ich mokwongo noyudowa ka walimo kanyakla moro manie tiend gode miluongo ni Alps, ne wanindo e rum moro maonge gir kelo liet, e wi ng’ango mar kano chiemb dhok. Piny ne ng’ich thi kendo ne wadhi nindo ka warwako kabude. E otienono, gwen ang’wen kod guogi ariyo ne otho machiegni gi kanyo nikech ng’ichno!

Bang’e, ne atiyo bende kaka jarit-distrikt. E ndalogo, ne walworo Italia mangima. Ne walimo kuonde moko kaka Calabria kod Sicily, nyading’eny. Ne wajiwo rowere mondo otim dongruok e wach Nyasaye, mondo omi gichop e okang’ mar bedo jodong-kanyakla, jorit malworo, kata jood Bethel.

Wasepuonjore gik mang’eny kuom osiepe mochung’ motegno, mosetiyo ne Jehova gi chunygi duto. Wasebedo mamor ahinya gi kido ma gin-go, kaka makruok chuth gi Jehova, bedo jochiwo, hero owetegi, bedo gi chuny mar timo lokruok kaluwore gi chal moro amora koda chuny mar chiwruok. Wasebedo gi thuolo mar dhi e kend mang’eny mitimo e Ute Romo. Kendgo ne iriwo gi owete ma gin Joneno ma sirkal ema omiyo thuolo mar timo tijno, to mano en gima ne ok nyalre chuth e higini moko mokalo. Ndalogi kanyakla ok tim chokruogegi e jikon mag owete, kata bet e yien mopa kaka ne itimo chon e Turin. Kar mano, thoth kanyakla nigi Ute Romo mabeyo makelo ne Jehova pak. Kindegi ok watim chokruoge mag alwora e kuonde maok owinjore, to kar mano, watimogi e Ute Chokruoge Alwora ma nigi thuolo maber. To mano kaka wasebedo mamor neno ka kwan mar jolendo omedore mokalo 243,000. Kane wakwongo chopo Italia, jolendo ne gin mana 490.

Ne Watimo Yiero Mowinjore

Wasebedo gi chandruoge moko kaka tuoche, moriwo nyaka gombo dok thurwa. Fern ne hinyo gombo dok thurwa kinde moro amora ma ne oneno nam. Bende, osetimne yeng’o madongo nyadidek. Chieng’ moro kane en e yo odhi puonjore gi ng’ato Muma, ja akwede moro ne ogoye gi opawo moro mar uma. Mano bende nomiyo otere e osiptal.

Kata obedo ni nitie kinde ma wasebedo gi chuny monyosore, wasebedo ka ‘wageno Jehova’ kaluwore gi Yuagruok 3:24. En e Nyasach hoch. E kinde moro kane chunywa onyosore, Fern noyudo barua majaber moa kuom Owadwa Nathan Knorr. Nondiko konyiso ni nikech en owuon ne onyuole machiegni gi Bethlehem, Pennsylvania kama Fern nochakoe tije kaka painia, ne ong’eyo maber ni mond jo Dutch mopon Pennsylvania, kaka Fern, gin mon motegno kendo ma nano. Gima nowachono ne en adier. Kuom higini, waseyudo jip e yore mang’eny kendo kuom ji mogwaro.

Kata obedo ni ne wayudo chandruogego, wasetemo matek mondo wasiki ka wan gi kinda e tij lendo. Ka oporo chuny mar kinda gi Lambrusco, ma en divai moro marieny mar Italia, Fern nowacho e yor ngera kama, “Kik chunywa owe rieny ngang’.” Bang’ higini mokalo 40 ka an jarit-alwora koda mar distrikt, ne wayudo migawo manyien mar limo kendo chano grube kod kanyakla matiyo gi dhok mamoko to ok dho Italia kende. Grube kaka mago lendo ne ji moa e pinje mag Bangladesh, China, Eritrea, Ethiopia, Ghana, India, Nigeria, Philippines, Sri Lanka, koda mamoko. Ndiko e buk ok dirom mondo omi wanyis yore mabeyo duto ma wasenenogo kaka teko manie Wach Nyasaye loko ngima jogo moseyudo ng’wono mar Jehova.—Mika 7:18, 19.

Walamo ka wakwayo Jehova odiechieng’ kodiechieng’ mondo odhi nyime miyowa teko madwarore mar chuny kod ringruok, mondo omi wachop ting’wa kaka Jokristo. Mor mar Ruoth en tekowa. Omiyo wengewa rieny kendo wabedo gadier ni wasetimo yiero mowinjore e ngima, sama walando adiera mar Muma.—Efe. 3:7; Kol. 1:29.

[Weche moler piny]

[Chart/​Piche manie ite mar 27-29]

(Mondo ine weche momedore, ne bugno)

Jonyuolna e Rochester, NY

1948

E South Lansing e klas mar 12 mar Gilead

1949

An kod Fern kane pok wadhi Italia

Capri, Italia

1952

Ka wan Turin kod Naples gi jomisonari mamoko

1963

Fern gi moko kuom joma ne opuonjorego Muma

“Kik chunywa owe rieny ngang’”